THE SECURE CHİLD (GÜVENLİ ÇOCUK) Stanley I. GREENSPAN, M.D.

1. THE SECURE CHİLD(GÜVENLİ ÇOCUK)Stanley I. GREENSPAN, M.D. Dr. A. Cahid ÖRENGÜL

2. Güvenli Çocuk • Önsöz • 1) Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip Dört prensip Gelişmekte olan güvenlik hissi Daha büyük resim • 2) Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? Aile ilişkileri Direnç Güvenli bir çocuğun karakteristikleri Güvenlik ve empati • 3) İnfantil dönem ve erken çocuklukta güvenlik • 4) İlkokul yıllarında güvenlik • 5) Güvenli hisseden ve kendine güvenen ergen • 6) Çocuklar ve ergenlerin geleceğe hazırlanmasına yardım etmek

3. ÖNSÖZ • Asırlar boyunca ailenin birinci vazifesi çocuklarını dış dünyadaki tehlikelerden korumak olmuştur. • Okulda şiddet ve çevresel tehlikeler, TV ve diğer medya araçlarında yayınlanan şekliyle çocuklarda derin güvensizlik yaratabilir. • Olayları şahsına yönelik algılayan ve henüz bir perspektife koyamayan çocuk için başkasının başına gelen bir olayın kendisine veya ailesine de geleceğine inanması alışılmadık bir şey değildir.

4. ÖNSÖZ • Aile ilişkileri her zaman olduğu gibi çocuk için duygularını keşfetmek ve göstermekten, korkutucu olayları şahsına yönelik algılamaktan çok bir çerçeveye oturtmasına kadar koruyucu bir barınak sağlar. • Hepimiz hayatımızın bir parçası olarak belirsizlik ve gelecekte korku verici olayları yaşama ihtimaliyle beraber yaşamaya mecburuz. En önemlisi çocukların, daha iyi bir geleceğe katkıda bulunacak karakterde bir yetişkin olmalarına yardım etmektir. • En iyi çabalarımıza rağmen aileler çocukta büyürken stres ve acı belirtilerini görmeyi beklemelidir. Asıl olan acı veya kaygıyı veya korku semptomlarını çocuğun gelişmesi için fırsata dönüştürebilmektir.

5. ÖNSÖZ • Birinci bölümde zor zamanlarda yardımcı olacak kısa zamanlı stratejiler tanımlanmıştır. • İkinci bölüm güvenli çocuğun karakteristikleri ve çocuklarımızın güvenli hissetmesini ve onları daha iyi bir geleceğe hazırlamak için uzun dönemli hedefleri içermektedir. • Üç, dört ve beşinci bölümde sırasıyla infant ve okul öncesi çocuklara, okul çağı çocuklarına ve ergenlere daha yakından bakılacak, onların güvenli olmak için ihtiyacı olan gelişimsel ödevler tanımlanacaktır. Bu yaş gruplarındaki çocuklardaki stresle yeterince iyi mücadele edemediklerini düşündüren en yaygın stres ve korku belirtilerine bakılacaktır. Bu semptomlar çocukların korkularıyla başa çıkma ve problemleriyle yüzleşme gibi ileri gelişimleri için fırsatları gösteren birer penceredir.

6. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • Terörist saldırıları, silahlı okul saldırıları veya doğal afetler gibi büyük ölçekli trajedilerin bebeklere, çocuklara ve ailelere etkileri nelerdir? Aileler olarak rolümüz çocuklarımız büyürken bunları ele almaktır. Bugün aileler olarak güvenliğimiz, çevremiz ve ekonomimizin global konular olduğunun yeni farkındalığından dolayı farklı bir güvensizlikle yüzleşmek zorunda kaldık. • Küreselleşen dünyada artık bir ülkeyi diğerinden korumaya yetecek duvarlar yok. Artık küçük gruplar bile tüm dünyayı tehdit edebiliyor. Bu yüzden hepimizin birbirine bağlı olduğu gerçeğini anlamamız gerekiyor. • Tüm erişkinler toplum ve milletlere yönelik uzun dönemli aydın politikaları desteklemekte liderlik rolünü üstlenmelidir. Ancak ailelerle ilgili olan kısmı acildir. Çocuklarımızın medyada yayınlanan felaketlerin yol açtığı korkutucu duygularla ve erişkinlerin yaptıklarından duyulan kaygılarla başa çıkmalarına yardımcı olmalıyız.

7. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 1) Aile olarak zaman geçirmek • 2) Duyguların ifade edilmesi • 3) Güven verme • 4) Diğerlerine yardım etme ve katkıda bulunma

8. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 1) Aile olarak zaman geçirme: Emniyetin ilk basamağı çok yakın ilişkide olup güvendiğin insanlarla beraber zaman geçirmekle elde edilir. Bu kişiyle yeterince zaman geçirmek aynı zamanda her gün yaşanılan dünyanın güvenilir ve emniyetli bir yer olduğunu hissetmeyi sağlar. Bu sadece sıcak, bakım veren bir ilişkiyle sağlanabilir. Günlük hayatın itiş-kakışı aile içinde koruyucu ve huzurlu ikincil bir pozisyon almayı gerektirir. Bu çocuklar kadar anne babanın da güvende hissetmesi için gereklidir.

9. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 2) Duyguların ifade edilmesi: Aileler çocuklarına, duygularını ve kaygılarını ifade edebilmeleri için gerekli zamanı, desteği ve empatiyi vererek yardım etmelidir. Hızlı ve acele olarak verilen güvence çocuğun tüm duygularını açığa çıkartmasına izin vermeyecektir. Kendi yakını olan bir kişinin öleceğinden korkan bir çocuğun korkusuyla ilgili konuştuğunu görmek çok zordur. Aileler önce dinlemelidir. Güvence, çocuk kendi korkusunu açıklama şansını bulduktan birkaç dakika sonra etkisini gösterecektir. Aileler çocuklarını dinlemeli, empati kurmalı ve çocuğun aklındakileri anlatmasına yardımcı olmalıdır. Çocuklar anlatırken onlara söylediklerini özetleyerek veya farklı sözcüklerle açıklayarak, onlara hissettiklerinin bu olup olmadığını sorarak ve hissettiklerini açıklamasına yardım etmeye çalışarak destek olunabilir.

10. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 3) Güven verme Çocuklar korunduklarına emin olmak için sizin anne, baba ya da öğretmen olarak onlar için neler yaptığınızı bilmek isterler. Burada onları korumak için evde sizin yaptıklarınızın yanında devletin yaptıklarından da bahsetmek gereklidir. Bu açıklamalar çocuğun gelişim düzeyine uygun olarak, anlayabileceği şekilde olmalıdır. • 4) Diğerlerine yardım etme ve katkıda bulunma Çocuklar da erişkinler gibi ihtiyaç sahiplerine katkıda bulunmak ve yardım etmekten fayda görürler. Çocuk doğrudan alakalı olduğunu, pozitif bir şeyler yaptığını, bir problemin çözülmesine yapıcı katkıda bulunduğunu hissettiğinde enerji ve güven kazanır. • Öğrenme ve gelişimsel problemleri olan çocuklarda pratik olarak fonksiyonel dil gelişimi seviyesini esas alınıp bu seviyeye uygun açıklamaları anlayabileceği varsayılabilir. (günlük yaşamda sohbet edilebilen seviye)

11. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • Gelişmekte Olan Güvenlik Hissi: • 1) Bebekler ve süt çocukları: Bebekler ve süt çocukları evdeki ve diğer yerlerdeki atmosferi hissedeceklerdir. Bundan dolayı ev ve diğer yerlerdeki yetişkinlerin ekstra bakım sağlamaları önemlidir. Bebekler anksiyeteyi hissedebilirler. Süt çocukları TV deki görüntüleri görebilir ve korkutucu şeyleri duyabilirler. Bu yüzden onların TV ve gazetelerdeki resimlere ulaşabilirliğini denetlemek zorundayız.

12. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 2) Okul öncesi çocuklar: Kısmen verbal olan ancak mantıklı olmayan okulöncesi çocuklar için güvenlik hissi bebek ve süt çocuklarıyla neredeyse aynıdır, burada farklı olarak sadece birçok oyun kullanırız. İçinde birçok kelime ve işaretleri içeren numara yapma oyunu(pretend play) bu yaş için çok iyidir. Aileler ve diğer bakım vericiler çocukla birlikte yere oturur ve çocuğun kaygılarını bitirmelerine izin verebilir. Aileler çocuklarına anlaşıldıklarını göstermek için bazı temaları tekrar oynayabilirler.(oynadıklarının ya da yaptıklarının ne olduğunu anlatan kelimeleri söyleyerek) Okulöncesi çocukların yaptıklarına ait kelimeleri söylemek iyi bir fikirdir çünkü dillenmeye başlarken çoğunlukla gösterebildiklerinden daha çoğunu anlayabilirler.

13. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 3) Erken okul çağı çocukları: Anaokulu çağındaki çocuklar, birinci ve ikinci sınıf çocukları mantıklı düşünebilir. TV’de gördüklerinden korkabilirler, bu yüzden günlük olaylarla ilgili gerçekleri çok açıkça ifade eden programları izlemekten korunmalıdırlar. Daha önce anlatılan dört basamak da bu yaşlarda geçerlidir.

14. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • Yedi- on bir yaş arası çocuklar için güven hissinin sağlanması özel bir çaba gerektirir. Bu yaştaki çocuklar ne olup bittiği hakkında çok uyanık olmalarına rağmen hala hep ya da hiç tarzında düşünmeye eğilimlidir. Sabit inançlara takılıp kalırlar. Daha kaygılı olanları, korkacak ve gece korkuları ve kabuslar yaşayacaklardır. Kendilerine ya da sevdikleri birinin başına bir şey gelmeyeceği konusundaki şüpheleri kolayca giderilemez. Onlar bir olayın nedenleri hakkında genelde doğru olmayan kendi teorilerini geliştireceklerdir. Bununla birlikte bu teorilere çok güçlü bir şekilde yapışırlar. Bu çocuklar için uzun süreli rahatlatıcı bir atmosferin sağlanması gerekir. Bu yaşlardaki çocuklar günlük olaylarla ilgili bazı gerçekleri bilirler ancak onları bir perspektif içine koyma yetisinden mahrumdurlar. Bu yaşlarda çocuklar tipik olarak bir konudaki gri bölgeleri anlamayı öğrenmektedirler. Bir olay korkunç ise onun ne kadar korkunç olduğunu belirlemek onlar için zordur. Yani her korku onlar için çok büyük bir korkudur. Onlara gri bölgeleri görmelerinde yardımcı olmalıyız. Onların bir olay için birden çok sebebe bakmalarına yardım etmeliyiz. Bu onların her türlü olayla başa çıkmalarında onlara yardımcı olacak gelişimsel bir dönüm noktasıdır.

15. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • 4) Ergenler: Ergenler daha önce bahsedilen dört prensibin yanında gelecek konusunda güvenceye de ihtiyaç duyarlar. Ergenler daha iyi bir gelecek oluşturmak için uzun vadeli planlar hakkında düşünürken bizim de iştirak etmemize ihtiyaç duyarlar. • 5) Özel ihtiyaç sahibi çocuklar: Genel olarak özel ihtiyacı olan çocuklar da ortamdaki anksiyeteyi hissedebilir ve soru soramayacağı ya da açıklamaları anlayamayacağı için çok korkabilir. Bu çocuklar güvenliği kendilerini koruyacak, kollayacak, yatıştıracak bir yetişkinin orada var olduğunu bilerek yaşayabilirler. Bu çocuklar ayrıca onları korkutan imajları oynamaktan da fayda göreceklerdir. Bütün çocuklar, özellikle de özel ihtiyaç sahibi olanlar, için onların bizim düşündüğümüzden daha çok algıladıkları farz edilebilir. Bazen çocuklar bir sohbette gösterebildiklerinden daha fazlasını anlayabilirler. Özel ihtiyaç sahibi çocuklarda da diğer çocuklar için geçerli olan prensipler aynen geçerlidir ancak bunlar çocuğun düşünce gelişimindeki basamağına uygun olmalıdır.

16. Birinci Bölüm: Çocuğun Belirsiz Zamanlarda Güvende Hissetmesine Yardımcı Olacak Dört Temel Prensip • Sonuçta: Çocuklarımızın güvende hissetmesi onları ne kadar rahatlattığımızdan çok esas olarak bizim dünyaya bakışımıza dayanır. Bütün çocukların, bebekler ve okul öncesi çağdakilerin bile, bizim kendi kaygılarımızı hissedeceğine çok dikkat etmeliyiz. Aileler çocuklarını rahatlatabilmek için gelecekle ilgili kendi duygularını belirlemelidir. Her aile kendi bakışıyla geleceği ve geleceğin nasıl daha güvenli olabileceğini planlamalıdır. Eğer çocuğumuzun ileride güvenli hissetmesini gerçekten istiyorsak, başka yerdeki insanların da güvenli hissetmesine yardımcı olmalıyız. Bu kolay olmayacaktır çünkü bu Afrika’daki bir AİDS’li çocuk için de komşumuz ya da ailemizdeki bir çocuk kadar endişelenmek demektir. Empatimizi genişletmek hepimiz için gelişimsel bir dönüm noktasıdır. Çünkü her zaman tehditler olacaktır ancak eğer biz tepkisel ve baskıcı tedbirlerden çok uzun vadeli uluslar arası planları destekleyebilirsek bu problemlerin ciddiyeti azalacaktır. Ergenler ve ileri yaştaki çocuklar gelecekte güvenliği sağlayacak planlar olduğunu bilmeden tatmin olmayacaktır. Sadece burada anlattığım metotlarla anlık anksiyeteyi yatıştırmaktan çok, yetenek ve kaynaklarımız müsaade ettiği ölçüde eğitimsel, ekonomik, politik, bilimsel çabalara dahil olarak uzun vadeli bilinen tehditleri azaltmalıyız.

17. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Bir çocuk büyürken, gelişirken, karakterini oluştururken aşamalı olarak daha güvenli ya da güvensiz hissetmeyi de öğrenir. Çocuğun ruh hali ailesiyle, akranlarıyla ve diğerleriyle devam eden ilişkilerden yoğun olarak etkilenir.Ailesi çocuğa gerekli bakımı ve empatiyi sağlamıyorsa çocuğun güvenli hissetmesi zordur. • Birçok arkadaşı olan, başarılı bir çocuk bağımsız biri gibi görünse de ailesinden destek görmeyeceğini hissediyorsa derinde çok güvensiz olabilir. Ya da geceleri sıkıntı ile ailesinin yatak odasına gelen, her zaman onları arayan bir çocuk güvensiz gibi görünse de ailesinin kendisine ihtiyacı olduğunda destek vereceğini biliyorsa derinde güvenli hissedebilir.

18. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • 1)Aile İlişkileri: 4 yaşındaki Teddy TV’de birçok savaş ve şiddet sahnesi gördükten sonra oyunlarında tankların binaları yıktığı, savaş yapılan, kasırgaların olduğu dehşetli sahneler sergilemeye başlamış. Genelde bu trajedilerde bütün oyuncaklar ciddi bir şekilde yaralanıyor ve kendi başına oynadığı oyunlarda aynı sahneler tekrarlanıyordu. Ailesi de davranışlarındaki ulaşılamaz ve anksiyöz tavırdan dolayı çocuğun oyunlarında sergilediği gözle görülen endişe ile başa çıkmasına nasıl yardımcı olabileceklerini sormak için danıştı.

19. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Bugüne kadar ailesi Teddy ile yerde oturup bir arkadaş gibi oynamamış. Bu yüzden Teddy endişelerini aile ilişkileri sayesinde çözememişti. Biraz cesaretlendirmeyle babası yere eğilip Teddy’ nin oyununa dahil oldu. Oynarken Teddy babasına “ Şu kamyonla arabayı çarpıştır” diyor, babası da denileni yapıyordu. Sonra benim de biraz cesaret vermemle beraber babası “ Burada güçlü bir aracım var! Bu adamları ezeceğim!” dedi. Başka bir seferinde “ Burada ne kadar çok ezilen insan var!” dedi. Birlikte oynarken 15 dakika kadar sonra çok enteresan bir değişiklik oldu. Teddy herkesin ezildiği kaosla sonlanan dramaların yerine çözüm bulmaya başladı. Mesela yaralılara yardım etmesi için ambulans geldi. Teddy kötü oyuncaklara engel olmak için polis getirdi. • 3 haftadan kısa bir süre sonra Teddy sadece agresif sahnelerden oluşan oyunların yerine çözümle sonlanan oyunlar oynamaya başladı. Evde eski sıcaklığına geri döndü. Babasıyla yenilenen ilişkisi sayesinde Teddy değişiklik yapmaksızın ya da çözüm bulmaksızın aynı korkulu oyunları oynayan güvensiz bir çocuk karakteristiklerinden, esnek bir hayal gücü ve çözüm bulabilme yeteneğine sahip güvenli bir çocuk karakteristikleri göstermeye başlamıştır.

20. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • 8 yaşındaki Sally okuldan eve şehir merkezinde çalışan babasına mikroplar ya da kötü insanların zarar verebileceğinden endişeli bir halde geliyor, mutfağın etrafında anksiyeteli bir şekilde korkularını anlatarak gezinip duruyordu. • Düşünceli, etrafında olup bitenlere karşı çok hassas, ertesi gün çabuk hazırlanabilmek için geceleri ayakkabılarını bile düzeltmeyi ihmal etmeyen; tertipli, ödevlerini vaktinde yapan; çalışkan, ailesinin sözünü dinleyen, onların isteklerine karşı sorumluluk sahibi, birkaç tane yakın, sıcak arkadaşı olan, nazik bir çocuktu. Ailesi onun örnek bir çocuk, birçok alanda başarılı olduğu için çok güvenli bir çocuk olduğunu düşünüyordu.

21. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Babası tam gün, annesi yarım gün çalışıyor ancak eve ekstra iş getiriyordu. Sally okuldan eve endişeli bir şekilde geldiğinde annesi sıklıkla ofisten getirdiği işi bitirmeye çalışıyordu. Sally’ i dışarı çıkıp oyun oynaması için cesaretlendirmeyi deniyor, ya da “onu aklından çıkar, yerine ev ödevini yap” diyordu. Önerilerinin hepsi kibarca ”Meşgul olduğumu görmüyor musun? Baban geldiğinde konuşuruz. İşimi bitirmem gerekiyor” demekti.

22. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • İlk önerim annenin Sally eve geldikten sonraki ilk yarım ya da bir saati onu endişelendiren şeyleri anlatması ya da oynaması için ona ayırması oldu. Annesi isteksizce önerimi 3-4 hafta denemeyi kabul etti. Çünkü o da kızı gibi çok düzenliydi ve her şeyi kesin bir sırayla yapmayı seviyordu. • Şimdi, Sally eve gelince annesi onu dinliyor, anlamaya çalışıyordu. Annesi Sally’ nin babası kötü mikroplarla karşılaşırsa ona ne olacağından korktuğu hakkında da daha derin bir bilgi sahibi oldu. Annesi dinleyip empati kurdukça Sally’ nin anlattıklarındaki ayrıntılara şaşırdı. Dedesinin birkaç yıl önceki ölümünü hatırlıyor, son zamanlarındaki zayıf görünümüyle ilgili berrak anılar anlatıyordu. Ayrıca onlardan çok uzakta oturmayan ve gelip onunla oyun oynayan dedesini ne kadar özlediğini anlattı. • Annesi Sally’ nin diğer insanlara zarar veren kötü insanlara karşı nasıl kızgın olduğunu duyunca şaşırdı. Onların hepsini hapse koymak ve bu sayede başka hiç kimseye zarar verememelerini sağlamak istiyordu. Annesi Sally’ yi 40-60 dakika sakin ve anlamaya çalışarak dinlediğinde onun aklındakileri paylaştığını ve daha sonra arkadaşlarıyla oynamak için kendiliğinden dışarı çıktığını fark etti.

23. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Annesi çocuğu korkutucu düşüncelerinden bahsederken 4-5. gününde hislerinin değiştiğini fark etti. Tedirgin bir şekilde korkularından tekrar tekrar bahsetmenin yerini dünyada belki de en çok sevdiği insanın onu dinlemesinin verdiği keyif aldı. Duyulma ve dinlenmenin verdiği keyif ve onun sağladığı güven ona korkutucu olaylardan bahsederken bile rahatlık, huzur, mutluluk gibi farklı duygular yaşattı. Zaman geçtikçe Sally’ ye kademeli olarak annesinin 30-35 dakika bölünmemiş zamanı arkadaşlarıyla oynamadan önce yetmeye başladı.

24. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • 2)Direnç (dayanıklılık): Direnç hayatın getirdiği fırsatları tamamen kullanmaya çalışmak ve onun güçlüklerini insanlığımızın kıymetli parçalarından ödün vermeden karşılayabilmektir. Sıkıntılardan sonra kendini toparlayabilen ancak diğerleriyle empati kuramayan ya da diğerlerini anlayamayan bir kişi tam anlamıyla dirençli sayılmaz. Böyle bir çocuk sınırlı bir kalitede hayat yaşayacak ve yetişkin olunca eşi ya da çocuğuyla yeterince yakınlık kuramayacaktır. • Dirençli bir birey sıkıntıyla karşılaştığında çeşitli duygu ve kabiliyetlerini muhafaza edebilecektir. Onlar sadece kendine güvenen biri değil aynı zamanda kendilerini ve ilişkilerini geniş bir duygu aralığında tolere edebilirler. Zaman zaman üzgün ya da yenik, sıkıntılı ya da korkmuş hissedebilirler. Bu sıkıntı insan olmanın bir parçasıdır ve onlar daha sonraki güçlükleri daha iyi çözebilmek için kullanır. Diğer kelimelerle, onlar korku, üzüntü ya da sıkıntılarında kendini kaybetmezler, deneyimlerini çözüm bulmak için kullanırlar. Onlar da hepimiz gibi zaman zaman güç ve zayıflık arasında bocalarlar. Ancak bu dakikalara rağmen gerçek direnç kişiye gelişme ve keder ve engellenmelerini ileride daha dolu, derin ve insancıl bir kişi olmak için kullanmasına izin verir.

25. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Bir çalışmada direncinaklın bir komponenti olmaktan çok çocuğun ilişkilerinin sonucu olduğu gösterilmiş. Fakir Meksika köylülerinde yapılan bir araştırmaya göre fiziksel olarak daha zayıf bebekler anneleri tarafından daha çok beslenmekte ve annelerinden daha çok bakım almakta ve sonuçta daha dirençli bireyler olmaktalar. • Bazı çocuklar diğerlerinden farklı ilişki paternlerine ihtiyaç duyarlar. Bencil(self-absorbed) bir çocuk kaotik, çokça destek olmayan bir aile ortamında kaybolacaktır. Aynı ortamda bir sürü gürültü yapan arzulu bir çocuk daha çok bakım ve ilgi aldığı için daha dirençli birisi olacaktır. • Bu yüzden direnci de güven gibi çocuğun bakım verenlerle olan ilişkilerinin ve bu ilişkilerin bakım verenin çocuğun biricik gelişimsel profiline uygunluğunun bir ürünü olarak görebiliriz. Dirençli bir çocuk güvenli bir çocuktur.

26. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • 3) Güvenli Çocuğun Karakteristikleri: • A) Anne, baba ve kardeşlerle, ve diğer yetişkinlerle, hayati önemi olan ilişkilere girme ve onlara güvenme becerisi • B) Bütün çeşit duygu ve istekleri anlatabilme kabiliyeti • C) Problem çözme ve inisiyatif alma yeteneği • D) Endişeleri göstermek için ifadeleri kullanabilmek • E) Sebep bulma ve düşünme becerisi • F) Birden çok sebep yakalama ve konu ve duyguların gri bölgelerini kavrama yeteneği • G) Kendi iç standardını oluşturma ve kendilik hissini geliştirme yeteneği

27. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • A)Anne, baba ve kardeşlerle, ve diğer yetişkinlerle, hayati önemi olan ilişkilere girme ve onlara güvenme becerisi: Bu güvenli çocuğun muhtemelen en önemli özelliğidir: stres anlarında daha iyi hissedebilmesi ve çözüm bulabilmesi için ilişkilerde yeterli güven sağlanması. Bu özelliğin olduğunu varsaymak kolaydır. Çocuklarda çok farklı paternler görebiliriz. Bazısı hayal kırıklığına uğradığında kendilerini yalnız oynamak için odasına kapatabilir. Diğerleri hayal dünyasına kaçabilir, izole, tekrarlayıcı bir şekilde kendini korkutan şeyin ne mırıldanabilir. Diğerleri TV izlemeye ya da bilgisayar oynamaya kaçabilir. Bazıları ilişkilerinin savaşmak için yol göstermesini umarlar. Bazıları ilişkileri kavga ederek ya da ailelerini sürekli irrite ederek ararlar. Bu çocuklar sevgiyi sataşarak ararlar.

28. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • İlişkileri kullanma kapasitesi yaşamın ilk zamanlarında başlar: 4 aylıkken ailenin ilgisini onların her gelişinde onlara gülerek çekmeye çalışır. 8 aylıkken çocuk gülüşmelerle ve peek-a-boo oyunu ile daha dramatik olarak flört eder. 3,5 yaşına geldiğinde korkunç bir şimşek çaktığında ya da korkutucu bir rüya gördüğünde annesinin yatağına gelip onu rahatlatmalarını isteyebilir. 8 yaşında okuldaki huysuz öğretmenini içinde saklı tutmaktansa anne-babasına şikayet edebilir. Bunlar çocuğun ilişkileri kullandığını, onlara güvendiğini ve onları rahatlatıcı bulduğunu gösteren örneklerdir. • İlişkiler stresi hafifletme amacıyla kolayca çıkmazlar. Onlar çocuğun günlük yaşamının bir parçası olmalıdır, aile üyeleriyle, arkadaşlarla ve diğerleriyle keyfi, neşeyi ve kızgınlığı paylaşmak problemli zamanda ilişkileri kullanabilecek güveni sağlayabilir. Bu çocuklar ayrım da yapabilir. Agresif ve buyurgan bir yetişkinden kaçınabilirler.

29. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • B)Bütün çeşit duygu ve istekleri anlatabilme kabiliyeti: Temel iletişim seviyesi, kelimeleri kullanarak ya da oyun oynayarak ifade etmekten çok, değişik vücut postürleri, yüz ifadesi, el ve bacak hareketleridir. Bu hareketler duygularla aynı anda çıkar ve ne hissettiğimizi kavramamızı sağlar. Duyguları gösterme mental ve fiziksel bir süreçtir. Fiziksel süreç mental süreci destekler ve derinleştirir. Eğer bir çocuk duygularını jestleriyle gösteremiyorsa, keyif, kızgınlık, merak, rahatsızlık, engellenmeyi gösteremeyecek ve biz de ona onaylayıcı bir şekilde karşılık veremeyeceğiz ve onun detaylandırmasına yardımcı olamayacağız. Çocuklar iki yaşından önce bile bunu sık sık yapar. 8-9 yaşında bile sıcak ve yumuşak bir bakış onları canını sıkan şeyi anlatmak konusunda cesaretlendirir.

30. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Jest ve mimiklerle iletişim sistemi süt çocukluğunda gelişmeye başlar ve çocukların iletişim kurmak için kelimelerden önce jestlerini kullandığı 2 yaşına gelindiğinde en yüksek noktaya ulaşır. Kelimelerimizin gelişimine paralel olarak artar. Bu sistem daha hızlı ve daha güvenilirdir. Örneğin geceleyin karanlık bir sokaktayken tehditkar görünüşlü bir yabancı gelip saati sorsa, tehditkar görünüşüne bakıp uzaklaşmayı mı yoksa zararsız kelimelerine bakıp saati söylemeyi mi tercih edersiniz? Bu kabiliyet akran ilişkilerini yürütürken de karşı tarafı anlamak ve onun duygularını okumak için gereklidir. Mesela okula giden bir çocuk diğer çocukların kendisiyle oynamak isteyip istemediğini anlayamaz ve onlarla yakınlaşmaya çalışırken problem yaşar ve kendini yaralanmış, karmaşık ve güvensiz hissedebilir.

31. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Ciddi stres ya da kayıp zamanlarında duygularını gösterebilmek daha büyük öneme sahiptir. Bu yetenek çocuğun duygularını anlatacak kelimeleri bilmediği zaman bile iletişim kurabilmesini sağlar. Birçok çocuk şaşkınlık, hayret, bunaltı ve endişesini ifade edecek kelimelere sahip değildir, ancak aileleri onları gözlerinden, yüz ifadelerinden ve vücut postürlerinden görebilir. Çocuğun ya da yetişkin bir insanın güvende hissetmesi için anlaşıldığını gösteren duygusal yanıtlar veren bir arkadaş, bakıcı, partner ya da bir eşten daha iyi bir şey yoktur.

32. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • C) Problem çözme ve inisiyatif alma yeteneği: Hayatın erken dönemlerinde, sıklıkla 2 yaşından önce, problem çözmeyi, bizi üzen durumları değiştirmeyi öğreniriz. Sonraları konuşarak problem çözmeyi öğreniriz ve bu yetenek yetişkin bireyler oluncaya kadar gelişir. Problem çözme yeteneği çocuğa zorlayıcı durumlarda bile dünyayla başa çıkabileceğini hissettiren bir güven duygusu verir. Çocuklar korktuklarında ya da endişelendiklerinde bize ulaşabilmeye ihtiyaç duyarlar. Büyüdükçe ailelerinin, işyerlerinin ve toplumun problem çözme çabalarının bir parçası olduklarını hissetmeye ihtiyaç duyarlar.

33. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Temel olan çocuğa devam eden ilişkilerde birçok etkileşim ve tartışma ile bakım desteğinin sağlanması ve bu etkileşimlerle çocuğu girişken olmaya davet etmektir. • Kucağa alınmak isteyen bebeğin üzerinize tırmanmasına izin verin, ona bakarak ve ellerinizi kaldırarak:”Gel, gel! Eğer kucağa alınmak istiyorsan buraya gelmelisin” deyin. • 15 aylık, oyuncağını arayan bir çocuğa anlamamış gibi yapın ki sizi oyuncağını almadan üç ya da dört farklı yere götürsün. • “Dışarı çıkmak istiyorum” diyen bir okulöncesi çocuğa evet ya da hayır diyerek ona girişkenlik aşılayamayız. Onlara neden diye sorarsak ve onların ne yapmak istediklerin öğrendikten sonra “bu çok iyi bir fikir” diyerek onların da iyi fikirler üretebileceklerine dair güven kazanmalarını sağlayabiliriz. • İlkokul çocuğuyla beraber bir problem çözerken onun farklı ihtimalleri bulmasına ve hangi ihtimalin en iyi işleyeceğine karar vermesine fırsat verin. Diğer deyişle onun girişken bir düşünür olmasını destekleyin. • Ergenlerde bu durum daha karmaşıklaşır çünkü onlar bizi diğer yaşlardaki gibi aramaya meyilli değillerdir. Ancak bu durumda da kendinizi onun sizinle ilişki kurabileceği şekilde ayarlayın, mesela onu gitmek istediği yerlere götürün(araba yolculuğu uzun sohbetler için çok uygun bir zamandır). Onlar için her şeyi yapmak yerine onlara planlarının ne olduğuna dair sorular sorun.

34. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • D)Endişeleri göstermek için ifadeleri kullanabilmek: İfadeleri kullanma becerisi güvende hissetmeye katkıda bulunur. İfadelerle çocuklar hissettiklerini adlandırabilir, diğerlerine ne hissettiklerini söyleyebilir, neden böyle hissettiklerini değerlendirebilir ve daha iyi hissetmek için gerekli olanlar konusunda düşünebilir. Çocuklar ifadeleri nasıl kullanacaklarını dil gelişimiyle birlikte erken dönemde öğrenirler. Aileler, çocukların ifadeleri, nasıl hissettiklerini iletmek veya amaçları ya da isteklerini anlatmak için mi, yoksa basit şeyleri adlandırmak için mi kullandıklarını ayırt etmelidir. Canı meyve suyu isteyince “meyve suyu” demekle meyve suyu resmini adlandırmak arasında fark vardır. Düşüncelerini geniş bir dağarcıkla anlatamayan yetişkinler impulsif davranmaya ya da fiziksel semptomlar yaşamaya veya çekingen ve içine kapalı olmaya meyillidir. Çocukların kendilerini korkutan şeyleri sükunet ve empati ile dinlemek onları ifade etmelerine yardımcı olabilir.

35. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • E) Sebep bulma ve düşünme becerisi: Duygusal ve sosyal dünyasında yüksek seviyelerde sebep bulma ve düşünebilme yeteneğine sahip bir çocuk bunları yapamayana göre daha güvende hisseder. Bazı çocuklar korkutucu bir şey hakkında bir sohbetle karşılaştığında fanteziye kaçmayı tercih eder. Gerçeği tutmaya çalışmak yerine hemen her şeyi kontrol edebilecekleri ve daha büyülü oyun dünyasına girerler. Orada bile bu çocuklar biraz parçalanmış ve mantık dışı düşünebilirler. Ancak konuşma ve oyunları mantıklı ve gerçek temelli olanlar sıkıntı ve streslerini çözebilir. Sebep bulma yeteneği 3-5 yaş civarında ortaya çıkar ve okul yılları boyunca güçlenir ve beklenen iniş ve çıkışlarla ergenlik döneminde tamama yakın gelişmiş olmalıdır. Korkmuş bir 4 yaşındaki çocuğun fanteziye kaçması ve kendi bedensel ihtiyaçlarına yönelmesini ve kesinlikle biraz dürtüsel olmasını bekleriz. Ancak ona yardım edip, sorunlarını onun anlaması için kolaylaştırdığımızda toparlanıp gerçeğe geri dönebilmesini de bekleriz.

36. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Eğer ilkokul çocuğu stresle karşılaşınca gerçeği sürdürmeyi kolaylıkla bırakıyor ve iyileşip gerçeğe geri dönemiyorsa bu çocuğun güven duygusu için gerekli olan sebep bulma yeteneğinin uygun olarak gelişmediğini gösterir. • Ailenin çocuğa yaklaşımı çok önemlidir. Aile çocuğa çocuğun doğal ilgilerini paylaşarak ve ulaşılabilir olarak bağlanırsa bu aileye yardım edebileceği bir pozisyon verir. • Ergenlerde mahremiyet daha önemlidir ve çocuğun akranlarıyla, ailesiyle ve öğretmenleriyle herhangi bir konu hakkında paylaşımları önemli ölçüde değişir. Yetişkinler ergenlerle uzun süre zaman geçirecek şekilde pozisyon almalı ve bu sayede onlar hayatlarındaki olayları ve değişik şeyler hakkındaki düşüncelerini kendiliğinden anlatabilirler.

37. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • F) Birden çok sebep yakalama ve konu ve duyguların gri bölgelerini kavrama yeteneği: Düşüncenin önemli parçalarından biri olan birden çok ihtimali düşünme yeteneği 5-8 yaşları arasında ortaya çıkar. Bu yetenek isteklerine ulaşmak için çok çeşitli yollar bulabilmelerini sağlar ve ileride böyle yapabileceklerine dair güçlü bir özgüven verir. Bu beceri olmazsa çocuk her tehlikeyi üzerine alınır. Hayat karmaşıklaştıkça çırpınmaya başlayacaktır. Güven bir kişinin zor durumları çözebilme yeteneğinin artmasındadır. Bu, olaylar için bir nedene fikse olmadan birçok nedeni fark edebilmeyi gerektirir. Aile çocuğun diğer nedenleri ileri süremediğini görünce bazı ihtimalleri önerebilir ve çocuğun hangisini beğendiğine bakabilir.

38. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Gri bölgeleri düşünebilme ilk olarak 7-10 yaş arasında öğrenilir. Çocuk ilişkilerinde birçok seviyede duyguları görmeyi öğrenir. Kendi korku ve sıkıntıları baktıklarında da her sıkıntının kahredici olması gerekmediğini ve her sıkıntının felaket olmadığını öğrenir. • Gri bölgeleri düşünebilmenin bir parçası da kendi hayatlarına bakışları da daha izafi olur, çocuklar kendilerinin kendilerinin dünyanın merkezinde olmak zorunda olmadıklarını da görürler. Diğer insanların da kendilerine göre duyguları olduğunu görürler. Eğer birisini gücendirirlerse belki o da onları gücendirebilir. • Bu yetenek ilkokul yıllarında henüz tamamıyla gelişmemiştir ve ergenliğe girişle beraber daha çok gelişir. Okul çağı çocukları ve ergenler bu öğrenme ve düşünme yeteneklerini kompleks global endişelerini anlamak ve onlar tarafından ezilmemek için daha erken yaşlarda öğrenmelidir.

39. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • G) Kendi iç standardını oluşturma ve kendilik hissini geliştirme yeteneği: Okul çağı çocukları kendi iç standartlarını ve kendi inanç ve kendilik hislerini oluşturmayı öğrenirler. Bu onların diğer bakışları bu standartla karşılaştırmalarına imkan verir. İç standart bir kere oluştuktan sonra, eğer olumlu ise, güven sağlar. Hayat deneyimlerinden dolayı olumsuz ise çocuk “sevimsizim”, “iticiyim” ya da “budalayım” diye hisseder, eğer bunun aksi bir şey olursa çocuk şaşırır. Kendisinin çok akıllı olduğunu düşünmektense “Bu testte şansım yaver gitti” diye düşünebilir. İç standart çocuğun güven hissini destekleyebilir ya da düşürebilir. İç standart ergenliğin başlangıç döneminde olan muazzam değişikliklerden dolayı çok önemlidir. İç standart güvenin için temeldir. O olmadan güven o andaki değişen ilişkilerde ve olaylarda neler olduğuna bağlı olarak anlık ve değişicidir. İç standart her zaman eksiksiz değildir fakat her zaman bir derecede bulunmalıdır veya biz güvensizlik belirtisi olarak aşırı davranışlar, kalabalığa katılmak için yapılmış davranışlar ve riskli davranış paternleri görürüz.

40. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Güven ve Empati: İç standart ve kendilik algısına sahip olmanın en önemli faydası daha yüksek seviyede bir empati ve diğerlerini anlama becerisi kazandırmasıdır. Kendi hisleri ve diğerlerinin hisleri hakkında düşünebilir ve ikisini karşılaştırıp nasıl davranacağına karar verebilir. Daha geniş dünyanın stresleriyle başa çıkmada bu içsel standart hayati öneme sahiptir. Ergenler de daha küçük çocukların ihtiyaç duyduğu gibi yetişkinlerle ilişkiye ve bu ilişkilerde tartışma ve kendi empati kapasitelerini geliştirmeleri için diğerleri tarafından anlaşıldığı hissi ihtiyaç duyarlar. Bir ergenin empati yeteneğini geliştirmesine yardım etmek için en iyi yol onun anlaşıldığı ve onunla tutarlı bir şekilde empati yapıldığı deneyimi yaşamasıdır. Aileler ergen çocuklarıyla tartışmalarda, arabayla onları bir yerlere götürerek, ailece vakit geçirerek, dolaşarak ya da ortak hoşlanılacak şeyler yaparak daha fazla zaman geçirmelidir.

41. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • 17 yaşındaki Charlie arkadaşlarıyla birlikte içip eğleniyor ve gidecekleri bir sonraki partiyi konuşuyorlardı. Charlie diğer çocuklar kadar sarhoş olduğu hissiyle yol hakkında doğru değerlendirme yapamayacaklarını düşündü. Onların yaşadığı eğlence ve keyfin verdiği güçle empati yaptı. Ayrıca kendisinin de onlarla gitmeyi ne kadar çok istediğini ve onlar başka bir partiye gidip eğlenir de kendisi buna katılmazsa ne kadar kötü hissedeceğini de fark etti. Kendi arabası da olmadığı için çok zor bir durumda kalmıştı. • Bu durumda başka bir iç standardını aradı. Daha önce güven hissi kurduğu ilişkilerini hatırladı. Büyürken her zaman problemlerini nasıl çözdüğü ve karar verirken güven sağlamayı ne kadar önemsediğini hatırladı. Trafikte yürümemiş, sinirlense de kendisinin iki katı olan bir çocuğa saldırmamıştı. Bu deneyimlerin verdiği birikim sayesinde kendisini hissetti ve eğer yeterince güçlü ve güvenli hissederse arkadaşlarının diğer partiye gitmelerini engelleyebilirdi. Daha çok protesto ve az bir minnetle karşılaşacak ancak kendisine herkesin güvende olduğunu söyleyebilecek ve “bana borçlular” diyecekti.

42. Güvenli Bir Çocuk İçin Ne Gerekir? • Bu yapıldığında çocuk bizimle rahat zaman geçirmeye başlayacak ve bizimle kendisi hakkında daha fazla şey paylaşacak ve bu sayede biz de kapanıp ona hızlı, kontrol edici emirler vermek yerine onları dinleme ve anlama fırsatı bulacağız. Onları dikkatli dinler ve onların anlattıklarını bizim büyürken yaşadığımız deneyimlerle ilişkilendirip, bunları bir dereceye kadar paylaşarak, problemi birlikte çözmeyi denersek bir durum karşısında zorlanan ve mantıksız bir şey yapmaya eğilimli olan çocuğumuz karşısında daha başarılı bir sonuç elde edebiliriz. Ergenler için empati onların her istediğini yapmak ya da onların bakışlarını tamamen kabul etmek ya da onlara tamamen rehberlik yapmak ya da onlara sınırlar koymak demek değildir. Aslında empati bu önemli rolleri başarılı bir şekilde yürütmektir.

43. Teşekkürler…