مصطفی محمدی دانشجویان کارشناسی ارشدتربیت بدنی واحد علوم و تحقیقات تهران

1. Plasma Amino Acid , Ammonia , and Ureaconcentration during exerciseبررسی غلظت اسیدهای آمینه،آمونیاک واوره پلاسما در حین تمرین مصطفی محمدی دانشجویان کارشناسی ارشدتربیت بدنی واحد علوم و تحقیقات تهران آذر88 a a a a a a

2. روش شناسی تحقیق: این تحقیق مروری است در مدارک و اسنـاد و مطالعات صورت گرفـته در خصوص اثر تمرین روی غلظت پلاسمایی اسید های آمینه،آمونیاک و اوره که به شیوه مطالـعه مقالات انجام شده است،برای این منظور پس از شناسایی منابع مستند اقدام به بررسی و فیش برداری وخلاصه نویسی صورت گرفته و از طریـق تحلیل محتوایی تجـزیه و تحلیل ومنابع استخراج شده است.

3. مقدمه(اسیدهای آمینه)

4. پروتئين يكي از ضروري ترين مواد غذايي مورد نياز بدن است، اين ماده داراي يكسری عملكرد هاي فيزیولوژيكي وسيعی است كه براي كارهاي بدني مطلوب هستند اگر چه پروتئين به عـنوان منبع اصلي انرژي در طول ورزش بيـان نشده است، ليكن تحقيقات نشان داده است كه ورزشكاران حرفـه اي ممكن است از اسيد هاي آمينه براي توليد انرژي در موقعيت هاي خاص استفاده کنند. در طول تمرين به خصوص با كمبود ذخيره كربوهيدرات بدن پروتئين عضله مي تواند 5 تا 10 درصد انرژي را تامين كند. a a a a a a

5. ورزشکاران از اسيد هاي آمينه براي توليد انرژي در موقعيت هاي خاص استفاده مي كنند. اخيرا اسيد هاي آمينه خاص براي به تاخير انداختن شروع خستـگي در ورزش مداوم توصيه شده است. در فرايند هضم غـذا آنزيم هادر شكـم و روده كوچك ابتدا پروتينهاي پيچيده را به پپتيبد ها و سپس آنها را به امنيو آسيد تجزيه مي نمايد، اسيـدهاي آمنيه از طريق ديـواره روده كوچك جذب و به خون وارد مي شوند و سپس توسط سياهرگ به كبد برده مي شود .

6. هضم پروتئين چندين ساعت طول مي كشد ولي براي بار اول كه اسيد هاي آميـنه وارد خـون مي شوند به مدت 5 تا 10دقیقه تصفيه مي گردنند تـبادل اسيدهاي آمينه بين خون ،كبد و بافت هاي بدن وجود دارد كبد مـركز اصلي متابولسيم اسيد هاي آمينه است .كبد بطور مداوم تركيبي از اسيدهاي امينه را براي پروتئين هاي مختلف بدن سنتز مي كنند اين اسيدها در خون تراوش مي شوند و به عنوان اسيد هاي آمينه آزاد مانند آلبومين حمل مي گردنند.

7. سلولهاي بدن تنها مقداري از اسـيد هاي آمينه مورد نيـاز را براي دست يافتن به احتياجات انرژي خود استفاده خواهند كرد آنها قادر به ذخـيره اسيد هاي آمينه اضافي نيستند، چون بدن انسان مكـانيزمی براي ذخـيره نيتروژن اضافي ندارد. بنابراين اسيد هاي آمينه را نمي تواند ذخـيره كند با فراينددآميناسيون گروه NH2) )كه شامل نيتروژن است از آمينو اسيد حذف مي شودوغشايي چند لايه كه آلفاكتواسيد ناميده مي شود به دست مي آيد.

8. بنابراين اگر چه پروتئين اضـافي را نمي توان به عنوان اسيدهاي آمينه در بدن ذخيره کـردولي انرژي نيز به هدرنخواهد رفت زيرابه کربوهیدرات يا چـربي تبديل مي شود دانشمندان از تكنيك هاي مختلفي براي مطالعه متابوليسم پروتئين در طول ورزش استفاده كردند چون اوره محصول فرعي متابوليسم پروتئين است تراكم آن در ادار، خون و عرق آناليز گرديده است.

9. همچنين وجود آن در ادار براي شكسته شدن به 3-ميتل هيسترين كه يك اسيد آمينه در ساخـتار پروتئين هاي عضـلاني براي ارزيابي كاتالبوليسم پروتئين مورد مطالعه قرار گرفته است؛نشان داده شده است تمرين باعث افزايش از دست رفتن انرژي از بدن به چند طريق مي شود:

10. تمرين سبب افزايش سطح پروتئين در ادار مي گـردد كه آن را با نام پروتئين نوريـا مي شناسند، تحقيقات بيان مي كنند كه هر چه شدت تمرين بيشتر باشد مقدار بيشتري از پروتئين در ادار از دست مي رود پورت مند بيان مي كند كه ممكن است كاهش جذب پروتئين در كليه ها در طول تمرين شديد وجود داشته باشد .

11. به هـر حـال مقدار كـلي پروتئـين از دست رفته در اين حالت نسبتا جزيي و كـمتر از 3گرم در هر روز است، پروتئـين همچنين در عـرق نيز از دست مي رود شماری ازمحققان وجوداسيدهاي آمينه كه درعرق انسان وجود دارد گزارش داده اندولي اين مقداركم وبه ميزان 1گرم در ليتر از عرق مردان جوان است اين مقدارشامل 2تا 4گرم در ورزشكاراني كه در محيط گرم تمرین ميكنند می رسد.

12. اخيراّ گراهام و سايرين در گزارشي بيان كرده اند: تمرين استقامتي عضله را براي گسترش پتانسيل ظرفيت آن براي اكسيداسيون لوسين وساير اسيدهاي آمينـه زنجـيره ای به كـار مي برد ، به عـلاوه هنگام تمرين در يك سطـح استاندارد قبل و پس از آن ممكن است توليد يا ذخيره آمـونياك راكـاهش دهد. برخي از محققان باانجـام تحقيق روي حيـوانات چنين فرض كرده اند كه نيتروژن به جاي تشكيل آمونياك با ساير اسيدهاي آمينه تركيب مي شود واين تركيب براي انتقال عضله به كبد صورت مي گيرد.

13. بيشترين اسيد آمينه در پلاسما گلوتامين است كه وظايف زير بر عهده دارد : 1.وسيله ای براي جابجايي گروه هاي اضافي آمين از عضله به كليه براي ترشح به آمونياک nucleus & DNA.mov 2.مصرف سوختي سلولهاي دستگاه ايمني مي باشد. a a a a a a a a a a a a

14. 20نوع اسيد هاي آمينه در بدن به 3صورت است: اسيد هاي آمينه آزاد در قالب رشته هاي بلند تري تحت عنوان پروتئين ها رشته هاي كوتاه و به هم متصل شده(پپتیدها) a a a a a a

15. مقدمه(آمونیاک و اوره)

16. بسياري از اسيـدهاي آمينه مي توانند از راه واكنـش هاي دآمنياسيون تجزيـه شوند،و ميانجي هاي چرخه (TCA )را تامين كنند. اين موضوع احتمالا نقش مهمي رادر حفظ غلظت درون سلولي اين تركيب دارد. واكنش دآميناسيون به تشكيل يك گروه كتواسيد از اسيد آمينو منجر می شود،گيرنده گروه آميني به طور طبيعي آلفا- كتو گلوترات است كه به گلوتامات تبديل مي شود ،كه مي توانند بر اثر عمل گلو تامات دهيدروژناز باسازي شود و آمونياك هاي آزاد نيز در اين فرايند رها مي شوند. sport hunter jones.mov a a a a a a

17. بااين وجود ضـروري است تا غلظت آمونيـاك در حـد پاييـن حفظ شود،و درست به همين دليل است كه بيشترين نيتروژني كه از تجزيه اسيدآمـونياك بدست مي ايد سرانجام به صورت اوره در مي آيـد نيتروژن اضـافي بايـد از بدن دفع گردد.پس كبداز نيتروژن اضافي آمونیاك را تشكيل مي دهد آمونياك به اوره تبديل مي گردد، ودر خون منتقل شده و در پايان از كليه ها به عنوان ادار دفع مي گردد.

18. اوره به لحاظ متابوليكي ترکیبی نسبتاٌٍ بي اثر است اين تركيب همچنين غیرقطبي است،از اين رومي تواند بدون اين كه بر تعادل اسيد-بازاثر گذاردازطریق کلیه هادفع شود.چرخه اوره تشكيل اوره راكنترل ميكنند اين فرايند از نظر انرژيكي فرايندكـارآمدی است دفـع روزانه اوره در مردان بزرگسال معمولاٌٌٍ در حدود 30الي 40گرم است. اما اگر يك رژيم غذايي پر پروتين مصرف شود، ممـكن است دفع آن به 2تا3برابر افزايش يابد. واكنش سيكل اوره در سلولهاي كبدي انجام مي شودنقش اصلي چـرخه آلانین-گلوکزاحتمالاانتقال آمونیاک بـالقوه سمی از عضله به کبد است تادرآنجابه اوره تبدیل شود.این امراجازه می دهد،تا تجزیه پروتئین ادمه یابد.

19. فرضیاتی براي جلو گيري از مواردخـستگي مرتبط باآمونياك وجود دارد : اگر چه هيچ مكانيـزمی هنـوز مشخص نشده است ولی سطـوح فزايـنده آمونياك بدن با خستگي ارتباط دارد يك نظريه آن است كه افزايش تجمع اسيد لاكتيك در عضله قادر است مراحل اكسيداتيو را خراب كند بنابراين باعث كاهش انرژي مي شود. در حالي كه فرضيـه ديگر بيان مي كنند كـه آمونياك افزاينده پلاسما باعث خرابي اعمال مغزو وادار ساختن به خستگي مركزي مي شود و چـون آمونیاک در عضله از گروه اسیدهای آمینه شکـل گرفته است حذف گروه آمین توسط آلانین یا گلوتامین است که به افزایش تولید آمونیاک و کاهش خستگی کمک می کند.

20. اثر تمرین بر روی سطح غلظت پلاسمایی اوره و آمونیاک a a a a a a

21. 1- بين اجراي ورزش هاي كوتاه مدت ودراز مدت آمونياك در عضله توليد مي شود شايان توجه است كه آمونياك و يون آمونيوم در وضعيت فيزلوژيك يافت مي شوند بررسي تجربي نشان مي دهد كه هنگام ورزش هاي كوتاه مدت و شدید يا دراز مدت يا استقامتي سرچشمه فراورده آمونياك است. 2- در مسير كاتابوليسم اسيد هاي آمينه محصول نهايي آمونياك است در شرايط ورزش هاي استقامتي يا زير بيشينه احتمالا اسيد هاي آمينه شاخه دار در نقش توليد آمونياك ظاهر مي شوند. 3-در تمرين شديد و طولاني مدت مقدار پلاسمايي آمونياك در نتيجه افزايش آمونياك رها شده از عضله زياد مي شود.

22. 4-انباشت آمونياك توليدي متناسب با شدت كاردر 40درصد يا بیشتر افزايش پيدا مي كند. 5- غلظت آمونياك پلاسـما در حين ورزش به سرعت افزايش پيـدا مي كند در افراد تندرست این غلظت رادر دامنه 100تا 150ميكرو مول دانسته و اين ارزش در آستانه درماندگي 200تا250ميكرومول گزارش مي كنند. 6. در تحقيقی با عـنوان (تمرين به مدت 15 دقيقـه وبا شدت هاي80- 90-100-110-120درصدآستانه لاکـتات و اثر آن روري غلظت آمـونياك خون) در حين و پس از تمرين اندازه گيري شد كه آمونياك پلاسما از حدود دقيقه 6شروع به افزايش كرد و در طول تمرين نیز این افزایش ادامه پيدا كرد

23. 7-اريكسون و همكاران بيان نموده اند كه جذب آمونياك درون كبدي هنگام ورزش زير بيشينه معادل 40-50درصد (VO2MAX)تغيير نمي كند . 8- بنابراين انباشت اندازه آمونياك پلاسمايي در ورزش بازتابي از افزايش آمونياك توليدي در عضلات فعال است نه كاهش سطح برداشت آن. 9- به طور كلي انباشتگي آمونياك پلاسمایي در حين ورزش به غلظت آمونياك عضلاني و خروج آمونياك عضله ورزيده وابسته است. 10- رهايش آمونياك حين ورزش كوتاه مدت وسنگين به 300ميكرو مول در دقيقه مي رسد.Erikson at el))

24. 10-اغلب چنين بيان شده که آمونيوم شكل متداول آمونياك قادر به عبوراز غشاء سلول نمي باشد وآمـونياك پر نفوذ تر است با آشكار شدن اسيد وز متابوليـك در ورزش بخش بزرگ آمونياك به شكل آمونيوم در درون سلول انباشـته مـي گردد. 11- دست كم مقدار اوره پلاسمايي در ظرف 60 دقيقه فعاليت ورزشي بدون تغيير مي ماند. 12- در وضعيت استراحت بارآمـونياك سرخرگي برابر 20تا50ميكرومـول است فراورده هاي گلوتامين وآلانین عضله در بستر احشايي متابوليزه مي شوند حاصل اين كار اين است كه رهایش آمونياك افزايش مي يابد.

25. 13- ليمون بيـان ميكند: بخش بزرگي (85 درصد) نيـتروژن پروتئینبصورت اوره دفع مي گردد، به هر حال اين رخـدادشيميايي متعاقب ورزش و حتي چند روز در دوره بازيافت تمرين بطور برجسته تداوم مي يابد. 14-در اين زمينه جريان خون كليوي و ساخت ادار حين ورزش و ريكاوري نيز كاهش مي يابد، همچنين ليمون پديده عرق ريزي را يكي از راه هاي دفع اوره مي داند. 15-در نخستين لحظه هاي دوره بازيافت ورزش سطح انباشت آمونياك سرخرگي بالا مي رود با اين حـال در عضـله ورزيده ظرف 1تا2دقيقه اندازه رهـا سـازي آمونياك به سرعت تا 50درصد كاهش مي يابد.

26. 16- دربدن یک ورزشکارحین ورزش شديد متعاقب افزايش آمونياك تجمع لاكتات نیزافزايش مي يابد. 17- در یک ورزشکار ورزش هاي استقامتي غلظت آمونياك پلاسما افزايش و سطح تراكم لاكتات پايدار يا كاهش مي يابد. 18- به طور خلاصه آمونياك پلاسما بطور پيشرونده طي ورزشهاي متداوم افزايش مي يابد حـتي زماني كه شدت تمرين زير آستانه هوازي باشد، فقط در 120درصد آسـتانه لاكتات آمونياك بطور قابل ملاحظه ای افزايش مي یابد كه علت آن هم به علت تفاوت در پاسخ الگوي لاكتات است.

27. شکل شماره(1)

28. شکل شماره(2)

29. سرنوشت پاياني آمونياك در دو مسير است: توزيع در مايعات بدن جذب در عضله آرامش يافته

30. هنگام ورزش دو سرچشمه آمونياك درون عضله: دآمنياسيون اسيدهاي آمينه شاخه دارBCAA)) دآميناسيونAMP))

31. كاربردهاي آمونياك در بدن: 1-در نقش تنظيم سوخت ساز كربوهيدرات(نقش آمونياك در برانگيختگيفسفوفروكتوكيناز) 2-در بخش بافر پروتون

32. اثر تمرین روی غلظت پلاسمایی اسیدهای آمینه

33. 1. در تحقيق( تاثير مصرف مكملهاي گلوتامین وكراتين بر عملـكرد كشتي گيران نخبه پس از يك دوره كاهش وزن حاد) مشاهده گرديد هنگام تمرين شديد و خستگي مزمن گلوتامين پلاسما كاهش مي يابد. 2. در تحـقيقی كه توسط ( Erikson )در سـال 1985انجام شد،طي تمرين هاي كوتاه مدت سطح اسيدهاي آمينه شاخه دار بدون تعييرماند ولي با ادامه تمرين سطح آن كاهشپيدا کرد. 3- شواهد زيادي نشان مي دهد كه مقدار اسيدهاي آمينه در پلاسما درعضلات افراد تمرين كرده بيشتر ازتمرین نكرده هاست است.

34. 4. در تمرينات استقامتي اسيدها ي آمينه پلاسما كاهش مي يابد. علت آن هم افزايش مصرف اسيدهاي آمينه در ارگان هاي بدن است. 5- در ورزش هاي كوتاه مدت انتقال گلوتامين به وسيله انتقال دهنده آلانين منجر افزايش سطح آلانين پلاسما مي شود.

35. 6. در تحقیقی با عنوان( 10تا20دقيقه تمرين با 70 %اكسيژن مصرفي بیشینه و اثر آن بر غلظت اسید های آمینه پلاسما) که توسط( Bergstrim )در سال 1985 انجام شد مشاهده گرديد: الف :غلظت آلانين پلاسما 30%تا50% افزايش ب:غلظت گلوتامين پلاسما 30%تا35% افزايش ج:غلظت آرژنين پلاسما 35تا45% افزايش د:غلظت گلوتامات و اسپارات30% كاهش

36. 7- در تحقیقی با عنوان (اثر 15دقيقه تمرين با شدت هاي 33 %-55 % 80% باحداكثر اكسيژن پيشينه برروی غلظت اسیدآمینه پلاسما)که توسط ( Erikson) در سال 1985 انجام شد نتايج زير بدست امد: الف :سطح گلوتامين(15% -15% -25%)افزايش پيدا كرد. ب:سطح آلانين (45% -65% -120% )افزيش پيدا كرد. ج : درسطح ليزين وآرژنين و هيستیدين با 20%كمتر ازاین مقادیر باز هم غلظت آنها افزايش پيدا كرد.

37. 8- در تحقیقی با عنوان (بررسي اثر تمرين روي افراد تا سرحد خستـگي به مدت 75 دقيقه با 75%حداكثر اكسيژن مصرف يبیشینه روی غلظت پلاسمایی اسیدهای آمینه ( Sahlin )در سال 1990انجام شد مشاهده گرديد: فقط 5دقيقه بعد از شروع تمرين سطح گلوتامات پلاسما 40%كاهش پيدا كرد،سپس سطح گلوتامات در سطح معيني ثابت باقي مي ماند در همين مدت زمان مشابه سطح آلانين 2برابر اين مقدار شد.

38. 9. در تحقيق كه توسط Katze)) در سال 1986انجام شد اين نتيجه حاصل گرديد: 60%كاهش در سطح گلوتامات پلاسما 10-در تحقيقي كه توسط ( Sahlin ) در سال 1990 انجام شد،طی تمرین های كوتاه مدت مشاهده گرديد :غلظت پلاسـمايي اسيد هاي آمينه شـاخه دار10% افزايش پيدا كرد. 11-در تحقيقي كه توسط ( Bergstrom )در سال 1985انجام شد، طي تمرين هاي كوتاه مدت مشاهده گردید: اسيدهاي آمينه شاخه دار 20%كاهش پيدا میکنند.

39. 12-در تحقيقي كـه توسط ( Dohm ) در سـال 1981 انجام شد اثـر 1يا2 ساعت شنا تا سرحد خستگي بر روي سطح اسيدهاي آمينه پلاسمامورد مشاهده قرارگرفت،این نتایج به دست آمد: الف: سطح آلانين 15تا20%كاهش مي يابد. ب: سطح گلوتامات پلاسما 15تا40%كاهش مي يابد. ج :سطح گلوتامين پلاسما 15 تا20%كاهش مي يابد. د :سطح اسيدهاي آمينه شاخه دار افزايش مي يابد. مخالف اين نظريه توسط آقاي( Ji at el ) بیان شدکه ایشان عنوان کرد بعد از يك ساعت تمرين دويدن روي تريدميل که توسط موش ها انجام گردید: غلظت اسيدهاي آمینه شاخه دار كاهش مي يابد.

40. 13-در تحقيقي كه توسط رنين و همكاران در سال1981با عنوان (اثر تمرين طولاني مدت به مدت 3.5ساعت با شدت 50%حداكثر اكسيژن مصرفي روي غلظت پلاسمایی اسیدهای آمینه )انجام شد مشاهده گرديد: غلظت پلاسمايي گلوتامات- گلوتامین-اسيدهاي آمينه شاخه دارآلانين - دردقايق 40تمرين شروع به افزايش نموده و با ادامه تمرين بطور تصاعدي افزايش پيدا می کنند، ودر پايان تمرين تقريبا همه اسيدهاي آمينه كاهش پيدا كردند اين تحقيق با مطالعه ای كه ( Decombok ) در سال1979 انجام شدمشابه بود. 15-درتحقيقي كه توسط ( Billing-Purry )در سال 1990انجام شد( تاثير 42كيلومتردو ماراتن روي غلظت پلاسمايي اسيدهاي آمينه) مورد بررسی قرارگرفت و مشاهده شد:غلظت اسيدهاي آمينه كاهش پيدا مي كنند اما با 30كيلومتر دويدن روي تريدميل هيچگونه تغييري در سطح اسيدهاي امينه مشاهده نگرديد. 16-در تحقيقي که توسط )Purry( درسال1991انجام شد (تاثير تمرين استقامتي روي 7نفر با حداكثر اكسيژن مصرفي 4/ 59ميلي ليتردر كيلوگرم در دقيقه) مشاهده گردید: كه غظلت پلاسمايي اسيدهاي آمینه شاخه دار كاهش نشان مي دهد. 14-در مطالعه ای ديگرکه با بافت برداري از عضله وگرفتن نمونه های خونی طي چند مرحله از تمرين(دقایق20-60-120)دو چرخه سواري با شدت 50%حداكثر اكسيژن مصرفي بیشینه صورت گرفت مشاهده گرديد: غلظت پلاسمايي بيشتر اسيدهاي آمينه يا افزايش پيدامي كند يا ثابتمي ماند.

41. شکل شماره3

42. شکل شماره4

43. شکل شماره5

44. شکل شماره6

45. نتیجه گیری:

46. غلظت پلاسمایی گلوتامات در حین تمرینات کوتاه مدت کاهش پیدا می کند. در حین تمرین آلانین و به احتمال زیاد گلوتامین عضله به صورت گسترده ای آزاد می گردند.و انقباض عضلات در حین تمرین باعث افزایش سطح پیروات می شود.بیشتر پیروات شکل گرفته در عضلات بدن از طریق مسیر گلیکولیتیک است،اما زنجیره کربن چندین اسید آمینه می تواند به پیـروات تبدیل گردد،که نشان دهنده تولید آمونیاک بوسیله عضلات است(Meyer1979 )که مـهم ترین منبع آن ( AMP ) است که در فراینـد آمین زدایی بوسیله آدنیلات دی سیکلاز کاتالیزمی شود.بخشی از این آمونیاک تولید شده ممکن است در شکل گیری گلوتامین استفاده شود،بنابراین در کاهش غلظت گلوتامین در تمرین های همراه با خستگی موثر خواهد بود.و خستگی را به تاخیر خواهد انداخت.یکی دیگر از منابع احتمـالی مصرف گـلوتامات واکنش گلوتامات دی هـیدروژناز است،که در آن آمونیاک و آلفا کتو گلوتریت تشکیل می شود. در مورد آلانین باید گفت:غلظت آن در عضله در آخرین مراحل تمرین هـوازی کاهش پیدامیکند.ممکن است کاهش تولید اسیدهای آمینه در عضلات مربوط به کاهش مقدار آنها در پلاسما باشد.بررسی های انجـام شده نشان می دهد که در انتهای تمرین های ذخیره گلیکوژن عضله تا 70%کاهش پیدا می کند،که این عمل باعث کاهش غلظت پیـروات در سطح عضله می گردد.ودر نتیجه فرایـند انتقال آلانین افت می کند،ومقدار آلانین تشکیل شده کاهش می یابد.اطلاعـات و داده های اخیر نشان می دهد ،که سطح اسیدهای آمینه آزاد عضله از سطح پلاسمایی آنها با تبات تر وپایدارتر است،ولی یک استثناء وجود دارد وآن هم سطح آلانین است.همچنین تحقیقات نشان می دهدکه کاهش همترازو مشابهی در سطح اسید های آمینه عضلات در مراحل پایانی تمرین وجود ندارد.گزارشاتی نیز وجود دارد که نشان میدهد در حین تمرین غلظت آمـونیـاک خون به طور مـداوم بالا می رودوبخش قابل ملاحظه ای از این افزایش به دلیل متابولیسم اسیدهای آمینه است.

47. پایان به امید موفقیت...

48. Reference 1-چکیده کتاب بیوشیمی/انتشارات دانشگاه تهران/پروین پاس لار 2-نقش اسیدهای آمینه در اختلات روانی/انشارات آستان قدس رضوی/جواد طهوریان/ 3-ورزش ومتابولیسم/انتشارات دانشگاه تربیت مدرس/گائینی و ناظم 4-مبانی بیوشیمی برای علوم ورزشی/ اتشارات دانشگاه گیلان/ زیحانه سریری 5-تغذیه برای سلامتی،آمادگی جسمانی وورزش/انتشارات پوریای ولی/رضا علیجانیان 6-Jan henriksson.Effect of exercise on amino acid concentrations in muscle and plasma.exp.biol.160,149-165(1991) 7-kazuhide ogino and et al.ammonia response to constant exercise exercise difference to the lactate response.clinical and experimental pharmacology and physiology(2000)27,612-617 8-Lowenstein jm.ammonia production in muscle:the purine nucleotide cycle.science1971:387_400