Psychoterapia i psychoedukacja

1. Psychoterapia i psychoedukacja Sylwia Chładzińska-Kiejna Katedra i Klinika Psychiatrii AM Wrocław

2. Psychoterapia • Metoda leczenia za pomocą oddziaływań psychologicznych • Zespół oddziaływań terapeutycznych opartych o metody psychologiczne, mających na celu: • reorganizację struktury osobowości • modyfikację zachowań, zmniejszenie poziomu zachowania objawowego • zmianę sposobu myślenia o sobie i świecie • samopoznanie i samorozwój a w rezultacie • poprawę samopoczucia psychicznego oraz poprawę funkcjonowania i przystosowania psychospołecznego

3. Psychoedukacja • Zespół oddziaływań psychospołecznych mających na celu: • przekazanie chorym niezbędnej wiedzy na temat zależności pomiędzy psychiką a chorobą • ukazanie, jakie cechy naszej osobowości i mechanizmy naszego zachowania sprzyjają chorobie • nauczenie sposobów radzenia sobie ze stresem wynikającym z problemów życia codziennego, jako jednym z czynników ryzyka choroby • ukazanie, w jaki sposób można kontrolować chorobę metodami psychologicznymi (JAK RADZIĆ SOBIE Z CHOROBĄ PRZEWLEKŁĄ ?)

4. Szkoły psychoterapii • Podejście psychodynamiczne • Podejście behawioraln-poznawcze • Podejście humanistyczno-egzystencjalne • Podejście systemowe

5. Podejście psychodynamiczne Mechanizm powstawania zaburzeń: • nieświadome konflikty wewnętrzne, nie rozwiązane we wczesnym dzieciństwie (frustracja istotnych potrzeb emocjonalnych lub ich nadmierna gratyfikacja) • „lęk pierwotny” - wyrazem nieumiejętności lub niemożności rozwiązania konfliktów • stłumienie lub wyparcie - sposobem radzenia sobie z lękiem (mechanizmy obronne osobowości) • radzenie sobie z konfliktem poprzez nieefektywne mechanizmy obronne = utrata kontaktu z problemem w płaszczyźnie racjonalnej i emocjonalnej = nieświadome zdeterminowanie przyszłego zachowania, przeżywania, sposobu postrzegania siebie i innych poprzez konflikt podstawowy = „wtórny lęk”, napięcie, niepokój = objawy

6. Podejście psychodynamiczne Cele terapii: • Zmiana zaburzeń przeżywania jednostki, restrukturalizacja i reintegracja osobowości poprzez koncentrację na zjawiskach intrapsychicznych (psychoterapia głęboka) • wgląd - doprowadzenie do świadomości negatywnych doświadczeń z przeszłości („wczesnodziecięcych”), uświadomienie sobie (tj. skontaktowanie się z nimi, zrozumienie związków przyczynowo-skutkowych, przeżycie w sytuacji terapeutycznej i poddanie kontroli świadomego „ja”) wypartych przeżyć, rzeczywistych a nieświadomych potrzeb, pragnień, motywacji, mechanizmów własnych zachowań • rezygnacja z posługiwania się nieefektywnymi mechanizmami obronnymi, przewartościowanie, przepracowanie ich w konstruktywny sposób (co wyraża się: zmianą percepcji siebie i swojego otoczenia, zmianą sposobu przeżywania, wytworzeniem nowych przystosowawczych sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, problemami - nowe postawy, nowe zachowania)

7. Podejście psychodynamiczne Zjawiska terapeutyczne • Wgląd Uzyskanie wglądu poprzedza praca nad: • Przeniesieniem (przeciwprzeniesieniem) • Oporem • Catharsis (emocjonalne uwolnienie, odreagowanie = „oczyszczenie”)

8. Podejście psychodynamiczne Techniki terapeutyczne: • Aktywne słuchanie niedyrektywny sposób zadawania pytań stymulujących do swobodnego kojarzenia, analizowania, rozumienia (nadawania znaczeń), skupiania się na najważniejszym, podążania (nieprzeszkadzania, nierozpraszania), zachęcanie do wyrażania odczuć na bieżąco, tworzenie życzliwej atmosfery • Konfrontacja zestawienie dwóch ważnych informacji lub znanych terapeucie faktów mających wspólne znaczenie lub powiązanych w sposób przyczynowo-skutkowy • Klaryfikacja uprzytomnienie pacjentowi tego, co w danej chwili, często bezwiednie, powiedział (np. przejęzyczenia, czynności pomyłkowe) • Interpretacja nazywanie w języku teorii psychoanalitycznej zjawisk dostrzeganych przez terapeutę – informacja zwrotna dotycząca tego, jak można zrozumieć obecne zachowanie pacjenta z punktu widzenia jego wcześniejszych uwarunkowań

9. Podejście behawioralno-poznawcze Mechanizm powstawania zaburzeń: • Zaburzenia psychiczne są wyuczonymi schematami zachowania • Ich leczenie – to zmiana tych zachowań, dokonująca się poprzez procesy uczenia się (oduczania reakcji niedostosowanych i uczenia prawidłowych) • Podejście behawioralne • Najważniejszy efekt procesów uczenia się, to zewnętrzne, obserwowalne zachowania • Podejście poznawcze • Najważniejszy efekt procesów uczenia się, to struktury poznawcze (sposób myślenia o sobie i świecie) – które z kolei wpływają na zewnętrzne zachowania i na reakcje emocjonalne

10. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Założenia • osobowość – zespół wyuczonych reakcji, zachowań przebiegających wg schematu bodziec – reakcja (model: S – R lub S – O – R) • zachowania objawowe - wynik wyuczenia się niewłaściwych umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi lub wynik braku wyuczonych, pożądanych umiejętności • uczenie się zachowań przebiega zgodnie z zasadą pozyskiwania nagród i unikania kar • zachowanie skutkujace nagrodą ma tendencję do samowzmacniania i generalizowania się na coraz to nowe sytuacje • zachowanie skutkujące karą podlega prawom hamowania (wygaszania, zablokowania), również z tendencję do generalizowania się na nowe sytuacje • uczenie dokonuje się poprzez: warunkowanie klasyczne i instrumentalne (operowanie karą i nagrodą) oraz uczenie społeczne

11. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Cel terapii • zmiana zachowania stanowiącego symptom = usuwanie nieprawidłowych zachowań lub wytwarzanie zachowań pożądanych w określonej sytuacji (tj. nauczenie się nowych, bardziej przystosowawczych sposobów zachowania, radzenia sobie) • terapia „tu i teraz” - abstrahuje od źródła i historii rozwoju objawów, nacisk na aktualne, obserwowalne zachowania w celu zniesienia objawów, zmiana zachowań pociąga za sobą również zmiany na poziomie poznawczo-afektywnym • terapia oparta o prawa uczenia się - nacisk na techniki uczenia się, tj. nauczenie, przeuczanie i wygaszanie (zahamowanie) brakujących lub niewłaściwych umiejętności radzenia sobie • wgląd zjawiskiem wtórnym (niekoniecznym) do zmiany zachowania, nie stanowi o skuteczności terapii , ale dodatkowo wzmacnia zmiany zachowania

12. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Procedury uczenia się sposoby nabywania, modyfikowania zachowań, techniki eksperymentalne oparte o podstawowe prawa uczenia się 1. Warunkowanie klasyczne (WK) (przez skojarzenie bodźca bezwarunkowego szkodliwego z bodźcem obojętnym) 2. Warunkowanie sprawcze (instrumentalne) (WS) (przez przypadkowe lub celowe wzmacnianie określonego zachowania) 3. Modelowanie (społeczne uczenie się) (SU) (przez obserwowanie i naśladowanie zachowań występujących u osób znaczących dla podmiotu)

13. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne • Systematyczna desensytyzacja Wolpe’go (WK) • Terapia implozywna (WK) • Awersyjne przewarunkowanie (WK) • Manipulowanie wzmocnieniami – karą i nagrodą (WS) • Modelowanie (SU) • Trening asertywności (SU) 1, 2, 3 - trzy skuteczne metody terapii lęku oparte na procedurach wygaszania objawów lękowych poprzez bezpośrednią konfrontację ze źródłem lęku (obiektem zagrażającym)

14. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Systematyczna desensytyzacja • stopniowe wygaszanie lęku poprzez nakłanianie pacjenta do wyobrażania sobie w stanie relaksacji obiektu będącego źródłem lęku metodą stopniowych przybliżeń • obejmuje trzy fazy: trening relaksacyjny, budowanie hierarchii, przeciwwarunkowanie • powstała podczas sesji zdolność pacjenta do wyobrażania sobie bodźców zagrażających bez doznawania lęku przenosi się na sytuacje życiowe • zastosowanie – neurotyczni pacjenci z objawami fobii

15. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Terapia implozywna (zanurzanie) • wygaszanie lęku poprzez „przetrzymywanie” osoby z fobią w sytuacji fobicznej (realnie lub wyobrażeniowo) • konieczna zgoda pacjenta na wyobrażenie sobie sytuacji fobicznej oraz na przebywanie i wytrwanie w obecności obiektu zagrażającego, bez podejmowania prób unikania i ucieczki • w trakcie sesji terapeuta pobudza wyobraźnię pacjenta, aby utrzymać u niego względnie wysoki poziom lęku – w końcu sesji lęk zaczyna słabnąć (wygaszenie reakcji unikania bodźców lękotwórczych) • sesje zaczyna się od bodźców o najmniejszej wartości lękotwórczej • zastosowanie: reakcje lękowe na bodźce nie zawierające istotnego niebezpieczeństwa, a jednak wywołujące tendencje do unikania

16. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Technika awersyjnego przewarunkowania • warunkowanie przeciwstawnych reakcji – tj. wytwarzanie negatywnej, awersyjnej reakcji na bodziec, który poprzednio wywoływał przyjemne, pozytywne reakcje • polega na poddawaniu pacjenta równoczesnemu działaniu dwóch bodźców: 1). obiektu, z którym związane są jego niepożądane reakcje, lub reprezentacji takiego obiektu (pozytywna reakcja emocjonalna), 2). silnego bodźca awersyjnego (reakcja lękowa) = bodziec pierwotnie pozytywny nabiera cech bodźca lękowego • najczęściej stosowane bodźce awersyjne, to: środki wywołujące nudności (np. nieprzyjemny zapach), szok elektryczny • zastosowanie: niepożądane zachowania typu: nałogowe palenie papierosów, alkoholizm, nadmierne objadanie się

17. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Modyfikowanie zachowań poprzez manipulowanie wzmocnieniami – karą i nagrodą w taki sposób, że: • pożądane zachowania są wzmacniane pozytywnie • patologiczne zachowania pozostawia się bez wzmocnienia – skutkiem czego wygasają (np. „polityka żetonów”) • gdy pożądane reakcje nie występują – wzmacniane są wszystkie reakcje zbliżone do pożądanej • prowadzi to do powstawania nowych wzorów reakcji na drodze warunkowania przybliżającego i treningu różnicowania – pacjent uczony jest różnicowania sytuacji, w których dane zachowanie jest pożądane, od takich, w których miałoby ono charakter nieprzystosowawczy

18. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Modelowanie wytwarzanie nowych zachowań poprzez: • obserwowanie i naśladowanie nielękowych zachowań modela wobec obiektu budzącego w pacjencie lęk (zachowania in vivo lub w postaci symbolicznej, np. film, psychodrama behawioralna oparta na modelowaniu) • zachęcanie pacjenta do zbliżenia się do fobicznego obiektu na wzór osoby będącej modelem • podstawą modelowania są: uczenie się poprzez imitację, przykład, obserwacje i naśladowanie innych bez przyjmowania ich systemu wartości • wzmocnienia zastępcze, tj. konsekwencje zachowań obserwowanych u innych

19. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Techniki i strategie terapeutyczne Trening asertywności • celem jest uczenie się ekspresji własnych potrzeb, pragnień, uczuć negatywnych i pozytywnych bez lęku i poczucia winy (np. złość, oburzenie, wypowiadanie pretensji vs wyrażanie wzruszenia, chwalenie się), z poszanowaniem zasady „bądź w zgodzie z sobą i otoczeniem” • zastosowanie – osoby behawioralnie zahamowane, tłumiące własne asertywne reakcje w obawie przed konsekwencjami ich przejawiania (np. lęk przed negatywną oceną, odrzuceniem)

20. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście behawioralne • Ograniczenia terapii behawioralnej: • pozytywne rezultaty - w leczeniu zaburzeń wyrażających się w deficytach zachowania (zaburzenia lękowe – fobie monosymptomatyczne, fobie społeczne, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne) • mało użyteczne - w pomaganiu pacjentom przeżywającym trudności natury egzystencjalnej, będących w kryzysowych sytuacjach życiowych oraz osobom w stanie depresji

21. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Czynniki istotne dla kształtowania się prawidłowej i zaburzonej osobowości • schematy poznawczejednostki - sposób myślenia o sobie i świecie, który kształtuje się pod wpływem powtarzających się doświadczeń życiowych jednostki tworząc tzw. „pozytywny vs negatywny” obraz świata oraz własnej osoby • osobiste znaczenie, jakie jednostka nadaje zdarzeniom, relacjom, w których uczestniczy • sposób dokonywania atrybucji, wyjaśniania przyczynowości zdarzeń i postrzegania odpowiedzialności za ich przebieg • poczucie kontrolowania biegu zdarzeń(możliwości wpływania na nie, kształtowania ich) • sposób oceny własnych kompetencji życiowych, umiejętności radzenia sobie z trudnościami, problemami • emocjepowstające wskutek dokonywania określonej oceny siebie i rzeczywistości

22. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Negatywne poznanie i rozumienie rzeczywistości: = negatywne emocje = niewłaściwe decyzje = nieskuteczne zachowania = wzrost liczby sytuacji stresowych = objawy (np. silny lęk, depresja)

23. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze Czynniki sprzyjające powstawaniu depresji wg. Becka • Negatywna triada poznawcza (błędy oceny) • Błędy logiczne w myśleniu (błędy wnioskowania)

24. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Negatywna triada poznawcza (błędy oceny): • Negatywny obraz siebie • Negatywny obraz świata (przeszłych i obecnych zdarzeń) • Negatywny obraz przyszłości

25. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Błędy logiczne w myśleniu (błędy wnioskowania): • Arbitralne wnioskowanie – gotowość do wyciągania wniosków z niedostatecznych przesłanek • Selektywna uwaga – wybiórcze koncentrowanie się na określonych aspektach rzeczywistości przy jednoczesnym ignorowaniu innych • Nadmierna generalizacja – formułowanie wniosku o dużym zasięgu ogólności w oparciu o jednostkowe wydarzenia • Wyolbrzymianie i pomniejszanie – nadawanie faktom przesadnego znaczenia, wyolbrzymianie lub minimalizowanie ich • Personalizacja– odnoszenie zewnętrznych wydarzeń do własnej osoby (personalizacja zdarzeń obojętnych) • Absolutystyczne, dychotomiczne myślenie w kategoriach czarno – białych

26. Podejście behawioralno-poznawcze • Podejście poznawcze • Założenia depresogenne • Jedynie sukces we wszystkim, czego się podejmę, może przynieść mi szczęście • Aby być szczęśliwym, muszę być zawsze i przez wszystkich akceptowany • Moje pomyłki oznaczają, że jestem do niczego • Nie mogę żyć bez miłości • Jeśli ktoś się ze mną nie zgadza znaczy to, że mnie nie lubi • Moja wartość jako osoby zależy od tego, co sądzą o mnie inni Negatywne myśli o sobie, wydarzeniach życiowych i przyszłości oraz błędy logiczne popełniane w procesie wnioskowania generują: • przykre przeżycia, negatywne emocje • depresyjne wzory zachowania

27. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Cel terapii poznawczej • poznanie i korekta dysfunkcjonalnych schematów myślowych (negatywnych myśli) i dysfunkcjonalnych założeń leżących u podłoża objawów (błędy oceny i wnioskowania) • zmiana schematów myślowych (stereotypów) w zakresie: • myślenia o sobie i relacjach z innymi • przekonań • wyobrażeń • przypisywanego znaczenia • stylu atrybucji (z wymiaru: wewnętrzny, stały, globalny na: zewnętrzny, zmienny, specyficzny) • uczenie sprawowania kontroli nad sytuacją i umiejętności radzenia sobie z problemami • modyfikacja sposobu przeżywania i zachowań (terapia nie jest nastawiona na głęboką reorganizację osobowości)

28. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Strategie i techniki terapeutyczne metody i techniki terapii behawioralnej, poznawczej oraz podejścia eklektyczne) 1. Techniki behawioralne (zmiana zachowania jako narzędzie zmiany myśli i nastawień) • Trening aktywności – nagradzanie za podejmowanie większej ilości działań • Stopniowe wyznaczanie zadań – zasada „drobnych kroków” i stopniowania trudności • Trening asertywności – przejmowanie kontroli, rozwijanie kompetencji życiowych • Trening umiejętności społecznych – poprawa relacji interpersonalnych • „Zadania domowe” – utrwalanie, wzmacnianie

29. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Strategie i techniki terapeutyczne 2. Techniki poznawcze • Rozpoznawanie myśli automatycznych(np. technika pisemnego rejestrowania swych myśli na bieżąco, technika próbek czasowych, technika tak jakby, technika podwójnej kolumny) • Konfrontowanie automatycznych myśli z rzeczywistością i krytyka myśli automatycznych (np. technika dialogu Sokratesa – szukanie podstaw, „krytykowanie myśli”) • Trening reatrybucji (uwalnianie od irracjonalnego poczucia winy - np. ponowna analiza okoliczności, szukanie racjonalnego podejścia do problemu atrybucji, odpowiedzialności) • Zmiana założeń depresogennychchronicznych, nieświadomych, ogólnych założeń wyznaczających depresyjny sposób spostrzegania rzeczywistości (np. badanie powracających motywów, śledzenie sposobu wnioskowania, lub powodu konkretnych sądów)

30. Podejście behawioralno-poznawcze Podejście poznawcze • Strategie i techniki terapeutyczne 2. Techniki poznawcze Terapia założeń depresogennych • Dotarcie do jednego z takich założeń oznacza, że jest ono „zaciekle atakowane” • Ocenia się jego podstawy • Pracuje nad kontrargumentami • Prezentuje się możliwe założenia alternatywne • Podkreśla się negatywne konsekwencje, jakie może przynieść podtrzymywanie takiego założenia

31. Podejście humanistyczno-egzystencjalne • Cele terapeutyczne: • Samorozwój, samorealizacja – poprzez rozwój i zaspokajanie potrzeb wyższych, specyficznych tylko dla człowieka • Wzmacnianie potrzeby autonomii (samodzielność i niezależność w dokonywaniu wyborów, podejmowaniu decyzji, dotarcie do autentycznego „ja” klienta i postępowanie zgodnie z własnymi uczuciami, potrzebami, pragnieniami) • Pozbywanie się „tyranii powinności” (spełniania cudzych oczekiwań) • Akcentowanie odpowiedzialności za dokonywane wybory • Pobudzanie do refleksji nad ważnymi wartościami i wyborami życiowymi, określanie indywidualnego poczucia sensu życia • Zachęcanie do samoświadomości, świadomego zrozumienia własnego działania, myśli, odczuć (świadome doświadczanie siebie) • Stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych, dających możliwość pozytywnego wartościowania siebie • Różnorodność technik terapeutycznych z różnych szkół terapeutycznych

32. Podejście systemowe Podejście systemowe • Podejście do związków międzyludzkich w kategoriach ogólnej teorii systemów (Bertalanffy) • Podejście interakcyjne – znaczenie wzajemnych interakcji, więzi społecznych, w rozwoju zaburzeń i ich leczeniu • Szczególne zastosowanie w teoriach dotyczących: • funkcjonowania rodziny • i w terapii rodzin Główne szkoły psychoterapii • Szkoła komunikacyjna (Watzlawick) • Szkoła strukturalna (Minuchin) • Szkoła strategiczna („szkoła mediolańska” - Mara Selvini Palazzoli)

33. Podejście systemowe Założenia: • Zachowanie człowieka może być zrozumiałe jedynie w kontekście jego relacji ze środowiskiem społecznym, w jakim on w danym momencie żyje, tj. w kontekście systemu, którego jest częścią • Przesunięcie zainteresowania z zaburzonej jednostki na interakcje społeczne, w które jest ona uwikłana (relacje małżeńskie, rodzicielskie, towarzyskie, zawodowe) • Przesunięcie zainteresowania z diady matka – dziecko, na wzajemne oddziaływania członków rodziny • Uwzględnianie w procesie terapeutycznym wzajemnego oddziaływania członków rodziny • Rodzina jako system = całość, układ wyższego rzędu składający się ze zbioru oddziałujących wzajemnie na siebie elementów • Elementy będące w interakcji tworzą podsystemy (podsystemy: para małżeńska, rodzice, dzieci, rodzic – dziecko, „inni”) • Negowanie istnienia patologii indywidualnej – rodzina, jako grupa społeczna o decydującym wpływie na rozwój jednostki - jako źródło patologii

34. Podejście systemowe Założenia: • Jednostka = element różnych systemów i podsystemów • Interakcje (wzajemne oddziaływania) dokonują się za pośrednictwem zachowań komunikacyjnych i mają charakter cyrkularny • Zachowanie podmiotu = reakcja na uprzednie zachowanie partnera = stanowi równocześnie jego wzmocnienie i bodziec dla kolejnych reakcji • Każde zachowanie się jest komunikatem • Objaw choroby = nieintencjonalna, niekontrolowana przez podmiot informacja, komunikat • W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji jej uczestników

35. Podejście systemowe Cechy systemu: • Cyrkularny charakter interakcji – oddziaływanie na zasadzie sprzężenia zwrotnego [(+) i (-)], a nie linearnego (przyczyna – skutek) • Dynamizm (ciągłe przekształcenia – interakcje elementów, procesy, np. wzrastanie, starzenie się) • Zróżnicowanie (liczba podsystemów, np. para małżeńska, dzieci, rodzice, „inni”, „dewianci”) • Organizacja (podsystemy tworzą strukturę o różnej funkcji i znaczeniu w regulacji systemu) • Struktura (wyznaczona poprzez funkcje i znaczenie w regulacji systemu) • Zdolność do homeostazy (mechanizmy samoregulacyjne, dostosowujące wewnętrzne właściwości systemu do zachodzących zmian)

36. Podejście systemowe Cele rodziny jako systemu • Zaspokajanie potrzeb indywidualnych członków rodziny • Realizowanie zadań społecznych (np. urodzenie i wychowanie potomstwa, przekazywanie wzorców kulturowych itp.)

37. Podejście systemowe Czynniki warunkujące powstawanie i utrzymywanie się patologii systemu rodzinnego: • Zaburzenia struktury rodziny (role, zadania i zasady ich realizacji, sposoby sprawowania kontroli, zaburzenia granic między podsystemami, patologiczne koalicje – triady zwłaszcza międzypokoleniowe, zbyt sztywne lub rozmyte granice, zatarcie granic międzygeneracyjnych zaburzające rozwój tożsamości, „dośrodkowe tendencje”, „delegowanie do ról i zadań” utrudniające proces separacji od rodziny) • Zaburzenia komunikacji w rodzinie (zakłócenia procesu przekazywania informacji – np. podwójne wiązanie, zjawisko „pseudowzajemności”, fałszowanie przekazywanych treści = dezinformacja = pseudobliskość i pseudowrogość) • Zaburzenia związane z zasadami regulującymi funkcjonowanie rodziny jako systemu (określające zdolność adaptacyjną rodziny do zmian, zdolność do utrzymania homeostazy w obliczu problemów i zmian – np. zasada lojalności rodzinnej, tradycje, przekazy międzypokoleniowe, sposoby rozwiązywania problemów)

38. Podejście systemowe Cele terapii rodzin: • Zmiana struktury rodziny (zaznaczenie wyraźnych granic między podsystemami, likwidowanie patologicznych triad, zwiększanie klarowności w zakresie odgrywania ról w rodzinie, przeciwdziałanie delegowaniu do nie swojej roli, zwiększanie lub zmniejszanie spójności rodzinnej, np. poprzez usuwanie błędu zaprzeczania rzeczywistości i kontrolowania partnera) • Zmiana zasad regulujących funkcjonowanie systemu i komunikację (realizowana przez terapeutów głównie poprzez nastawienie się na rozwiązywanie problemów) • Zmiana relacji emocjonalnych między członkami rodziny (zmiana właściwości intrapsychicznych jednostki dzięki zaistnieniu zmian w funkcjonowaniu rodziny; Obszary pracy: np. sposób i siła wyrażanych emocji, praca z nadmierną EE {nadmierna bliskość vs nadmierna wrogość}, zróżnicowanie „ja” członka rodziny poprzez proces detriangulacji lub separacji, zamiana zbyt silnego, zależnościowego związku z partnerem {koluzja} na związek partnerski)

39. Podejście systemowe Strategie i techniki terapeutyczne • Technika pytań cyrkularnych(pytania o relacje, różnice i zmiany = o interakcje; pytania są informacją dostarczaną przez terapeutę rodzinie, odpowiedź na nie przez rodzinę udzielana jest informacją o interakcjach, np. „pytania po trójkącie”) • Technika pozytywnej konotacji (oznaczanie - zmiana znaczenia przypisywanego konkretnym wydarzeniom, zachowaniom symptomatycznym) wszystkich zjawisk zachodzących w rodzinie i właściwości członków rodziny – technika ta zmniejsza opór rodziny przed zmianą, odrywa uwagę rodziny od zjawisk negatywnych

40. Podejście systemowe Strategie i techniki terapeutyczne • Technika nakazów paradoksalnych (np. strategia zalecania symptomu - „przepisywania symptomow”; strategia powstrzymywania – np. zachęcanie do zwolnienia tempa zmian; strategia pozycyjna – akcentowanie, wyolbrzymianie trudności rodziny) • Technika genogramów („drzewo genealogiczne rodziny”) • Zadania domowe zalecane rodzinie do wykonania(np. rytuały rodzinne zawierające pierwiastek stabilności i zmiany)

41. Podejście systemowe Strategie i techniki terapeutyczne • Technika przejściowych koalicji terapeuty z systemem, lub członkiem systemu • Terapeuta = restrukturalizacja w rodzinie = bycie modelem określonych zachowań = manipulacja nastrojem = wyznaczanie zadań = analizuje sekwencje rodzinnych konfliktów = proponuje odgrywanie psychodram = opowiada anegdoty = stosuje metaforę, śmiech • Praca z inwersją znaczenia „nie” - „tak” = wprowadzanie nowych reguł komunikowania się w systemie • Język performatywny (mobilizuje do działania), a nie informacyjny

42. Formy psychoterapii • Psychoterapia indywidualna • Psychoterapia grupowa • Psychoterapia rodzin • Terapia kompleksowa

43. Podsumowanie Psychoterapia - techniki i strategie terapeutyczne • Aktywne słuchanie • Konfrontacja • Klaryfikacja • Interpretacja • Odzwierciedlanie • Przepracowanie • Systematyczna desensytyzacja • Terapia implozywna • Awersyjne przewarunkowanie • Modelowanie • Treningi umiejętności społecznych (np. asertywność) • Techniki restrukturyzacji poznawczej (zmiana myśli o sobie i świecie)

44. Podsumowanie Psychoterapia - techniki i strategie terapeutyczne • Techniki relaksacyjne (trening autogenny Schultza, relaksacja stopniowa Jacobsona) • Hipnoza • Analiza genogramu • Wizualizacja • Psychodrama • Pantomima • Odgrywanie ról • Psychorysunek • Myzykoterapia (Aleksandrowicz J.W., 1994, s. 130-161; Bilikiewicz A., 2003; Grzesiuk L., 1994, s. 194-206)