arzyaby_vazeat_taghziahey

1. ارزیابی وضعیت تغذیه ایAssessment of Nutritional Statusفرید نوبخت حقیقی دفتر بهبود تغذیه جامعهوزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي

2. تعریف:مجموعه فعالیت‌هایی که جهت شناسایی افراد یا گروههای در معرض خطر سوء تغذیه یا نیازمند مداخلات تغذیه ای صورت می گیرند.اهداف:- شناسایی افراد در معرض خطر یا نیازمند مداخله تغذیه ای- تعیین اولویتها در مراقبت تغذیه ای- ارزیابی اثربخشی مراقبتهای تغذیه ای یا تعیین وضعیت تغذیه ای بیمار، پیش و پس از اجرای مداخله

3. اجزای ارزیابی کامل تغذیه ای:1- اخذ تاریخچه بیماری و وضعیت اجتماعی2- ارزیابی مصرف غذایی3- معاینه فیزیکی4- تن سنجی و تعیین ترکیب بدن5- ارزیابی داده های بیوشیمیایی6- برآورد میزان نیاز به انرژی، پروتئین و مایعات

4. 1- تاریخچه بیماری و وضعیت اجتماعی- تشخیص اولیه و ثانویه بیماری- تاریخچه بیماری و جراحی های پیشین- وزن قبلی و تاریخچه تغییرات آن- ارزیابی سلامت دستگاههای مختلف بدن شامل دستگاه گوارش، کبد و صفرا، گردش خون، قلب و عروق، غدد، اعصاب، ریه و سیستم ایمنی- وضعیت اجتماعی شامل وضعیت اجتماعی-اقتصادی، دین، امکانات زندگی و امنیت غذایی

5. 2- ارزیابی مصرف غذاییعبارتست از تعیین میانگین دریافت مواد مغذی، کیفیت و تنوع غذایی، ترجیحات غذایی، و الگوی مصرف غذایی افرادالف- یادآمد خوراک 24 ساعتهب- بسامد خوراکج- ثبت مواد‌غذایی مصرفید- مشاهده مستقیم

6. الف- یادآمد خوراک 24 ساعته(24 Hour Diet Recall)روشی گذشته نگرثبت میزان و نوع مواد غذایی مصرفی طی 24 ساعت گذشتهنقاط قوت:- کم تاثیر بر رفتارهای غذایی- پر سرعت و کم هزینه- فشار کم به پاسخگو- قابل اجرا برای افراد بی سوادنقاط ضعف:- وابستگی به حافظه فرد پاسخگو- برآورد کمتر یا بیشتر از واقع مصارف بالا یا پایین- متاثر از تفاوت عمل پرسشگران

7. ب- بسامد خوراک (Food Frequency Checklist)میزان مصرف مواد غذایی مختلف در واحد زمان، بر روی فهرستی از مواد غذایی، توسط فرد پاسخگو مشخص می شودقابل استفاده جهت کسب اطلاعات کمی یا کیفی در مورد مصرف اقلام غذایی، بر حسب نوع پرسشنامه مورد استفادهنقاط قوت:- واجد کمترین فشار و محدودیت برای پاسخگو- سرعت بالا و هزینه کم- امکان ارزیابی دریافت مواد مغذی ویژه- فراهم ساختن برآوردی از مصرف معمول فردنقاط ضعف:- اساسا اطلاعاتی کیفی فراهم می نماید- لزوم باسواد بودن پاسخگو، در صورت استفاده از پرسشنامه خود اجرا- وابستگی به حافظه فرد

8. ج- ثبت مواد غذایی مصرفی (Food Record)- روش آینده نگر- از پاسخگو خواسته می شود که غذای دریافتی خود طی مدت زمانی مشخص (3 تا 7 روز) را ثبت نماید- برآورد مقادیر مصرف شده با استفاده از ترازو یا پیمانه های خانگی (لیوان یا قاشق)، یا با استفاده از تصاویر، و یا بدون کمک وسایل خاص انجام می شودنقاط قوت:- دارای دقت بیشتر از روشهای یادآمد 24 ساعته و بسامد خوراک- عدم وابستگی به حافظه فرد- انعکاس مصرف معمول و واقعی فردنقاط ضعف:- امکان تاثیر گذاری بر رفتارهای غذایی فرد طی دوره ثبت- ضرورت با سوادی و انگیزه داشتن فرد پاسخگو- نیاز به صرف وقت و توجه زیاد از سوی پاسخگو

9. د- مشاهده مستقیم (Direct Observation)- روش آینده نگر- تعیین میزان مصرف فرد از طریق مشاهده مستقیم دریافت و کنترل مقدار باقیمانده غذا- مورد استفاده در شرایط کنترل شده مانند بیمارستان و مراکز پژوهشینقاط قوت:- فشار کم به افراد مورد مطالعه- امکان بی اطلاع نگاه داشتن افراد مورد مطالعه از ارزیابی- عدم وابستگی به سواد و حافظه افراد مورد مطالعهنقاط ضعف- نیاز به مشاهده گران آموزش دیده و دقیق و صرف وقت فراوان- ایجاد مزاحمت برای افراد مورد مطالعه، به سبب حضور مشاهده گران در هنگام صرف غذا- دشواری جمع بندی و تفسیر آن

10. ارزشیابی و تفسیر داده های مصرف غذاییالف- روش کیفی- محاسبه تعداد سروینگهای مصرفی از گروههای غذایی مختلف و سپس مقایسه آنها با راهنماهای غذایی یا مقادیر مصرف توصیه شده- امکان برآورد میزان تعادل و تنوع غذایی افراد مورد مطالعه- عدم امکان ارزیابی وضعیت دریافت ریزمغذیها یا درشت مغذیهاب- روش کمی- استفاده از جداول ترکیبات مواد غذایی و یا نرم افزارهای مربوطه جهت تعیین میزان دریافت درشت مغذیها و ریزمغذیها- عدم تعیین میزان زیست دسترسی مواد مغذی طی این روشنهایتا، مقایسه میزان مواد غذایی دریافتی با مقادیر رفرانس(RDA , DRI)

11. 3- معاینه فیزیکیهدف: جستجوی علائم بالینی و علائم نشاندهنده سوء تغذیه- اینگونه علائم معمولا در آخرین مراحل اختلالات تغذیه ای بروز می کنند.- در افراد ممکن است یک یا چند علامت وجود داشته باشد.- جهت تشخیص قطعی باید در کنار اطلاعات بیوشیمیایی، تن سنجی و مصرف غذا مورد استفاده قرار گیرند.

12. اعضا و دستگاههایی که معمولا جهت بررسی وضعیت تغذیه مورد معاینه فیزیکی قرار می گیرند:- مو- صورت- چشمها- لبها- زبان- دندان- لثه- غدد- سیستم عصبی

13. 4- تن سنجی و تعیین ترکیب بدنالف- تن سنجی: سنجش اندازه های بدن، شامل اندازه گیری قد، وزن و محیط برخی قسمتهای بدنب- تعیین ترکیب بدن: تعیین اجزای سازنده بدن، در سطوح اتمی، ملکولی، سلولی، بافتها و کل بدنبا روشهای فوق می توان برآوردی از وضعیت کلی تغذیه ای به دست آورد، اما کمبودهای تغذیه ای مشخص نمی شوند.

14. اندازه گیری قد: در بزرگسالان با استفاده از قد سنج انجام میشود.شرایط: - بدون کفش- قرارگیری کامل پاها روی زمین- به هم چسبیده بودن پاشنه ها- صاف بودن پاها- قرار گرفتن دستها در کنار بدن- آرام بودن شانه ها- تماس پشت بدن با بدنه قد سنج یا دیوار- رو به جلو بودن صورت و چشمها- کشیدن نفس عمیق پیش از اندازه گیری

15. ارزیابی قد:با استفاده از جداول استاندارد، نظیر NCHS، و معمولا بر حسب سن و جنس انجام می شود.صدک های زیر 5 و بالای 95 می توانند نشانگر خطرات تغذیه ای باشند.

16. اندازه گیری وزن بدنشرایط:- کمترین مقدار لباس- بدون کفش- ایستادن در وسط ترازو، بدون کمکدر صورت قطع عضو، تعدیلاتی در وزن صورت می‌گیرد. مثلا در قطع دست کامل، 5% کمتر، و در قطع پای کامل، 16% کمتر منظور می گردد.

17. ارزیابی وزن بدنتعیین اندازه جثه با استفاده از فرمول: محیط مچ دست / قد (cm) = r

18. روشهای ارزیابی وزن بدن:- نمایه توده بدن (BMI):روشی غیر مستقیم برای تعیین میزان چاقی یا چربی بدنقد (متر) * قد (متر) / وزن بدن (کیلوگرم) = BMIمقادیر نمایه توده بدن- کمتر از 18.5: کم وزنی- 18.5 تا 25: وزن مطلوب- 25 تا 30: اضافه وزن- بیشتر از 30: چاقی

19. - وزن سلامت (HBW): با استفاده از BMI محاسبه می شود.- وزن ایده آل (IBW)- وزن معمول (UBW)درصد وزن معمول و درصد تغییر وزن، نمایانگر وجود عوامل خطر تغذیه ای هستند، به ویژه اگر سریع و غیر ارادی باشد. 100 * وزن معمول / وزن فعلی – وزن معمول = درصد تغییر وزن

20. اندازه گیری محیط برخی قسمتهای بدن:برای تخمین توده عضلانی (ذخائر پروتئین بدن) و ذخائر چربی، و مواقعی که امکان اندازه گیری قد و وزن فراهم نیست (مثلا برای بیماران فاقد هوشیاری یا بیماران بستری در تخت)، از این معیارها استفاده می شود.

21. نسبت دورکمر به باسن (WHR)- برآوردی است از توزیع زیر جلدی و داخل شکمی بافت چربی و عضلانی- میزان بیش از 1 در مردان و بیش از 0.8 در زنان به معنای افزایش خطر بیماری و مرگ و میر است.محیط وسط بازو (MAC): عضلات حرکتی، استخوان و چربی زیر جلدیمحیط ماهیچه وسط بازو (MAMC): روش سریع برای تخمین میزان توده عضلانی

22. اندازه گیری ضخامت چین پوستی:برای تخمین مقدار ذخائر چربی زیر جلدی بدن مورد استفاده قرار می گیرد.- چین پوستی در ناحیه ماهیچه سه سر (TSF)- چین پوستی در ناحیه ماهیچه دو سر (BSF)- چین پوستی بالای ماهیچه ستیغ لگنی (Suprailiac SF)- چین پوستی زیر ماهیچه شانه (Subscapular SF)ارزیابی TSF: از طریق مقایسه مقادیر TSF و Subscapular SF با مقادیر مندرج در جداول استاندارد انجام می شود.مقادیر زیر صدک 5 یا بالاتر از صدک 95، نمایانگر نوعی خطر تغذیه ای هستند.

23. 5- ارزیابی داده های بیوشیمیاییآزمایشهای بیوشیمیایی بسیار حساس هستند و در اثر مصرف مواد غذایی یا داروها، و یا در صورت ابتلاء فرد به بیماریهای خاص تغییر پیدا می کنند.خون و ادرار منابع اصلی آزمایشهای بیوشیمیایی هستند.

24. الف- اندازه گیری میزان پروتئین احشاییعبارتست از اندازه گیری پروتئینهای سرم (آلبومین و ترانسفرین)، گلبولهای قرمز، گرانولوسیتها، لنفوسیتها و بافت جامد اعضای بدنعوامل تاثیر گذار بر میزان پروتئینهای سرم: کمبود پروتئین در رژیم غذایی، تغییر متابولیسم بدن، وضعیت مایعات بدن، بارداری، مصرف برخی داروها و ورزش

25. ب- اندازه گیریهای هماتولوژیک:عبارتست از ارزیابی وضعیت آهن فرد از طریق اندازه گیری آهن ضروری (گلبول قرمز خون، میوگلوبین و آنزیمها)، آهن حامل (ترانسفرین)، و آهن ذخیره (کبد، مغز استخوان و طحال)آزمایشهای بیوشیمیایی سطح آهن:هموگلوبین (Hb)، هماتوکریت (HCT)، متوسط حجم سلولی (MCV)، متوسط غلظت هموگلوبین سلولی (MCHC)، متوسط هموگلوبین سلولی (MCH)، و ظرفیت تام اتصال آهن (TIBC)

26. ج- اندازه گیری لیپیدها:معمولا برای ارزیابی سلامت قلب و عروق مورد استفاده قرار می گیرند.آزمایشهای بیوشیمیایی سطح لیپیدها:- تری گلیسیرید (TG)- کلسترول تام (Cholesterol)- لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)- لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL)

27. 6- برآورد میزان نیاز به انرژی، پروتئین و مایعاتالف- ارزیابی انرژی مورد نیاز- عوامل موثر در نیاز به انرژی:سن، جنس، وزن، قد، بیماری، سوء جذب، مصرف داروها، سطح تغذیه ای، استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، میزان فعالیت، عفونت و تب، آسیب و جراحت.

28. انرژی مصرفی پایه (BEE)عبارتست از کمترین مقدار انرژی لازم برای زنده ماندن و انجام فعالیتهای فیزیولوژیکی مانند تنفس و تپش قلب.روش محاسبه: استفاده از فرمول هریس-بندیکت برای به دست آوردن میزان BEE و سپس، اعمال ضرایب فعالیت جهت محاسبه کل انرژی مورد نیاز روزانه افراد

29. ب- ارزیابی پروتئین مورد نیاز:افراد بزرگسال سالم روزانه به حدود 0.8 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.سالمندان: 0.8 تا 1 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.کودکان: 1 تا 1.2 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.

30. ج- بررسی وضعیت مایعات بدناهمیت:از آنجایی که 55% تا 65% از وزن بدن را آب تشکیل می دهد (دو سوم در فضای داخل سلولی و یک سوم در فضای خارج سلولی)، وضعیت مایعات بدن می تواند بر شاخصهای تن سنجی و بالینی تاثیر بگذارد.روشهای برآورد نیاز مایعات در افراد:بر حسب وزن، سن، انرژی (1 میلی لیتر به ازای هر کیلو کالری)، تعادل مایعات ( ورودی و خروجی مایعات)، و اسمولاریته سرم (با استفاده از مقادیر سدیم، گلوکز و BUN سرم)

31. نشانه های خطر تغذیه ای1- وزن- لاغری بیش از حد: وزن کمتر از 80% معمول- چاقی بیش از حد: وزن بیش از 120% وزن مطلوب برای قد- کاهش وزن غیر ارادی: کاهش وزن بیش از 10% وزن همیشگی طی شش ماه2- شاخصهای بیوشیمیایی- آلبومین سرم کمتر از 3.5 گرم بر دسی لیتر- تعداد کل لنفوسیتها کمتر از 1500 در هر سی سی

32. 3- محدودیت دریافت غذاییکاهش مواد غذایی دریافتی طی هفت روز گذشته4- نوع بیماری / استرس- اتلاف مواد مغذی، مثلا در سندرومهای سوء جذب و روده کوتاه، وجود فیستول در دستگاه گوارش و در دیالیز- افزایش نیاز متابولیکی مثلا در جراحی، عفونت، تروما و یا مصرف داروهای کاتابولیک- بیماریهایی که بیش از سه هفته طول می کشند- بیماریهای خاص مانند سرطان، بیماریهای دستگاه گوارش، ناتوانی در جویدن و بلع، تاخیر در التیام زخمها، زخم بستر، اعتیاد و سوء تغذیه