FRAMSÖGN

1. Svanhildur Kr. Sverrisdóttir FRAMSÖGN

2. Hvers vegna ætti að þjálfa framsögn? Til að auka sjálfsöryggi. Til að verða áheyrilegri. Til að aðrir njóti þess að hlusta á þig. Til að áheyrendur taki eftir því hvað þú segir en ekki hvernig. Það er skemmtilegt.  Hvenær skiptir vönduð framsögn helst máli? Þegar þú tjáir skoðun þína. Þegar þú gerir grein fyrir niðurstöðum þínum. Í atvinnuviðtali. Í rökræðum. Við verkefnaskil. Í munnlegum prófum. Framsögn Getur þú nefnt fleiri atriði? Tal er lykill að samskiptum. Málbjörg / SKS

3. Hreyfing líkamsstaða líkamsburður spenna – slökun handahreyfingar augnsamband talfæri – tunga og varir Öndun þindaröndun – skoðaðu t.d. hvernig lítil börn anda Rödd spenna – slökun raddsvið raddstyrkur og styrkbreytingar blæbrigði – túlkun hraði Andaðu alveg niður í botn! Framsögn er samspil margra þátta Málbjörg / SKS

4. Mundu eftir að rétta úr þér! Líkamsstaða Rétt líkamsstaða skiptir alltaf miklu máli – líka við upplestur og ræðumennsku. Höfuð og axlir • gættu þess að líta upp og horfa framan í fólk • hafðu axlir slakar en ekki spenntar upp að eyrum • ímyndaðu þér spotta í hnakkanum á þér sem togar höfuðið upp Munnur • munnur og munnhol þurfa að opnast vel og eðlilega • varir mega ekki vera samanbitnar Magi og bak • andaðu alveg ofan í maga • gættu þess að setja magann ekki fram Fætur • hafðu fætur hvorki á iði né of stífa Málbjörg / SKS

5. Mótun málhljóða • Tal og öndun eru nátengd. • Loft myndar málhljóð þegar þú andar frá þér. • Fyrst og fremst tungan og varirnar sem móta málhljóðin. • Tunga og varir eru á stöðugri hreyfingu þegar þú talar. • Tungan færist upp og niður í munnholinu og ýmist þrengir fyrir loftstrauminn eða lokar alveg fyrir hann. • Varirnar eru stundum gleiðar. Þá teygist á þeim líkt og þegar þú brosir. • Stundum mynda varirnar stút eins og þú ætlir að kyssa einhvern. Getur þú sagt nafnið þitt og heimilisfang á einni innöndun? Málbjörg / SKS

6. Óskýrmæli og óvandaður framburður • Ástæður fyrir óskýrmæli eru t.d.: • Talað er of hratt, s.k. flausturmæli. • Talfærin eru hreyfð of lítið, t.d. varirnar. • Röddin er spennt of mikið. • Málhljóðin eru mótuð ónákvæmt. • Orð og setningar skreppa saman. • Muldrað er ofan í bringu. • Öndun og líkamsstaða er röng. Vissir þú að hægt er að sjá á líkamsburði þínum hvort þér líður vel eða illa? Málbjörg / SKS

7. Óskýrmæli – nokkur góð ráð • Hitaðu upp talfæri þín áður en þú tekur til máls. • Undirbúðu þig sérstaklega þegar þú þarft að ræða um eitthvað mikilvægt. • Gættu þess að tala með viðeigandi talhraða, ekki of hratt og ekki of hægt. • Gættu þess að áhersla sé á réttum stöðum. • Gættu þess að hrynjandin í máli þínu sé ekki of einhæf. • Forðastu tilgerð. Gættu þess, gættu þess, gættu þess . . . Málbjörg / SKS

8. dagblað  dabla klósettið  klósstið samgöngur  sangöngur Íslendingar  Ísledigar jafnvel Íssledingar morgun  morgum aðallega / agalega  ala þjóðleikhús  þjóleikús hljóðfæri  hljófæri þú veist  þúst dagskrá  dassgrá dagsetning  dassníg handklæði  hangklaði geðveikt  gegt Óskýrmæli Algengt er að heyra þessi orð borin fram á eftirfarandi hátt: Kannast þú við svona framburð? Manstu eftir fleiri dæmum? Málbjörg / SKS

9. Ofvöndun • Þegar ætlunin er að vanda sig mikið og lesa eða tala skýrt falla sumir í þá gryfju að bera fram orðin eins og þau eru skrifuð, t.d. orðin djúpt, skipti, hreppti, húfa, bursti, margt, þurft og lófi. • Stundum er bætt inn í orð aukahljóðum. hæstur – hærstur (eða hæðstur) mánaðamót – mánaðarmót • Sumir bæta inn einhverju aukahljóði milli orða, draga seiminn. Þá verður framburðurinn á þessa leið: Sumir bæta-ö einhverju-u auka-i hljóði-u milli orða . . . Hefur þú einhvern tímann tekið eftir ofvöndun t.d. í útvarpi eða sjónvarpi? Málbjörg / SKS

10. Eðlilegt brottfall • Sérhljóð ætti alltaf að bera skýrt fram – með einni undantekningu, þ.e. í endingunni -unum sem eðlilegt er að bera fram -onum, með hljóði sem liggur milli o og u. • Ég heyrði þetta í fréttunum (fréttonum). • Við hittumst í réttunum (réttonum). Veltu fyrir þér fleiri orðum þar sem eðlilegt er að brottfall eigi sér stað. Hvað með orð eins og bursti, stjarna, þorskur og stærsti? Málbjörg / SKS

11. Orðaáhersla • Áhersla er alltaf á fyrsta atkvæði orðs í íslensku. • Gæta þarf þess að setja ekki aðaláherslu á annað eða þriðja atkvæði, t.d. í samsettum orðum. skoðanakönnun ekki skoðanakönnun alþingismennekki alþingismenn Íslendingur ekki Íslendingur verðbréfamarkaður ekki verðbréfamarkaður Svanhildurekki Svanhildur Rifjaðu upp fleiri sambærileg dæmi. Málbjörg / SKS

12. Hikorð • Notuð til að koma í veg fyrir þagnir. • Gefa til kynna óöryggi eða ónákvæmni. • Draga athyglina frá innihaldi þess sem sagt er. • Betra að gefa sér svolítinn tíma til að hugsa sig um. • Algeng hikorð eru sko, sem sagt (semst), þú veist, hérna, þarna, að. Ég hérna var að velta fyrir mér sko hvort þú gætir komið með mér í bíó hérna í kvöld og við sem sagt hist og þú veist hérna. . . Málbjörg / SKS

13. Öfugt flámæli Hið svokallaða öfuga flámæli er nýmæli og sumir vilja tengja það við mál unglinga. Það felst í því að bera fram hljóðið u þar sem eðlilegt er að bera fram ö. Sem dæmi má nefna eftirfarandi orð: öfugt  ufugt flögur flugur sögur  sugur börn  burn töskur  tuskur Bjössi  Bjussi Hægt er að gera ýmiss konar æfingar til að koma í veg fyrir svona framburð. Endurtaktu nokkrum sinnum: a – u a – ö a – u a – ö bjart – björt Bjarni – Björn bara – buru Málbjörg / SKS

14. Einhljóðun tvíhljóða Sumum hættir til að bera fram einhljóð þar sem eðlilegt er að bera fram tvíhljóð. Skoðaðu vel eftirfarandi dæmi: hæstur  hastur lækka  lakka hækka  hakka hærri  harri austur  ustur/östur heyrðu  herðu  hirðu  hurðu grænmeti  grammeti stóll  stoll Varstu hakkaður á prófinu? Nei, ég var víst lakkaður! Málbjörg / SKS

15. Síminn talhólf – símsvari Sumir tala mjög óskýrt í síma þannig að erfitt er heyra það sem þeir segja. Sumir gleyma líka að bera upp erindið á viðeigandi hátt eða að kynna sig. Hvers þarf að gæta? • vera kurteis • tala hvorki of hægt né of hratt • vera skýrmæltur • vera hnitmiðaður • vera kurteis Hefur þú æft þig í að taka upp rödd þína á símsvara og hlusta á hana? Málbjörg / SKS

16. Talfærin röddin – raddböndin Upphitun Talfærin þarf að hita upp og þjálfa eins og vöðva. Margs konar æfingar henta í því sambandi. Hægt er að gera æfingar fyrir varir, tungu og kjálka, öndunar- og slökunaræfingar og margt fleira. Hlusta og skoða Gott er að æfa sig fyrir framan spegil. Einnig er mjög góð leið að nota upptökutæki og hlusta á eigin rödd og framburð. Gagnrýni Þegar þú undirbýrð þig fyrir upplestur er góð aðferð að lesa upp fyrir aðra og biðja þá að benda þér á það sem betur má fara. Málbjörg / SKS

17. Talfærin – æfingar – • Andvarpa hressilega, gjarnan með hljóðum. • Geispa og teygja vel úr sér í leiðinni. • Geispa með lokaðan munninn. • Puðra – eins og hestur. Gjarnan reyna að ná lagi. • Raula tónstigann með lokaðan munninn. Byrja neðst og hækka smám saman tóninn: do – re – mí – fa – so – la – tí – do • Kyssa/brosa-æfingin. Fyrst er settur stútur á varirnar og munnvikin síðan teygð í átt að eyrum. Þetta er endurtekið mörgum sinnum; kyssa – brosa – kyssa – brosa. • Endurtaka saman í kór t.d. ú – í, mú – mí, sú – sí … Málbjörg / SKS

18. Talfærin – æfingar – • Teygja tunguna upp á nefbroddinn og niður á höku. • Sveifla tungunni milli munnvikanna. Reyna að fara mjög hratt. • Sveifla tungunni milli tannbergs og tanna. Ágætt er að láta eins og verið sé að segja eitthvað. • Búa til kúlu út í kinnar með tungunni. • Renna tungunni fram og aftur um munnholið, yfir allar tennur, framan og aftan við þær. • Smella í góm, reyna að ná lagi, t.d. Gamla Nóa. • Þykjast vera með tyggjó, jafnvel blása kúlur. Málbjörg / SKS

19. Öndun og líkamsburður – æfingar – • Þefaðu af ímynduðu blómi. Dragðu andann alveg niður í botn! • Teygðu úr þér og hafðu hendur meðfram síðum. Ímyndaðu þér spotta sem festur er í hvirfilinn og togar höfuðið upp. • Dragðu djúpt andann þannig að maginn þenjist út. Gættu þess að axlirnar lyftist ekki. Dragðu inn kviðinn og reyndu að láta hökuna snerta bringuna. • Liggðu á gólfinu með fætur örlítið í sundur, iljar í gólfi og hendur niður með síðum. Andaðu djúpt og finndu hvernig maginn lyftist og hnígur. Prófaðu að setja t.d. bók á kviðinn og lyfta henni upp þegar þú andar að þér. Málbjörg / SKS