Przewodnik po mieście Ruda Śląska

1. Przewodnik po mieście Ruda Śląska

2. Nasza wizytówka Ruda Śląska położona na południu Polski, w centralnej części województwa śląskiego jest ważnym węzłem komunikacyjnym, na skrzyżowaniu dróg łączących zachodnią i wschodnią oraz północną i południową część Aglomeracji Górnośląskiej. Zajmuje obszar 77,7 km2 pomiędzy Bytomiem, Świętochłowicami, Chorzowem, Katowicami, Mikołowem Gierałtowicami i Zabrzem. Miasto liczy 144 tysiące mieszkańców, przy gęstości zaludnienia wynoszącej prawie 1853 osób/km2. W promieniu 25 kilometrów od miasta żyje ponad 3 miliony ludzi. O lokalizacji Rudy na prawie niemieckim wspomina tzw. Rejestr Ujazdu, sporządzony w latach 1295-1305. W drugiej połowie XVII wieku odkryto na terenie Rudy i okolicznych miejscowości pokłady węgla kamiennego. Bogate złoża węgla przyciągały wielu przedsiębiorców, którzy tu inwestowali, budując kopalnie, hutę i liczne cegielnie. Do 1950 r. istniało na terenie dzisiejszej Rudy Śląskiej wiele miejscowości, każda z nich z własną wielowiekową przeszłością. Najpierw połączono je w dwa miasta: Ruda i Nowy Bytomi, które następnie w 1959 r. utworzyły miasto Ruda Śląska. Miasto charakteryzuje się odrębnością dzielnicową i strukturą policentryczną, ukształtowaną na przestrzeni kilkuset lat. Rudę Śląską tworzy jedenaście dzielnic: Ruda, Godula, Orzegów, Bykowina, Halemba, Kochłowice, Chebzie, Nowy Bytom, Wirek, Bielszowice i Czarny Las. Doskonale rozwinięta infrastruktura techniczna łączy dzielnice w jeden organizm miejski.

3. Przez południowe dzielnice miasta przebiega autostrada A4. Główną arterią komunikacyjną miasta jest ulica 1. Maja, stanowiąca odcinek drogi Bytom – Rybnik. Poprzez Drogową Trasę Średnicową można szybko dostać się do miast położonych we wschodniej części województwa śląskiego. W mieście znajdują się dwa dworce kolejowe: Ruda i Chebzie, położone na linii kolejowej Wrocław – Kraków. Do najbliższego lotniska w Pyrzowicach odległość wynosi zaledwie 35 km. W Rudzie Śląskiej istnieją obok siebie nowoczesne osiedla mieszkaniowe oraz kolonie starych familoków. Ruda Śląska jest miastem, w którym z jednej strony, rozwijające się przez wieki gałęzie przemysłu ciężkiego – górnictwo węgla kamiennego i hutnictwo żelaza, zostawiły swoją spuściznę w postaci licznych nieruchomości poprzemysłowych, z drugiej strony to miasto o ciekawej architekturze  regionalnej, posiadające swoją historię, tożsamość i śląską tradycję. Ruda Śląska, mimo przemysłowego charakteru, jest jednym z najbardziej zielonych miast na Górnym Śląsku, z wieloma parkami, skwerami, lasami i innymi miejscami, gdzie można przyjemnie i spędzić czas i odpocząć.

4. Wirek

5. Ficinus przy ul. Kubiny Kolonia robotnicza Ficinus w Rudzie Śląskiej. To historyczne osiedle robotnicze wybudowane dla pracowników kopalni „Gottessegen”. Kolonia znajduje się w Rudzie Śląskiej przy ul. Kubiny. Została wybudowana około 1860 roku. Składa się z szesnastu domów dwukondygnacyjnych, czterorodzinnych z naturalnego piaskowca. Obecnie w budynkach znajdują się lokale usługowo-handlowe. Od 19 października 2006 Kolonia robotnicza Ficinus znajduje się wraz z Giszowcem i Nikiszowcem na trasie Szlaku zabytków technikiWojewództwa Śląskiego.

6. Halemba Obszar Halemby stanowi mały fragment południowej części Wyżyny Śląskiej przeciętej rowem rzeki Kłodnicy, oddzielającej Wzgórze Kochłowickie od Garbu Mikołowskiego. Halemba powstała przy kuźnicy żelaza leżącej w rejonie obecnego mostu na Kłodnicy w ciągu ulicy 1 Maja. Godłem gminy jest naczynie z płynnym żelazem nad formą odlewniczą, jako symbol kuźniczej przeszłości. Niemiecka nazwa była identyczna z polską

7. Halembską kuźnicę wymieniono po raz pierwszy jako należącą do Kochłowic w 1451 r. Nazwa jej pochodziła od nazwiska kuźnika Halemby.W 1718 r. uruchomiono w Halembie drugi na Górnym Śląsku wielki piec opalany węglem drzewnym.Już w XVII wieku w Halembie była szkoła z nauczycielem.W 1840 r. powstała szkoła umieszczona w wiejskiej chacie drewnianej.

8. Nie licząc istniejącej tu wcześniej kaplicy zamkowej, kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej powstał dopiero w latach 1889-90. W kościele znajduje się jedyna na Śląsku, a być może w Polsce i na świecie monstrancja z węgla. Powstała w 1987 roku, a jej pomysłodawcą był Stanisław Kiermes, ówczesny przewodniczący NSZZ „Solidarność”. O odpowiedni gatunek węgla zatroszczył się Jerzy Czech, a ozłoconą lunnulę na hostię przygotował Ryszard Siboń.

9. Nowy Bytom

10. Teren obecnego Nowego Bytomia przez kilkaset lat był porośnięty gęstym lasem należącym do miasta Bytomia, wzmiankowanym w 1369 r. W 1624 r. wymienia się Czarny Las jako "Schwarzwald", zaś w 1668 r. pod polską nazwą "Miejski Czarny Las". Teren ten funkcjonował przez lata jako obszar dworski, a później dzielnica miasta Bytomia. Był zarządzany przez specjalną ekspozyturę magistratu.

11. Od 1776 r. rozwijało się tu górnictwo węglowe.W 1830 r. powstała kopalnia "Lythandra" (później "Wanda").W latach 1899-1902 powstaje "Friedensgrube" (kopalnia "Pokój").W 1840 r. przemysłowcy David Loewenfeld z Gliwic oraz Moritz Friedlsnder i Simon Loewi z Bytomia założyli hutę żelaza nazwaną "Friedenshotte" (huta "Pokój") W 1884 r. uruchomiono w niej stalownię tomasowską (pracowała do 1924 r.), trzy lata później stalownię martenowską. Z kolei w 1904 r. powstała walcownia blachy cienkiej i w 1910 r. walcownia średnia. Właśnie w hucie "Pokój" w 1933 r. rozpoczęła produkcję walcownia blachy taśm na zimno konstrukcji inż. T. Sędzimira, będąca osiągnięciem technicznym w skali światowej.W l polowie XIX wieku powstało na terenie późniejszego Nowego Bytomia także hutnictwo cynku. W 1836 r. założono hutę "Rosamunde", w 1846 r. "Beuthener Hotte" (Hutę Bytomską).W 1906 r. uruchomiono kolejowy ruch osobowy z Chebzia do Kochłowic z przystankiem Czarny Las. Dopiero w 1913 r. późniejszy Nowy Bytom otrzymał własny dworzec.

12. Parafia w Nowym Bytomiu Początki parafii nowobytomskiej sięgają XV wieku. Miejscowość ta, zwana Bytomskim Czarnym Lasem, do 1869 roku należała do parafii NMP w Bytomiu. W XIX wieku powstała tam „Friedens-Eisenhütte” (potem –„Friedenshütte”). Dzięki dobrze prosperującej hutcie wzrosła liczba ludności, więc ówczesny proboszcz bytomski, ks. Józef Szafranek założył pierwszą szkołę, a także odprawiał nabożeństwa w stolarniach i zakładach przemysłowych. W 1883 roku na osiedlu kopalni „Otylia” powstała samodzielna parafia – Zgoda Dwa lata później poświęcono już nowo wybudowany kościół pw. św. Józefa.

13. Kościół pw. św. Pawła wybudowano na prośbę ks. EmiliaKorusa, proboszcza parafii św. Józefa. Jego budowniczym został ks. Edward Adamczyk. Konsekracji kościoła dokonał 15 października 1912 sufragan wrocławski bp Karol Augustin. Kościół i probostwo zostały zaprojektowane przez holenderskiego architekta Jana Franciszka Klompa. Oryginalny projekt łączy w sobie styl romański i bizantyjski.

15. Szyb "Andrzej" wykonany jest w układzie pionowym, o przekroju beczkowatym o wymiarach 5230 x 4820 mm w obudowie z cegły z prowadnikami dębowymi z przedziałem drabinowym. Budynek szybu (tzw. budynek nadszybia) jest murowany, ceglany na podstawie kwadratu o boku 14 m. Ma wysokość 23,4 m (pierwotnie dach miał 4,4, m co łącznie dawało wysokość 28 m). Grubość murów do wysokości 5,5 m wynosi 1300 mm, następnie do wysokości 17,8 m (do poziomu pomostu kół linowych) grubość wynosi 1030 mm, powyżej grubość wynosi 510 mm. Wieża ma fundamęty sięgające około 6 metrów poniżej poziomu terenu. Budynek nadszybia wyposażony był w koła linowe o średnicy 4225 mm umieszczone na wysokości 18 oraz 21 metrów ponad zrębem szybu. Pierwotnie nakryta była dachem ostrosłupowymo konstrukcji stalowej. Wieża posiada trzy części: parterową, związaną z zabudową uzupełniającą; piętrową, z dużymi oknami oraz poddasza rytmizowaną małymi okienkami wraz z koroną (krenelażem).

16. Orzegów Orzegów - nazwa pochodzi od słowa "orzegłowy" (po najazdach tatarskich). W 1313 r. wzmiankowany jest w dokumencie Marcin z Orzegowa. Jest to pierwsza wzmianka o tej miejscowości. Wieś powstała wzdłuż obecnej ul. Bytomskiej. Niemiecka nazwa brzmiała Orzegow. Herbem gminy jest herb rodowy rodziny von Schaffgotsch, dawnych jej właścicieli. Wcześnie, bo już w XVIII wieku, rozwinęło się tu górnictwo węglowe. Kopalnię "Konig David" zwiedzał w 1790 r. Johann Wolfgang von Goethe.

17. W 1844 r. uruchomiono dużą kopalnię "Paulus" (Paweł). Głównym szybem tej ostatniej był szyb Zofii (Sophienschacht), zbudowany w latach 1848-50. Do dziś przetrwały jego zabudowania. W latach 1860-62 wybudowano nowe główne szyby tej kopalni ("Godulla" i "Schaffgotsch") koło dworca w Chebziu. Póżniej, w latach 1873-77 uruchomiono nową kopalnię "Gotthard" (Karol) z szybami "Gotthard" i "Kynast". Koło niej w latach 1900-03 zbudowano koksownię.W 1899 r. otwarto w Orzegowie przystanek kolejowy na linii z Chebzia do Tarnowskich Gór.Pierwsza tutejsza szkoła powstała w 1858 r., zaś drugą zbudowano w 1879 r. Kolejne budynki to szkoła męska, powstała w latach 1899-1901 i żeńska w latach 1908-10.

18. Ruda Śląska jest miastem, które warto zwiedzić, bo wędrówka po nim to niezwykle ciekawa lekcja historii  Jakub Piszczek Gimnazjum nr 14 im. prof. Jana Karskiego w Rudzie Śląskiej