ZORG OM VERNIEUWING Bouwstenen voor een nieuw regeerakkoord

1. 6e Clingendael European Health Forum ZORG OM VERNIEUWING Bouwstenen voor een nieuw regeerakkoord Instituut “Clingendael” - 25 januari 2006

2. Zorg om Vernieuwing Clingendael, 25 januari 2006 Tilburgse School voor Politiek en Bestuur TNS-Nipo

3. Inleiding

4. Dynamiek in de gezondheidszorg Medische industrie Banken Werkgevers Rijksoverheid Patiënten/Zorgvragers/Burgers Overheidsdiensten EU Zorgaanbieders/ professionals Zorgverzekeraars Gemeenten

5. Vraagstelling Hoofdvraag Aan welke randvoorwaarden moet voldaan worden zodat een marktgerichte zorg ook innoverend kan zijn? Deelvragen: • Hoe verhouden de trends aan de vraagzijde zich tot de trends aan de aanbodzijde? • Zijn randvoorwaarden voor innovatie en vraaggerichtheid in het nieuwe zorgstelsel aanwezig? • Welke kansen en bedreigingen treden op?

6. De innovatieparadox (1) Er treedt een drietal paradoxen op bij de ontwikkeling en verspreiding van innovaties. 1. Decentralisatieparadox: • Centralisatie in het kader van decentralisatie. • Van controle vooraf naar toezicht achteraf: verwijdering of verplaatsing van bureaucratie? • Oorzaak: de wetgever, maar ook instellingen, verzekeraars, beroepsgroepen en burgers zelf.

7. De innovatieparadox (2) 2. Informatieparadox • Meer meten is niet altijd meer weten. • De grenzen van de transparantie. 3. Keuzevrijheidsparadox • Naarmate patiënten meer keuzes voorgeschoteld krijgen dan kiezen ze steeds minder. • Vraagsturing is soms ‘verkapte’ aanbodsturing.

8. Onderzoeksverantwoording • Universiteit van Tilburg • Expertgesprekken/interviews • Stakeholderanalyse • Documentonderzoek • TNS-Nipo • Enquête zorgverleners (n=290) • Enquête burgers (n=549) • Gezamenlijke analyse: confrontatie van perspectieven van verschillende stakeholders.

9. Trends(vraagkant)

10. Tevredenheid over Nederlandse gezondheidszorg

11. Belangrijkste problemen in de gezondheidszorg Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen % % % Wachtlijsten 37 26 8 Hoge werkdruk 33 8 18 Onpersoonlijk 14 12 6 Te weinig geld 11 4 5 Slechte samenwerking 10 14 8 Bureaucratie, papierwerk 7 32 34 Te grote invloed derden 7 26 29 Management/vergadercultuur 5 8 18 Gemiddeld aantal genoemde problemen 1,72 2,23 2,05

12. Wie is verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van goede zorg?

13. Stelling: ‘In ziekenhuizen heb je tegenwoordig te veel managers in verhouding tot het aantal doctoren’

14. Behoefte aan zorgverleners buiten kantooruren

15. Heeft iedereen in de praktijk gelijke rechten op gezondheidszorg …. Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen Op dit moment? % % % Ja 36 5861 Nee 58 39 35 Weet niet 6 3 4 ----- ----- ----- 100 100 100 Over 15 jaar? % % % Ja 18 10 17 Nee 62 78 65 Weet niet 19 13 18 ----- ----- ----- 100 100 100

16. Meningen over solidariteit

17. Marktgedrag(aanbodkant)

18. Strategieën Veel voorkomende strategieën: • Specialisatie (Centers of Excellence) • Verwetenschappelijking • Ontwikkeling opleidingen (teaching hospitals) • Internationalisering (Euregio) • Fusie-, alliantie- en netwerkvorming • Defensieve, offensieve en differentiatiestrategieën

19. Typering marktgedrag • Gemeenschapsgericht ondernemersgedrag • innovatie via zorgconcerns, zorgnetwerken, coalitieverbanden • Intern gericht ondernemersgedrag • innovatie via modernisering productieprocessen, ICT • Marktgericht ondernemersgedrag • innovatie via vermarkting van zorg en diensten

20. Afstemming vraag en aanbod:meer keuzevrijheid?

21. Voor welke producten heeft keuzevrijheid het gunstige effect?

22. Leidt grotere keuzevrijheid tot ….. Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen % % % Lagere prijzen 53 53 64 Hogere prijzen 22 24 18 Geen verschil/kan niet beoordelen 25 23 18 ----- ----- ----- 100 100 100 Betere kwaliteit 33 28 47 Slechtere kwaliteit 36 54 31 Geen verschil/kan niet beoordelen 32 18 22 ----- ----- ----- 100 100 100

23. Leidt grotere keuzevrijheid tot ….. Voor twee Voor één of meer Nooit product producten overgestapt overgestapt overgestapt % % % Lagere prijzen 50 47 67 Hogere prijzen 23 25 15 Geen verschil/kan niet beoordelen 27 28 18 ----- ----- ----- 100 100 100 Betere kwaliteit 30 31 40 Slechtere kwaliteit 38 36 32 Geen verschil/kan niet beoordelen 32 33 29 ----- ----- ----- 100 100 100

24. Afstemming vraag en aanbod: innovatieve praktijken?

25. In welke sector is innovatie het meest nodig? Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen % % % Gezondheidszorg 31 14 12 Overheid 27 43 42 Onderwijs 20 21 26 Landbouw 4 8 6 Industrie 4 6 4 Banken en verzekerings- bedrijven 3 1 2 Bouw 1 3 3 Anders 1 - 3 Weet niet 8 3 3 ----- ----- ----- 100 100 100

26. Belangrijkste niveau van innovatie volgens zorgverleners

27. Wie is verantwoordelijk voor innovatie van de gezondheidszorg? Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen % % % De overheid 60 54 26 Zorgverzekeraars 10 3 3 Huisartsen en specialisten 9 34 55 Ziekenhuizen 15 4 13 Farmaceutische bedrijven 1 1 1 Andere(n) 5 4 2 * Voornamelijk de eigen werkgever.

28. Hoe belangrijk is innovatie in en van de gezondheidszorg?

29. Verwachtingen van de Zorgverzekeringswet:prikkel tot innovatie?

30. Weet men voldoende af van de nieuwe zorgverzekering?

31. Hoe pakt nieuwe Zorgverzekeringswet financieel voor u uit?

32. De kwaliteit van de zorg zal door de nieuwe Zorgverzekeringswet …

33. Leiden eigen risico en no claim tot afname van de vraag naar zorg?

34. Verklaringen voor de innovatieparadox

35. De belangrijkste invloedsfactoren • Stelselproblemen • Niet alles wat kan is geoorloofd en andersom • De patiënt komt er aan, maar is er nog niet • Culturele en sociale factoren doorslaggevend • De aanwezigheid van een korte én/of lange termijn perspectief op innoveren • Afnemend vertrouwen

36. Enkele kansen voor innovatie • Ruimere aanbodmogelijkheden • Overheid als marktmeester • Koopkrachtige en geïnformeerde burgers • Best practices doen volgen • Grote bereidheid tot veranderen (niet bij burgers!) • Meer transparantie: benchmarks, keuzemogelijkheid • Prikkels voor doelmatigheid en kwaliteit • Managementprofessie ontwikkelt zich verder • Nieuwe spelers komen de zorgarena binnen

37. Bedreigingen voor innovatie • Onzekerheid en onduidelijkheid stelselverandering: dalend vertrouwen • Nieuwe bureaucratie: toezicht & controle • Reactieve houding veld (innoveren loont niet altijd) • Slechte communicatie over best practices • Innoveren loont niet altijd • Dominantie prijs boven kwaliteit • Grenzen aan keuzevrijheid • Defensief marktgedrag (monopolisering) • Slecht imago managers en verzekeraars

38. Conclusies & aanbevelingen

39. Enkele conclusies • Stelselherziening alleen is niet voldoende voor innovatie. • Innovatieparadox treedt op: te beperkte verspreiding en implementatie van innovaties. • Innoveren is samenspel (ook cultureel bepaald!). • Wisselend vertrouwen in nieuw zorgstelsel: • experts: gematigd positief • zorgverleners: negatief over mogelijke keuzevrijheid en over invloed verzekeraars en niet-medici • consumenten: onduidelijkheid, onzekerheid, maar wél negatieve financiële verwachtingen voor de toekomst; • men gaat wel switchen van verzekeraar

40. Voorbij de innovatieparadox: aanbevelingen 1. Verspreiding van innovaties via keteninnovatie 2. Meer prominente publicatie van best en bad practices 3. Sterker aanspreken beroepsverenigingen op implementatie! 4. Stel kwaliteit centraal in het toezicht 5. Politiek moet zich beheersen 6. Versterking kennisinfrastructuur (via innovatiecentra) 7. Verzekeraars beoordelen op inkoop innovatieve praktijken 8. Betere instrumentatie patiënten- en consumenten 9. Industrie moet zijn innoverende rol versterken 10. Krachtig arbeidsmarktbeleid en focus op innovaties op het gebied van preventie.

41. Wie is de grote ‘winnaar’ bij de invoering van de Zorgverzekeringswet? Totaal Huis- Specia-publiek artsen listen % % % GEEN ‘grote winnaar’ 25 15 29 De zorgverzekeraars 36 70 47 De overheid 30 9 14 De minister zelf 17 38 24 De farmaceutische bedrijven 4 2 1 Anders 9 7 3 Weet niet 12 2 4