Skóli án aðgreiningar Fyrirlestur KHÍ október 2006 Arthur Morthens

1. Skóli án aðgreiningarFyrirlestur KHÍ október 2006Arthur Morthens

2. Skóli án aðgreiningar • Á Norðurlöndum hafa hugmyndir um jafnrétti til náms alla tíð átt sterkan hljómgrunn. Fyrsti skólinn fyrir heyrnarlaus börn var stofnaður í Kaupmannahöfn árið 1807og á 19. öldinni voru all margir skólar stofnaðir fyrir fötluð börn. • Á seinni hluta 19. aldar og fyrri hluta 20. aldar mótast umræðan mjög af hinum félagslega Darwinisma og mannkynsbótum þar sem reynt var að einangra fatlaða frá hinum heilbrigðu til að koma í veg fyrir smit og annan skaða. Hámarki nær þessi hugsun síðan með hreinræktarstefnu nasismans í Þýskalandi

3. Skóli án aðgreiningar • Á seinni hluta tuttugustu aldar hefur sérkennslan á Norðurlöndum þróast frá sérskólum til sérkennslu innan almenna grunnskólans. Hugmyndir um réttindi fatlaðra sem þróuðust bæði vestan hafs og austan á 6. og 7. áratugnum um rétt fatlaðra til að lifa eðlilegu lífi í samfélaginu og vera jafngildir öðrum þjóðfélagsþegnum höfðu mikil áhrif á lög um grunnskóla á Norðurlöndum og rétt fatlaðra barna til skólagöngu innan almenna skólans.

4. Skóli án aðgreiningar • Sérkennslan hér á landi hófst 1867 að Þingmúla í Skriðdal • Árið 1922 eru sett lög um kennslu heyrnar-og málleysingja. • 1930 stofnar Sesselja Sigmundsdóttir Sólheima í Grimsnesi fyrir vangefna • Formleg kennsla blindra hófst 1933 • Höfðaskóli fyrir þroskaheft börn var stofnaður 1961 og verður Öskjuhlíðarskóli 1975 • 1968 framhaldsnám í sérkennslu við Kennaraskólann • Dalbrautarskóli við BUGL var stofnaður 1976 fyrir börn með geðraskanir • Safamýrarskóli var stofnaður 1982 fyrir fjölfötluð börn

5. Skilgreining á sérkennsluhugtakinu í reglugerð 1996. • “ Sérkennsla felur í sér verulega breytingu á námsmarkmiðum, • námsefni, námsaðstæðum og/eða • kennsluaðferðum miðað við það sem öðrum nemendum á sama aldri er boðið

6. Skóli án aðgreiningar Greiningaraðili Greiningargögn Mannréttindi Jafnrétti Jöfnuður Námsáætlun Einstaklingsnámskrá Byggir á greiningargögnum Aukið fjármagn Framkvæmd kennslu sem aðlöguð er að nemandanum Menntun Þekking

7. Mat og matstæki innan grunnskólans. • Mat á stöðu nemenda má í meginatriðum skipta í fimm þætti • Staðlað læknisfræðilegt/ sálfræðilegt mat WISC 3, WIPSI-R-is • Staðlað kennslufræðilegt mat vegna barna með námsörðugleika s.s. Læsi, Talnalykill, Aston Index. • Símat, óformlegt kennslufræðilegt mat kennara eða kennarahópa, Portfilío eða verkmöppur • Formlegt skólamat ( Próf) 2-3 á ári • Samræmd próf í 4. 7. og 10. bekk

8. Skóli án aðgreiningar Í mörgum leikskólum er unnið út frá hugmyndafræði snemmtækrar íhlutunar og notað EISAS matstæki til að meta gæðin Upphafsmat barna með miklar sérþarfir er að mestu unnið af sérfræðingum greiningar og þjónustustofnana á vegum ríkisins. Greiningastaðall ICD-10 er notaður Við upphaf skólagöngu 6 ára barna liggur fyrir greinargerð og mat frá leikskólanum um börn með miklar sérkennsluþarfir

9. Skóli án aðgreiningar • Hugmyndafræðin að baki sérkennslunni er í aðalatriðum eftirfarandi: • Þorri nemenda á að geta náð öllum/ flestum þeim markmiðum sem fram eru sett í aðalnámskrá. Hópur nemenda á þó í erfiðleikum með námið án verulegrar aðstoðar. Jafnvel þarf að breyta markmiðum og aðlaga þau að getu nemandans.

10. Sérkennslan er sérstakt tæki til viðbótar við almenna kennslu til að styðja við nemendur með sérþarfir í námi. • Hér er um að ræða fatlaða nemendur,nemendur með sértæka námsörðuleika og nemendur með geðræna- og tilfinningalega örðugleika. Sérkennslan hefur ávallt verið tengd hugmyndum um jafnrétti og mannréttindi

11. Skóli án aðgreiningar • Skóli án aðgreiningar tengist umræðu um jafnrétti og almenn mannréttindi og vaxandi kröfu samtaka fatlaðra um þátttöku í hinu almenna samfélagi. Áhersla er lögð á rétt fatlaðra til skólagöngu í heimaskóla . Vitnað er til alþjóðlegra sáttmála og nýrra viðhorfa til fatlaðra sem færist frá hinu einstaklingsmiðaða módeli með greiningu á vanda einstaklingsins til hins félagslega módels þar sem samspil umhverfis og einstaklings skiptir mestu l Hér spilar einnig inn í ný viðhorf til sjálfstæðra réttinda barna. • Mannréttindasáttmáli SÞ, Mannréttindasáttmáli Evrópu, Barnasáttmáli SÞ, • Vínarsamþykktin 1993 og Salamancayfirlýsingin frá 1994. • Í Danmörku, Noregi og Svíþjóð hefur þróunin verið sú að líta á sjálfstæðan rétt barna með eigin mannréttindi. Ný Barnalög og Barnaverndarlög hníga í sömu átt

12. Skóli án aðgreiningar • Það sem einkennir hefðina í norræna skólamódelinu er þung áhersla á: • lýðræði, manngildi, jafnrétti samhjálp og mikla aðstoð við fötluð börn og börn með sérþarfir. • Mikil mönnun er í skólunum og áhersla kennslu- og námsaðlögun. • Velferðarþátturinn er einkennandi

13. Skóli án aðgreiningar • Norðurlandaþjóðirnar hafa almennt gengið lengra í þeirri viðleitni að • jafna aðstöðu nemenda innan grunnskólans með markvissum jöfnunaraðgerðum heldur en aðrar þjóðir. • Sérkennslan hefur allan tíð gegnt þar veigamiklu hlutverki ásamt öflugri sérfræðiþjónustu. • Samkvæmt PÍSA – rannsókninni hafa Norðurlandaþjóðirnar náð miklum árangri hvað varðar jöfnuð. Engin þjóð hefur náð meiri árangri í að jafna aðstöðu nemenda með fatlanir eða námsörðugleika innan almenna grunnskólans heldur en Íslendingar samkvæmt PÍSA – rannsókninni. • Ekki er hægt að draga aðra ályktun út frá Písa en að sérkennslan hér á landi hafi skilað veigamiklum árangri í þá veru, að jafna stöðu nemenda til náms.

14. Skóli án aðgreiningar • Einstaklingsmiðað nám er sveigjanleg kennsla og mismunandi námstilboð fyrir nemendur út frá þroska þeirra og getu. Einstaklingsmiðað nám, námsaðgreining eða kennslu- og námsaðlögun, er útfærsla á kennslu, án þess að hafa að geyma lögbundin mannréttindiréttindi og aukið fjármagn fyrir fatlaða nemendur og nemendur með miklar sérkennsluþarfir samkvæmt 37. grein grunnskólalaga og laga um málefni fatlaðra.

15. Skóli án aðgreiningar Sérkennsla samkvæmt 37. grein Laga um málefni fatlaðra, Jafnræðisreglu, mannréttindaákæða Aukið fjármagn vegna sérhæfðs stuðnings Einstaklingsmiðað nám sveigjanlegar kennsluaðferðir Skipulag kennsluumhverfis Ný tækni Markmiðsgrein grunnskólalaga. Öll börn eiga rétt á að fá kennslu voð sitt hæfi

16. Skóli án aðgreiningar • Hér á landi má skipta sérkennslu í þrjá grunnþætti en innan hvers þeirra eru síðan margir undirþættir. Markmiðsgrein Sérkennsla samkvæmt 37. grein. Innan almenna grunnskólans. Fatlanir, alvarlegar málhamlanir hegðunarraskanir 5-6% Sérskólar og Sérhæfðar sérdeildir 220 eða 0.5% fatlaðir nemendur og nem. Með geð- og atferlisraskanirr Almenn og sértæk Námsörðugleikar og minni Hegðunarraskanir 10-12%

17. Skóli án aðgreiningar • Fjölmennasti hópur nemenda í námsvanda, eru nemendur með almenna námsörðugleika. Lestrar , stafsetningar –og stærðfræðiörðugleikar ásamt minniháttar tal- og hegðunarörðugleikum Oft er vandinn tímabundinn. • Við lesgreiningu í lok 2. bekk sl. 3ár í Reykjavík. lesa 35% nemenda sér ekki til gagns samkvæmt viðmiðum sem sett eru, • hálfu áru síðar ( Haust í 3. bekk) hefur þessi tala lækkað um helming (er um 18%) Dreifing er mjög misjöfn milli skóla • Líklegt er að þessi hópur eigi enn eftir að lækka verulega í 4. bekk Hugsanlega í 9-10% þó svo að hér sé ekki byggt á áræðanlegum tölum. • Oft er þessi hópur með samsettan vanda, og til viðbótar námsörðugleikum er ofvirkni, athyglibrestur, kvíði og þunglyndi.

18. Skóli án aðgreiningar • Kannanir í Reykjavík sýna að um 20% nemenda fá sérkennslu • (Menntasvið 2005) • Á landsvísu má því gera ráð fyrir að allt að 7000-8.000 nemendur fái sérkennslu • Miðað við Danmörku og Noreg og gögnum frá Reykjavík má ætla að nemendahópurinn sé eftirfarandi • Almennur námsvandi • 10%-12%. Sem er um 4500-5400 nemendur innan grunnskólans hér á landi • Fatlaðir nemendur og nemendur með geðraskanir • Fatlaðir nemendur, nemendur með alvarlegar málhamlanir og nemendur með alvarlegan atferlisvanda, geðraskanir. 5-6% nemenda. Sem er um 2300-2500 nemendur

19. Skóli án aðgreiningar Seinþroski Almennir námsörðugleikar Þarf sérhæfingu? Geta allir almennir kennarar kennt öllum? Dyslexía Stærðfræði örðugleikar Þroska Hamlanir Fjölfatlaðir Skyn hamlanir Sjón og Heyrn Mál hamlanir Framheila Skaði Slys Einhverfa Aspberger Geðraskanir- Atferlistruflanir ADHD Tourett

20. Skóli án aðgreiningar Fjöldi fatlaðra nemenda og nemenda með miklar sérþarfir í Reykjavík 2004 eru 640 nemendur. • Flokkur Fjöldi úthlutun • Hreyfihömlun 26 28.880.000 • Þroskahömlun 47 32.957.000 • Máhömlun 80 28.170.000 • Einhverfa 59 77.141.000 • sjón –og heyrnarsk 17 8.393.000 • ADHD Hegðun og tilfr 337 124.487.000 • ADHD + fleiri flokkar 23 9.783.000 • Samsettur vandi 6 5.349.000 • Engin fl. Slys og sjúkdómar 45 5.222.646 • Samtals 640 330.466.643

21. Skóli án aðgreiningar • Samræmd próf. • 2.3% nemenda þreyta engin próf í 10. bekk • 7.6 % nemenda taka 1-3 próf • 23% nemenda ná ekki tilskilinni framhaldseinkunn inn í framhaldsskóla. • Fjórðungur nemenda í 10. bekk á í verulegum námsvanda við lok grunnskóla. Eru þetta nemendur sem alla tíð hafa þurft aukinn stuðning í námi umfram aðra?

22. Skóli án aðgreiningar • Kostnaður vegna sérkennslu er c.a. • 2,6 milljarðar af heildarkostnaði við grunnskólann upp á um 31-32 milljarða kr. Eða um 8.% Reglugerð um Sérkennslu 1.5 milljarðar Jöfnunarsjóður 850 milljónir Viðbót frá Sveitarfélögum CA. 250 milljónir

23. Skóli án aðgreiningar • Í sérkennslunni og kennslu fatlaðra takast á þrjú sjónarmið. Þeir sem villa leggja niður alla sérkennslu, sérskóla og telja að allt slíkt,auki á aðgreiningu, þeir sem vilja fjölga sérúrræðum og aðgreina í ríkara mæli en nú er. Þriðji hópurinn er þarna mitt á milli. • Hér blandast inní hugmyndafræðileg, fjárhagsleg og kennslufræðileg rök. Fatlaðir þurfa sérhæfða kennslu og aukið fjármagn sem aðlagað er að nemendum innan mismunandi fötlunarflokka. Kennarar geta ekki haft alla þá sérhæfingu sem þarf. Sérhæfð úrræði sérskólar og Sérdeildir nauðsynlegar fyrir fámennan hóp með miklar sérþarfir Enga sérkennslu, Enga sérskóla Sérkennsla, er í eðli sínu aðgreinandi. Læknisfræðileg greining of aðgreinandi Allir fá einstaklingsmiðað nám. Allir kennarar kenna sínum nemendum fötluðum sem ófötluðum Of mikið fjármagn

24. Skóli án aðgreiningar Hagfræði og viðskiptaleg Nálgun hagkvæmur rekstur embættismenn sveitastjórnarmenn Rekstraraðilar Hagræðing Sparnaður Markmið Leggja niður sérkennslu Partur af almennri kennslu Sérkennsla er aðgreinandi Hugsjónamenn Fræðimenn Hugmyndafræðileg Sjónarmið Jöfnuður

25. Skóli án aðgreiningar • Stefna Fræðsluráðs Reykjavíkur um sérkennslu er nánari útfærsla á mannréttindasáttmálum, lögum um grunnskóla, Lögum um fatlaða. Aðalnámskrá og reglugerð um sérkennslu. Hún er sett fram til að styrkja grunnskólann faglega og fjárhagslega til að takast á við framkvæmd laga og reglugerða og liggur á milli ystu póla.

26. Skóli án aðgreiningar • Í skóla án aðgreiningar verður sérkennslan að vera samofinn þáttur skólastarfsins og liður í heildarstefnu skólans. Einstaklingsmiðað nám og sérkennsla samkvæmt 37.grein verða að vera samofin heildarskipulagi skólans og bekkjarstarfi. Breytingar beinast að skipulagi, bekkjar – og kennslufyrirkomulagi, faglegri færni kennarans og þverfaglegu samstarfi. Stjórnun og ráðgjöf skiptir miklu. Sérkennsla er hluti af heildarstefnuskóla S

27. Skóli án aðgreiningar Nemendur eru teknir út úr bekk og veitt sérkennsla sér. Er sérkennarinn einyrki ?? Sértæk námsörð Fatlaður nýbúi kennari ofvirkur bráðger ofvirkur Sértæk námsörð Sérkennari

28. Skóli án aðgreiningar Sértæk námsvand nýbúi fatlaður ofvirkur Kennari Kennari Sérkennari bráðger ofvirkur Sértæk námsvandi

29. Skóli án aðgreiningar • Nauðsynlegt að endurskilgreina sérkennsluhugtakið gera það skýrara og skilja á milli • A)almennra og sértækra námsörðugleika sem falla undir námsaðlögun/einstaklingsmiðað nám • B) Fatlaðra nemenda, nemenda með alvarlegar atferlis-og geðraskanir • A) Almennir námsörðugl. B) Fatlanir, atferlisröskun Einstaklingsmiðuð kennslaSérkennsla samkvæmt 37.grein Sveigjanlegir kennsluhættir, Námsaðlögun- einstaklingsmiðað nám í almennum bekk eða hóp Sérhæfður stuðningur, aukið fjármagn,fleiri starfsmenn einstaklingsmiðað nám

30. Skóli án aðgreiningar • Við slíkt endurmat er mikilvægt að tryggja fjármagn sem sérstaklega er skilgreint til skóla vegna nemenda með almenna námsörðugleika. Hér um jöfnunararsjónarmið að ræða sem nauðsynlegt er að viðhalda, þó svo að að þessi kennsla sé skilgreind sem einstaklingsmiðað nám. Sveigjanlegir kennsluhættir, einstaklingsmiðað nám, smærri nemendahópar,tveggja kennara kerfi komi þessum nemendum sérstaklega til góða. • Norðmenn hafa farið þá leið að setja 10% kennslumagns hvers skóla í einstaklingsmiðað nám (Tilpasset oplæring) • Þannig reyna þeir að tryggja aukið fjármagn til nemenda sem þurfa aukinn stuðning vegna námsörðugleika.

31. Skóli án aðgreiningar Samstillt og samræmt átak • Kennarasamtök, Kennaraháskólinn, ríki og sveitarfélög þurfa að endurmeta stöðuna og marka samræmda stefnu í þessum málaflokki. • Skoða þarf grunnmenntun kennara, símenntun, framhaldsmenntun og faglegrar færni kennara í ljósi nýrra viðhorfa. • Hlutverk sérkennarans verður í auknu mæli ráðgjafar-og stjórnunarstarf. • Ráðgjöf við almenna kennara í einstaklingsmiðuðu námi og sveigjanlegum kennsluháttum. • Skipulag í bekkjarstofu og samstarfi kennara með nemendahópa þar sem tveir eða fleiri kennarar starfa saman. • Sú brú sem hér þarf að byggja verður aldrei byggð svo allir komist yfir nema með samstilltu átaki. Pukur og valdboð kemur fáum yfir og skapar falskar væntingar.Strengir ríkis, sveitarfélaga Kennaraháskóla og kennarasamtaka verða að vera samofnir til þess að byggja brú sem heldur