EUrbanis: Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit in Europa

1. EUrbanis: Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit in Europa PBL Ruimteconferentie 2009 Judith Borsboom-van Beurden, Stefan Berghuis, Astrid Brauer, Rob Folkert, Henk Ottens

2. Europees beleid en andere initiatieven t.a.v. cohesie, ruimtelijke en milieukwaliteit in Europese steden • Lissabon Agenda, economische en sociale cohesie • Investeringen in transportnetwerken in TEN • Sustainable Development Strategy en Thematische Strategie voor de Stedelijke Leefomgeving • Territoriale Cohesie • European Spatial Development Perspective (1998) • Aalborg commitments, Leipzig Charter • EEA rapporten over urban sprawl (2007, 2009) • Doel: economisch vitale, sociaal coherente en gezonde steden die op een duurzame manier groeien Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

3. Opzet Eurbanis • Op basis van grondgebruiksdata CORINE, ESPON database en aanvullende informatie Eurostat zijn 3 typologieën ontwikkeld: • Voor elk cluster in verstedelijkingstypologie representatieve stad gekozen, ook in Urban Audit • Leefomgevingskwaliteit uitgewerkt als concept • Interviews case study steden • Nadere analyses ontwikkeling grondgebruik en stedelijk groen Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

4. Samenhang tussen energieconsumptie voorpersonenvervoer en stedelijke dichtheden Source: Newman and Kenworthy (1999) American cities Canadian and Australian cities European cities Asian cities Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

5. Ontwikkeling stedelijk grondgebruik in 1990-2000 Source: NEAA (PBL) 2009 Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

6. Ontwikkeling stedelijk grondgebruik en dichtheden in 1990-2000 Source: NEAA (PBL) 2009 Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

7. Verstedelijkingspatronen • Gemiddeld voor Europa toename stedelijk grondgebruik (1% per jaar) en verdunning (-0.3% per jaar), ook bij bevolkingsafname • Voor het grootste gedeelte op landbouwgrond (83%) en bos/natuurgebieden (15%) • Toenemende polarisatie op verschillende schaalniveau’s Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

8. Grote lijnen Europese verstedelijking Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009 8

9. Duidelijk relatie met migratie • urbanisation and demography • clear relationship Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009 9

10. Complexe relatie met economische groei Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009 10

11. Maar ook aanzienlijke verschillen binnen Europa Planningscultuur & efficiency planning systemen Vastgoedmarkt Demografische ontwikkeling Woonvoorkeuren & ruimteconsumptie Mobiliteit Economische groei en connectie met globale netwerken Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

12. Stedelijke verandering in case study steden • Erfurt: suburbanisatie naar omliggende dorpen maar ook re-urbanisation, herstructurering nog niet af • Madrid: suburbanisatie en congestie op ongekende schaal ondanks grote investeringen in transport systeem • Reims: weinig dynamiek, weinig problemen • Vilnius: kwaliteit woningvoorraad in “Plattenbau” • Rotterdam: herstructuring 60er-70er jaren hoogbouwwijken, mismatch woningmarkt en arbeidsmarkt, voortgaande suburbanisatie naar omliggende gemeente • Bologna: compacte stedelijke groei • Aarhus: succesvol compacte stad beleid Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

13. Leefomgevingskwaliteit (Quality of place) Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

14. Grootste problemen leefomgevingskwaliteit in case study steden • Erfurt: werkloosheid, ontvolking, voorzieningenniveau, brownfields • Madrid: luchtkwaliteit, congestie, behoud open ruimten, stedelijk groen • Reims: weinig problemen • Vilnius: economische basis grootste zorg, kwaliteit woningvoorraad • Rotterdam: sociale uitsluiting en segregatie, werkloosheid, brownfields & kosten herstructurering, criminaliteit, luchtkwaliteit, congestie, stedelijk groen • Bologna: betaalbare huisvesting, bereikbaarheid middeleeuwse binnenstad en luchtkwaliteit • Aarhus: draagvlak OV en voorzieningen in stand houden Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

15. Waar zou beleid op in moeten zetten? • “Tamelijk” compacte stad beste uitgangspunt : • organisatie stedelijk transport en voorzieningen (congestie, luchtkwaliteit, geluid, maar ook CO2) • Bevordering aantrekkelijkheid herontwikkeling brownfields • Tegengaan verdere selective migratie waardoor verlies aan sociale cohesie en economische basis • Fragmentatie habitats en aantasting cultuurlandschap • Vanuit duurzaamheidscriteria beter voorsorteren op toekomstige ontwikkelingen als electrificatie personenvervoer en andere energievoorziening • Ook ondergrenzen aan verdichting/compacte stad: • Soil sealing, aanwezigheid en bereikbaarheid stedelijk groen • Principes European Spatial Development Perspective (1998) staan nog overeind: m.n. polycentrisme Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009

16. Wat kan Europees beleid doen • Opzetten monitoringssysteem • Bevorderen grotere rol ruimtelijke ordening • TEN investeringen: accent verschuiven van Europa naar agglomeratie/conurbatie – bijdrage zowel aan leefomgevingskwaliteit als duurzaamheid • Doorgaan met bronmaatregelen bij milieu maar ook aandacht voor efficiëntie ruimtelijke organisatie (milieu&ruimte label gebouwde omgeving?) • Duidelijker keuzen in Territorial Cohesion policy • Reanimatie Thematic Strategy Urban Environment? • Ontwikkeling beleid voor landschap naast biodiversiteit • Invullen kansen voor steden bij klimaat- en energiebeleid Verstedelijkingsdynamiek en leefomgevingskwaliteit Judith Borsboom, 3 november 2009