MÖVZU : KONUSVARI DİŞLİ ÇARX ÖTÜRMƏSİNİN HESABATI. İLİŞMƏYƏ TƏSİR EDƏN QÜVVƏLƏR. GƏNCƏ 2009

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETIINFORMASIYA TEXNOLOGIYALARIL, AQRAR MÜHƏNDİSLİK VƏ ENERGETİKA FAKULTƏSİKƏND TƏSƏRRÜFATI TEXNİKASI VƏ MAŞIN HİSSƏLƏLRİ KAFEDRASIMÜHAZİRƏCİ: DOSENT İSMAYILOV SƏDİ BİNNƏT MÖVZU : KONUSVARI DİŞLİ ÇARX ÖTÜRMƏSİNİN HESABATI. İLİŞMƏYƏ TƏSİR EDƏN QÜVVƏLƏR. GƏNCƏ 2009

2. PLAN: Ötürmə haqqında qısa məlumat Konusvarı dişli çarx ötürməsinin əsas texniki xarasteristikası. Ötürmənin kinematıkası Əsas həndəsi asıllıqlar Ötürməyə təsir edən qüvvələr. Ötürmənin kontakt və əyilmə möhkəmliklərinə hesablanması. Konusvarı dişli təkərin konstruksiyası.

3. ƏDƏBIYYAT: • Ə.Həsənov. Maşın detalları.Maarif nəşriyyatı. • Bakı, 1979. • Z.Kərimov. Maşın hissələri və yükqaldırıcı – nəqledici maşınlar. Maarif nəşriyyatı, Bakı, 1985. • 3. A.H.Abdullayev və başq. Maşın detalları və konstruksiyaetmənin əsasları. • Bakı – Elm – 2003.

4. 2.Konasvarı dişli çarx ötürməsinin əsas texniki xarakteristikası. Ötürdüyü güc P, yüz kilovatdan artıq deyilir. ötürmə ədədi: reduktor tipli ötürmələrdə u6,3 , adi ötürmədə u3,5; açıq konusvarı ötürmədə ötürmə ədədi “u” 15 qədər olur; sürəti: çəp və əyrixətli diçli ötürmədə v=15...25 m/s, düz dişli konusvarı ötürmədə isə v  3...4m/s; f.i.ə.– η, yaxşı yağlanan və tam yük altında işlədikdə η=0,95...0,98. 3. Ötürmənin kinematikası: Anaran və aparılan çarxların xətti sürətləri ω1d1 ω2d2 V1 = –––––––; V2 = –––––––; V1=V2 şərtindən 2 ∙ 1000 2 ∙ 1000 ω1 d2 OWsinδ2 cosδ1 u = ––– = ––– = –––––––– = –––––– = ctgδ1= tgδ2 ω2 d1 OWsinδ1 sinδ1 1. Ötürmə haqqında qısa məlumat.Hərəkəti kəsişən vallar arasında ötürmək üçün konusvari dişli çarxlardan ist.edirlər.Valların həndəsi oxları istənilən bucaq altında 00δ1800 kəsişə bilər.Ən çox yayılmış ötürmələrdə bu bucaq ∑=900=δ1+δ2 , burada δ1 və δ2 dişli çarx və təkərin bölücü (başlanğıc) konuslarının bucağıdır 4. Əsas həndəsi asıllıqlar. Silindrik dişli çarxlardan fərqli olaraq, k/d – çarxlarda dişinin ölçüləri onun uzunluğu boyunca dəyişəndir.Belə ki, konusun təpə nöqtəsinə (0) doğru yaxınlaşdıqça dişin ölçüləri (modulu addımı, hündürlüyü) kiçilir.Bu səbəbdən k/d – çarxlarda iki modul qəbul olunur.Konusvarı düz dişli çarx ötürməsində ilişmənin əsas parametrləri modulların vasitəsi ilə təyin olunur.(şəkil 1).

5. 5.Ötürməyə təsir edən qüvvələr. Hərəkəti ötürən zaman dişlər arasın- da yaranan qarşılıq- lı təsir qüvvəsi Fn–dişə normal olub, ilişmə xətti üzrə istiqamətlən-miş olur 6.Ötürmənin kontakt və əyilmə möhkəmliklərinə hesablanması. Konusvari və silindrik ötürmələrinin istismar təcrübələri göstərir ki, eyni materialdan hazırlanmış, eyni texniki becərilmiş və bərabər enlikdə olan dişli təkərlərdən konusvarı ötürmə ötürdüyü yük, ona ekvivalent olan silindrik dişli ötürmənin ötürdüyü yükün 0,85 bərabər hissəsini təşkil edir.Konusvarı ötürməni kontakt möhkəmliyinə hesablayarkən onu silindrik ötürmə ilə əvəz edirlər. Bu zaman bölgü çevrəsinin diametrini və modulunu konusvarı təkərin en kəsiyindəki diametrə və modula bərabər götrülür.Dişin profili isə ekvivalent silindrik dişin profilinə uyğun qəbul edilməklə kontakt möhkəmliyinə hesabat Hers – Belyayev formulası ilə aparılır. QEg σH = √ –––––––– 2П(1- ν2)bρg

6. QEg σH = √ –––––––– , qəbul edilirki, 2П(1- ν2)bρg Q KHβ ∙ KHV ∙ Ft –– = qort = –––––––––––– b bcosα Layihə və yoxlama düsturlarını analoji olaraq, silindrik dişli ötürmədə olduğu kimi alırlar. Layihə hesabatı. Qapalı və dişin aktiv səthi aşağı və orta möhkəmlikdə olan ötürmələr üçün aşağıdakı formula ilə yerinə yetrilir. KHβ ∙ T1 de1 ≥ 104 3√ ––––––––––––––––– (1- Kbe ) Kbe ∙ uσ2HP 7. Konusvarı dişli təkərin konstruksiyası. Diametri böyük olmayan dişli çarxlar valla birlikdə hazırlanır.Ona görə val – dişli çarx adlanır. K/d təkərin parametrlərinin ölçülərini təyin etmək üçün aşağıdakı emprik ifadələrdən ist.edilir. dT = ( 1,6....1,7) dV . lT ≥ b , şərtinə rəyət edildikdə lT = (0,8...1,5) dV δ0=(2,5...4,0)mn , δ0 – qiyməti 8....10 mm az olmamalıdır. Ddeş–konstruktiv götrülür. C = (0,1...0,17)Re deş=15...25mm (dae–kiçik olduqda deşik açılmır).Dişli təkərin çəkisini azaltmaq üçün diskin qalınlığını çənbərin enindən kiçik götürürlər