حکیم عمر خیام

1. حکیم عمر خیام خیام ودین نام و القاب خیام و تحلیل قرآنی زندگی نامه خیام از دیدگاه بزرگان مضمون اشعار رباعیات خیام آثار خیام خیام در قلمرو اروپایی گوناگون

2. نام و القاب خواجه امام حجته الحق و عمر ابن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری فیلسوف ریاضیدان منجم و شاعر حکیم حجة الحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجة الحق، خواجه امام، حکیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخ الامام، الشیخ الاجل حجة الحق، علامهٔخواجه، قدوهٔالفضل، سلطان العلماء ، ملک الحکماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحکیم الفاضل الاوحد، خواجهٔحکیم، الحکیم الفاضل، نادرهٔفلک، تالی ابن سیتا

3. زندگی نامه عصر ملکشاه سلجوقی عمر خیام در سده پنجم هجری در نیشابور زاده شد. مرگ خیام را میان سال‌های ۵۱۷-۵۲۰ هجری می‌دانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز وفات او را ۵۱۶ نوشته‌اند، اما پس از بررسیهای لازم مشخص گردیده که تاریخ وفات وی سال ۵۱۷ بوده‌است. خیام همسر بر نگزید.در ترتیب رصدخانه ملکشاهی و اصلاح تقویم همکاری داشت

4. شرایط دوران خیام • در زمان خیام فرقه‌های مختلف سنی و شیعه، اشعری و معتزلی سرگرم بحث‌ها و مجادلات اصولی و کلامی بودند. فیلسوفان پیوسته توسط قشرهای مختلف به کفر متهم می‌شدند. تعصب، بر فضای جامعه چنگ انداخته بود و کسی جرئت ابراز نظریات خود را نداشت - حتی امام محمد غزالی نیز از اتهام کفر در امان نماند. از نظر سیاست نیز وقایع مهمی در عصر خیام رخ داد: 1ـ سقوط دولت آل بویه 2ـ قیام دولتِ سلجوقی 3ـ جنگ‌های صلیبی 4ـ ظهور باطینان و ... در اوایل دوران زندگي خیام، ابن سینا و ابوریحان بیرونی به اواخر عمرشان خود رسیده بودند

5. مضمون اشعارو مشرب فلسفی خیام از نگاه صادق هدایت • نخستین تصحیح معتبر رباعیات خیام به دست صادق هدایت انجام گرفت. وی از نوجوانی دلبستهٔ خیام بود تدوینی از رباعیات خیام صورت داده بود. بعدها در ۱۳۱۳ آن را مفصل‌تر و علمی‌تر و با مقدمه‌ای طولانی با نام ترانه‌های خیام به چاپ رسانید. • صادق هدایت در ترانه‌های خیام دسته‌بندی کلی‌ای از مضامین رباعیات خیام ارائه می‌دهد و ذیل هر یک از عناوین رباعی‌های مرتبط با موضوع را می‌آورد:

6. راز آفرینش هرچند که رنگ و روی زیباست مرا چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا معلوم نشد که درطربخانه خاک نقاش ازل بهر چه اراست مرا درد زندگی امروز که نوبت جوانی من است می نوشم از ان که کامرانی من است عیبم مکنید گرچه تلخ است خوش است تلخ است از ان که زندگانی من است

7. از ازل نوشته بر لوح نشانِ بودنی ها بودهَ ست پیوسته قلم ز نیک و بد فرسودهَ ست در روزِِِِِ ازل هر آنچه بایست بداد غم خوردن و کوشیدنِ ما بیهودهَ ست گردش دوران افسوس که نامه ی جوانی طی شد و آن تازه بهار ِ زندگانی دی شد حالی که وِِِرا نام جوانی گفتند معلوم نشد که او کی آمد کی شد

8. ذرات گردندهاین کوزه چو من عاشق زاری بوده ست در بند سر و زلف نگاری بوده ست این دسته که بر گردن او میبینی دستی ست که بر گردن یاری بوده ست هر چه باداباد گویند که دوزخی بود عاشق ومست قولی ست خلاف ، دل در آن نتوان بست گر عاشق و مست دوزخی خواهد بود فردا باشد بهشت همچون کف دست

9. هیچ است دنیا دیدی و هرچه دیدی هیچ است و آن نیز که گفتی و شنیدی هیچ است سرتاسر آفاق دویدی هیچ است و آن نیز که در خانه خزیدی هیچ است دم را دریابیم ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم وین یک دم عمر را غنیمت شمریم فردا که ازین دیر کهن درگذریم با هفتاد سالگان سربه سریم

10. اثار خیام او میزان الحکمت را درباره فیزیک و لوازم الامکنت را در دانش هواشناسی نوشت. نوروزنامه دیگر اثر ادبی اوست.رسالة فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله به زبان عربی، در بارهٔ معادلات درجهٔ سوم. رسالة فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریهٔ نسبت‌ها. رساله میزان‌الحکمه.«راه‌حل جبری مسالهٔ تعیین مقادیرالیاژطلا و نقره.»قسطاس المستقیم رسالهٔ مسائل الحساب، این اثر باقی نمانده‌است. القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری دربارهٔ موسیقی. رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی در سال ۴۷۳ نوشته‌است و او یکی از شاگردان پورسینا بوده و در مجموعه جامع البدایع باهتمام سید محی الدین صبری بسال ۱۲۳۰ و کتاب خیام در هند به اهتمام سلیمان ندوی سال ۱۹۳۳ میلادی چاپ شده‌است.

11. . رساله روضة‌القلوب در کلیات وجودرساله ضیاء العلیرساله‌ای در صورت و تضادترجمه خطبه ابن سینارساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعبرساله مشکلات ایجابرساله‌ای در طبیعیاترساله‌ای در بیان زیگ ملکشاهیرساله نظام الملک در بیان حکومترساله لوازم‌الاکمنه۱۹رباعی آن بدست آمده‌است. اشعار عربی خیام رباعیات خیام به زبان فارسی. عیون الحکمهرساله معراجیهرساله در علم کلیاترساله در تحقیق معنی وجود

12. خیام و دین اين فیلسوف ایرانی را میتوان بسیار فراتر از دین و قواعد اسلامی روزگار خود دانست . او به درجه ای از انسانیت ,  کمال , علم , عرفان و خداباوری رسیده بود که  بسیاری از ندیده های هستی را در این دنیا به چشم حقیقت دید . هدف از دین کمال انسانیت و خرد و دانش است و خیام به آن درجه از عرفان و بزرگی رسیده بود که فراتر از آن می اندیشید . از دیگر آثار به جای مانده از خیام کتاب نوروزنامه است که به دین نیاکانش در دوره ایران باستان اشاره های بسیاری شده است و احترام خاصی برای پیامبر ایران باستان قائل می شود و برای نسلهای آینده ایران تشریح میکند . عقیده خرد گرایی و بهره بری از عقل عمر خیام بدون شک از اساتید خود یعنی محمد ابن زکریای رازی و ابن سینا گرفته شده بود . خیام نیز بارها از عقاید دین گرایانی که مذهب را وسیله ای برای سرکوب انسانهای دیگر میکردند انتقاد میکند

13. خیام و تجزیه و تحلیل ایات قران حکیم فرزانه عمر خیام نیشابوری در تمامی نوشته هایش بر این نکته مهم اشاره کرده است که زندگی و دنیا بر هیچ کس باقی نیست و این روزگار را به درستی و راستی و انسانیت سپری کنیم . خیام بر یگانگی خداوند بزرگ تاکید دارد ولی هرگز در آثار خود از روش دینگرایان افراطی روزگار خود پیروی نمیکند و بسیار دگراندیش تر از روزگار خود سخن میگوید . با این حال او به گفته علی ابن زید بیهقی حتی در بررسی آیات قرانی چیره گی خواصی داشت به طوری که روزی در مجلس عبدالرزاق فردی سوالی درباره یکی از آیات قرآنی نمود و تنها خیام ساعتها آن را موشکافی و بررسی نمود با اینکه حوزه علمی خیام ریاضیات و فلسفه است ولی او در موضوعات مختلف حتی اسلامی اطلاعات وسیعی داشت است

14. خیام از دیدگاه بزرگان ایرانی و جهان • ارنست رنان :خیام نمونه برجسته آزاد اندیشی آریاییها بوده است . او پیوسته میکوشید تا گردن خود را از دست قوانین خشک و انعطاف ناپذیر اعراب رها کند • قفطی:علامه دوران بر دانش یونان مسلط بود و باید در سیاست مدنی از او پیروی کرد . او خداشناسی را در اجتناب از شهوات جسمی میدانست که این امر مستلزم تزکیه نفس است • ابوالحسن بیهقی :خیام مسلط بر تمام اجزای حکمت و ریاضیات و معقولات بود • زمخشری دانشمند معروف :خیام را حکیم جهان و فیلسوف گیتی نامیده است

15. محقق روسی یوگنی برتلس در مقدمه کتابش درباره خیام میگوید : برهمگان واضح است که خیام ریاضی دان و فیلسوف ایرانی در روزگار خود با چه دشواریهایی روبرو بوده است . حتی مورخین شریعت اسلامی تفکرات او را مارهای زهر آگین و گزنده شریعت اسلام میدانستند . به نظر میرسد خیام در جلسات علمی اش سروده هایی جنجالی میگفته است که آنها از ترس حاکم شرع دهان به دهان آنرا چرخانده اند و امروز به ما رسیده است

16. گوناگون در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده‌است در فرانسه و مصر شراب‌هایی به نام خیام تولید می‌شود یکی از حفره‌های ماه به افتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده‌است در لندن در سال 1892انجمنی تاسیس شد بنام کلوپعمرخیام شهرک صنعتی خیام در نزدیکی نیشابور به نام خیام نامگذاری شده‌است.نام یکی از ایستگاه‌های قطار که فاجعه قطار نیشابور در آن‌جا رخ داد نامش خیام بود.وی یکی از موضوعات بحث میان دو تن از شخصیت‌های رمان گرگ دریایی نوشته ژاک لندن است. در یکی از رمان‌های ایرانی به نام خیام و آن دروغ دلاویز(نوشته هوشنگ معین‌زاده)، روح خیام نقشی محوری دارد.وی شخصیت اصلی رمان سمرقند نوشته امین معلوف است.در سال 198 سیارکی به نام وی نامگذاری شد

17. رباعیات خیام در جهان گفتار فلسفی این بزرگ مرد ایرانی در جهان امرئز به تمام زبان های دنیا ترجمه شده است و در بسیاری از دانشگاه های معتبر جهان کتب وی تدریس میشود.به راستی جهان به این پیر خرد ایرانی میبالد.ارتور کریستن سن از میان 1213 رباعی موجود در کتابخانه های جهانی برتانیا –ملی پاریس-برلین-لنین گراد-اکسفورد و کلکته و نسخه های خطی مونس الاحرار که منسوب به خیام است تنها 121 رباعی را متعلق به خیام میداند

18. خیام در قلمرو اروپایی در ميان شاعران فارسي زبان هيچ كس شهرت جهانگير حكيم عمر خيام نيشابوري را ندارد. البته اين نكته قابل ذكر است كه با همة جاذبه و لطفي كه رباعيات خيامي دارند بي گمان اين اشتهار مرهون ترجمة منظوم آزاد و هنرمندانه اي است كه ادوارد فيتز جرالد، شاعر انگليسي، به ذوق و سليقة خويش از رباعيات خيام كرده و نخستين بار به سال 1859 ميلادي به طبع رسيده است وهم اين كار سبب نام و اعتبار فيتز جرالد در شعر و ادبيات جهان نيز شده است. تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از مارک تواین تا تی.اس الیوت او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده‌است • توماس هاید:استاد دانشگاه اکسفورداولین بار در کتاب تاریخ ادیان نام خیام را به لاتین اورد

19. ژرالد مببرمن هلندی:در 1742 نامی از کتاب جبر و مقابله خیام به میان اورد الفینستن:در کتاب وصف کابل پیرامون پیروان خیام در کابل مطالبی اورده است :ژوسف فون هامر:در 1818 چند ترجمه از رباعیات خیام را اورده است سدیو:1834. کتاب ججبر و مقابله خیام را در کتابخانه سلطنتی فرانسه یافت وپکه:کتاب جبر و مقابله را به زبان فرانسوی منتشر کرد بینینگ:1857 جهانگردی که در گزارش سفرش اسم خیام را اورده کاول:در 1858 فیتز جرالد را با رباعیات خیام اشنا کرد

20. فیتز جرالد:در 5818 ترجمه رباعیات خیام را به پایان اورد در 1859 250نسخه از ترجمهاش چاپ کرد در 1862 در مدرس هندوستان از روی چاپ یادشده چاپ کردند ترجمه جرالد مورد توجه قرار گرفت جیمز لاوان:ص 418 تنیسن:ص419 ژان باتیسی نیکلای: نسخه جدیدی از رباعیات خیام را منتشر کرد این نسخه سبب شد جرالد نسخه جدیدی با 110 رباعی منتشر کند ارنست رنان:با خواندنترجمه سطحی نیکلای مقاله مبسوطی در باره خیام نوشت باشگاه عمر خیام:در 1892توسط دوستداران خیام در لندن تشکیل شد

21. ادوارد براون:متعقد است تا سال1897 اطلاعاتی که پیرامون خیام به دست می اید بیشتر از تذکره هاست والنتین ژوکوقسکی:مقاله ای به نام عمر خیام و رباعیات سرگردان منتشر کرد تئوفیل گوتیه: در ماجرایی شیفته خیام میشود وی ترجمه نیکلا را خوانده و بهتر از نیکلای خیام را شناخته.ص421 وی توانست خیام را از یک نگاه خاص به دوستدارانش بشناساند موریس بوشور: در سال 1892 نمایش نامه ای به نام خیام بهردی صحنه اورد. ژان لاهور:عمیقا رباعیات خیام را مطالعه کرد سعی داشت فلسفه ای برای خیام بسازد. سوال های از عشق و مرگ. سرود خداشناسی. پیروزی مرگ و سکوت مردگان مطرح کرد اما تفکر خیام رادر یک قالب فلسفی طوری توجیه کرد که این دنیا پر از درد و رنج و خستگی است و برای کمتر اندیشیدن باید از کنار این دنیا رد شد و رهسپار دیار مرگ شد و بهتر است با عشقو رویا لحضه های تلخ زندگی را شیرین کنیم