Βυζαντινο δικαιο

1. Βυζαντινοδικαιο Εισαγωγή

2. Γενησηβυζαντινουδικαιου • Δίκαιο: • Δεν είναι έννοια στατική • Σύνολο κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς που ισχύει σε συγκεκριμένο τόπο σε δεδομένη ιστορική στιγμή • Βυζαντινό δίκαιο: • Δυσκολία οριοθέτησης • «Ύστερη ρωμαϊκή περίοδος» ή «πρώιμη βυζαντινή»;

3. Ρωμαϊκό χρονολόγιο: έως 500 μ.Χ., αυτ. Ζήνων Βυζαντινό χρονολόγιο: από 400 μ.Χ., αυτ. Θεοδόσιος ΙΙ

4. ΜεταμορφωσηρωμαϊκησεννομησταξησΜεταμορφωσηρωμαϊκησεννομησταξησ • Χωρισμός κράτους επί Διοκλητιανού

5. ΔιαιρεσηρωμαΙκουκρατουσ • Οικονομική κρίση & βαρβαρικές επιδρομές • 293 μ.Χ.: διαίρεση σε ανατολική και δυτική ρωμαϊκή αυτοκρατορία • ΤΕΤΡΑΡΧΕΣ • 2 Αύγουστοι (συναυτοκράτορες) • Διοκλητιανός: Ανατολή, Μαξιμιανός: Δύση • 2 Καίσαρες • Γαλέριος: Ανατολή, Κωνστάντιος Χλωρός: Δύση Ναός Αγ. Μάρκου Βενετία

6. Επιδρασηχριστιανισμου • Διοκλητιανός: μεγαλύτερος διώκτης του Χριστιανισμού • Μ. Κωνσταντίνος: ο Χριστιανισμός εξελίσσεται σε επίσημη θρησκεία του κράτους. • Χριστιανισμός: στοιχείο συνοχής του κράτους • Προϋπόθεση: δογματική ενότητα • Προσπάθειες αυτοκρατόρων για καταπολέμηση αιρέσεων • Εκκλησία = θεσμός «κρατικός»

7. Χριστιανισμοσ & δικαιο • Εσωτερική επιρροή • Ενδιαφέρον αυτοκρατόρων για οργανωτικά θέματα Εκκλησίας (από 320 μ.Χ.) • Εκδίδονται πολλοί σχετικοί νόμοι • Εξωτερική επιρροή • Επηρεάζεται το περιεχόμενο των νόμων • Ουσιαστικό δίκαιο • Δικονομικό δίκαιο

8. Θεοσ & αυτοκρατορασ • Θεός = πηγή του δικαίου • Αυτοκράτορας = δημιουργός του δικαίου • Αυτοκρατορική ιδεολογία = σχέση ηγεμόνα με το θείον • Ηθική αξιολόγηση νόμων = αν συμπορεύονται με το θείο δίκαιο • Εσχατολογική θεώρηση: παγκόσμια επικράτηση Χριστιανισμού • Αυτοκράτορας = «δίκαιος» • Επικαλείται εκκλησιαστικούς κανόνες για να θεμελιώσει τους νόμους του

9. Εκκλησια & δικαιο • Ουσιαστικό δίκαιο: επιρροή στο οικογενειακό δίκαιο • Δικονομία: τα όργανα διοίκησης της Εκκλησίας αναλαμβάνουν την επίλυση ορισμένων διαφορών αστικών & ποινικών • Επισκοπικά δικαστήρια (audientiaepiscopalis), επιλύουν και ιδιωτικές διαφορές • Privilegiumforiκληρικών: κρίνονται από εκκλησιαστικές δικαστικές αρχές

10. ΑΠΟ ΤΗΝ «ΗΓΕΜΟΝΙΑ» ΣΤΗ «δεσποτεια» • Τέλη 3ου αι. μ.Χ. = πολιτική αστάθεια, βαρβαρικές επιδρομές, οικονομική κρίση • Ανάγκη διοικητικών μεταβολών = διαίρεση του κράτους σε ανατολικό – δυτικό • Ενισχύονται οι πολιτισμικές, δημογραφικές, κοινωνικές διαφορές των δύο περιοχών • Ενισχύεται η εξουσία του ηγεμόνα • Από Principatus – σε Dominatus • Dominatus: o αυτοκράτορας καθίσταται ανεξέλεγκτος νομοθέτης.

11. Μεταβολεσ στο υφοσ των νομων • Γλωσσικές – ουσιαστικές • Κρίση = ανάγκη λήψης δραστικών μέτρων = ανάγκη «νομιμοποίησης» της εξουσίας του αυτοκράτορα • Αναδιάρθρωση της αυτοκρατορικής γραμματείας, 4ος αι. μ.Χ. • Scriniumlibellorum = αρμόδια για επεξεργασία των νόμων • Έχουν ρητορικές, όχι νομικές γνώσεις

12. Υφοσνομων • Άφθονα ρητορικά σχήματα • Εξαίρεται ο αυτοκράτορας ως «γενικός νομοθέτης» • Σκοπός του = το δημόσιο συμφέρον του λαού • «Εκρητορίκευση» πρώιμων βυζαντινών νομοθετικών κειμένων, ήδη από Ιουστινιανό, παρά κλασικιστικές τάσεις • Καθιερώνεται η προπαγάνδα ως στοιχείο των νομοθετικών κειμένων • «Κοινοί τόποι»

13. Αλλαγεσ στη μορφη των νομων • Πριν: ConstitutionesPrincipis • Edicta (γενικοί νόμοι) • Decreta (επιλύσεις διαφορών) • Mandata (υπηρεσιακές οδηγίες προς υπαλλήλους για την εφαρμογή των νόμων) • Rescipta (γνωμοδοτήσεις) • Επί Δεσποτείας • Ενοποίηση των κατηγοριών • Legesgenerales, ή sacrae, ή constitutiones, ή novellaeconstitutiones= Νεαρές (διατάξεις) • Rescripta (ειδικοί νόμοι, προνομιακό περιεχόμενο)

14. Πρωτεσκωδικοποιησεισ • Έκδοση μεγάλου αριθμού νόμων για την αντιμετώπιση της κρίσης & για εκκλησιαστικά θέματα • Πρακτικώς αδύνατη η εποπτεία του δικαίου • Codex = «βιβλίο» (με ράχη) • Ιδιωτικοί κώδικες • Γρηγοριανός Κώδικας: αυτοκρατορικές διατάξεις 130-290 μ.Χ. • Ερμογενειανός Κώδικας: διατάξεις των τετραρχών (293-294 μ.Χ.)

15. Θεοδοσιανοσκωδικασ • Πρώτη επίσημη προσπάθεια κωδικοποίησης του δικαίου (438-439 μ.Χ.) • Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β’ • Κωδικοποίηση 2.500 νόμων Χριστιανών Αυτοκρατόρων, από 312 μ.Χ. (στα λατινικά) • Έγιναν αλλαγές μεγάλης έκτασης στα αρχικά κείμενα • Αιτίες: περιπτωσιολογικός χαρακτήρας των κωδικοποιούμενωνdecreta, mandata, rescripta – αμφιβολία για τη γενική ισχύ τους • Ανάγκη ενοποίησης αντιφάσεων • Ανάγκη απλοποίησης, ώστε τα κείμενα να είναι κατανοητά από μη νομικούς

16. Ιουστινιανειακωδικοποιησηcorpus iuriscivilis • Επί Ιουστινιανού (νομομαθής Τριβωνιανός) • Πανδέκτης(Digesta)= συλλογή έργων Ρωμαίων Νομικών • Κώδικας(Codex)= διατάξεις αυτοκρατόρων από Αδριανό έως Ιουστινιανό • Εισηγήσεις(Institutiones) = επιτομή του δικαίου για τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης • Νεαρές(Novellae)= νέες διατάξεις Ιουστινιανού, μετά το 534 μ.Χ. LitteraFlorentina

17. Αλλαγεσιουστινιανου • «Παρεμβλήματα» = Interpolationes • Aλλαγές στο αυθεντικό κείμενο, προσθήκη ή παράλειψη λέξεων • Εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας • Διατηρούνται όμως και κάποιοι αναχρονισμοί • Συγκερασμός: «κλασικισμός» (πατροπαράδοτο δίκαιο του imperium romanum) & νέα μέτρα για το συμφέρον των υπηκόων • Ο αυτοκράτορας νομιμοποιείται να νομοθετεί λόγω της σχέσης του με το θείο • Για την ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δεν αρκούν οι πόλεμοι, χρειάζεται και το δίκαιο.

18. Ρωμαϊκο ή βυζαντινοδικαιο; • Το δίκαιο του Ιουστινιανού είναι ρωμαϊκό ή ελληνορωμαϊκό ή βυζαντινό; • Ιστορική «συνέχεια»; • Συνέχεια ιδεολογίας Κων/νος Μονομάχος, «πιστός βασιλεύς Ρωμαίων», & Ζωή 1.000 μ.Χ., Αγ. Σοφία

19. Εξελληνισμοσνομοθεσιασ • Η ρωμαϊκής προέλευσης νομοθεσία είναι γραμμένη στα λατινικά • Οι κάτοικοι της Ανατολικής Αυτοκρατορίας είναι κυρίως ελληνόφωνοι • Δεν κατανοούν τους νόμους! • Αρχές του 5ου αι. μ.Χ., οι πρώτες αυτοκρατορικές διατάξεις στα ελληνικά (Θεοδόσιος Β’ & Ουαλεντινιανός Γ’) • Από Ιουστινιανό: όλοι οι νέοι νόμοι, στα ελληνικά (534 μ.Χ.) • Η Ιουστινιάνεια Κωδικοποίηση: στα λατινικά

20. λυση • ConstitutioOmnem, 533 μ.Χ., Ιουστινιανός: aναμορφώνονται οι νομικές σπουδές • Ανατίθενται στους αντικήνσορες (antecessores) = νομοδιδάσκαλοι • Antecessor (ετυμ.) = «ανιχνευτής» στο στρατό • Προλειαίνουν το έδαφος για τους φοιτητές • Μεταφράζουν τα λατινικά κείμενα της νομοθεσίας, προβαίνοντας σε ερμηνεία τους • Σχολαστικοί: κάνουν περιλήψεις Νεαρών του Ιουστινιανού • Παύει η αντιγραφή των λατινικών πρωτοτύπων • Από 7ο αι., χρησιμοποιείται σε μεταγενέστερες κωδικοποιήσεις η διατύπωση των διατάξεων από τους αντικήνσορες

21. Επιροηιουστινιανου Στα μετεπειταΝομικαεργα • Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού επηρεάζει και μεθοδολογικά την επιστήμη του δικαίου • Έντονη συλλεκτική/κωδικοποιητική δραστηριότητα μέσων βυζαντινών χρόνων • Ίδια πρώτη ύλη (Ιουστινιάνεια Κωδικοποίηση), νέες μορφές • Λόγοι: πρακτικές-επαγγελματικές ανάγκες, διδασκαλίας & εφαρμογής δικαίου, προσωπική φιλοδοξία • Τα έργα αυτά, αν και όχι πρωτότυπα, συχνά είναι τα μόνα στα οποία έχουν πρόσβαση οι δικαστές Καπιτώλιο, ΗΠΑ

22. Παλαια & νεαρωμη • Ιουστινιανός: πατροπαράδοτο δίκαιο = ανασύσταση του ImperiumRomanum • Πλέον, ImperiumChristianum • Κωνσταντινούπολη = νέα πρωτεύουσα, όχι νέο κράτος • Κωνσταντινούπολη = Νέα Ρώμη • Βασικό στοιχείο πολιτικής θεωρίας Βυζαντινών = η ενότητα δικαίου μεταξύ Παλαιάς & Νέας Ρώμης • Όχι συνέχεια θεσμών, αλλά το ίδιο σύστημα ρύθμισης νομικών σχέσεων, ως πολιτισμικό αγαθό • Κοινός τόπος βυζαντινών νομικών κειμένων: το ανέκαθεν ισχύον «ρωμαϊκό δίκαιο» διατηρείται ανέπαφο