Περιβαλλοντική Πολιτική Αξιολόγηση του Περιβάλλοντος Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

1. Περιβαλλοντική ΠολιτικήΑξιολόγηση του ΠεριβάλλοντοςΕκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Κίμων Χατζημπίρος ΕΜΠ

2. Βασικές ανθρώπινες επιδιώξεις • Ασφάλεια: επιβίωση, υγεία, καταφύγιο έναντι εχθρικής φύσης και απειλών • Άνεση: ευεξία, απόλαυση, αναψυχή

3. Ανάπτυξη και Περιβάλλον Διαρκής σύγκρουση • Επίλυση δια της αγοράς • Επίλυση δια του σχεδιασμού • Επίλυση με παρεμβάσεις

6. Περιβαλλοντικές αξίες • Φύση-δομή οικοσυστημάτων • Φύση-λειτουργία οικοσυστημάτων • Φύση-αισθητική τοπίου • Ανθρώπινη υγεία (σωματική) • Ανθρώπινη υγεία (ψυχική) • Ανθρώπινη αναψυχή-απόλαυση • Διαιώνιση ανανεώσιμων πόρων • Επάρκεια μη ανανεώσιμων πόρων

7. Κρίσιμα ερωτήματα • Τι θέλουμε να διατηρήσουμε; • Πόσο να διατηρήσουμε; (σε σχέση με την επιζητούμενη ανάπτυξη) • Πώς να το κάνουμε; (μην αγγίζοντας; με τεχνολογία;) • Γιατί να το κάνουμε; (αυταξία; ηθική; υγεία; συμφέρον; ευθύνη; αισθητική;)

8. Ενδιαφέροντα στο περιβάλλον • Καθαρός αέρας • Καθαρά νερά • Απουσία τοξικότητας • Ύπαρξη χλωρίδας, πανίδας • Καλαίσθητο τοπίο • Ησυχία

9. Στόχοι για τα φυσικά οικοσυστήματα • Διατήρηση ροών ενέργειας • Διατήρηση φυσικών κύκλων • Εξασφάλιση πλήθους αλληλεπιδρώντων πληθυσμών • Προστασία ειδικών βιοτόπων • Προστασία ειδικών ειδών χλωρίδας-πανίδας

10. Στόχοι για το φυσικό τοπίο • Προστασία ιδιαίτερων φυσικών ή πολιτιστικών χαρακτηριστικών ενός τόπου με αισθητική αξία (εξαίρετο τοπίο) • Διατήρηση χαρακτηριστικών τύπων τοπίου γενικότερα σε ένα ευρύτερο χώρο (καθημερινό τοπίο)

11. Κατάσταση περιβάλλοντος - πλανήτης • Παγκόσμια θέρμανση-κλιματική αλλαγή • Αποδάσωση-ερημοποίηση-διατάραξη υδρολογικού κύκλου • Μείωση στοιβάδας όζοντος

12. Κατάσταση περιβάλλοντος - ατμόσφαιρα • Αέρια χημική ρύπανση πόλεων, βιομηχανικών περιοχών • Αέρια ρύπανση εσωτερικών χώρων • Όξινη βροχή • Θόρυβος • Θερμική ρύπανση • Ακτινοβολίες, ραδιενέργεια

13. Κατάσταση περιβάλλοντος - νερά Ρύπανση-υποβάθμιση: • Θάλασσας • Ποταμών • Λιμνών • Υγροτόπων • Υπόγειου νερού

14. Κατάσταση περιβάλλοντος - οικοσυστήματα • Διαταραχή βιογεωχημικών κύκλων (κυρίως άνθρακα, αζώτου, φωσφόρου) • Απώλεια βιοποικιλότητας • Παρουσία Γ.Τ.Ο., γενετική ρύπανση

15. Κατάσταση περιβάλλοντος - τοξικότητα • Βιοσυσσώρευση • Τροφικές αλυσσίδες-βιομεγέθυνση • Ξενοβιοτικά (xenobiotics) • Ρύπανση εδάφους

16. Κατάσταση περιβάλλοντος - τοπίο Αισθητική υποβάθμιση: • Φυσικού τοπίου • Πόλεων • Αγροτικού χώρου • Πολιτιστικών στοιχείων

17. Κατάσταση περιβάλλοντος - διάστημα • Ρύπανση με συντρίμμια συσκευών ή απόβλητα

18. Κατάσταση περιβάλλοντος Ελλάδας • Αέρια ρύπανση πόλεων (χημική-ηχητική-θερμική) • Απορρίμματα - τοξικότητα • Διάβρωση-ερημοποίηση • Ρύπανση υπόγειων νερών • Υπερεκμετάλλευση νερών • Υποβάθμιση οικοσυστημάτων • Υποβάθμιση φυσικού και πολιτιστικού τοπίου

19. Πληροφόρηση για προστασία αξιόλογων τόπων με οικολογική ή αισθητική αξία και για πρόληψη επιπτώσεων • Στοιχεία για τόπους ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους ή/και σημαντικούς βιοτόπους:www.itia.ntua.gr/filotis (πληροφορίες και χάρτες)

20. Περιβαλλοντικοί δείκτες • Εντοπισμός σημασίας περιβαλλοντικών προβλημάτων σε σχέση με κοινωνικά ενδιαφέροντα • Επιλεγμένες παράμετροι που μπορούν να εκτιμηθούν ποσοτικά ή ποιοτικά • Αλυσσίδα επιπτώσεων: δραστηριότητες=>αποτελέσματα • Δείκτες: μακριά από τις αρχικές αιτίες • αντιπροσωπεύουν την κατάσταση των ανθρώπινων ενδιαφερόντων με ικανοποιητικό τρόπο • Συμβολίζουν περιβαλλοντικούς στόχους • Βελτιστοποιούν δράσεις πολιτικής περιβάλλοντος

21. Παραδείγματα δεικτών Ε.Ο.Π. • Κατανάλωση ενέργειας ανά ΑΕΠ • Μερίδιο ΑΠΕ ανά ΑΕΠ • Αριθμός πουλιών ανά αγροτική έκταση • Αριθμός υπερβάσεων ορίων αέριων ρύπων • Ανάκτηση υλικών από απόβλητα • Χρήση νερού ανά τομέα παραγωγής • Ποιότητα παράκτιων νερών • Κατάληψη φυσικής ή αγροτικής γης • Κατακερματισμός φυσικών ενδιαιτημάτων • Πιέσεις σε δάση ή υγροτόπους • Ποσοστό περιβαλλοντικών φόρων

22. Σχήμα DPSIR (Ε.Ο.Π.) Περιβαλλοντικό-κοινωνικό-οικονομικό σύστημα • Κινητήριες δυνάμεις • Πιέσεις • Κατάσταση • Επιπτώσεις • Αποκρίσεις

24. Ανάπτυξη και Περιβάλλον Φάσμα απόψεων: • Ακραία αναπτυξιακή (φιλελευθερισμός+τεχνολογία) • Ακραία οικολογική (ένταξη στη φύση) • Μετριοπαθής οικολογική (οικοανάπτυξη) • Μετριοπαθής αναπτυξιακή (αειφορία/περιβαλλοντική πολιτική)

25. Αρχές ως βάση περιβαλλοντικής πολιτικής • Δημοκρατική αρχή: Αποφάσεις πλειοψηφίας– σεβασμός μειοψηφίας (προϋποθέσεις: ανθρωποκεντρισμός, ενημέρωση, ορισμός πλειοψηφίας συναρτήσει τόπου-χρόνου) • Ανθρώπινα δικαιώματα (ιστορικές κατακτήσεις): • Ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη (κράτος δικαίου) • Αλληλεγγύη, πρόνοια (κράτος πρόνοιας για άνθρωπο) • Διατήρηση περιβάλλοντος (κράτος πρόνοιας για περιβάλλον)

26. Περιβαλλοντική πολιτική • Νομοθεσία, ρυθμίσεις • Διοίκηση, μηχανισμοί • Επιστήμη, τεχνολογία • Οικονομία, πολιτικές ανά τομέα • Ιδεολογία: εκπαίδευση, ενημέρωση, συμμετοχή

27. Περιβαλλοντικές αρχές (Ε.Ε.) • Υψηλό επίπεδο προστασίας • Βάση η διαθέσιμη επιστημονική και τεχνική γνώση • Αρχή της πρόληψης / προφύλαξης • Αρχή «θεραπείας» στην πηγή • Ευθύνη ρυπαίνοντος (ΡΡΡ) • Αειφορία (νέα πολιτιστική προσέγγιση)

28. Σύνταγμα 2001 – άρθρο 24 Παράγραφος 1: Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας.... Δικαίωμα του πολίτη στην προστασία του περιβάλλοντος και δυνατότητα της δικαστικής εξουσίας να ασκήσει περιβαλλοντική πολιτική

29. Ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία • Ε.Ο. 85/337 • Ε.Ο.97/11 • Ε.Ο. 01/42 • Π.Δ. 1180/81 • Ν. 1650/86 • ΚΥΑ 69269/90, 75308/90 • Ν. 3010/02 • ΚΥΑ 15393/02, 11014/03

30. Συμβολή τεχνολογιών στην προστασία του περιβάλλοντος • Ελάττωση παραγόμενης ρύπανσης ή υποβάθμισης στην πηγή – καθαρότερες τεχνολογίες, οικολογικότερη οργάνωση • Καταπολέμηση ρύπανσης σε επίπεδο αποδέκτη (end of pipe) • Απορρύπανση, αναβάθμιση • Μετρήσεις, παρακολούθηση

31. Ήπιες τεχνολογίες • Ανανέωση φυσικού πόρου • Προστασία του περιβάλλοντος • Αποφυγή κοινωνικών κινδύνων (π.χ. σοβαρά ατυχήματα)

32. Ορθολογική χρήση φυσικών πόρων • Τεχνολογίες ανακύκλωσης • Ορθολογική διαχείριση ανανεώσιμων πόρων • Ήπιες τεχνολογίες • Ακριβή ανάπτυξη

33. Οικονομικά εργαλεία • Επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις • Τέλη, φόροι • Δικαιώματα (διαπραγματεύσιμες άδειες) εκπομπών ρύπανσης

34. Οικονομικές όψεις Η έννοια της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης • Μεγιστοποίηση της σημερινής ευημερίας και φροντίδα για το περιβάλλον των μελλοντικών γενεών Επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα • Αλλαγή του πλαισίου επιχειρηματικού ανταγωνισμού και προώθηση της καινοτομίας • Θετική στάση ορισμένων μεγάλων ή πολυεθνικών επιχειρήσεων

35. Οικονομικές όψεις Η ευρωπαϊκή προσέγγιση • Προχωρημένες περιβαλλοντικές προδιαγραφές, ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντων-δραστηριοτήτων, πιστοποιήσεις • Περιβαλλοντική νομοθεσία ως παράγων ανταγωνισμού • Νέες τεχνολογίες • Αποβολή από την ευρωπαϊκή αγορά επιβλαβών μεθόδων παραγωγής • Χώρες επικεφαλής: Γερμανία, Δανία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία

36. Επιχειρήσεις και περιβάλλον Παράγοντες σύνδεσης της επιχειρηματικότητας με μια προσέγγιση της αειφορίας: • Πνεύμα καινοτομίας • Κατάλληλοι οικονομικοί και κοινωνικοί συμβιβασμοί • Άνοιγμα στις πράσινες δράσεις

37. Ιστορική ανασκόπησηΚινητήριες δυνάμεις-Επιπτώσεις • Κυνηγοί-συλλέκτες~100000 years π.Χ. Αποψίλωση δασών, εξόντωση ειδών χλωρίδας-πανίδας • Νεολιθική εποχή~10000 years π.Χ. Αποδάσωση, αφανισμοί ειδών • Γεωργική περίοδος~6000 years π.Χ. Αποδάσωση, ερημοποίηση, μείωση βιοποικιλότητας, τοπική ρύπανση • Βιομηχανική περίοδος: 1800-2000 Αποδάσωση, ερημοποίηση, μείωση βιοποικιλότητας, ρύπανση(πλανητική, τοπική), τοξικότητα, διαταραχή φυσικών κύκλων • Μετα-βιομηχανική περίοδος: Πολιτιστική αλλαγή προς αειφορία

38. Ιστορική απόκριση • Ο άνθρωπος ανέκαθεν ανέπτυξε μια επιθετική στάση απέναντι στο περιβάλλον του (φυσικό και μη άμεσο ανθρώπινο) • Η πρώτη πράξη του πολιτισμού ήταν η καταστροφή (κόψιμο ή κάψιμο) του γύρω δάσους • Οι περιορισμένες τεχνολογικές δυνατότητες δεν επέτρεψαν περισσότερη περιβαλλοντική υποβάθμιση ανά τους αιώνες • Αλλαγή (πολιτιστική) νοοτροπίας: ευημερία→αναζήτηση ποιότητας ζωής→περιβαλλοντική προστασία

39. Σύγχρονες αποκρίσεις • Περιβαλλοντικά ανοίγματα • Πράσινα κόμματα • Μη κυβερνητικές οργανώσεις • Διεθνείς πρωτοβουλίες

40. Τρόποι απόκρισης • Κομματικοποίηση της οικολογίας • Οικολογικοποίηση των κομμάτων • Ανάπτυξη εταιρικής ευθύνης • Κοινωνικοποίηση των ζητημάτων • Διεθνοποίηση των ζητημάτων

41. Διεθνείς πρωτοβουλίες • Τα όρια της ανάπτυξης: Club of Rome 1971 • Διάσκεψη ΟΗΕ για το περιβάλλον, Stockholm1972 • Έκθεση Brundtland: Το Κοινό μας Μέλλον, 1987 • Διάσκεψη της Γης: Rio 1992 • Διάσκεψη Rio+10: Johannesburg 2002

42. Aειφόρος ανάπτυξη • Στόχος της αειφόρου ανάπτυξης είναι η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, έτσι ώστε να ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύουντις δυνατότητες των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους • Η έννοια προέρχεται από την αειφόρο εκμετάλλευση του δάσους • Προτείνει μια λύση στη σύγκρουση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης • Βασίζεται σε μια γόνιμη αντίφαση • Αποτελεί ένα μοντέρνο πετυχημένο σύνθημα που υιοθετείται από επιστήμονες, περιβαλλοντιστές και πολιτικούς

43. Χαρακτηριστικά της αειφορίας • Αφορά ένα πολύπλοκο σύστημα με φυσικοχημικές, βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές συνιστώσες • Απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση • Προβλήματα ορολογίας και επικοινωνίας συχνά δημιουργούν κάποια σύγχιση • Διέπεται από μεταρρυθμιστική λογική

44. Σύγχρονες τάσεις • Απαίτηση ποιότητας • Επιδίωξη συμβιβασμού: αειφορία • Απόρριψη απόλυτων λύσεων • Παγκοσμιοποίηση αντιμετώπισης • Διολίσθηση από διοικητική σε συμμετοχική προσέγγιση Παραδοχή γραμμικής κοινωνικής ανάπτυξης με κινητήρια δύναμη την τεχνολογία

45. Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΙΑ) Εργαλείο συνδιαλλαγής / συμβιβασμού μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος Συνιστώσες Ε.Π.Ε. • Επιστημονική ανάλυση, σχεδιασμός, τεχνολογία (Μ.Π.Ε. έργου ή δραστηριότητας) • Διάλογος, επιδίωξη συναίνεσης (Δημοσιοποίηση) • Επιβολή, έλεγχος τήρησης όρων (Παρακολούθηση)

46. Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (Σ.Π.Ε.) • Οδηγία 01/42 • Εξέταση πολιτικών, σχεδίων, προγραμμάτων • Εντοπισμός γενικών επιπτώσεων, επιλογή γενικών εναλλακτικών λύσεων, αποτελεσματική αποκατάσταση του περιβάλλοντος

47. Περιεχόμενο Μ.Π.Ε. • Ανάλυση περιβάλλοντος • Ανάλυση έργου • Εναλλακτικές λύσεις (λόγος ύπαρξης) • Εκτίμηση επιπτώσεων • Επανορθωτικά μέτρα (λόγος ύπαρξης) • Μη τεχνική περίληψη

48. Εναλλακτικές λύσεις • Χωροθέτηση • Μέγεθος • Τρόπος κατασκευής • Διεργασίες λειτουργίας • Άλλοι τρόποι επίτευξης του στόχου (Σ.Π.Ε.)

49. Κατηγορίες επιπτώσεων • Θετικές – αρνητικές • Μεγάλες – μικρές • Βραχυπρόθεσμες – μακροπρόθεσμες • Άμεσες – έμμεσες • Αθροιστικές • Συνεργιστικές • Αναστρέψιμες ή μη

50. Αναστρεψιμότητα: σημαντική για αειφορία Επίπτωση αναστρέψιμη: • Αντιμετωπίσιμη • Ανατάξιμη • Αντιστρεπτή Σύγκριση με μηδενική λύση