PHAÂN TÍCH & THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG THOÂNG TIN

1. PHAÂN TÍCH & THIEÁT KEÁHEÄ THOÁNG THOÂNG TIN GVC. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî eMail: ndty2000@yahoo.com

2. NOÄI DUNG CHÖÔNG 1. DAÃN NHAÄP VEÀ HTTT (4t) CHÖÔNG 2. MOÂ HÌNH QUAN NIEÄM DÖÕ LIEÄU (12t) CHÖÔNG 3. MOÂ HÌNH QUAN NIEÄM XÖÛ LYÙ (12t) CHÖÔNG 4. MOÂ HÌNH TOÅ CHÖÙC XÖÛ LYÙ (8t) CHÖÔNG 5. THIEÁT KEÁ GIAO DIEÄN NGÖÔØI – MAÙY (6t) CHÖÔNG 6. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VEÀ CAØI ÑAËT (3t) Taøi lieäu tham khaûo. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

3. CHÖÔNG 1. DAÃN NHAÄP VEÀ HTTT 1.1. Heä thoáng thoâng tin laø gì? 1.1.1. Heä thoáng toå chöùc 1.1.2. Moâi tröôøng toå chöùc 1.1.3. Hoaït ñoäng cuûa toå chöùc 1.1.4. Heä thoáng quaûn lyù 1.1.5. Heä thoáng thoâng tin 1.2. Caùc truïc bieåu dieãn moät heä thoáng thoâng tin 1.2.1. Ba möùc nhaän thöùc veà HTTT 1.2.2. Caùc thaønh phaàn cuûa moät HTTT 1.2.3. Caùc böôùc phaùt trieån töø HTTT thaønh HTTT töï ñoäng hoùa 1.2.4. Caùc phöông tieän caàn duøng trong quaù trình xaây döïng HTTT 1.3. Caùc maët phaúng quy chieáu 1.3.1. Maët phaúng Möùc nhaän thöùc - Thaønh phaàn 1.3.2. Maët phaúng Möùc - Caùc böôùc tieán hoùa 1.3.3. Maët phaúng caùc böôùc phaùt trieån – thaønh phaàn ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

4. 1.1. Heä thoáng thoâng tin laø gì? 1.1.1. Heä thoáng toå chöùc: Heä thoáng trong boái caûnh moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi ñöôïc xem laø moät taäp hôïp caùc phaàn töû trong moät toå chöùc phoái hôïp hoaït ñoäng nhaèm ñaït ñeán moät muïc ñích nhaát ñònh. Trong tröôøng hôïp naøy, heä thoáng ñöôïc xem nhö laø toå chöùc kinh teá xaõ hoäi. Thoâng thöôøng goàm caùc loaïi sau:  Toå chöùc haønh chaùnh söï nghieäp: ví duï nhö nhö Uûy ban nhaân daân, Maët traän,… vôùi muïc ñích phuïc vuï caùc yeâu caàu cuûa nhaân daân vaø thöïc hieän caùc coâng vieäc cuûa cô quan haønh phaùp.  Toå chöùc xaõ hoäi : nhö beänh vieän, caâu laïc boä,…  Toå chöùc kinh teá: doanh nghieäp nhö xí nghieäp, coâng ty,… vôùi caùc hoaït ñoäng ña daïng khaùc nhau saûn xuaát, kinh doanh xuaát nhaäp khaåu, dòch vuï du lòch, ngaân haøng,… 1.1.2. Moâi tröôøng toå chöùc: Moâi tröôøng toå chöùc (MTTC) laø moâi tröôøng beân ngoaøi chöùa caùc toå chöùc khaùc coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa toå chöùc ñang xeùt. MTTC coù theå phaân chia thaønh hai loaïi nhö sau: • Moâi tröôøng kinh teá: khaùch haøng, nhaø cung öùng, ngaân haøng, chuû ñaàu tö,… • Moâi tröôøng xaõ hoäi: nhaø nöôùc, coâng ñoaøn,... ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

5. Moâi tröôøng Toå chöùc Moâi tröôøng 1.1. (tieáp theo) 1.1.3. Hoaït ñoäng cuûa toå chöùc: Hoaït ñoäng cuûa toå chöùc seõ taùc ñoäng leân moâi tröôøng vaø moâi tröôøng cuõng seõ taùc ñoäng leân toå chöùc. Söï taùc ñoäng qua laïi laãn nhau giöõa toå chöùc vaø moâi tröôøng laø nhaèm giöõ trình traïng caân baèng cuûa toå chöùc, ngöôïc laïi toå chöùc seõ khoâng toàn taïi. Do ranh giôùi giöõa toå chöùc vaø moâi tröôøng laø khoâng roõ raøng, neân ranh giôùi giöõa hoaït ñoäng vaø moâi tröôøng cuûa toå chöùc laø khoù xaùc ñònh. 1.1.4. Heä thoáng quaûn lyù: Ñeå traùnh traïng thaùi maát caân baèng, toå chöùc caàn xaùc ñònh moät chuoåi caùc muïc tieâu (daøi haïn, trung haïn, ngaén haïn) treân cô sôû ñoù toå chöùc coù theå kieåm tra hoaït ñoäng cuûa mình nhôø vaøo caùc thoâng tin phaûn hoài. Hoaït ñoäng quaûn lyù ñöôïc ñònh nghóa laø nhöõng phöông tieän vaø bieän phaùp ñeå kieåm tra xem hoaït ñoäng cuûa toå chöùc coù ñaït muïc tieâu hay khoâng? Trong moät toå chöùc, hoaït ñoäng quaûn lyù do heä thoáng quaûn lyù ñaûm nhaän, trong ñoù yeáu toá con ngöôøi laø quyeát ñònh. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

6. 1.1. (tieáp theo) 1.1.5. Heä thoáng thoâng tin: Laø taäp hôïp thoâng tin veà theá giôùi thöïc mang tính heä thoáng trong moâi tröôøng heä thoáng quaûn lyù cuûa moät toå chöùc, bao goàm caû caùc quy taéc thu thaäp, xöû lyù vaø taïo ra caùc saûn phaåm laø thoâng tin nhaèm phuïc vuï cho caùc ñoái töôïng coù nhu caàu. Sô ñoà hoaït ñoäng cuûa heä thoáng thoâng tin nhö sau: ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

7. 1.2. Caùc truïc bieåu dieãn moät heä thoáng thoâng tin 1.2.1. Ba möùc nhaän thöùc veà HTTT Moät HTTT coù theå ñöôïc khaûo saùt qua caùc ñaëc tröng chính nhö: Caùc thaønh phaàn caáu truùc neân HTTT, Caùc möùc nhaän thöùc veà HTTT vaø Caùc böôùc phaùt trieån cuûa HTTT töï ñoäng hoùa. Do ñoù, coù theå bieãu dieãn HTTT theo 3 truïc bieåu dieãn chính nhö sau: Ba möùc nhaän thöùc veà HTTT: a) Möùc quan nieäm: Moâ taû HTTT tröøu töôïng hoaù vaø ñoäc laäp vôùi moïi söï löïa choïn caøi ñaët, goàm caùc ñaëc tröng nhö sau: Muïc tieâu: Xaùc ñònh caùc yeâu caàu. Phaûi traû lôøi ñöôïc Caâu hoûi chính : Caùi gì? Ñaëc ñieåm: - Ñoäc laäp vôùi moïi söï löïa choïn veà phöông tieän löu tröõ vaø vaät lyù. - Ngoân ngöõ moâ taû khoâng tuøy thuoäc vaøo tin hoïc ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

8. 1.2. (tieáp theo) b) Möùc vaät lyù Moâ taû HTTT cuï theå trong moät moâi tröôøng caøi ñaët ñaõ choïn löïa. Caùc ñaëc tröng: Muïc tieâu: Xaùc ñònh caùch thöïc hieän. Phaûi traû lôøi Caâu hoûi: Laøm nhö theá naøo? Ñaëc ñieåm:Tuøy thuoäc vaøo thieát bò tin hoïc, phaàn cöùng vaø phaàn meàm nhö: - Moät maùy hay nhieàu maùy? - Maùy rôøi, maïng cuïc boä hay maïng dieän roäng. - Heä quaûn lyù taäp tin hay Heä quaûn trò Cô sôû döõ lieäu - Ngoân ngöõ tin hoïc: Ngoân ngöõ theá heä 3 hay ngoân ngöõ theá heä 4. c) Möùc toå chöùc Laø möùùc trung gian giöõa Quan nieäm vaø Vaät lyù, goàm caùc ñaëc tröng nhö sau: Muïc tieâu: Xaùc ñònh caùch toå chöùc xöû lyù. Caâu hoûi chính : Ai? Ô ñaâu ? Bao giôø ? Ñaëc ñieåm: - Xaùc ñònh söï phaân boå caùc döõ lieäu vaø caùc böôùc xöû lyù treân nhieàu boä phaän xöû lyù - Khaûo saùt vaø nghieân cöùu khía caïnh truyeàn thoâng giöõa caùc böôùc xöû lyù ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

9. 1.2. (tieáp theo) 1.2.2. Caùc thaønh phaàn cuûa moät HTTT HTTT bao goàm 5 thaønh phaàn cô baûn laø döõ lieäu, xöû lyù, boä xöû lyù, truyeàn thoâng vaø con ngöôøi. Trong caùc thaønh phaàn naøy, hai thaønh phaàn ñaàu tieân laø döõ lieäu vaø xöû lyù raát quan troïng, mang tính chaát trieát hoïc cuûa vaät chaát vôùi döõ lieäu laø khaùi nieäm tónh vaø xöû lyù laø khaùi nieäm ñoäng cuûa HTTT. a) Döõ lieäu. Ñaây laø khía caïnh tónh cuûa HTTT, bao goàm döõ lieäu bieåu dieãn/ thao taùc trong HTTT nhö sau: - Döõ lieäu vaøo töø moâi tröôøng bao quanh HTTT vaø döõ lieäu ra cuûa HTTT - Döõ lieäu cho HTTT laøm vieäc bao goàm: . Coù caáu truùc: ñöôïc löu tröõ treân caùc thieát bò kyù tin nhö dóa / baêng töø vaø ñöôïc xöû lyù treân maùy. . Chöa coù caáu truùc roõ raøng : AÂm thanh, vaên baûn, hình aûnh, tri thöùc, sieâu vaên baûn (hypertext) vaø hyper media. b) Xöû lyù (Caùch tieán hoùa cuûa caùc luoàng döõ lieäu) Ñaây laø khía caïnh ñoäng cuûa HTTT. Thaønh phaàn xöû lyù xaùc ñònh caùch thöùc thoâng tin ñöôïc taïo ra, bò bieán ñoåi vaø bò loaïi boû. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

10. 1.2. (tieáp theo) c) Boä xöû lyù Caùc boä xöû lyù goàm: - Con ngöôøi: ñaõ quen thuoäc vôùi döõ lieäu vaø xöû lyù (baèng tay, baèng ñaàu) - Maùy: maùy moùc thieát bò tin hoïc, laø boä xöû lyù chính trong caùc HTTT töï ñoäng hoùa. Böôùc phaân tích - thieát keá HTTT phaûi quyeát ñònh coâng ñoaïn naøo seõ do ngöôøi thöïc hieän vaø coâng ñoaïn naøo do maùy thöïc hieän. Tuyø theo quyeát ñònh maø HTTT seõ coù caùc caùch thöïc hieän khaùc nhau: d) Truyeàn thoâng Xaùc ñònh caùch maø nhöõng ngöøôi quyeát ñònh vaø caùc boä xöû lyù trao ñoåi thoâng tin vôí nhau. Tuyø theo quy moâ vaø ñaëc ñieåm cuûa HTTT maø vieäc toå chöùc truyeàn thoâng seõ khaùc nhau. Khuynh höôùng toå chöùc truyeàn thoâng thöôøng taêng daàn theo quy moâ HTTT, ví duï nhö maùy ñôn, maïng cuïc boä, maïng dieän roäng hay maïng toaøn caàu. e) Con ngöôøi Xaùc ñònh nhöõng ngöôøi can thieäp vaøo HTTT trong nhöõng chöùc naêng khoâng töï ñoäng hoùa ñöôïc. Trong töông lai, tri thöùc ñöôïc ñöa vaøo maùy (trí tueä nhaân taïo) seõ hoå trôïï caëp ngöôøi - maùy quyeát ñònh toát hôn. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

11. 1.2. (tieáp theo) 1.2.3. Caùc böôùc phaùt trieån töø HTTT thaønh HTTT töï ñoäng hoùa Töø HTTT chuyeån thaønh HTTT töï ñoäng hoùa, quaù trình thöïc hieän goàm caùc böôùc sau: 1. Keá hoaïch hoùa 2. Khaûo saùt hieän traïng 3. Nghieân cöùu tính khaû thi 4. Hôïp ñoàng traùch nhieäm 5. Thieát keá 6. Thöïc hieän / Caøi ñaët 7. Thöû nghieäm 8. Khai thaùc / Baûo trì ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

12. 1.2. (tieáp theo) 1.2.4. Caùc phöông tieän caàn duøng trong quaù trình xaây döïng HTTT Moâ hình: bieãu dieãn cho möùc quan nieäm Phöông phaùp: chuyeån töø möùc quan nieäm sang möùc vaät lyù Coâng cuï tin hoïc: goàm coâng cuï phaân tích, coâng cuï thieát keá vaø coâng cuï trieån khai a) Coâng cuï phaân tích: Thu nhaäp döõ lieäu: duøng khi xaùc ñònh yeâu caàu Laäp sô ñoà: taïo caùc sô ñoà bieåu dieãn heä thoáng Laäp töï ñieån döõ lieäu: chöùa caùc ñeà muïc döõ lieäu, xöû lyù vaø döõ lieäu löu tröõ b) Coâng cuï thieát keá: Cho pheùp ñaëc taû caùc ñaëc tröng cuûa öùng duïng nhö nhaäp, xuaát, xöû lyù vaø ñieàu khieån; moâ taû caùc vò trí cuûa döõ lieäu, thoâng baùo vaø tieâu ñeà treân maøn hình, baùo bieåu vaø caùc thieát bò nhaäp xuaát khaùc. c) Coâng cuï phaùt trieån: giuùp phaân tích vieân chuyeån keát quaû töø thieát keá thaønh öùng duïng, goàm: Coâng cuï cuûa coâng ngheä phaàn meàm hoå trôï cho thieát keá phaàn meàm, bao goàm caùc thuû tuïc vaø ñieàu khieån cuõng nhö laäp söu lieäu khi thieát keá. - Phaùt sinh maõ: phaùt sinh chöông trình töø caùc moâ taû chöùc naêng. - Thöû nghieäm: hoå trôï vieäc thöû vaø ñaùnh giaù heä thoáng - Coâng cuï toång hôïp (CASE Computer-Aided Systems Engineering): hoã trôï caùc böôùc keá hoaïch hoùa, phaân tích, thieát keá, thöïc hieän... öùng duïng. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

13. 1.3. Caùc maët phaúng quy chieáu Khoâng gian 3 chieàu cuûa moät heä thoáng thoâng tin.. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

14. 1.3. (tieáp theo) 1.3.1 Maët phaúng möùc nhaän thöùc - Thaønh phaàn ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

15. 1.3. (tieáp theo) Ghi chuù: 1) HTTT chæ bao goàm 3 thaønh phaàn döõ lieäu, xöû lyù vaø ngöôøi laø HTTT chöa tin hoïc hoùa. 2) HTTT bao goàm 4 thaønh phaàn döõ lieäu, xöû lyù, ngöôøi vaø boä xöû lyù laø HTTT ñaõ tin hoïc hoaù 3) HTTT bao goàm taát caû 5 thaønh phaàn laø HTTT tin hoïc hoaù theo caáu hình maïng 1.3.2 Maët phaúng möùc nhaän thöùc - Caùc böôùc tieán hoùa Theo quan ñieåm cuûa giaùo trình, chuùng ta nhaän thaáy nhö sau: •Möùc quan nieäm bao goàm phaàn tích vaø moät phaàn thieát keá •Möùc toå chöùc bao goàm phaàn coøn laïi cuûa thieát keá vaø tôùi phaàn ñaàu cuûa thöïc hieän •Möùc vaät lyù goàm phaàn coøn laïi cuûa vieäc thöùc hieän ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

16. 1.3. (tieáp theo) 1.3.3 Maët phaúng caùc böôùc phaùt trieån – Caùc thaønh phaàn ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

17. CHÖÔNG 2. MOÂ HÌNH QUAN NIEÄM DÖÕ LIEÄU 2.1. Daãn nhaäp. Moâ hình thöïc theå – Keát hôïp (TTKH) 2.2. Caùc khaùi nieäm cô sôû 2.2.1. Thöïc theå, thuoäc tính 2.2.2. Moái keát hôïp, bieåu dieãn moâ hình TTKH 2.3. Moâ hình TTKH môû roäng 2.3.1. Moái keát hôïp ñeä quy 2.3.2. Moái keát hôïp ñònh nghóa treân moái keát hôïp khaùc 2.3.3. Nhieàu moái keát hôïp ñònh nghóa treân 1 caëp thöïc theå 2.3.4. Baûn soá cuûa moät moái keát hôïp 2.3.5. Khaùi nieäm Chuyeân bieät hoaù vaø Toång quaùt hoaù 2.4. Moät soá vaán ñeà gaëp phaûi trong quaù trình phaàn tích 2.5. Caùc quy taéc kieåm tra moâ hình TTKH 2.6. Caùc söu lieäu 2.7. Bieán ñoåi caáu truùc QNDL töø TTKH sang quan heä ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

18. 2.1. Daãn nhaäp. Moâ hình thöïc theå – Keát hôïp 2.1.1. Moâ hình döõ lieäu. 5 moâ hình döõ lieäu ñaõ hoïc: Moâ hình döõ lieäu maïng (Network Data Model) Moâ hình döõ lieäu phaân caáp (Hierachical Data Model) Moâ hình döõ lieäu quan heä (Relational Data Model) Moâ hình thöïc theå keát hôïp (Entity-Relationship Data Model) Moâ hình döõ lieäu höôùng ñoái töôïng (Object Oriented Data Model) 2.1.2. Moâ hình hoùa HTTT a) Khaùi nieäm:Phöông phaùp moâ hình hoùa HTTT (coøn goïi laø phöông phaùp phaân tích thieát keá) ñöôïc ñònh nghóa laø taäp hôïp caùc quy taéc vaø thöù tö1ï khi thöïc hieän vieäc chuyeån ñoåi moät HTTT sang HTTT töï ñoäng hoùa. b) Lòch söû caùc phöông phaùp phaân tích thieát keá: Thaäp nieân 60: phöông phaùp phaân tích sô ñaúng vôùi ñaëc tính chung laø chuaån hoùa kyõ thuaät cuûa caùc nhaø phaùt trieån öùng duïng. Caùc phöông phaùp tieâu bieåu laø CORIG, PROTEE, ARIANE,… ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

19. 2.1. (tieáp theo) Thaäp nieân 70: Phöông phaùp Descartes vôùi ñaëc tính chung laø phaân raõ caùc chöùc naêng cuûa HTTT theo moâ hình phaân caáp vaø öùng duïng phöông phaùp laäp trình caáu truùc vaø ñôn theå. Caùc phöông phaùp tieâu bieåu laø HIPO, SADT, SA hay SSA, SA/SD, SSADM, USE, JSD/JSD, AXIAL, MCX,… Thaäp nieân 80: Phöông phaùp heä thoáng vôùi ñaëc tính tteáp caän toaøn cuïc töø möùc khaùi nieäm caùc thaønh phaàn döõ lieäu, xöû lyù, bieán coá cuûa HTTT vaø ñaõ coù öùng duïng heä quaûn trò cô sôû döõ lieäu (CSDL). Caùc phöông phaùp tieâu bieåu laø MERISE, IDA, REMORA, IA,… Thaäp nieân 90: Phöông phaùp ñoái töôïng laø söï toång hôïp cuûa phöông phaùp Descartes vaø phöông phaùp heä thoáng. Khaùi nieäm ñoái töôïng laø söï gom nhoùm goàm caáu truùc döõ lieäu vaø xöû lyù. Caùc phöông phaùp tieâu bieåu laø OOD, HOOD, BON,… vaø sau ñoù laø OOSA, OOA, OMT, CRC, OOM,… Döôùi ñaây, chuùng ta seõ xem xeùt chi tieát caùc phöông phaùp phaân tích vaø thieát keá töø thaäp nieân 70 bao goàm yù töôûng chuû ñaïo, caùch tieáp caän, phaân loaïi phöông phaùp, öu khuyeát ñieåm cuûa chuùng. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

20. 2.1. (tieáp theo) c) Caùc phöông phaùp phaân tích vaø thieát keá cô baûn c1. Phöông phaùp Decartes Phöông phaùp naøy ñöôïc xem laø phöông phaùp phaân tích thieát keá theá heä thöù nhaát. +YÙ töôûng: Phaân raõ caùc chöùc naêng phaân caáp cuûa HTTT. + Caùch tieáp caän: . Sö ruùt goïn: chia nhoû coâng vieäc ra ñeå coù theå giaûi quyeát ñöôïc. . Tính roõ raøng: tìm kieám söï phaân raõ moät chöùc naêng sao cho coù theå coâ laäp caùc chöùc naêng con phaân bieät roõ raøng. . Söï döøng: tìm kieám moät söï phaân mòn caùc chöùc naêng sao cho töông ñöông vôùi caùc ñôn theå chöông trình khi caøi ñaët. c2. Phöông phaùp heä thoáng. Ñöôïc xem laø phöông phaùp phaân tích theá heä thöù hai. + YÙ töôûng: Phaân raõ HTTT thaønh caùc heä thoáng con vaø nghieân cöùu söï lieân keát giöõa caùc heä thoáng con, söï töông taùc ñoäng giöõa caùc heä thoáng con vôùi nhau vaø giöõa heä thoáng con vaø moâi tröôøng beân ngoaøi HTTT; + Caùch tieáp caän: . Sö toaøn theå: dieãn taû söï töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn. . Tính ñuùng ñaén:tìm kieám söï phaân raõ maø keát hôïp caùc heä thoáng con sao cho tieâu bieåu nhaát haønh vi cuûa heä thoáng caáu thaønh trong moâi tröôøng cuûa noù. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

21. 2.1. (tieáp theo) + Phaân loaïi: Coù theå phaân chia caùc nhoùm phöông phaùp heä thoáng nhö sau: 1. Lyù thuyeát veà heä thoáng (K.E Bouling 1956, H.A Simon, J.L Le Moige 1973-1990) 2. Hai thaønh töïu lieân quan laõnh vöïc heä cô sôû döõ lieäu: - Baùo caùo veà Ansi/X3/Sparc 1975 veà caùc khaùi nieäm= beân ngoaøi (external), quan nieäm (conceptual) vaø beân trong (internal). - Moâ hình ngöõ nghóa thöù nhaát veà döõ lieäu ERA (Chen 76). 3. Moät phöông phaùp muïctieâu cuûa tröôøng phaùi Phaùp: Merise (1976-1979,…). Nhìn chung, caùc phöông phaùp theá heä hai goàm hai höôùng tieáp caän rieâng bieät vaø ñaày ñuû cho HTTT nhö sau: Moâ hình caáu truùc döõ lieäu cuûa heä thoáng (tieáp caän CSDL) - Moâ hình thöïc theå keát hôïp (ER) cuûa Chen. - Moâ hình ngöõ nghóa.  Moâ hình haønh vi heä thoáng (tieáp caän xöû lyù) - Tieáp tuïc vôùi tieáp caän chöùc naêng cuûa caùc phöông phaùp Descartes - Xem xeùt khi naøo vaø baèng caùch naøo caùc ñoái töôïng thay ñoåi traïng thaùi, ví duï nhö xem xeùt caùc bieán coá. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

22. 2.1. (tieáp theo) c3. Phöông phaùp höôùng ñoái töôïng Phöông phaùp höôùng ñoái töôïng ñöôïc xem laø phöông phaùp phaân tích theá heä thöù ba tieáp theosau phöông phaùp heä thoáng. + YÙ töôûng: Moät HTT laø moät taäp hôïp caùc caáu truùc cuûa caùc ñoái töôïng lieân keát noäi + Ñaëc tröng cô baûn: . Tính ñoùng goùi (encapsulation): Caáu truùc döõ lieäu ñi ñoâi vôùi phöông thöùc xöû lyù. . Tính phaân loaïi (classification): Nhoùm vaøo cuøng moät lôùp (class) caùc ñoái töôïng coù cuøng caáu truùc vaø haønh vi töông töï vaøo cuøng moät lôùp (class). . Tính keát hôïp (Aggregation): caáu truùc cuïc boä vaø keát hôïp caùc ñoái töôïng. . Tính keá thöøa (Inheritance): toång quaùt hoùa vaø chuyeân bieät hoùa. + Öu ñieåm: .•Caáu truùc hoùa ñöôïc caùc döõ lieäu phöùc taïp vaø söû duïng ñöôïc caùc caáu truùc ñeä quy. . Xaùc ñònh ñöôïc heä thoáng caùc ñoái töôïng qua ñònh danh ñoái töôïng. . Tính keá thöøa laø tieàn ñeà raát toát cho vieäc taùi söû duïng. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

23. 2.2. Caùc khaùi nieäm cô sôû Moâ hình thöïc theå – keát hôïp (Entity – Relationship Diagram) do P.Chen ñeà xuaát naêm 1976, ñöôïc söû duïng laøm coâng cuï chính trong vieäc phaân tích vaø thieát keá heä thoáng thoâng tin ôû möùc quan nieäm döõ lieäu. Ñeán naêm 1988, ANSI choïn moâ hình TTKH laø moâ hình chuaån cho Heä thoáng töï ñieån taøi nguyeân thoâng tin (IRDS: Information Resource Dictionary System). Ñaàu tieân, moâ hình TTKH chæ bao goàm caùc khaùi nieäm chính: Thöïc theå (Entity), Thuoäc tính (Attribute) vaø moái keát hôïp (Relatonship) giöõa chuùng. Veà sau, moät soá khaùi nieäm khaùc nhö laø thuoäc tính keát hôïp, caáu truùc caây toång quaùt hoùa ñöôïc boå sung vaøo môû roäng hôn moâ hình TTKH. 2.2.1. Loaïi thöïc theå Ñònh nghóa: Loaïi thöïc theå laø taäp hôïp caùc ñoái töôïng cuûa theá giôùi thöïc, maø thöïc theå laø moät phaàn töû cuûa Loaïi thöïc theå ñoù. Ví duï, caùc lôùp hoïc cuûa moät khoa laø 1 loaïi thöïc theå LÔÙPHOÏC. Caùc moân hoïc ñöôïc hoïc trong 1 tröôøng laø 1 loaïi thöïc theå MOÂNHOÏC. Taäp hôïp caùc ñoái töôïng giaùo vieân laø 1 loaïi thöïc theå GIAÙOVIEÂN. Goïi nhôù:Danh töø ôû daïng soá nhieàu cuûa theá giôùi thöïc coù theå laø caùc loaïi thöïc theå. “Caùc sinh vieân” laø 1 loaïi thöïc theå SINHVIEÂN. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

24. 2.2. (tieáp theo) 2.2.2. Caùc thuoäc tính Thuoäc tính laø tính chaát (hay ñaëc tính) cuûa ñoái töôïng caàn ñöôïc phaûn aûnh trong CSDL phuïc vuï cho coâng taùc khai thaùc thoâng tin veà sau cuûa nhieàu ngöôøi söû duïng. Ví duï, thoâng tin (caùc tính chaát) veà caùc sinh vieân laø: Maõ soá sinh vieân, Hoï teân sinh vieân, giôùi tính, ngaøy sinh, nôi sinh, dieän öu tieân, … Thoâng tin veà caùc giaùo vieân coù theå goàm: Maõ soá giaùo vieân, Hoï teân, ngaøy sinh, giôùi tính, hoïc vò, hoïc haøm, thaâm nieân giaûng daïy, danh saùch caùc moân coù theå tham gia giaûng daïy, soá coâng trình, soá giaùo trình…v.v…. Caùc thuoäc tính (maø) caên cöù vaøo giaù trò cuûa noù coù theå xaùc ñònh duy nhaát 1 ñoái töôïng (thì) ñöôïc goïi laø thuoäc tính khoùa chính (Primary key). 2.2.3. Moái keát hôïp Moái keát hôïp bieåu dieãn söï keát hôïp giöõa hai hay nhieàu thöïc theå (coøn goïi laø moái keát hôïp 2 ngoâi hay n-ngoâi). Coù 3 loaïi keát hôïp: + Loaïi 1 ÷ 1: Giöõa loaïi thöïc theå A vaø B coù moái keát hôïp thuoäc loaïi 1 ÷ 1 neáu öùng vôùi 1 thöïc theå cuûa A chæ coù duy nhaát 1 thöïc theå cuûa B vaø ngöôïc laïi cuõng theá. + Loaïi 1 ÷ n: ÖÙng vôùi 1 A thì coù nhieàu B, öùng vôùi 1 B chæ coù duy nhaát 1 A. + Loaïi n ÷ n: ÖÙng vôùi 1 A thì coù nhieàu B, ngöôïc laïi, öùng vôùi 1 B coù nhieàu A. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

25. 2.2. (tieáp theo) Ví duï, trong CSDL quaûn lyù sinh vieân, giöõa loaïi thöïc theå SINHVIEÂN vaø loaïi thöïc theå LÔÙPHOÏC coù moái keát hôïp nhò phaân (hay 2 ngoâi: Binary) phuï thuoäc laø: SINHVIEÂN thuoäc 1 LÔÙPHOÏC, ngöôïc laïi, LÔÙPHOÏC coù caùc SINHVIEÂN. Moái quan heä naøy thuoäc loaïi 1 ÷ n. Giöõa loaïi thöïc theå LÔÙPHOÏC vaø MOÂNHOÏC coù moái quan heä 2 ngoâi loaïi n ÷ n: 1 lôùp hoïc coù theå hoïc nhieàu moân hoïc, ngöôïc laïi, 1 moân hoïc coù theå nhieàu lôùp cuøng hoïc. Coù theå ñaët teân cho moái keát hôïp naøy laø LÔÙPMOÂN chaúng haïn. Giöõa loaïi thöïc theå SINHVIEÂN vaø MOÂNHOÏC coù moái quan heä 2 ngoâi loaïi n ÷ n: 1 sinh vieân coù theå thi nhieàu moân hoïc, ngöôïc laïi, 1 moân hoïc coù theå coù nhieàu sinh vieân cuøng döï thi. Coù theå ñaët teân cho moái keát hôïp naøy laø KQTHI chaúng haïn… Caùc moái keát hôïp thuoäc loaïi n ÷ n coù theå phaùt sinh theâm caùc thuoäc tính môùi nhaèm boå nghóa cho moái keát hôïp. Ví duï, moái keát hôïp LÔÙPMOÂN caàn coù caùc thoâng tin boå nghóa nhö: Soá tieát lyù thuyeát, soá tieát thöïc haønh, thôøi bieåu hoïc, ñòa ñieåm hoïc, hoïc trong hoïc kyø thöù maáy, ngaøy baét ñaàu hoïc v.v… Moái keát hôïp keát quaû thi caùc moân cuûa caùc sinh vieân (KQTHI) coù theå boå sung caùc thoâng tin nhö Ñieåm thi. Moái quan heä thoäc loaïi 1 ÷ 1 hay 1 ÷ n thì khoâng phaûi ñaët teân vaø nhö theá seõ khoâng coù (caùc) thuoäc tính boå sung. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

26. 2.2. (tieáp theo) Maõ SV Maõ lôùp LÔÙPHOÏC Coù/thuoäc SINHVIEÂN Hoï teân SV 2.2.4. Bieåu dieãn moâ hình ER Kyù hieäu:Loaïi thöïc theå baèng moät hình chöõ nhaät; Thuoäc tính cuûa loaïi thöïc theå baèng 1 ñoaïn thaúng noái giöõa loaïi thöïc theå vôùi thuoäc tính ñoù; Moái keát hôïp baèng moät hình thoi hoaëc hình ellipse naèm giöõa 2 ñoaïn thaúng noái giöõa caùc loaïi thöïc theå lieân quan. Moâ hình TTKH cuûa CSDL quaûn lyù sinh vieân coù daïng nhö hình döôùi ñaây: Teân lôùp Giôùi tính phaûi hoïc Tham gia thi Ngaøy sinh Nôi sinh LÔPMOÂN KQTHI Dieän öu tieân Ñöôc thi bôûi Ñöôc hoïc bôûi Maõ moân GIAÙOVIEÂN MOÂNHOÏC Teân moân Hình 2.2.4.1. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

27. 2.2. (tieáp theo) LÔÙPHOÏC Coù/thuoäc SINHVIEÂN Baèng caùch veõ caùc thuoäc tính beân caïnh caùc loaïi thöïc theå seõ laøm cho moâ hình TTKH trôû neân phöùc taïp, khoù theo doõi khi soá löôïng caùc loaïi thöïc cuõng nhö soá löôïng thuoäc tính laø lôùn. Trong taøi lieäu naøy, chuùng ta quy öôùc moâ taû caùc thuoäc tính cuûa loaïi thöïc theå cuøng vôùi noù, vaø trong moâ hình TTKH seõ khoâng veõ caùc thuoäc tính cuûa loaïi thöïc theå nöõa. Moâ hình cuûa CSDL quaûn lyù sinh vieân treân, sau khi ñöôïc boå sung theâm moái keát hôïp 3 ngoâi giöõa LÔÙPHOÏC, MOÂNHOÏC vaø GIAÙOVIEÂN, ñöôïc veõ laïi theo quy öôùc coù daïng nhö hình döôùi ñaây: Tham gia thi phaûi hoïc LÔÙPMOÂN KQTHI GIAÛNGDAÏY Ñöôc hoïc bôûi Ñöôc thi bôûi MOÂNHOÏC GIAÙOVIEÂN Hình 2.2.4.2. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

28. 2.3. Moâ hình TTKH môû roäng Chæ vôùi caùc loaïi moái keát hôïp cô baûn trong moâ hình TTKH keå treân, chuùng ta chöa coù ñuû khaû naêng theå hieän caùc moái quan heä phöùc taïp khaùc. 2.3.1. Moái keát hôïp ñeä quy Moái keát hôïp ñeä quy, coøn ñöôïc goïi laø moái keát hôïp phaûn thaân, töùc laø moái keát hôïp ñöôïc taïo thaønh do söï lieân quan cuûa caùc ñoái töôïng trong chính loaïi thöïc theå ñoù. Ví duï, danh saùch caùc tænh, thaønh phoá laø loaïi thöïc theå TÆNH-TP, vôùi caùc thuoäc tính cô baûn: Maõ tænh, Teân tænh, Dieän tích, Daân soá, …. Giöõa caùc tænh (trong loaïi thöïc theå naøy) coù theå toàn taïi nhieàu moái keát hôïp khaùc nhau, chaúng haïn, söï giaùp ranh giöõa caùc tænh: Tænh A giaùp vôùi tænh B. Caùc thuoäc tính boå sung coù theå laø: khoaûng caùch giöõa 2 tænh (tính töø böu ñieän tænh), vò trí (hay höôùng) tieáp giaùp. TÆNH-TP GIAÙP RANH Hình 2.3.1.1 ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

29. 2.3. (tieáp theo) 2.3.2. Moái keát hôïp ñònh nghóa treân moái keát hôïp khaùc Trong sô ñoà moái keát hôïp (hình 2.2.4.2), moái keát hôïp 3 ngoâi giöõa LÔÙPHOÏC, MOÂNHOÏC vaø GIAÙOVIEÂN chöa theå hieän roõ quy trình laøm vieäc cuûa heä thoáng naøy: coù theå ngöôøi ta seõ phaân coâng giaùo vieân daïy moân hoïc tröôùc roài sau ñoù tieän coù lôùp naøo thì gheùp cho giaùo vieân ñoù(!). Hôn nöõa, moâ hình trôû neân raéc roái vì ñaõ coù moái keát hôïp giöõa LÔÙPHOÏC vôùi MOÂNHOÏC vaø chöa söû duïng moái keát hôïp naøy. Tuy nhieân, caùch laøm haàu heát cuûa caùc tröôøng (hay trung taâm) ñeàu laø saép xeáp lòch hoïc caùc moân cho caùc lôùp (hay toå chöùc lôùp hoïc theo töøng moân hoïc) tröôùc, sau ñoù seõ phaân coâng giaùo vieân giaûng daïy. Khi ñoù, chuùng ta seõ coù moái keát hôïp GIAÛNGDAÏY ñöôïc ñònh nghóa treân moái keát hôïp LÔÙPMOÂN vaø loaïi thöïc theå GIAÙOVIEÂN (Hình 2.3.2.1). Trong moâ hình 2.2.4.2, vieäc thi cuûa sinh vieân laø hoaøn toaøn töï do (sinh vieân thích thi moân gì thì thi, khoâng caàn ñaêng kyù hoïc moät lôùp naøo caû). Ñieàu naøy khoâng hôïp lyù ñoái vôùi caùc tröôøng: sinh vieân chæ phaûi thi nhöõng moân mình ñaêng kyù hoïc vaø phaûi thi, vaø thoâng thöôøng phaûi thi theo lôùp hoïc. Nhö vaäy moái keát hôïp giöõa SINHVIEÂN vaø MOÂNHOÏC (KQTHI) laø khoâng hôïp lyù. Moái keát hôïp KQTHI phaûi ñöôïc ñònh ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

30. 2.3. (tieáp theo) LÔÙPHOÏC Coù/thuoäc SINHVIEÂN phaûi hoïc Döï thi LÔÙPMOÂN KQTHI GIAÛNGDAÏY Ñöôc hoïc bôûi nghóa döïa treân moái keát hôïp khaùc vaø loaïi thöïc theå SINHVIEÂN. MOÂNHOÏC GIAÙOVIEÂN Hình 2.3.2.1. Chuùng ta boå sung theâm moät quy taéc quaûn lyù môùi: Sinh vieân coù theå ñaêng kyù hoïc moät lôùp vaø ñaêng kyù thi moät moân hoïc trong moät lôùp thi khaùc. Ñieàu naøy hôïp lyù hôn ñoái vôùi caùc Trung taâm ñaøo taïo vaø coù veû phuø hôïp caû vôùi moâ hình tröôøng ñaøo taïo theo hoïc cheá tín chæ. Khi ñoù moái keát hôïp KQTHI ñöôïc xaây döïng töø 2 loaïi thöïc theå MOÂNHOÏC vaø SINHVIEÂN (nhö tröôùc). ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

31. 2.3. (tieáp theo) 2.3.3. Nhieàu moái keát hôïp ñònh nghóa treân 1 caëp thöïc theå Giöõa 2 loaïi thöïc theå (coù khi giöõa 1 loaïi thöïc theå vôùi chính noù) coù theå toàn taïi nhieàu hôn 1 moái keát hôïp. Ví duï, giöõa 2 tænh / thaønh phoá coù theå coù theâm moái keát hôïp khaùc, KEÁTNGHÓA hay LIEÂNKEÁT, chaúng haïn. Neáu chuùng ta coù quy taéc quaûn lyù: moät sinh vieân coù theå thi 1 moân maø mình ñaõ ñaêng kyù theo hoïc toái ña laø 2 laàn thì giöõa SINHVIEÂN vaø LÔÙPMOÂN coù theå coù theâm moái keát hôïp phaûn aùnh keát quaû thi laàn 2 cuûa sinh vieân: KQTHI2. Thuoäc tính boå sung cho KQTHI2 coù theå laø Leä phí thi laàn 2, Ngaøy thi, Ñòa ñieåm thi, Ñieåm soá, Ghi chuù. (Caùc thuoäc tính cuûa moái keát hôïp naøy bao goàm taát caû caùc thuoäc tính trong thi laàn 1 vaø boå sung thuoäc tính Leâ phí thi laàn 2. Sau naøy chuùng ta coù theå goäp 2 moái keát hôïp naøy laïi laøm 1, ñoàng thôøi boå sung theâm thuoäc tính ghi nhaän loaïi moái keát hôïp: laàn thi thöù maáy. Xem muïc 2.7). ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

32. 2.3. (tieáp theo) LÔÙPHOÏC Coù/thuoäc SINHVIEÂN Döï thi L1 phaûi hoïc KQTHI Döï thi L2 LÔÙPMOÂN GIAÛNGDAÏY Ñöôc daïy bôûi KQTHI2 Hình 2.3.2.2. Ñöôc hoïc bôûi Daïy lôùp Hình 2.3.2.1. MOÂNHOÏC GIAÙOVIEÂN ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

33. 2.3. (tieáp theo) 2.3.4. Baûn soá cuûa moät moái keát hôïp Ñònh nghóa: Baûn soá (cardinal) laø caëp 2 soá nguyeân döông (n, m) phaûn aùnh soá löôïng toái thieåu (n) vaø soá löôïng toái ña (m) caùc thöïc theå tham gia vaøo moät moái keát hôïp. Baûn soá phaûi ñöôïc ñaët saùt vaø loaïi thöïc theå treân moái keát hôïp. Vi duï: Trong moái keát hôïp phuï thuoäc “coù / thuoäc” giöõa LÔÙPHOÏC vaø SINHVIEÂN: - Taïi ñaàu LÔÙPHOÏC: 1 lôùp hoïc (thì) coù toái thieåu 1 sinh vieân vaø coù toái ña n sinh vieân. Baûn soá laø (1, n). Taïi ñaàu SINHVIEÂN: 1 sinh vieân (thì) thuoäc toái thieåu 1 lôùp hoïc vaø thuoäc toái ña 1 lôùp hoïc. Baûn soá laø (1, 1).  Trong moái keát n ÷ n “LÔÙPMOÂN” giöõa LÔÙPHOÏC vaø MOÂNHOÏC: - Taïi ñaàu LÔÙPHOÏC: 1 lôùp hoïc (thì) phaûi hoïc coù toái thieåu 1 moân hoïc vaø coù toái ña n moân hoïc. Baûn soá laø (1, n). Taïi ñaàu MOÂNHOÏC: 1 lôùp hoïc (thì) ñöôïc hoïc bôûi ít nhaát 1 lôùp hoïc vaø toái ña n lôùp hoïc. Baûn soá laø (1, n). ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

34. 2.3. (tieáp theo) Trong moái keát hôïp n ÷ n GIAÛNGDAÏY: - Taïi ñaàu LÔÙPMOÂN : 1 lòch hoïc cuûa 1 lôùp hoïc ñoái vôùi 1 moân hoïc (coù theå goïi laø Thôøi khoaù bieåu) thìñöôïc daïy bôûi ít nhaát 1 giaùo vieân vaø toái ña laø 2 giaùovieân (giaû söû chuùng ta quy ñònh 1 lôùp coù 1 giaùo vieân lyù thuyeát vaø 1 giaùo vieân thöïc haønh / trôï giaûng). Baûn soá laø (1, n). Taïi ñaàu GIAÙOVIEÂN: 1 giaùo vieân (thì) daïy hoïc toái thieåu 1 lòch hoïc vaø daïy hoïc toái ña n lôùp hoïc. Baûn soá laø (1, n).  Trong moái keát n ÷ n “KQTHI” giöõa LÔÙPMOÂN vaø SINHVIEÂN: - Taïi ñaàu SINHVIEÂN: 1 sinh vieân (thì) phaûi Döï thi ít nhaát 1 moân hoïc (maø lôùap anh ta theo hoïc) vaø Döï thi toái ña n moân hoïc. Baûn soá laø (1, n). Taïi ñaàu LÔÙPMOÂN : 1 lòch hoïc vaø thi 1 moân hoïc cuûa 1 lôùp (thì) ñöôïc thi bôûi ít nhaát 1 sinh vieân vaø toái ña n sinh vieân. Baûn soá laø (1, n).  Töông töï nhö treân, chuùng ta xaùc ñònh baû soá cho moái keát hôïp KQTHI2. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

35. 2.3. (tieáp theo) 2.3.5. Khaùi nieäm Chuyeân bieät hoaù vaø Toång quaùt hoaù Trong moâ hình TTKH môû roäng, chuùng ta coù theå thieát laäp caáu truùc caây phaân caáp giöõa caùc thöïc theå. Moät thöïc theå E laø moät toång quaùt hoùa cuûa moät nhoùm caùc thöïc theå E1, E2,..., En neáu moãi ñoái töôïng cuûa lôùp E1, E2,..., En cuõng laø moät ñoái töôïng cuûa lôùp E. Moät toång quaùt hoùa trong moâ hình TTKH dieãn taû söï tröøu töôïng hoùa daïng toång quaùt hoùa. Bieåu dieãn sô ñoà cuûa toång quaùt hoùa ñöôïc trình baøy trong hình 2.3.5.1 tieáp theo. Muõi teân cuûa cung seõ chæ vaøo thöïc theå toång quaùt hoùa. Hình 2.3.5.1: Bieãu dieãn toång quaùt hoùa trong moâ hình TTKH môû roäng Moãi thöïc theå coù theå ñöôïc bao goàm trong nhieàu toång quaùt hoùa, coù theå ñoàng thôøi ñoùng vai troø thöïc theå toång quaùt cuûa moät quan heä toång quaùt hoùa vaø laø thöïc theå taäp con cuûa moät quan heä toång quaùt hoùa khaùc. Hình 2.3.5.2 giôùi thieäu moät caáu truùc caây toång quaùt hoùa phöùc taïp cho thöïc theå CON-NGÖÔØI. Ñoái laäp vôùi toång quaùt hoùa laø chuyeân bieät hoùa. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

36. 2.3. (tieáp theo) Hình 2.3.5.2: Caáu truùc caây toång quaùt hoùa cuûa thöïc theå CON-NGÖÔØI Caëp kyù hieäu trong ngoaëc troøn theå hieän caùc tính chaát bao phuû: noù coù theå laø toaøn boä (t - total) hay baùn phaàn (p - partial) vaø rieâng bieät (e - exceptional) hay choàng cheùo (o - overlapse). Caëp giaù trò thoâng thöôøng laø (t,e) ñöôïc xem laø ngaàm ñònh vaø coù theå khoâng caàn bieåu dieãn treân sô ñoà. Trong hình 2.3.5.2, tính bao phuû ñöôïc giaûi thích cuï theå nhö sau: 1. Söï toång quaùt hoùa döïa treân giôùi tính laø toaøn boä vaø rieâng bieät. 2. Giaû söû trong laõnh vöïc öùng duïng maø chuùng ta ñang xeùt coù theå bao goàm con ngöôøi maø khoâng phaûi laø nhaân vieân, thö kyù hay quaûn lyù. Do ñoù toång quaùt hoùa döïa treân vai troø coâng vieäc naøy laø baùn phaàn vaø rieâng bieät. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

37. 2.3. (tieáp theo) 3. Giaû söû moãi ngöôøi coù theå ñaûm nhaän nhieàu loaïi coâng vieäc khaùc nhau do ñoù toång quaùt hoùa döïa vaøo loaïi coâng vieäc laø baùn phaàn vaø choàng cheùo. 4. Giaû söû moãi nhaân vieân quaûn lyù coù theå nhaän caû hai vai troø quaûn lyù kyõ thuaät vaø quaûn lyù haønh chính neân toång quaùt hoùa döïa treân vai troø quaûn lyù seõ laø toaøn boä vaø choàng cheùo. Chuùng ta thöôøng gaëp raát nhieàu tröôøng hôïp “Toång quaùt hoaù” vaø “Chuyeân bieäthoaù” trong theá giôùi thöïc cuûa moâi tröôøng quaûn lyù. Ví duï, CAÙNBOÄ-CNV cuûa tröôøng laø loaïi thöïc theå “Toång quaùt hoaù” cuûa 3 loaïi thöïc theå “Chuyeân bieät hoùa” GIAÙOVIEÂN, CBOÄ-QUAÛNLYÙ vaø NHAÂNVIEÂN; trong ñoù, GIAÙOVIEÂN laø loaïi thöïc theå “Toång quaùt hoaù” cuûa 2 loaïi thöïc theå “Chuyeân bieäthoaù” GV-CÔHÖÕU vaø GV-THÆNHGIAÛNG. Coângvaên laø loaïi thöïc theå “Toång quaùt hoaù” cuûa 3 loaïi thöïc theå “Chuyeân bieät hoùa” COÂNGVAÊNÑI, COÂNGVAÊNÑEÁN vaø COÂNGBAÙO; trong ñoù COÂNGVAÊNÑEÁN laø loaïi thöïc theå “Toång quaùt hoaù” cuûa caùc loaïi thöïc theå “Chuyeân bieät hoaù” nhö: QUYEÁTÑÒNH-TTG, THOÂNGTÖ-LIEÂNBOÄ, BOÄ-TOÅNGCUÏC, TÆNH , v.v… ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

38. CAÙNBOÄ-CNV CAÙNBOÄ-QLYÙ GIAÙOVIEÂN NHAÂNVIEÂN GV-CÔHÖÕU GV-THÆNHGIAÛNG 2.3. (tieáp theo) Ñoâi khi ngöôøi ta coøn theå hieän loaïi thöïc theå chuyeân bieät hoaù cuûa moät baèng hình chöõ nhaät neùt ñoâi coøn loaïi thöïc theå toång quaùt hoùa cuûa chuùng baèng hình chuõ nhaät neùt in ñaäm, vaø moái lieân heä giöõa (caùc) loaïi thöïc theå chuyeân bieät hoùa vaø loaïi thöïc theå toång quaùt hoaù baèng ñoaïn thaúng neùt ñoâi. Hình 2.3.5.3 bieåu dieãn loaïi thöïc theå toång quaùt hoaù vaø caùc loaïi thöïc theå chuyeân bieät hoaù. Hình 2.3.5.3. Caùch bieåu dieãn khaùc cuûa loaïi thöïc theå Toång quaùt hoaù vaø chuyeân bieät hoaù ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

39. 2.4. Moät soá vaán ñeà gaëp phaûi trong phaân tích Trong thöïc teá, vieäc bieåu dieãn moät khaùi nieäm baèng moät loaïi ñaëc tröng naøo ñoù laø vaán ñeà thöïc söï phöùc taïp. Trong phaàn tieáp theo, chuùng ta seõ xem xeùt moät soá tình huoáng thöôøng gaëp vaø caùch giaûi quyeát. 2.4.1. Thöïc theå hay khoâng laø thöïc theå? Trong moät soá tröôøng hôïp thì khaùi nieäm caàn bieåu dieãn coù theå laø moät ñoái töôïng cuûa theá giôùi thöïc nhöng trong phaïm vi öùng duïng thì soá theå hieän chæ laø moät. Neáu khoâng coù nhu caàu môû roäng öùng duïng veà sau thì khoâng neân xem laø thöïc theå: Vi duï, Khaùch haøng seõ gôûi ñôn ñaët haøng cho coâng ty. ... Neáu öùng duïng chæ trong phaïm vi moät coâng ty thì khaùi nieäm COÂNG TY chæ coù moät theå hieän, khoâng neân xem laø moät thöïc theå. Hình 2.4.1.1. Ñoái töôïng chæ coù 1 theå hieän thì khoâng coi laø 1 loaïi thöïc theå ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

40. 2.4. (tieáp theo) 2.4.2. Thöïc theå hay thuoäc tính ñôn ? Nguyeân taéc: - Choïn laø thöïc theå khi coù theå xaùc ñònh moät soá ñaëc tröng caên baûn nhö caùc thuoäc tính coù giaù trò laëp, moái keát hôïp, toång quaùt hoùa hay taäp con. - Choïn laø thuoäc tính khi ñoái töôïng coù caáu truùc nguyeân toá ñôn giaûn vaø khoâng coù caùc ñaëïc tröng khaùc. Ví duï: Toaùn cô sôû, Laäp trình höôùng ñoái töôïng, Kyõ thuaät laäp trình, Caáu truùc döõ lieäu, Phaân tích & Thieát keá HTTT, v.v… laø caùc moân hoïc cuûa sinh vieân Khoa CNTT. Thôøi khoùa bieåu saép xeáp nhö sau: C3HTTT1, Phaân tích & Thieát keá HTTT, Thöù 2, tieát 1-4, Phoøng A.306 C3TMDT3, Phaân tích & Thieát keá HTTT, Thöù 2, tieát 7-10, Phoøng A.301 C4HTTT1, Kyõ thuaät laäp trình, Thöù 3, tieát 1-4, Phoøng A.304 C4HTTT3, Kyõ thuaät laäp trình, Thöù 3, tieát 1-4, Phoøng A.304 v.v… Teân moân hoïc coù giaù trò phöùc taïp vaø laëp, do ñoù neân toå chöùc caùc moân hoïc thaønh 1 danh muïc; hay caùch khaùc laø taïo ra moät loaïi thöïc theå rieâng bieät ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

41. 2.4. (tieáp theo) 2.4.3. Toång quaùt hoùa hay laø thuoäc tính? Nguyeân taéc: - Toång quaùt hoùa ñöôïc choïn khi chuùng ta cho raèng moät soá ñaëc tröng seõ ñöôïc lieân keát ôû caáp thaáp hôn (ví duï nhö thuoäc tính hay moái keát hôïp). - Tröôøng hôïp ngöôïc laïi seõ laø thuoäc tính. Ví duï: .... Moãi CON NGÖÔØI ñöôïc ñaëc tröng bôûi hoï teân, giôùi tính, ngaøy sinh vaø maøu saéc cuûa toùc. Rieâng tröôøng hôïp NAM GIÔÙI thì caàn theâm thoâng tin veà naêm hoaøn thaønh nghóa vuï quaân söï neáu coù.... CON NGÖÔØI laø loaïi thöïc theå toång quaùt hoùa cuûa NAM GIÔÙI vaø PHUÏ NÖÕ do seõ coù moät soá ñaëc tröng vaø quan heä rieâng cho caùc chuyeân bieät hoùa. Rieâng MAØU SAÉC CUÛA TOÙC thì chæ ñöôïc xem laø moät thuoäc tính. Töông töï, Moãi giaùo vieân ñeàu coù Hoï teân, ngaøy sinh, hoïc haøm, hoïc vò, … neáu laø giaùo vieân cô höõu thì phaûi coù soá tieát nghóa vuï toái thieåu. Neáu laø giaùo vieân thænh giaûng thì phaûi coù maõ soá thueá (ñeå tính tröø thueá thu nhaäp caù nhaân…). GIAÙOVIEÂN laø thöïc theå toång quaùt hoùa cuûa 2 loaïi thöïc theå chuyeân bieät hoaù GV-CÔHÖÕU vaø GV-THÆNHGIAÛNG. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

42. 2.4. (tieáp theo) 2.4.4. Thuoäc tính keát hôïp hay moät taäp caùc thuoäc tính ñôn ? Nguyeân taéc: - Choïn thuoäc tính keát hôïp neáu coù theå gaùn teân moät caùch töï nhieân cho khaùi nieäm. - Ngöôïc laïi, choïn moät taäp caùc thuoäc tính ñôn neáu chuùng dieãn taû caùc ñaëc tröng ñoäc laäp, caùc ñaëc tröng caàn nghieân cöùu toång hôïc. Ví duï: .... Moãi sinh vieân caàn löu tröõ caùc thoâng tin nhö hoï teân, ñòa chæ (ghi roõ soá nhaø, teân ñöôøng, quaän/huyeän, tænh/thaønh phoá), ngaøy sinh vaø nôi sinh... ÑÒACHÆ laø thuoäc tính keát hôïp goàm caùc thuoäc tính ñôn SOÁ NHAØ, ÑÖÔØNG PHOÁ, QUAÄN/HUYEÄN. TÆNH/THAØNH PHOÁ. Ngaøy sinh, nôi sinh laø 2 ñaëc tính rieâng cuûa sinh vieân (caàn thieát khi caáp baèng hay chöùng chæ) do ñoù chuùng laø caùc thuoäc tính ñôn, khoâng theå laø thuoäc tính keát hôïp. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

43. 2.4. (tieáp theo) 2.4.5. Moái keát hôïp hay laø thöïc theå ? Trong thöïc teá ñoâi khi chuùng ta cuõng gaëp phaûi tröôøng hôïp raéc roái: khoâng bieát neân xaùc ñònh ñoù laø moät loaïi thöïc theå rieâng bieät hay ñ1o chæ laø moät moái keát hôïp ñöôïc hình thaønh töø 2 loaïi thöïc theå khaùc. Nguyeân taéc: - Choïn laøm moät loaïi thöïc theå neáu khaùi nieäm quan taâm coù moät soá ñaëc tröng caàn moâ hình hoùa ví duï nhö caùc moái keát hôïp ñeán caùc thöïc theå khaùc, coù ñònh danh phaân bieät,... Ví duï: .... Moãi maët haøng do nhieàu nhaø cung caáp cung caáp. Moãi nhaø cung caáp seõ cung caáp nhieàu maët haøng khaùc nhau. Khi baùn haøng, nhaø cung caáp seõ laäp moät hoaù ñôn chöùa caùc thoâng tin nhö soá phieáu, ngaøy laäp phieáu, toång soá tieàn. Trong hoùa ñôn goàm nhieàu chi tieát, moãi chi tieát bao goàm maõ soá maët haøng, soá löôïng, ñôn giaù vaø thaønh tieàn... CUNG CAÁP laø moái keát hôïp giöõa hai loaïi thöïc theå NHAØ CUNG CAÁP vaø MAËT HAØNG. Ngöôïc laïi, CHI TIEÁT HOAÙ ÑÔN neân laø moät loaïi thöïc theå do coù moái keát hôïp ñeán loaïi thöïc theå MAËT HAØNG. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

44. 2.4. (tieáp theo) Sô ñoà: Hình 2.4.5.1. Ñaët CHI-TIEÁT-HOAÙ-ÑÔN laøm thaønh moät loaïi thöïc theå rieâng bieät ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

45. 2.5. Caùc quy taéc kieåm tra moâ hình TTKH Moät soá quy taéc thöôøng duøng ñeå kieåm tra moâ hình TTKH.  Quy taéc 1: Moïi teân thuoäc tính chæ neân duøng ñeå moâ taû ñaëc tröng cho moät loaïi thöïc theå duy nhaát (deã phaân bieät, traùnh ñöôïc sai soùt). Ví duï 1: .... Moãi maët haøng do nhieàu nhaø cung caáp cung caáp. Moãi nhaø cung caáp seõ cung caáp nhieàu maët haøng khaùc nhau... Teân nhaø cung caáp, teân maët haøng,.. khoâng neân ñaët teân laø TEÂN maø neân laø TEÂN MAËT HAØNG, TEÂN NHAØ CUNG CAÁP ñeå ñaûm baûo quy taéc  Quy taéc 2: Caùc loaïi thöïc theå cuøng lieân quan ñeán moät moái keát hôïp thì öùng vôùi moät toå hôïp theå hieän cuûa caùc loaïi thöïc theå ñoù chæ neân coù moät theå hieän duy nhaát cuûa moái keát hôïp ñoù. Ví duï 2: .... Moãi sinh vieân seõ hoïc nhieàu moân hoïc khaùc nhau. Moãi moân hoïc sinh vieân seõ ñaït moät ñieåm soá. Neáu ñieåm soá lôùn hôn hay baèng 5 thì coi nhö ñaït... Neáu toàn taïi moät sinh vieân naøo ñoù coù hai (hay nhieàu) ñieåm soá cuûa cuøng moät moân hoïc thì seõ vi phaïm quy luaät 2. Trong tröôøng hôïp naøy coù khaû naêng phaûi boå sung moät soá khaùi nieäm khaùc ví duï nhö KYØ THI. Moãi kyø thi sinh vieân seõ ñaït moät ñieåm soá cho moân hoïc döï thi, chaüûng haïn. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

46. 2.5. (tieáp theo) Quy taéc 3: Taát caû caùc nhaùnh noái vôùi moái keát hôïp phaûi laø nhaùnh baét buoäc, neáu khoâng thì phaûi taùch ra thaønh nhieàu moái keát hôïp. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc goïi laø moái keát hôïp aån duï nhieàu ngöõ nghóa khaùc nhau Ví duï 3: .... Moãi maët haøng do nhieàu nhaø cung caáp cung caáp. Ñònh kyø, coâng ty seõ ñaëït haøng ñeán nhaø cung caáp cho bieát caùc maëùt haøng caàn ñaët, soá löôïng töông öùng vaø kho nhaän haøng... Moái keát hôïp LIEÂN HEÄ neân chuyeån thaønh hai moái keát hôïp CUNG ÖÙNG vaø ÑAËT HAØNG.. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

47. 2.5. (tieáp theo) SINHVIEÂN Quy taéc 4: Caùc ñaëc tröng cuûa moät thöïc theå chæ phuï thuoäc vaøo thöïc theå ñoù maø thoâi. Neáu coù ñaëc tröng naøo phuï thuoäc vaøo nhieàu thöïc theå thì ñoù laø ñaëc tröng cuûa moái keát hôïp ñònh nghóa treân caùc thöïc theå ñoù Ví duï 4: .... Moãi sinh vieân seõ hoïc nhieàu moân hoïc khaùc nhau. Moãi moân hoïc sinh vieân seõ ñaït moät ñieåm soá... ÑIEÅM seõ laø ñaëc tröng cuûa SINH VIEÂN nhöng cuõng laø ñaëc tröng cuûa MOÂN HOÏC. Do ñoù, ÑIEÅM laø thuoäc tính cuûa moái keát hôïp KQTHI giöõa hai thöïc theå SINH VIEÂN vaø MOÂN HOÏC Tham gia thi MOÂNHOÏC KQTHI Ñöôc thi bôûi ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

48. 2.5. (tieáp theo) Quy taéc 5: Neáu coù moät thuoäc tính cuûa moät thöïc theå phuï thuoäc vaøo thöïc theå ñoù vaø moät thuoäc tính khaùc cuûa thöïc theå ñoù thì toàn taïi moät thöïc theå aån maø caàn phaûi ñöôïc ñònh nghóa boå sung. Ví duï 5: .... Moãi xe hôi bao goàm caùc ñaëc tröng nhö soá xe, maøu saéc, loaïi xe, coâng suaát vaø troïng löôïng. Moãi loaïi xe coù moät troïng löôïng nhaát ñònh. TROÏNG LÖÔÏNG laø phuï thuoäc vaøo thöïc theå XE HÔI vaø thuoäc tính LOAÏI XE. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn taùch LOAÏI XE ra thaønh moät thöïc theå coù thuoäc tính laø TROÏNG LÖÔÏNG. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

49. 2.6. Caùc söu lieäu Sau moãi giai ñoaïn moâ hình hoùa, chuùng ta caàn phaûi thöïc hieän vieäc moâ taû cuï theå caùc keát quaû ñaõ xaây döïng ñöôïc baèng caùch laäp caùc söu lieäu (Documentation). Muïc ñích cuûa söu lieäu: - Giuùp cho nhoùm thieát keá coù caùi nhìn toång theå veà keát quaû ñaõ thöïc hieän - Khi caàn chænh söûa treân moät chi tieát naøo ñoù seõ thaáy ñöôïc söï aûnh höôûng cuûa vieäc chænh söûa naøy. Söu lieäu seõ theo moät hình thöùc thoáng nhaát vaø laø phöông tieän ñeå trao ñoåi giöõa caùc nhoùm ngöôøi tham gia trong vieäc xaây döïng HTTT (phaân tích vieân, laäp trình vieân vaø ngöôøi söû duïng). Söu lieäu cuûa giai ñoaïn thieát laäp moâ hình quan nieäm döõ lieäu goàm: 1. Moâ hình quan nieäm döõ lieäu 2. Moâ taû caùc loaïi thöïc theå 3. Moâ taû caùc moái keát hôïp 4. Baûng toång keát khoái löôïng 5. Danh saùch caùc thuoäc tính 6. Baûn moâ taû caùc raøng buoäc toaøn veïn 7. Baûng taàm aûnh höôûng caùc raøng buoäc toaøn veïn. ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî

50. 2.6. (tieáp theo) 2.6.1. Moâ hình quan nieäm döõ lieäu. Söu lieäu veà moâ hình quan nieäm döõ lieäu caàn ñöôïc ñaë taû moät caùch chi tieát vaø thoáng nhaát theo maãu sau ñaây: Hình 2.6.3.1. Baûng trình baøy moâ hình quan nieäm döõ lieäu Ghi chuù: (1): Teân heä thoáng thoâng tin ñang thöïc hieän. (2): Soá trang trong hoà sô söu lieäu (3): Teân öùng duïng trong HTTT. (4): Soá tôø trong cuøng loaïi söu lieäu (5): Ngaøy laäp söu lieäu. (6): Ngöôøi laäp söu lieäu (7): Veõ moâ hình thöïc theå keát hôïp bao goàm ñaày ñuû caùc khaùi nieäm ThS. Nguyeãn Ñaêng Tî