BIOLOGIA

1. BIOLOGIA

2. Biologia (z gr. βίος (bios) - życie i λόγος (logos) słowo, nauka) jest gałęzią nauki zajmującą się badaniem życia. Nauka ta skupia się na charakterystyce, klasyfikacji oraz zachowania organizmów żywych, jak również sposobie powstawania nowych gatunków oraz zależnościami między nimi a środowiskiem naturalnym. Biologia obejmuje szeroki wachlarz zagadnień badawczych, które są często postrzegane jako odrębne dyscypliny naukowe: bywa opisywana jako tort, który można dzielić na pionowe sektory "taksonomiczne" (ornitologia, algologia, entomologia) i poziome warstwy dziedzin (fizjologia, cytologia czy ekologia)[1]. Jednakże, wspólnie odwołują się one do fenomenu życia na tle różnych aspektów badawczych, od biofizyki do ekologii. Wszystkie założenia w biologii są oparte na tych samych prawach co inne gałęzie wiedzy przyrodniczej, takich jak zasady termodynamiki i prawo zachowania masy.

3. układ narządów ruchu • budowa kości • czaszka • kręgosłup • klatka piersiowa • rodzaje połączeń kości • budowa stawu • układ oddechowy człowieka • charakterystyka układu oddechowego • oddychanie • mechanizm oddychania • skład i rola krwi • rodzaje naczyń krwionośnych • krążenie krwi w organizmie • krwotoki • budowa rośliny • odżywianie • składniki pokarmowe • charakterystyka narządów oddechowych kręgowców • funkcje życiowe organizmów

4. Układ narządów ruchu Rodzaje kości • Długie: ramienna, łokciowa, promieniowa, śródręcza, kości palców, żebra, obojczyk, kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, śródstopia • Płaskie: mostek, łopatka, kości miedniczne i kości mózgoczaszki • Różnokształtne: trzewioczaszki (twarzy), zęby, wszystkie kręgi, rzepka • Krótkie: kości nadgarstka i kości stępu

5. Budowa kości • Okostna • Nasada górna • Jama szpikowa • Szpik kostny • Trzon • Nasada dolna • Dodatkowo kość budują sole mineralne (Ca, P, Mg), oraz osseina (substancja organiczna nadająca twardość)

6. Czaszka • Mózgoczaszka: kość czołowa, ciemieniowa, potyliczna, kości skroniowe, klinowe • Trzewioczaszka: kości jarzmowe, kość nosowa, oczodoły, szczęka, żuchwa, kość podniebienna

7. Kręgosłup Kręgosłup zbudowany jest z 33-35 kręgów. Dzieli się na: • Odcinek szyjny (7) • Odcinek piersiowy (12) • Odcinek lędźwiowy (5) • Odcinek krzyżowy (5 kręgów zrośniętych w kość) • Odcinek guziczny (4-6 kręgów, jest szczątkowy)

9. Klatka piersiowa Całą klatkę piersiową budują: • Mostek • Kręgi piersiowe (ograniczają klatkę piersiową od tyłu) • Żebra: • prawdziwe (7 par) połączone z mostkiem przez chrząstkozrost • rzekome (3 pary) łączą się z chrząstką z ostatnią parą żeber prawdziwych, potem z mostkiem • wolne (2 pary) zatopione w mięśniach brzucha

10. Rodzaje połączeń kości Kości mogą być połączone w następujący sposób: • Ściśle • (nieruchomo np. szwy w czaszce) • Półściśle (chrząstkozrosty np. mostek, żebra, dyski) • Ruchomo (stawy np. staw łokciowy)

11. Budowa stawu • Ze względu na rodzaj i ilość kości: proste (dwie kości np. staw barkowy), złożone (przynajmniej 3 kości np. staw łokciowy) • Ze względu na zakres ruchu: zawiasowe (np. łokciowy, kolanowy), kuliste (np. barkowy, biodrowy, nadgarstkowy) • Staw zbudowany jest z torebki stawowej, jemy stawowej, błony maziowej, chrząstki stawowej

12. Układ oddechowy człowieka • Funkcje układu oddechowego: współpraca z układem krwionośnym w natlenianiu organizmu, wymiana gazowa (O2 i Co2) pomiędzy ciałem a otoczeniem • Powietrze wdychane (78% N, 21% O, 0.03% Co2), wydychane (78% N, 16% O, 4-4.5% CO2)

13. Charakterystyka układuoddechowego • Jama ustna • Jama nosowa – oczyszcza, nawilża i ogrzewa powietrze • Gardło – wspólny odcinek układu pokarmowego i oddechowego • Krtań – narząd głosotwórczy • Tchawica – rura zbudowana z chrzęstnych pierścieni (16-20) • Oskrzela • Oskrzeliki • Pęcherzyki płucne – ułożone ściśle względem siebie tworzą płaty płucne

14. Oddychanie Oddychanie to jedna z funkcji życiowych organizmów, może zachodzić poprzez odpowiednie narządy albo całym ciałem Oddychanie roślin polega na wymianie gazowej, dzięki zawartym w skórce dolnej liścia aparatom szparkowym

15. Mechanizm oddychania Fazy oddychania: • faza bierna – wydech, któremu towarzyszy zmienianie się objętości klatki piersiowej i rozkurczanie mięśni międzyżebrowych i przepony • Faza czynna – wdech, któremu towarzyszy powiększanie się objętości klatki piersiowej i skurcz mięsni międzyżebrowych i przepony

16. Skład i rola krwi Skład krwi: • Osocze – to żółtawy płyn składający się z wody, soli mineralnych, witamin tłuszczu, cukru oraz jonów Cl, K, Na, Ca, Mg, F • Ciałek krwi: erytrocyty, leukocyty i trombocyty Rola krwi: • Utrzymuje stałą temperaturę ciała, rozprowadza tlen i substancje pokarmowe, odprowadza Co2 i produkty przemiany materii, reguluje układ odpornościowy i procesy krzepnięcia

17. Rodzaje naczyń krwionośnych • Tętnice: ściany elastyczne, gdyż transportują krew z tlenem pod ciśnieniem; nie posiadają zastawek; przekrój poprzeczny okrągły • Żyły: ściany grube, mało elastyczne; krew płynie z mniejszą ilością tlenu; posiadają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi • Naczynia włosowate: sieć cienkich żył i tętnic, które oplatają narządy wewnętrzne dostarczając im tlen

18. Krążenie krwi w organizmie Obiegi krwi: • Duży (obwodowy) prowadzi krew z lewej komory do aorty, następnie obmywa narządy wewnętrzne (w naczyniach włosowatych następuje wymiana gazowa O2 na Co2), dalej krew płynie żyłą główną dolną lub górną i wpada do prawego przedsionka • Mały (płucny) krew wypływa z prawej komory, pniem płucnym wpływa do naczyń włosowatych płuc (tam się natlenia), wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka Zastawka dwudzielna powoduje przepływ krwi po stronie lewej, a trójdzielna po stronie prawej

19. Krwotoki • Żylne: krew płynie wolno; krew ciemno czerwona; krew jest gęsta • Tętnicze: krew płynie szybko, pulsującymi ruchami; krew jest jasno czerwona; krew jest rzadka • Wewnętrzne: podskórne wylewy krwi np. siniaki i krwiaki • Zewnętrzne: towarzyszą urazom które uszkodziły skórę

20. Budowa rośliny • Korzeń – utwierdza roślinę w podłożu oraz transportuje wodę od korzeni do łodygi. Może być wiązkowy lub palowy • Łodyga (pień) – transportuje wodę do liści, utrzymuje w stałym położeniu kwiaty, liście i owoce • Liście – magazynują wodę i biorą udział w fotosyntezie • Kwiaty – biorą udział w rozmnażaniu płciowym • Owoce – stanowią magazyn nasion a także materiał zapasowy

21. Odżywianie Odżywianie to proces polegający na rozprowadzaniu po organizmie niezbędnych składników odżywczych Odżywianie: • Cudzożywne: rośliny bezzieleniowe, zwierzęta, grzyby. Pobierają gotowy pokarm • Samożywne: wszystkie rośliny zielone, które same pobierają pokarm

22. Składniki pokarmowe • Nieorganiczne: woda (podstawowy składnik, stanowi około 90% masy komórki), sole mineralne (makro i mikro elementy) • Organiczne: białka (stanowią materiał budulcowy organizmu, budują ściany komórek, składają się z małych cegiełek zwanych aminokwasami), cukry (węglowodany; stanowią materiał energetyczny i zapasowy, dzielą się na proste i złożone), tłuszcze (stanowią materiał energetyczny i zapasowy, dzielą się na roślinne i zwierzęce), witaminy ( stanowią materiał regulujący, dzielą się na rozpuszczalne w wodzie [B, C] i tłuszczach [A, D, E, K])

23. Charakterystyka narządów oddechowych kręgowców • Tchawki – sieć drobnych rurek z licznymi, bocznymi otworami, występują u większości owadów • Płucotchawki – komora z bocznym otworem zwanym przetchlinką, występuje głownie u pająków • Skrzela – wachlarzowato ułożone płaty służące do oddychania pod wodą, są silnie ukrwione a obmywająca je woda doprowadza do krwi tlen transportowany dalej, występują u ryb i młodych płazów • Płuca – u płazów (workowate i silnie pofałdowane); u gadów (workowate z licznymi przegrodami); u ptaków (workowate z woreczkami powietrznymi); u ssaków (workowate, wypełnione dużą ilością pęcherzyków płucnych, mają strukturę gąbczastą)

24. Funkcje życiowe organizmów • Wykonywanie ruchów • Odżywianie się – samożywne i cudzożywne • Oddychanie – proces utlenienia substancji organicznych • Wydalanie – wydalane są wszystkie zbędne szkodliwe produkty • Rozmnażanie – bezpłciowe i płciowe • Reagowanie na bodźce – umożliwia organizmom odpowiednie zachowanie w zmiennych warunkach środowiska • Wzrost i rozwój – u wielu organizmów kończy się po osiągnięciu dojrzałości, natomiast u niektórych trwa całe życie. Wzrost organizmów następuje poprzez zwiększanie się liczby komórek oraz powiększanie się ich rozmiarów.