KRİZE MÜDAHALEDE AİLEYE YAKLAŞIM VE GENEL İLKELERİYLE AİLE TERAPİSİ

1. KRİZE MÜDAHALEDE AİLEYE YAKLAŞIM VE GENEL İLKELERİYLE AİLE TERAPİSİ • Aile, temel işlevi üreme, çocuk bakımı, büyütülmesi ve sosyalleşmesi olan toplumun en küçük birimidir. Ekonomik açıdan üyelerinin yaşamsal gereksinimlerini karşılamak yükümlülüğü vardır. Bir çok kişi için aile hem en önemli destek kaynağı, hem en önemli stres kaynağıdır. Aile bireylerin sağlığını önemli ölçüde etkiler ve bireylerin sağlığı da ailelerin ve dolayısıyla da toplumun sağlığını etkiler. Yani bu demektir ki aile içindeki bireylerden birisini etkileyen durumlar aslında tüm aileyi de etkiler. Bu durumlarda aile işlevlerinin tekrar düzenlemesi gerekir.

2. Ruh sağlığı kliniklerine başvuran hastaların durumunu değerlendirmek için aile görüşmesi hemen her zaman kullanılan bir yöntemdir. Aile görüşmesi de aile terapisinden farklıdır. Aile görüşmesi hastaların davranış ve belirtilerinin ailenin etkileşim süreci ve yapısıyla ilişkisini anlamak için yapılan bir veya daha fazla sayıda görüşmedir. Şu durumlarda aile görüşmesi yapılması ve ailenin değerlendirilmesi gereklidir.

3. Kliniğe baş vuran hasta çocuk ve ergense • Cinsel sorunlar söz konusuysa • Ciddi aile veya evlilik problemleri varsa • Ailede yaşanan bir kriz durumu varsa (Hastalık, iş kaybı, ölüm, aile üyelerinden birinin evden ayrılması gibi • İntihar görüşmelerinde • Aile bireylerinden birisi sorununu aileyle ilgili bir konu olarak tanımlıyorsa • Eş zamanlı olarak birden fazla aile üyesi psikiyatrik tedavi alıyorsa • Aile üyelerinden hasta olan bireyin düzelmesiyle birlikte başka bir aile üyesinde belirtiler ortaya çıkıyor veya ilişkiler bozuluyorsa • Psikiyatrik sorunu olan kişi diğer tedavilerden yararlanmıyorsa

4. AİLENİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ailenin değerlendirilmesinde dikkat edilecek noktalar şunlardır. • -Başvuru nedeni olan sorun: Sorun bir hastalık, bir davranış ya da bunların sonuçları ve diğer aile üyeleri üzerindeki etkileri olabilir. Her aile üyesinden sorunu tanımlamasını ve çözüm üzerinde tartışılmasını istemek yararlı olacaktır. • Roller ve kurallar: Ailedeki görevlerin nasıl paylaşıldığı, aile içi hiyerarşinin nasıl düzenlendiği, kuralların nasıl ve kim tarafından uygulandığı önemlidir. Başvuru nedeni olan sorunun aile içi kuralları ve rolleri nasıl etkilediği ele alınmalıdır.

5. -Duygular: Ailenin duygusal tonu değerlendirilmeli, hangi duygusal tonun aile ilişkilerinde daha ön planda olduğu sorunun kişilerde ne tür duygular uyandırdığı ve duyguların aile içi aktarımındaki açıklık ya da gizlilik ele alınmalıdır. • -İletişim: Aile üyeleri arasındaki iletişimin net ya da karmaşık mesajlar içermesi, iletişimin açık ya da kapalı olması görüşme sırasındaki tutumlar ele alınarak görülebilir. • -Üst Sistemler: Ailenin diğer sistemlerle ilişkileri, ne tür destekler alabileceği, kimlerin yardımcı olacağı, diğer sistemlerle ilgili sorunlar ele alınır.

6. AİLE TEDAVİSİNİN GEREKLİ OLDUĞU DURUMLAR • Başvuru yakınması evlilik problemi ise • Başvuru yakınması aile üyeleri arasındaki problemler ise • Aile üyelerinin iletişimi ve birbirini algılamasında kronik ve ciddi sorunlar varsa (aile üyelerinden birinin günah keçisi olması gibi) • Antisosyal davranışlar gösteren bir ergenin varlığı durumlarında • Ebeveynlerin çocuk tarafından kontrolü ya da manüpilasyonun söz konusu olduğu durumlarda • Diğer tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda (örneğin bireysel terapide sürekli aile sorunları gündemdeyse) • Aile tedaviyi kabul etmeye hazır olduğu halde hasta birey tedaviye isteksizse • Aile üyelerinden birindeki düzelme bir diğer bireyde bozukluğa neden oluyorsa • Ailede birden fazla kişinin tedaviye ihtiyacı olduğu halde kaynaklar yalnızca birisi için yeterli ise

7. AİLE SİSTEMİ • Aile: Yaşayan, devamlılığı olan, organize olmuş, değişik üyeleri olan ve üyeler arasında devamlı bir ilişkinin olduğu bir bütündür. • Aile bir sistemdir. Sistemin yapısal, duygusal, gelişimsel ve işlevsel yönlerinin tanımı yapılmalıdır. • .Yapısal Yönü: Yapı ailenin alt sistemleri, üst sistemleri, rolleri (bireysel sistem, aile normları ve değerlere göre tanımlanır)

8. Çekirdek ailede 4 temel alt sistem vardır. • Birey • Karı-koca • Kardeşler • Ebeveyn-çocuk • .Duygusal yönü: Bağlılık, ortaklık, müttefiklik, fantaziler, sırlar, bitmemiş işler. • Ailenin kendine özgü kişileri çeken özellikleri vardır. Buna bağlılık denir.

9. .Gelişimsel Yönü: Ailede yaşam evreleri • Aileler arası dönem • Yeni evli çift • Bebekli aile • Ergen bireyli aile • Çocukların evden ayrıldığı dönem • Yaşlılık

10. Sağlıklı Ailenin Özellikleri • İletişim • Birlikte karar verme • İşbirliği • Bireysellik – birliktelik (sınırlar) • Gereksinimlerin karşılandığı • Bireylerin gelişimine olanak tanıyan • Karşılıklı, psikososyal, sosyo ekonomik, sters durumlarıyla etkili olarak mücadele edebilen aile • Zaman içinde oluşturulan ve desteklenen uygun otoritenin olması • Hiçbir ailede çocuğun hiyerarşisinin anne babanın üstünde olmaması • Zaman içinde oluşturulmuş ve uyulan kurallar • Etkili ve zaman içinde oturmuş çocuk yetiştirme ve evliliği devam ettirme pratiğinin olması • Hem aile olarak hem de bireysel olarak ulaşılması amaçlanan hedeflerin olması • Zamanla oturmuş, tutarlı, destekleyici davranışların olması

11. Fisher’ e göre sağlıksız aile • -Sınırlanmış: Bastırıcı tipleri: • Pasif • Negatif • Mükemmelyiyetçi • -Çocuksu Aile: Olgunlaşmamış • Talepçi • İsteyen • Bağımlı • Yetersiz • -Objeye Odaklı Aile: Birlikteliği herhangi bir objeye göre tanımlayanlar. • Benlik ve ben merkezcilik • Çocuk • Maddiyat • İş

12. -İçe dönük aileler: çok fazla iç içe geçmişlik söz konusudur. • -Dürtüsel aile: Saldırganlık • -Karmaşık aile

13. Bilgi Toplama • .Ailenin içinde bulunduğu yaşam evresi: • Ailedeki bireyler hangi evrede? • O dönemin özelliklerini yerine getiriyorlar mı? • Kadın-erkek evliliklerini değerlendiriyor mu? • 2- İlk görüşmede temel sorun nedir? • Bireysel patolojimi bunun etkilediği aile sorunu mu? • Aile sisteminden kaynaklanan sorun mu? • Herkesin kendi problem tanımı alınmalı

14. Problemin Belirlenme Evresi: • Bu evrede kişilere sözler verip sorunu tanımlamalarını isteriz. • 4- Tedavi planı ve amacı tanımlanmalı: Aile olarak bu çalışma amacından ne anlıyorlar. Beraber çalışılabilecek mi? 5- -Sonlandırma: Seansın bitirilip bir sonraki seansta ne olacağının düzenlendiği evre seansın devamını sağlamak önemlidir.

15. Genel olarak ilk görüşme bir değerlendirme görüşmesidir. İlk görüşmede çok da pasif olmamak gerekir. Bu görüşmede tüm aileye yakın olmaya çalışacaksınız. Tek tek bireyleri değik aileyi kazanmak önemlidir. Hem söylenenlere hem de nasıl söylendiğine dikkat etmeliyiz. Ailelerle tartışmaya girmeliyiz problemin tespit edilmesinde terapist biraz geri çekilip aileyi izlemeli hiç konuşmayan bir üye varsa onu önere ederek motive etmek gerekir. Görüşme sırasında aile üyeleri arasında gruplaşma var mı? Terapist görüşme sonucunda şuna karar vermelidir. “Ben fazla bilgiyi nereden alabilirim”.

16. Müdahale Prensipleri • .Değişime yönelik sözel bir istek çok fazla yararlı olmayabilir. Belirtilen motivasyona rağmen işlevsel olmayan aile örüntüleri devam eder (denge) • .Terapist ilişkilere yönelik ütopik düşüncelerin farkında olmalı. • Ütopik Düşünceler • Çocuğumun babasıyla hiç sürtüşmesi olmamalı • Evli insanlar arasında tartışma olmaz • Biz çocuğun bütün ihtiyaçlarını karşılıyoruz. Sorunu olmamalı • Çocuk herşeyi bana anlatmalı • Eşler arasında gizlilik olmaz.

17. Ütopik düşünceleri belirtirken kendi ön yargılarımızı katmadan aile ve çevresini dikkate almalı en önemlisi kültürü ele almalıdır. • Beni seviyorsa ne söyleyeceğimi anlamalı • .Terapist olması gereken konusunda ailenin içinde bulunduğu kültürü, alt kültürü dikkate almalıdır. • .Tüm gördüğümüz duyduğumuz var olanın aynısı / tamamı değildir. Ama birinci çıkarmasa da bulunacak bilgiyi verir. • .Terapist aile üyelerinin kendisi ile kurmak istedikleri koalisyonlara dikkat etmeli

18. .Semptomun ailedeki işlevini bulmaya çalışmalı. • Problem devam ettiği sürece aileye ne tür yararları var. • Örnek: • )Eş ile yakınlaşmayı önlemek (anne) • )Çocuklar ilgi (özel bir şekilde yakalanıyor terapiste gidiyor) • )baba Aile dışı yaşantı • Ailenin kaybedeceklerini iye bilmek ve daha değerli bir şey vermek lazım • 7-Terapist bir kişi ile konuşurken diğer üyelerin kendini dinlediğini bilerek konuşmalı terapist hem ailenin her bir bireyiyle hem de ailenin bütünüyle ilişki içindedir.

19. 8-Aile üyeleri değişikliği kendinde değil karşıdan bekler • 9-Amaç eleştirilen davranış yerine istenen davranışın belirlenmesi • “Eve ilgisizsin demek yerine Pazar günlerine birlikte geçirelim” • “Sevildiğimi hissetmiyorum” “bana seni seviyorum demeni istiyorum” Soyut şeyler Sevme davranış olarak ne anlamamız lazım. Aşk Mutluluk v.b.

20. Hiç duygularını göstermez • Asla gülmez Olmaz kendi ölçülerine göre gösteriyordur.

21. 10- Direnç ailenin doğal tepkisidir, olumsuz olarak değerlendirilmeden üzerinde çalışılmalıdır. Tek doğru vardır ürotik düşünce • Herkesin kendi bakış açısına saygı gösterdiğinizi ve o bakış açısından anlamaya çalıştığınızı söylemelisiniz. • Terapinin amacı ortak doğruyu bulmaktır. Aileye bu güvenceyi vermek gerekiyor. • Doğruyu bulmak amacında olmadığınızı aile üyelerine söylemek gerekir. Herkesin doğrusu farklıdır.

22. 11- Çalışacak sistemi terapist seçer fakat değişim sadece bir sisteme odaklanmaz. Anne-babaya çocuk eğitimi çocuğa da anne baba eğitimi • 12-Terapist ailenin sınırına karar vermeli (erkek arkadaş) • sorun ne Terapist için getirilen sorun sorun olmayabilir. • Örn: Kız bir erkek arkadaşıyla ayrı evde oturuyor. Anne-baba buna karşı.

23. 13-Aile problemin etrafında etkileşimde bulunduğu sürece problemi devam ettirebilir. Enerji uygun davranışa yönelmeli • 14-Aile sorunlar konuşuldukça problemin yok olduğuna inanır fakat problem konuşmanın içeriğinde çok süreçtedir. Hep sorunu konuşursak uygun davranışı bulmak çok zordur.

24. Dinamikleri bilmeden genel konuşmak çok tehlikelidir. Nötr konularla başlamak ama seçerken çok dikkatli olmak gerekir. • 15- Bir çok aile konuşacak başka konuları olmadığı için problemi konuşur. Yeni bir girdi bulmak gerekir. İlk görüşmenin formatına göre sorun dışında şeyler konuşmayı sağlamak gerekir. • 16- Terapist başarı için üyelerin birbirinden bağımsız olmadıklarını gösterebilmeli, aile problemi, problemin parçası oldukları gösterilmelidir. • 17- Hiyerarşi, ortak amaç, bireylerin benlik ve algı güçlerini arttırıcı ortam destek, yardımlaşma, ortak aktiviteler, eğlenme aile dışı sistemlerle uygun etkileşim.

25. 18- Diğer sistemlerle barışık olmak gerekir doğru-yanlış onu yorumlayan sisteme göre değişir. • Doğru çevre, aile, v.s. • 19- İki temel özgürlür • -Başkalarına karşı yapılabilecek davranışları seçme özgürlüğü • -Başkalarına verilebilecek tepkiyi belirleme özgürlüğü • 20- Beklentiler açığa çıkarılmalı, netleştirilmelidir. • 21- Hiçbir davranış kendi enerjisiyle sonsuza kadar devam etmez. Başka davranışlar enerji sağlar, dışarıdan enerji gerekir. Nerelerden enerji aldığını saptayamazsak bu çok uzun sürer.

26. Örn: Aile birlikte olumluluklar getiremiyorsa bireysel olumluluklar alınabilir. Alt yapısı olmadan ödev vermek çok tehlikelidir.

27. SİSTEMİK AİLE TEDAVİSİ Döngüsellik Kavramı: Sistemlerde neden sonuç bağlamı yoktur. Bu doğrusal bir yaklaşımdır. Sistemik yaklaşım döngüseldir. • Yansızlık: • -Görüşmecinin karşısındakinin duygularına, düşüncelerine v.s. yansızlığıdır. • -Sistem içindeki herkese karşı yansızlık • -Soruların yansız olması, yüklü, yargılayıcı, yanlı sorular olmamalı • Nasıl değiştirilirse işler yoluna girecek? Biz karar veremiyoruz sağlıklı değişim için aracı olma, yardımcı olma.

28. Olumlu Adlandırma: Olayların, eylemlerin, davranışların, duyguların, sözlerin hangi amaca hizmet ettiği bulunmaya çalışılır. Yararlı olduğuna karar verilir. Terapist olumlu bir anlam bulmaya çalışır. Varsayımları Sınama: Doğrulayan yanları ters düşen yanlarını not et. Danışanın verdiği tepkiye göre varsayımı değiştir ya da bırak. Döngüsel sorular sor: Olaylar arasındaki döngüselliği takip et. İlişkilerdeki bağlantıları takip et bir patem çıkar. Davranışlar zincirine dikkat et. Fark soruları sorularak kişileri defansif hale getirmeden ne yaşadıklarını anlama

29. Örnekler: • Bu konuyu konuşmadığınız zamanla konuştuğunuz zaman arasında ne fark var? • Ne değişiyor ki ayrılığı konuşuyor hale geliyorsunuz? • Diyaloğonuzun iyi geçtiği bir akşam var mı? Ne yapıyorsunuz ki farklı oluyor? • İlişkiniz nasıl değişti? Nasılları anlatırken niçinleri de anlatacaklardır. Nedenleri öğrenmek için nasılları sorup farkları sağlamak nötralite sağlar.

30. Döngüsel sorular her bir aile bireyine ayır ayrı sorularak birbirlerine empati yapmaları kolaylaştırılmalıdır. • Ayşe hanım sizce Ankara’ya taşınmak Ali beyin hayatını nasıl değiştirdi? Aynı soruyu Ali beye de sormalı böylece birbirlerini ne kadar anladıklarını göstermelidir. • Geleceğe yönelik sorular : İlişkiniz bu haliyle devam edecek olsa 6 ay sonra kendinizi ve eşinizi nerde nasıl görüyorsunuz? • Ali bey evden ayrıldıktan sonra ne gibi olumlu değişiklikler oldu? Beraber olduğunuz dönemlerde de böyle olduğunuz zamanlar var mıydı? Farklı onların olduğunu saptamak, yaymak ve neler değişirse bu farkların olduğunu anlamak önemlidir.

31. Terapist sistemin nasıl çalıştığını merak eden sorgulayan kişidir. Ailenin bireyi olmaktan kaçınır ve daha üst bir konumda kalmaya çalışır. Terapist aileyi anlamaya çalışırken o anki kesiti iyi görmelidir. Bunun için terapistin belli bir mesafede olması gerekir. • Terapistin iki görevi vardır. • -Katılımcı • -Gözlemci Aileye katılır ne hissettiği ne düşündüğü önemlidir. Terapist gözlemci konumunda çok kalırsa aileyle bağını yitirir. • Terapist bir sonraki görüşme için ne yapacağını belirlemelidir. Ödev gibi değil ancak küçük adımlarla incelemelidir.