1. OBESITAS BIJ KINDERENEEN PROBLEEM ? Myriam Van Winckel Kinderarts, UZ Gent

2. Is hier iemand ziek?

3. Definitie van overgewicht – obesitas op kinderleeftijd • Evaluatie • Oorzaken • Preventie: primair - secondair • Behandeling

4. GEWICHT BEOORDELEN STANDAARD GROEICURVE GEWICHT VOOR LENGTECURVE BMI (G/L²) CURVEN

5. Overgewicht / Obesitas DEFINITIE • Strikt genomen: té hoog gehalte lichaamsvet • Lichaamsvetgehalte moeilijk rechtstreeks meetbaar • Gewicht in functie van de lengte geeft idee over lichaamssamenstelling • BMI (G/L²) of “gewicht voor lengte” • Gemakkelijk te bepalen • Behoorlijk goede maat voor gehalte lichaamsvet

6. Definitie van overgewicht/obesitasVOLWASSENEN • BMI 25 – 30 = overgewicht • Géén toename van morbiditeit – mortaliteit • BMI > 30 = obesitas • Klasse 1: 30 – 35 • Klasse 2: 35 – 40 • Klasse 3: > 40

8. Definitie overgewicht / obesitasbij kinderen • Kinderen hebben andere lichaamssamenstelling, BMI criteria van volwassenen niet bruikbaar • BMI percentielen : welk criterium ?

9. Definitie overgewicht/obesitasbij kinderen op populatieniveau • BMI percentielen: nadeel = vooraf vastgelegde prevalentie • p 85 – p 97: overgewicht ? • > p 97: obesitas ? • Cole et al. (BMJ 320:1-6; 2000): • Overgewicht: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 25 op 18 jaar • Obesitas: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 30 op 18 jaar

10. Boven de grijze zone obesitas over-gewicht Binnen de bovenste grijze zone normaal gewicht + + Licht en ernstig ondergewicht Binnen en onderde onderste grijze zone

11. Obesitas : prevalentie Massa, Eur J Pediatr 2002; 161-343-346

12. Definitie overgewicht / obesitasbij kinderen: individueel • Belang van evolutie in de tijd ! • Kruising van twee percentiellijnen naar boven = alarmteken ! • % overgewicht is gemakkelijkste maat om evolutie van individuele patiënt te volgen

13. Voorbeeld: jongen van 12 jaar • Bij aanmelding: 160 cm, 70 kg BMI: 27,3 (P97 = 22) BMI %: 153 % • 1 jaar later: 168 cm, 72 kg BMI: 25,5 (P97 = 23) BMI: 138 %

14. Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen % overgewicht = BMI / p50 BMI x 100 = gewicht / p50 GvL x 100

15. PREVALENTIE VAN OVERGEWICHT BIJ KINDEREN NEEMT TOE Percentage kinderen dat aan criterium beantwoordt: Roelants en Hoppenbrouwers, 2001

16. OBESITAS BIJ KINDERENEEN PROBLEEM? • Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen ? • Gezondheidsproblemen door obesitas op kinderleeftijd ?

17. Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen? • 30% obese volwassenen als kind reeds te zwaar • Hoe ouder het kind met overgewicht én hoe ernstiger de obesitas; hoe groter de kans dat het kind ook als volwassene te zwaar zal zijn • Vroege “adiposity rebound” is een belangrijke risicofactor voor persisteren van de obesitas

18. Worden dikke kinderen dikke volwassenen?

19. Vroege « adiposity rebound »:obese volwassene

20. Gezondheidsproblemendikke kinderen • Orthopedische problemen • Insulineresistentie (voorloper diabetes type II) • Nachtelijke hypoventilatie en slaapapnoe • Huidproblemen, hygiëneproblemen • Leversteatose • Verminderde mobiliteit • Psychosociale gevolgen

21. De 3 niveaus zijn noodzakelijk verbonden Het exclusief aanbod=verwijsbeleid Het intermediair aanbod = vroegdetectie Individueel advies op maat Het basisaanbod= primaire preventie= ondersteunen van ouders = ondersteunen van de school

22. OBESITAS:OORZAKEN • Obesitas grotendeels bepaald door genetische factoren • Ernst van obesitas neemt toe, terwijl genetische achtergrond niet wijzigt invloed omgevingsfactoren

23. Obesitas:een genetische aandoening? • Tweelingstudies (Stunkard, 1986; Bouchard, 1990) • Adoptiestudies (Sorensen, 1989) • Multigenetische aandoening (zeer zelden monogenetisch: leptinetekort, melaninereceptormutaties) Ieder pondje gaat door ‘t mondje ????

24. OBESITASomgevingsfactoren • Verminderde fysieke activiteit : DO WE FATTEN OUR CHILDREN AT THE TELEVISION SET? • Veranderde eetgewoonten MEER? VAKER? ANDERS? OMWILLE VAN VERKEERDE REDENEN? • Veranderde opvoedingsgewoonten ONTWIKKELING VAN ZELFCONTROLE?

25. Programmering: vanaf zuigelingenleeftijd? • Gewicht op zuigelingenleeftijd houdt geen verband met gewicht als volwassene • Hoe langer borstvoeding, hoe kleiner kans op overgewicht (BMJ 1999; 319:147-50) • Eetgedrag kan beïnvloed worden door eetpatroon als zuigeling (verzadigingsgevoel respecteren)

26. Controle over voedselinname:Verzadigingsgevoel Johnson, 1994: • Hoe zwaarder het kind, hoe minder in staat voedselinname aan te passen aan de caloriedensiteit • Hoe meer ouders de voedselinname van hun kind controleren, hoe minder het kind goede zelf-controle ontwikkelt

27. Rol van de opvoeding * Studies van L. Birch • Kinderen leren eetgewoonten • via ouderlijke aanmoedigingen • (bord leegeten, flink eten,…) * Voeding als compensatie • (troost, eenzaamheid, verveling) • Rol van de Westerse cultuur !

28. Rol van opvoeding • Leren kinderen • Voeding gebruiken als compensatie? • Uitstel van behoeftenbevrediging? • Omgaan met frustratie? • Weerstand voedselverleiders? zelfcontrolevaardigheden grenzen stellen

29. De 3 niveaus zijn noodzakelijk verbonden Het exclusief aanbod=verwijsbeleid Het intermediair aanbod = vroegdetectie Individueel advies op maat Het basisaanbod= primaire preventie = ondersteunen van de ouders= ondersteunen van de school

30. 0 – 3 jaar • Bevorderen borstvoeding • Verschillende smaken introduceren • Structureren maaltijden vanaf 6-12 maanden • Cave dessertjes, vruchtensappen, … • TV…. • Cave: • dysmaturen die snel inhalen • migranten

31. Kleuter- en lagere school • Beweging • Gezonde voeding • Opvolgen: vroege adiposity rebound

33. 481 g incl. alcoholic beverages 266 g excl. alcoholic beverages REST Cheese Fats 30 g 21 g Milk(products) (incl. Soy drinks) Meat, fish, egg 161 g 159 g Vegetables Fruits 138 g 118 g Grain products Potatoes 133 g 307 g Water 1.2 L Physical activity 27.7% sufficient N a t i o n a l F o o d a n d H e a l t h P l a n The challenge Source: VCP, WIV, 2004

34. Bewegingsadviezen • Beperken van televisie- en computertijd • Gradueel uitbreiden • Aërobe bewegingen bijv.wandelen,fietsen • Levensstijl ! (trap of lift ?) • Klussen thuis: auto wassen, stofzuigen • Liefst samen met andere gezinsleden • Moet leuk blijven !(dans, eigen keuze)

35. Hanna, 28 jaar, zwanger • Is zelf zwaar, voert al jaren strijd tegen obesitas. • Vraagt advies: wat kan ik doen om te vermijden dat mijn kind hetzelfde te wachten staat?

36. Joke, 9 maand • Gewicht P 97 voor lengte P50 (sinds leeftijd van 3 maanden) • Moeder én vader: BMI > 30 • Moeder vraagt wat ze kan doen?

37. Marthe, 3 jaar • Gewicht is van P50 naar P90 geëvolueerd • Lengte blijft op P25 • Is mollig, normale ontwikkeling • Advies?

38. Vraag van school • Op vraag van oudercomité wil de lagere school van preventie van overgewicht een actiepunt maken • Wat zou je adviseren?

39. OBESITAS BIJ KINDEREN: doel behandeling • geen vermagering, tenzij zeer ernstig overgewicht • afremmen van de gewichtstoename • licht overgewicht (tot 130 à 140 %) accepteren

40. Behandelingsmodel anders eten gezonde voeding méér bewegen fysieke activiteit gedragstherapie

41. Voedingsadviezen • Wekelijks dagboek overlopen • Aanstippen wat goed is & suggesties: • niet minder maar anders eten • zelf plannen en kiezen • Flexibiliteit: cave: verboden=aantrekkelijk

42. Contracten Maken • Afspraak: concreet - Noteer 1 leerpunt qua voeding/beweging - Kleine haalbare stap • De tijd: kort • De beloning: klein liefst een gezinsactiviteit of een bewegingscadeau

43. Dagboeken • Functies van dagboeken: • Voorwaarden: ZELF invullen • Dagboeken bespreken feedbackregels diagnose motivatie evaluatie therapie

44. Hoe ouders betrekken? Vaak gehoorde commentaren…. • ‘Mijn kind is niet gemotiveerd’ • ‘We zijn allen te dik, daar is niets aan te doen’ • ‘Mijn kind alles ontzeggen wil ik niet’ • ‘Een dieet brengt altijd ruzie in huis’ -->rationale toelichten, educatie geven

45. Hoe ouders betrekken? Ouders = therapeut-helpers • Praktisch meewerken: • de boodschappen • de organisatie van de maaltijden • kookgewoonten • voedselaanbod beperken --> levensstijl aanpassen (ook beweging!)

46. Hoe ouders betrekken? Ouders als steunfiguur: • Moeten kind aanmoedigen voor de inzet, niet verbinden aan een resultaat --> Herstel positief gezinsklimaat! • Oog hebben voor kleine haalbare stappen • Contracten maken • Duidelijke regels voor het ganse gezin

47. Hoe ouders betrekken? Enkele regels… • Wat en wanneer : ouders • Hoeveel: kind • Lievelingsgerechten blijven; het kind kiest tussen 2 mogelijkheden Ook grootouders betrekken…

48. Gedragstherapeutische technieken • Registraties • Stimuluscontrole • Bekrachtiging • Gedragsinoefening

49. Stimuluscontrole • Eet op vaste plaatsen • Eet op vaste tijdstippen • Reduceer de aanwezigheid van voeding in huis tot één plaats

50. Bekrachtigen • Externe aanmoediging ‘beloningen’ • Contracting • Kind maakt een lijst • (gezins)activiteiten • Bewegingsspeelgoed