Áîäëîãûí ìýäýãäýë õýðõýí áýëòãýõ –òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý

ÒªÑÂÈÉÍ ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨËªВЛӨЛТСургалтын модуль 3----Áîäëîãûí ìýäýãäýë áà Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí òºñººëºëèéí 3 õóâèëáàð: Òàéëáàð, çààâàð áà æèøýý---Бэлтгэсэн : Улсын төсвийн зарлагын удирдлагын зөвлөх Ò.ÁÀÒÑ¯Õt_btskh@yahoo.com 2008 оны 2-р сарын 4 Энэхүү илтгэлийн талаарх хариуцлагыг зохиогч хүлээх бөгөөд илтгэлийн агуулга нь Монгол Óлсын Сангийн яамны áàéð ñóóðèéã илэрхийлэхã¿é болно. 1

Content Page 2 7 13 • Áîäëîãûí ìýäýãäýë õýðõýí áýëòãýõ –òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý • Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí òºñººëºëèéí 3 õóâèëáàðûã õýðõýí áýëòãýõ- òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý • Òºñâèéí òºñººëëèéí õóâèëáàðóóäàä õèéõ øèíæèëãýý- òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý 2

Õºòºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò : Ýíý õýñýãò óã õºòºëáºð ÿìàð ¿éë àæèëëàãààã õàìðàõûã òîâ÷ òîäîðõîéëíî. Ìºí ýíý õºòºëáºðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàãòàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíãèéã äóðäñàí áàéíà. Õºòºëáºðèéí çîðèëãî: Òóõàéí ñàëáàðûí óðò õóãàöààíû äàðàà õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã òîìú¸îëíî. Çîðèëãûã ñàëáàðûí óðò õóãàöààíû ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ òºðëèéí áóñàä áàðèìò áè÷ãýýñ ¿íäýñëýíý. Ýíý õýñãèéí õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã õýìæèõ òîîí áîëîí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàìòàä íü òîäîðõîéëíî. Õºòºëáºðèéí çîðèëò: Õºòºëáºðèéí çîðèëãî õýñãèéã õàãàõàä ÷èãëýñýí äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãèéí õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã ýíý õýñýãò òîäîðõîéëíî. ¯íäýñëýõ áàðèìò áè÷èã íü äóíä õóãàöààíû áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã áàéíà Äóíä õóãàöààíä õàìðàãäàõ æèë á¿ðýýð çîðèëòûã òîäîðõîéëíî. Çîðèëòûã õàíãàõ òîîí áîëîí ÷àíàðûí øàëãóóðûã òîäîðõîéëñîí áàéíà. Õºòºëáºðèéí ¿ð ºãººæ: Äóíä õóãàöààíä õºòºëáºðèéã õýðýãæèëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, çàðäëûã áóóðóóëàõ, áàðàà, àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ¿ð ºãººæèéã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð ãàðàõ ¿ð ä¿íã ýíý õýñýãò òîäîðõîéëíî Guideline: ÁÎÄËÎÃÛÍ ÌÝÄÝÃÄÝË

Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ûí Áîäëîãûí ìýäýãäëèéã òîäîðõîéëñîí æèøýý ßàì Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì Õºòºëáºðèéí õ¿ðýý ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀË Õºòºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò Áîäëîãûí çîðèëãî Example: ÁÎÄËÎÃÛÍ ÌÝÄÝÃÄÝË 1/3 ÍÄ-ûí øèìòãýë áîëîí òàòààñûã ñàíãóóäàä òºâëºð¿¿ëæ, äààòãóóëàã÷èä ýðñäýë òîõèîëäñîí ¿åä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí íºõöºë, áîëçëûí äàãóó íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ, òºëáºð îëãîõ ¿éë àæèëëàãààã õàìàðíà. Ýíý õºòºëáºð íü: i)ÍÄ-ûí áîäëîãî óäèðäëàãà, ii)ÍÄ-ûí òýòãýâýð, iii) ÍÄ-ûí òýòãýìæ òºëáºð ãýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíãèòàé áàéíà. • Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé íèéò õ¿í àìûã òýòãýâðèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ çàìààð íèéãìèéí äààòãàëûí õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëíý • Íèéãìèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã ¿å øàòòàéãààð ººð÷ëºõ çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé, çàðöóóëàëòûí õàíãàëòòàé ñèñòåìèéã á¿ðä¿¿ëíý. • Õóâèéí íýìýãäýë òýòãýâðèéí òîãòîëöîî áèé áîëãîõûã äýìæèíý • Àëáàí áîëîí àëáàí áóñ ñåêòîðò àæèëëàã÷èä íèéãìèéí äààòãàëûí àëáàí æóðìûí çààâàë äààòãàëä á¿ðýí õàìðàãäñàí áàéíà. • Òýòãýâýðèéí õýìæýý äààòãàóóëàã÷èéí àìüæèðãààã õàíãàõóéö õýìæýýíä õ¿ðòýë íýìýãäñýí áàéíà • Õóâèéí íýìýãäýë òýòãýâðèéí òîãòîëöîîíû ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäñýí áàéíà. • Ýäèéí çàñãèéí èäâýõòýé õ¿í àìûí 80 õóâèéã Íèéãìèéí äààòãàëä õàìðóóëíà • Òýòãýâðèéí ñàíãèéí àëäàãäëûí õýìæýý ÄÍÁ –íû 0.5 õóâèàñ õýòðýõã¿é áàéíà ×àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò Òîîí ¿ç¿¿ëýëò

Áîäëîãûí çîðèëò ( 2008 îí) Áîäëîãûí çîðèëò (2009 îí) Example: ÁÎÄËÎÃÛÍ ÌÝÄÝÃÄÝË 2/3 • Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí õóâü õýìæýýã áóóðóóëàõ çàìààð äààòãàëä õàìðàãäàõ õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëíý • Àæèëã¿éäýë, ¯éëäâýðëýëèéí îñîë, Òýòãýìæèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé öàð õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëíý • Òýòãýâðèéí õýìæýýã ¿íèéí ºñºëò, àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóäàí 20 õóâèàð íýìýãä¿¿ëíý. • ×àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò: • Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûí øèìòãýëèéí îðëîãûí õýìæýý òîãòâîðòîé áàéíà. • Òýòãýìæ, òºëáºð îëîí óëñûí êîíâåíöèä çààñàí õýìæýý, ñòàíäàðòûã õàíãàñàí áàéíà • Òýòãýâðèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð äýýøèëñýí áàéíà. • Òîîí ¿ç¿¿ëýëò • Àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ ÍÄØ-èéí õóâü õýìæýý 9 ïóíêòýýð áóóðñàí áàéíà • Äóíäàæ òýòãýâðèéí õýìæýý 92.0 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà. • Òýòãýâðèéí õýìæýýã ¿íèéí ºñºëò, àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóäàí íýìýãä¿¿ëíý. • ×àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò • Òýòãýâðèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð äýýøèëñýí áàéíà. • Òîîí ¿ç¿¿ëýëò • Äóíäàæ òýòãýâðèéí õýìæýý 110.0 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà.

Áîäëîãûí çîðèëò (2010 îí) ¯ð ºãººæ Example: ÁÎÄËÎÃÛÍ ÌÝÄÝÃÄÝË 3/3 • ªíäºð íàñíû òýòãýâýðò ãàðàõ íàñûã íýìýãä¿¿ëíý • Òýòãýâðèéí õýìæýýã ¿íèéí ºñºëò, àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóäàí 20 õóâèàð íýìýãä¿¿ëíý. • ×àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò • Òýòãýâðèéí õóóëüä òýòãýâðèéí íàñ íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé ººð÷ëºëò îðñîí áàéíà • Òîîí ¿ç¿¿ëýëò • Äóíäàæ òýòãýâðèéí õýìæýý 130.0 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà. • Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºíäºð íàñíû òýòãýâýð òîãòîîëãîõ íàñ 57 áîëñîí áàéíà Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíä óäèðäëàãà ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã øèíýýð áèé áîëãîõ çîðèëòûí äîð íèéãìèéí äààòãàëûí òýòãýâð, òýòãýìæ îëãîõ ¿éë÷èëãýýã øóóðõàé áîëãîæ áàíêíû äàíñíû ñèñòåìä øèëæ¿¿ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëíý. Áîäëîãûí ìýäýãäëèéã áàòàëñàí: Õ¿í àìûí õºãæèë, íèéãìèéí õàìãààëëûí áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí ãàçðûí äàðãà 2007 îíû 6 äóãààð ñàðûí 20

Дунд хугацааны зарлагын түвшин өндөр, дунд, бага байх гэсэн гурван хувилбарñîíãîæ, эхний жилийн төсвийн төслийг суурь болгон авах Ýäèéíçàñãèéíòîìñãîñîí 5 àíãèëàëààðõºòºëáºðá¿ðýýðòîîöîõ Á¿õõºòºëáºðèéíõóâüäöàëèí, ÍÄØ, áàðàà ¿éë÷èëãýýíèéáóñàäçàðäàëãýñýíãýñýí 3 àíãèëàëíüòààìàãëàëäòîîöñîíõóâèëáàðóóäàäòîãòìîëáàéæáîëíî Çàðäëûíò¿âøèíáàãàáàéõãýñýíõóâèëáàðò “áîäëîãûí ººð÷ëºëòáàéõã¿é” ãýñýíòààìàãëàëäýâø¿¿ëæçºâõºí Õ¯È-ýýðòîîöîæáàðàà ¿éë÷èëãýýíèéáóñàäçàðäëûãíýìýãä¿¿ëýõ Харин зардлын түвшин өндөр, дунд байх гэсэн хувилбарò : a)óðñãàëçàðäëûãдараачийн хоёр жилийн инфляцийн түвшингээр өөрчëºõ; b)óлсын төсвөөссанхүүжүүлэх áîëîí ãадны хандивлагчдын зээл, тусламжаар хэрэгжих хөрөнгийн зардлын салбарын бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдийг тооцож үзэх; c) аргахэмжээ нь нэгээс олон хөтөлбөр хамарч буй бол çàðëàãûíхуваарилаëòûã хөтөлбөр тус бүрт оногдох хувь хэмжээгýýðòîîöîõ. Guideline: Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí òºñººëºëèéí 3 õóâèëáàðûã õýðõýí áýëòãýõ Çàð÷ìóóä:

Example: ÁÑØÓß 2008-2010 îíû òºñâèéí òºñººëëèéí òààìàãëàë

Example: ÁÑØÓß 2008-2010 îíû òºñâèéí òºñººëºë- ÕªÒªËÁªÐªªÐ

Example: ÍÕÕß 2008-2010 îíû òºñâèéí òºñººëëèéí òààìàãëàë

Example: ÍÕÕß 2008-2010 îíû òºñâèéí òºñººëºë- ÕªÒªËÁªÐªªÐ

Төсвийн төсөөллийн хувилбаруудад хийж буй шинжилгээ нь дунд хугацааны төсвийн хязгаарыг бэлтгэхийн өмнө хийгдýíý. Áîäëîãûíòààìàãëàëûãòîîöîæ ¿çñýíáàéõ : ßàìäûíóðòáîëîíäóíäõóãàöààíûáîäëîãûíáàðèìòáè÷èãòòóñãàñàíøèíý÷ëýëèéíøèíæòýéàðãàõýìæýýíèéçàðäëûãòîîöñîíáàéõ (i) өмнөх жилийнхийг өсгөх байдлаар бус бодлогын таамаглалд тулгуурлах; (ii) бодлогын хувилбаруудаас сонгох, тэр сонголт нь ил тод байх . ªíãºðñºíæèë¿¿äèéí (äîîäòàëíü ºìíºõ 3 îíû ) òºñâèéíã¿éöýòãýëää¿íøèíæèëãýýõèéõ Çàðëàãûí ºñºëòáóóðàëòûí ÷èãõàíäëàãà, ò¿¿íèéòîãòâîðòîéáàéäëûíòààìàãëàëûãòîäîðõîéëîõ Guideline: Òºñâèéí òºñººëºëèéí õóâèëáàðóóäàä øèíæèëãýý õèéõ 1/4

Òºñººëëèéíõóâèëáàðóóäûãõºòºëáºðá¿ðýýðøèíæëýõÒºñººëëèéíõóâèëáàðóóäûãõºòºëáºðá¿ðýýðøèíæëýõ Дунд хугацааны төлөвлөлтийн системийг нэвтрүүлэх эхний жилийн хувьд бүх хөтөлбөрүүдэд шинжилгээ хийх шаардлагатай дараагийí 2 жилд санхүүгийн нөлөөллийн шинжилгээг зөвхөн шинэ бодлого болон бодлогын тэргүүлэх чиглэлд өөрчлөлт орж байгаа тохиолдолд хийнэ. ТүүнчлэнШинэЗасгийнгазрынмөрийнхөтөлбөрбатлагдсантохиолдолдмөнхийнэ. Äóíäõóãàöààíäñîíãîñîíõºòºëáºð¿¿äýäõóâààðèëñàíõºðºíãèéí ºñºëòºäíºëººñºí õ¿÷èíç¿éëñèéãòîîöîõ Çàñãèéíãàçðààñàìàëñàíöàëèíãèéí ºñºëòººñ ãàäíàóðòõóãàöààíûáîäëîãûíáàðèìòáè÷èãòòóñãàñàíçîðèëòóóäûãòºñººëºëäõàìðóóëàõ. òóõàéëáàëòîäîðõîéñàëáàðûíõºðºíãº îðóóëàëòûã ÄÍÁ ýñâýëòºñâèéííèéòçàðäëûíòîäîðõîéõóâüäõ¿ðãýíýã.ì Ýíýíüõºòºëáºð¿¿äèéíõóâààðèëàëòàäõýðõýííºëººëæáàéãààãòîîöîõ Guideline: Òºñâèéí òºñººëºëèéí õóâèëáàðóóäàä øèíæèëãýý õèéõ 2/4

Example: Òºñâèéí òºñººëºëèéí õóâèëáàðóóäàä øèíæèëãýý õèéõ 3/4 • Áîëîâñðîëûí õºòºëáºðò эхний жилд илүү хөрөнгө оруулалт хийхээр төлөвлөсөн байгаа нь харагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл төлөвлөлтийг богино хугацаагаар хийж байгаатай холбоотойгоор эхний жилд нь илүү санхүүжилт хүсэх хандлагатай байна . • Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàëáàðûí çàðäëûí á¿òöèéí õàðüöàà õºòºëáºð¿¿äèéí õóâüä ººð÷ëºëòã¿é õàðàãäàæ áàéãàà íü òóñ ñàëáàðûí áîäëîãûí çîðèëò äóíä õóãàöààíä áàðàã ººð÷ëºëòã¿é òîãòâîðòîé áàéãààã èëòãýæ áàéíà.

Ýäèéí çàñãèéí àíãèëàëààð ä¿í øèíæèëãýý õèéõ (ÁÑØÓß íû æèøýý) Öàëèí áîëîí áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé áóñàä çàðäëûí õàðüöàà, õºòºëáºð¿¿äýä õóâààðèëàãäñàí áàéäàë Ãàäíû áîëîí äîòîîä ýõ ¿¿ñâýðýýð ñàíõ¿¿æèãäýõ õºðºíãèéí õàðüöàà Guideline& Example: Òºñâèéí òºñººëºëèéí õóâèëáàðóóäàä øèíæèëãýý õèéõ 4/4 Öàëèíãèéí çàðëàãà äóíä õóãàöààíä íýìýãäýõ íü áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé áóñàä çàðäëûã áóóðóóëàõ ýðñäýëä õ¿ðãýõ ýñýõ? 2008 оны хувьд гадны санхүүжилттэй хөрөнгийн зардлыг дотоодынхтой харьцуулахад 1:1 байсан бол 2010 онд зардлын түвшин өндөр байх хувилбарын хувьд 4:1 болж буурч байна.

Ñàëáàðûí áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëòýé óÿëäóóëàí àâ÷ ¿çýõ : Óëñûí òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºíãèéí çàðäàë Ãàäààä îðíóóä îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí çýýë áîëîí áóöàëòã¿é òóñëàìæ Õºðºíãº îðóóëàëò áîëîí òºñºë õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí òºëºâëºãºº \ õóãàöààíû õ¿÷èí ç¿éëñèéã àíõààðàõ – ýõíèé æèë¿¿äýä õèéõ ¿¿? ýñâýë óðò õóãàöààíû òóðø æèë á¿ð òîäîðõîé õóâèàð æèãä íýìýãä¿¿ëýõ ýñýõ Ãàäíû ñàíõ¿¿æèëòòýé òºñºë õºòºëáºðèéí õºðºíãèéí áîëîí óðñãàë çàðäëûí õýìæýý : Çîðèóëàëò, öàã õóãàöàà, íèéò õºðºíãèéí õýìæýýíèé õóâüä àìëàãäñàí áóþó õýðýãæèõ íü òîäîðõîé áîëñîí òºñë¿¿äèéã á¿ðýí òîîöîæ îðóóëàõ Àìëàãäàõ ìàãäëàëòàé òºñë¿¿ä áèé ýñýõ Ñàëáàðûí áîäëîãûí ÷èãëýëòýé õýðõýí óÿëäàõ- òºñë¿¿äèéã ¿ðãýëæ¿¿ëýõ ñàíàà÷ëàãà áàéãàà ýñýõ Guideline: Äîòîîä áîëîí ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýñ ñàíõ¿¿æèõ õºðºíãèéí çàðäëûí òààìàãëàë

Ìàêðî ò¿âøíèé íºëººëëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä: Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí òºñººëëèéã áîëîâñðóóëàõäàà Ñàíãèéí ÿàì áîëîí Ìîíãîë áàíêíààñ ãàðãàñàí èðýõ 3 æèëèéí ìàêðî ò¿âøíèé çàðèì òààìàãëàëûã ñóóðü áîëãîí àøèãëàæ áîëíî: Ò¿¿í÷ëýí: õ¿í àìûí ºñºëò òºðºëò, íàñ áàðàëò Example: Òààìàãëàëä àøèãëàæ áîëîõ ºãºãäë¿¿ä

ТӨСВИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТСургалтын модуль 4---Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлЯамны ахлах мэргэжилтнүүдэд зориулавБэлтгэсэн: Улсын төсвийн зарлагын удирдлагын мэргэжилтэнС.Эрдэмчимэгerdemchimeg_s@yahoo.com 20

Сургалтын модуль 4 Хуудас 2 7 12 19 • Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодруулах • Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох • Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох • Гадны санхүүжилттэй хөрөнгийн зардлыг бүртгэх 21

Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодруулах Бүтээгдэхүүн - Төрөөс иргэдэд үзүүлэх ажил, үйлчилгээ Бүтээгдэхүүнийг тодорхойлоход дараахь зарчмыг баримтална: • Шинж чанараараа ижил төстэй байх. Нэг бүтээгдэхүүнд хамаарч байгаа үйл ажиллагаа нь тухайн бүтээгдэхүүний салшгүй хэсэг байх ёстой. • Иж бүрэн байх. Тухайн бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, чанар, хугацаа зэрэг шалгуур үзүүлэлтүүдийг бүтээгдэхүүнээс салгаж ангид авч үзэж болохгүй. Хэрэв ямар нэгэн бүтээгдэхүүн орхигдуулсан бол тухайн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхэд шаардагдах хөрөнгө Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсөвт суухгүй. • Хянаж болохуйц байх. Бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхэд шаардагдах орцыг сонгох, ашиглах, бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх аргыг боловсруулах, түүнийг сонгох явцад тодорхой хэмжээнд хяналт тавих боломжтой байх ёстой. • Хэмжиж болохуйц байх. Бүтээгдэхүүн нь тодорхойлсон шалгуур үзүүлэлтийг хангаж буй талаарх гүйцэтгэлийг үнэлэх боломжтой байх ёстой. • Хуулиар баталгаажсан байх. Төсвийн байгууллагын хувьд хэрэглэгчдэд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ нь хуулиар тодорхойлогдож, түүнийг улсын төсвөөс санхүүжүүлж байдаг. 22

Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодруулах Бүтээгдэхүүнийг тодруулахад анхаарах зүйлс • Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн буюу салбарын төлөвлөлтийг хийхийн тулд бүтээгдэхүүнийг салбарын хэмжээнд тодорхойлох хэрэгтэй. • Салбарын хэмжээнд бодлогын тэргүүлэх чиглэлд өөрчлөлт орсон тохиолдолд бүтээгдэхүүний бүтцэд өөрчлөлт орж болно. • Бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг төлөвлөхдөө зөвхөн төсөв мөнгө шаардагдах үйл ажиллагааг л тодорхойлж гаргана. 23

Бүтээгдэхүүний жишээ: БСШУЯ • ХӨТӨЛБӨР • БҮТЭЭГДЭХҮҮ-НИЙ АНГИ • БҮТЭЭГДЭХҮҮН БОЛОВСРОЛ Сургуулийн өмнөх Боловсрол Ерөнхий боловсрол Бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол олгох үйлчилгээ Цэцэрлэгийн үйлчилгээ 24 цагийн цэцэрлэгийн үйлчилгээ Дотуур байрны үйлчилгээ Орой, эчнээ сургалтын үйлчилгээ СӨБ-ын хувилбарт сургалтын үйлчилгээ Тусгай хэрэгцээт боловсролын үйлчилгээ Сургалтын чанарыг сайжруулах Албан бус боловсролын үйлчилгээ Сургалтын чанарыг сайжруулах Сургалтын Орчныг сайжруулах 24

1.1. Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодорхойлох Дасгал - Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодорхойлох 25

Бүтээгдэхүүний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох Бүтээгдэхүүн тодорхойлох ажлын салшгүй бөгөөд хамгийн чухал хэсэг бол гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох явдал байдаг. Гүйцэтгэлийг тоо, чанар гэсэн үзүүлэлтээр илэрхийлнэ. • Шалгуур үзүүлэлтүүдийг зөв, оновчтой тодорхойлж чадсан эсэхийг “SMART” аргыг хэрэглэн шалгаж болно. • Тодорхой байх. Хэмжих гэж буй үр дүнг төлөөлөн илэрхийлж чадаж байгаа эсэх, хэмжихийг хүсэж буй үр дүнгийн мөн чанарыг гаргаж байгаа эсэх. • Хэмжигдэхүйц байх. Бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтэд гарсан өөрчлөлтийг тоогоор хэмжин илэрхийлж болох эсэх. • Бодитой байх. Хүлээгдэж буй өөрчлөлтийг тооцоолох боломжтой эсэх, тухайн үзүүлэлтийн олон жилийн чиг хандлага, эрсдэл, хүчин зүйлийн нөлөөг тооцон бодитой тогтоосон эсэх. • Хамааралтай байх. Хэмжихийг хүсч буй үр дүнгийн мөн чанарыг илэрхийлж чадаж буй эсэх, дэвшүүлсэн зорилго, зорилтод хамааралтай эсэх. • Олдоцтой байх. Үзүүлэлтийг гаргахад боломжийн өртөг, хүч чармайлт зарцуулагдах, эх сурвалж нь тодорхой эсэх, тухайн үзүүлэлтээр хянах төлөвлөгөөтэй эсэх. 27

Бүтээгдэхүүний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг сонгохдоо дараахь асуултыг тавьж болно: • Тухайн үзүүлэлтийг сонгосон үндэслэл нь юу вэ? • Тус үзүүлэлтийг хэмжих эх сурвалж нь юу вэ? Хэр найдвартай вэ? • Хэмжих, тайлагнах давтамж нь ямар байх вэ? (сард, улиралд, жилд нэг удаа г.м.) • Яаж илэрхийлж, яаж тооцоолох вэ? (100000 .... X тохиолдол г.м.) • Ерөнхий нэгдсэн үзүүлэлтээр харуулах уу, аль эсхүл задаргаа гаргах боломжтой юу? (улсын хэмжээнд, аймаг, нийслэлээр, хүйсээр, нийгмийн бүлгээр г.м.) • Мэдээлэл цуглуулахыг хэн хариуцах вэ? Хэн дүн шинжилгээ хийх вэ? • Шийдвэр гаргахад яаж ашиглах вэ? Макро эдийн засаг, төсвийн байдал тогтвортой бус байгаа жилүүдэд бүтээгдэхүүний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт ба шалгуур үзүүлэлт бүрээр хүрэх түвшинг зөвхөн эхний жилийн хувьд тодорхойлж гаргана. 28

Бүтээгдэхүүний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт: Жишээ – тоон үзүүлэлт Тоон үзүүлэлт 29

1.1. Сонгож авсан бүтээгдэхүүний тоон ба чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлно уу. Дасгал - Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох 30

Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох Төсөв хуваарилахад анхаарах зүйл • Сангийн яамнаас ирүүлсэн төсвийн хязгаарыг хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангиудад хуваарилахдаа: • Урд онуудын гүйцэтгэлд суурилах. • Хөтөлбөрийн өмнөх оны хэрэгжилтийн байдалд дүн шинжилгээ хийж, түүний үр дүнг тооцох. • Салбарын хэмжээнд бодлогын тэргүүлэх чиглэлд өөрчлөлт орсон бол тэр өөрчлөлтийг төсөв хуваарилахдаа тооцох. • Төсвийн хязгаарыг хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангиудадхэрхэн хуваарилахыг Төсөв, төлөвлөлтийн ажлын хэсэг шийднэ. 32

Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох Хөтөлбөрийн төсвийг хуваарилагдсан төсвийн хязгаарт багтаах хэрэгтэй • Сангийн яамнаас ирүүлсэн төсвийн хязгаарыг хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангиудад эхлээд хуваарилна. • Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааны өртөгийг тооцох замаар бүтээгдэхүүнүүдэд төсвийг хуваарилна. • Бүтээгдэхүүний өртөг тооцсоны дараа, бүтээгдэхүүн бүрийн төсвийг нэгтгэх замаар хөтөлбөрийн төсвийг тооцоолох ба хөтөлбөрийн төсөв нь тухайн хөтөлбөрийн төсвийн хязгаараас хэтрэх ёсгүй. • Хэтэрсэн тохиолдолд төсвийн тооцооллыг дахин нягталж, бүтээгдэхүүний тоон үзүүлэлтийн хүрэх түвшинг багасгах замаар тухайн бүтээгдэхүүний зарлагыг багасгаж, хөтөлбөрийн төсвийг хуваарилсан хязгаарт багтаах шаардлагатай. • Ирэх гурван жилийн хэрэгжүүлэх бодлогын зорилт, эрсдэлийн хүчин зүйлийг харгалзан үзэж, төсвийн хязгаарыг 5 хувиар өсгөж болон бууруулан дунд хугацааны төсвийн хувилбарыг боловсруулна. Ямар хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний төсвийг өсгөж эсхүл бууруулах талаархи эцсийн шийдвэрийг төсвийн нэгжийн бэлтгэсэн санал дээр үндэслэн Төсөв, төлөвлөлтийн ажлын хэсэг гаргана. 33

Бүтээгдэхүүний шууд зардлыг хэд хэдэн аргаар тооцож болно. Үүнд: Өмнөх оны гүйцэтгэлд суурилан төсвийг хуваарилах; Норм, нормативыг хэрэглэн тооцох: Хэрэв тухайн салбарын түвшинд зардлын норм, нормативыг хэрэглэдэг бол түүнд үндэслэн үйл ажиллагаа, бүтээгдэхүүний өртөгийг тооцох; Хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний төсвийг тооцоолохдоо тухайн төслийн судалгаанд үндэслэн төсвийг зохиох; Тоног төхөөрөмжтэй холбоотой бараа, үйлчилгээний өртөгийг тооцохдоо зах зээлийн үнийг үндэслэх г.м. Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох: Шууд ба шууд бус зардлын хуваарилалт Шууд зардлыг хэрхэн тооцох вэ? 34

Шууд бус зардлыг хэрхэн тооцох вэ? • Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох программыг төсвийн байгууллагуудад нэвтрүүлэх талаар судалгаа, бэлтгэл ажил Сангийн яам дээр хийгдэж байгаа бөгөөд программ нь төсвийн байгууллагын түвшинд хийгдсэн тооцооллыг салбарын яамны түвшинд нэгтгэх асуудлыг мөн шийдэх юм. Энэхүү программ нь өртөг чиглүүлэгч* дээр тулгуурлан шууд ба шууд бус зардлыг хуваарилах арга дээр суурилах юм. • Гэхдээ одоогоор энэ ажил бэлтгэл шатандаа явагдаж буй учир 2009-2011 оны дунд хугацааны төсвийн хувьд салбарын яамд хөтөлбөрийн шууд бус зардлыг тооцоолохдоо өртөг тооцоолоход санал болгож буй хялбаршуулсан арга буюу удирдлагын зүгээс урьдчилан гаргаж өгөх тооцоолол эсхүл хувь тэнцүүлсэн аргыг хэрэглэж болно. • Тухайлбал, нэгээс дээш хөтөлбөрийг хамарсан үйл ажиллагаа явуулдаг газар, хэлтэс, нэгжийн гаргаж буй зардал нь бүтээгдэхүүний шууд бус зардал болдог бөгөөд тэдгээр шууд бус зардлыг хуваарилахдаа дараахь хувилбаруудыг ашиглаж болно: (i) тухайн бүтээгдэхүүнүүдэд зарцуулж буй дундаж хугацаа – удирдлагаас гаргаж өгөх урьдчилсан тооцоолол; (ii) өмнөх онуудын гүйцэтгэлд үндэслэн тэдгээр хөтөлбөрүүдэд оногдож буйтөсвийн хувь хэмжээ – хувь тэнцүүлсэн байдлаар хуваарилах. Төсвийн байгууллагын түвшинд бүтээгдэхүүний өртөг тооцох аргачлалыг боловсруулах, программ сонгох ажил АХБ-ны санхүүжилтээр хэрэгжүүлж буй Засаглалын чадавхийг бэхжүүлэх төслийн хүрээнд хийгдэж байгаа. 35

Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох: Бүтээгдэхүүний нэгжийн өртөг • Бүтээгдэхүүний нэгжийн өртөг тооцох – тухайн бүтээгдэхүүний төсвийг тоон үзүүлэлтийн хүрэх түвшинд хувааж нэгжийн өртөгийг тооцоолно. Нэгжийн өртөгт шинжилгээ хийх замаар тухайн бүтээгдэхүүний төсвийн тооцоог зөв тооцсон эсэхийг шалгаж, шаардлагатай бол зохих өөрчлөлтийг оруулна. 36

БСШУ-ны Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн хөтөлбөрийн төсвийн товчоон 37

Гадны санхүүжилттэй хөрөнгийн зардлыг дунд хугацааны төсөвт оруулж тооцох хэрэгтэй. Хөрөнгийн эх үүсвэр хаанаас байхаас үл хамааран бүх хөрөнгөө төлөвлөж удирдах нь төсвийн нэгдмэл төлөвлөлтөд чухал алхам бөгөөд цаашдаа хандивлагчдаас төсөвт шууд дэмжлэг үзүүлэх боломжийг бий болгож өгнө. Яамны гадаад хамтын ажиллагааны нэгж, төсвийн нэгжтэй хамтран хандивлагчдын зээл, тусламжаар санхүүжүүлэх хөрөнгийн зардлын бүртгэлийг гурван жилээр гаргах, жил бүр энэ мэдээллийг шинэчилж байх хэрэгтэй. Гадны хандивлагчдын зээл, тусламжаар хэрэгжих төсөл, арга хэмжээг хөтөлбөр бүрээр тооцоолохдоо хандивлагчдаас ирэх гурван жилд хэрэгжүүлэх төсөл арга хэмжээнд суурилах ба хэрэв тухайн төсөл арга хэмжээ нь нэгээс олон хөтөлбөр хамарч буй бол тухайн хөтөлбөрүүдэд санхүүжилтийг хуваарилахдаа хөтөлбөр тус бүрт оногдох хувь хэмжээг үнэдслэн тооцооллыг гаргана. Гадны санхүүжилттэй хөрөнгийн зардлыг бүртгэх 39

Гадны санхүүжилттэй хөрөнгийн зардал: Жишээ 40

Áîäëîãûí ìýäýãäýë õýðõýí áýëòãýõ –òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý

Áîäëîãûí ìýäýãäýë õýðõýí áýëòãýõ –òàéëáàð çààâàð÷ëàãà, æèøýý

Presentation Transcript