خدا در قرآن

2. بخش دوم فصل اول: خدا در قرآن

3. قالَت رُسُلُهُم اَفِي اللهِ شَكٌّ فاطِرِ السَّمّْوّْتِ وَالاَرضِ« يَدعوكُم لِيَغفِرَ لَكُم مِن ذُنوبِكُم وَيُؤَخِّرَكُم اِليًّ اَجَلٍ مُسَمًّي‘ قالوِّا اِن اَنتُم اِلّا بَشَرٌ مِثلُنا تُريدونَ اَن تَصُدّونا عَمّا كانَ يَعبُدُ ءاباّْ ؤُنا فَأتونا بِسُلطـّْنٍ مُبينٍ (ابراهیم: 10)

4. وجود خدای متعال • (پذیرش و حتی نپذیرفتنش) • اساس تمام ادیان و جهان بینی‌ها را تشکیل می‌دهد.

5. قرآن، خدا را چگونه نشان می‌دهد؟ چه موجودی است؟ نقش و نتیجه اصلی شناخت خدا چیست؟

6. از مهم‌ترین آیات قرآن که ارتباط خدا با انسان را نشان می‌دهد: وَ اِذاِّ اَذَقنَا النّاسَ رَحمَةً مِن بَعدِ ضَرّاّْءَ‌ مَسَّتهُم اِذا لَهُم مَكرٌ فيِّ ءاياتِنا‘ قُلِ اللهُ اَسرَعُ مَكرًا‘ اِنَّ رُسُلَنا يَكتُبونَ ما تَمكُرونَ . هُوَ الَّذي يُسَيِّرُكُم فِي البَرِّ وَ البَحرِ« حَتّيًّ اِذا كُنتُم فِي الفُلكِ وَ جَرَ ينَ بِهِم بِريحٍ طَيِّبَةٍ وَ فَرِحوا بِها جاّْءَتها ريحٌ عاصِفٌ وَ جاّْءَهُمُ المَوجُ مِن كُلِّ مَكانٍ وَ ظَنّوِّا اَنَّهُم اُحيطَ بِهِم دَعَوُا اللهَ مُخلِصينَ لَهُ الدّينَ لَئِن اَنجَيتَنا مِن هّْذِه؛ لَنَكونَنَّ مِنَ الشُّكِرينَ . فَلَمّاِّ اَنجىّْهُم اِذا هُم يَبغونَ فِي الاَرضِ بِغَيرِ الحَقِّ’ يًّـاَيُّهَا النّاسُ اِنَّما بَغيُكُم عَليًّ اَنفُسِكُم« مَتاعَ الحَيوّْةِ الدُّنيا« ثُمَّ اِلَينا مَرجِعُكُم فَنُنَبِّئُكُم بِما كُنتُم تَعمَلونَ (یونس: 21-23)

7. وَ كَاَيِّن مِن داّْبَّةٍ لاتَحمِلُ رِزقَهَا اللهُ يَرزُقُها وَ اِيّاكُم‘ وَ هُوَالسَّميعُ العَليمُ . وَ لَئِن سَاَلتَهُم مَن خَلَقَ السَّمّْوّْتِ وَ الاَرضَ وَ سَخَّرَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ لَيَقولُنَّ اللهُ« فَاَنّيّْ يُؤفَكونَ .اَللهُ يَبسُطُ الرِّزقَ لِمَن يَشاّْءُ مِن عِبادِه؛ وَ يَقدِرُ لَه،‘ اِنَّ اللهَ بِكُلِّ شَيءٍ عَليمٌ . وَ لَئِن سَاَلتَهُم مَن نَزَّلَ مِنَ السَّماّْءِ ماّْءً فَاَحيا بِهِ الاَرضَ مِن بَعدِ مَوتِها لَيَقولُنَّ اللهُ‘ قُلِ الحَمدُ لِله‘ بَل اَكثَرُهُم لايَعقِلونَ . وَما هـّْذِهِ الحَيْوةُ الدُّنياِّ اِلّا لَهوٌ وَلَعِبٌ‘ وَاِنَّ الدّارَ الأخِرَةَ لَهِيَ الحَيَوانُ‘ لَو كانوا يَعلَمونَ .فَاِذا رَكِبوا فِي الفُلكِ دَعَوُا اللهَ مُخلِصينَ لَهُ الدّينَ فَلَمّا نَجّىّْهُم اِلَي البَرِّ اِذا هُم يُشرِكونَ . لِيَكفُروا بِماِّ ءاتَينّْهُم وَلِيَتَمَتَّعوا« فَسَوفَ يَعلَمونَ . (عنکبوت: 60-66)

8. اسماء الحسنی اسماء الحسنی ما را با خدا آشنا می‌کنند. وَلِله الاَسماّْءُ الحُسنيّْ فَادعوهُ بِها (اعراف: 180)

9. اسماء الله در قرآن و روایات فراوان ذکر شده است؛ از جمله: الله: مستجمع تمام صفات کمال واحد: یگانه بدون جزء صمد: بزرگ بی‌نیاز از همه و همه نیازمندش حقّ: وجود ثابت و پایدار مجید: دارای بزرگی و عظمت کریم: بزرگوار کرامت کننده به دیگران رازق: روزی بخش رزّاق: بسیار روزی دهنده

10. صفت «خلق» و معنای خلق: 1ـ ایجاد چیزی با پیشینه عدم (معنای متداول‌تر) 2ـ نظم دادن آنچه قبلاً ایجاد شده است. صفات الهی از این ریشه در قرآن کریم: خالق (8 بار): آفریننده (به اصل آفرینش اشاره دارد) خَلّاق (2 بار): بسیار آفریننده (به کمیت آفرینش اشاره دارد)

11. برخی از آیات درباره خلق الهی: اصل آفرینش انسان: بِسمِ اللهِ الرَّحمّْنِ الرَّحيمِ اٍّقرَأ بِاسمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ . خَلَقَ الاِنسانَ مِن عَلَقٍ (علق: 1ـ2) پردازش همراه با خلقت: يًّـاَيُّهَا الاِنسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الكَريمِ . اَّلَّذي خَلَقَكَ فَسَوّىّْكَ فَعَدَلَكَ (انفطار: 6ـ7) هدایت همراه با آفرینش: قالَ فَمَن رَبُّكُما يّْموسيّْ . قالَ رَبُّنَا الَّذيِّ اَعطيّْ كُلَّ شَيءٍ خَلقَه ثُمَّ هَديّْ (طه: 49ـ50)

12. حقانیت آفرینش: وَخَلَقَ اللهُ السَّمّْوّْتِ وَالاَرضَ بِالحَقِّ وَلِتُجزيّْ كُلُّ نَفسٍ بِما كَسَبَت وَهُم لايُظلَمونَ (جاثیه: 22) اندازه گیری و تقدیر در آفرینش: اَّلَّذي خَلَقَ فَسَوّيّْ . وَالَّذي قَدَّرَ فَهَديّْ (اعلی: 2ـ3)

13. صفت«ربوبیت» معنایربوبیت: اصلاح و تربیت چیزی با تأکید بر جنبه مالکیت ربّ نسبت به آن توجه به تفاوت ربّ و مربّی: در مربّی فقط جنبه رشد مورد نظر است و در ربّ علاوه بر آن، مالکیت و تحت سلطه مولا بودن وجود دارد. تفاوت مهم موحد با غیرموحد در صفت «ربوبیت» است.

14. نمونه‌هایی از نزاع بر سر «ربوبیت» در قرآن: اَلَم تَرَ اِلَي الَّذي حاّْجَّ اِبرّْهيمَ في رَبِّهِ اَن ءاتىّْهُ اللهُ المُلكَ اِذ قالَ اِبرّْهيمُ رَبِّيَ الَّذي يُحي؛ وَيُميتُ قالَ اَنَا اُحي؛ وَاُميتُ« قالَ اِبرّْهيمُ فَاِنَّ اللهَ يَأتي بِالشَّمسِ مِنَ المَشرِقِ فَأتِ بِها مِنَ المَغرِبِ فَبُهِتَ الَّذي كَفَرَ’ وَاللهُ لا يَهدِي القَومَ الظّْلِمينَ (بقره: 258)

15. وَاِذ قالَ اِبرّْهيمُ لِاَبيهِ ءازَرَ اَتَتَّخِذُ اَصنامًا ءالِهَةً« اِنّيِّ اَرىّْكَ وَقَومَكَ في ضَلـّْلٍ مُبينٍ (74) وَكَذّْلِكَ نُريِّ اِبرّْهيمَ مَلَكوتَ السَّمّْوّْتِ وَالاَرضِ وَلِيَكونَ مِنَ الموقِنينَ (75) فَلَمّا جَنَّ عَلَيهِ الَّيلُ رَءا كَوكَبًا« قالَ هّْذا رَبّي« فَلَمّاِّ اَفَلَ قالَ لاِّ اُحِبُّ الأفِلينَ (76) فَلَمّا رَءَا القَمَرَ بازِغًا قالَ هّْذا رَبّي« فَلَمّاِّ اَفَلَ قالَ لَئِن لَم يَهدِني رَبّي لَاَ كونَنَّ مِنَ القَومِ الضّاّْ لّينَ (77) فَلَمّا رَءَا الشَّمسَ بازِغَةً قالَ هّْذا رَبّي هّْذاِّ اَكبَرُ« فَلَمّاِّ اَفَلَت قالَ يّْـقَومِ اِنّي بَريّْءٌ مِمّا تُشرِكونَ (78) اِنّي وَجَّهتُ وَجهِيَ لِلَّذي فَطَرَ السَّمّْوّْتِ وَالاَرضَ حَنيفًا« وَماِّ اَنَا مِنَ المُشرِكينَ (79) (انعام: 74ـ79)

16. هَل اَتىّْكَ حَديثُ موسيًّ (15) اِذ نادىّْهُ رَبُّه{ بِالوادِ المُقَدَّسِ طُوًي (16) اٍّذهَب اِليّْ فِرعَونَ اِنَّه طَغيّْ (17) فَقُل هَل لَكَ اِليًّ اَن تَزَكّيّْ (18) وَاَهدِيَكَ اِليّْ رَبِّكَ فَتَخشيّْ (19) فَاَرىّْهُ الأيَةَ الكُبريّْ (20) فَكَذَّبَ وَعَصيّْ (21) ثُمَّ اَدبَرَ يَسعيّْ (22) فَحَشَرَ فَناديّْ (23) فَقالَ اَنَا رَبُّكُمُ الاَعليّْ (24) فَاَخَذَهُ اللهُ نَكالَ الأخِرَةِ وَالاوليًّ (25) (نازعات: 15ـ25)

17. صفت «علم» معنای دانش الهی: دانش و آگاهی مطلق بر همه چیز، در همه جا و همه حالات صفات الهی از این ریشه در قرآن کریم: عالم (13 بار): داننده (به اصل دانش اشاره دارد) در همین واژه از «اعلم» هم استفاده شده است که صفت تفضیلی است. علیم (162 بار): دانای همه چیز (به گستره دانش اشاره دارد) علّام (4 بار): بسیار دانا (به کمیت دانش اشاره دارد) برخی از آیات درباره علم الهی: اَلَم يَعلَم بِاَنَّ اللهَ يَريّْ (علق: 14) اَلا يَعلَمُ مَن خَلَقَ وَهُوَاللَّطيفُ الخَبيرُ (ملک: 14) رابطه علم الهی و اختیار انسان

18. صفت«قدرت» معنای قدرت الهی: توانایی و تسلط مطلق بر همه چیز، در همه جا و همه حالات صفات الهی از این ریشه در قرآن کریم: قادر (12 بار): توانا (به اصل توانایی اشاره دارد) در همین واژه از «قادرون» و «قادرین» هم استفاده شده است که جمع است. قدیر (45 بار): توانا بر همه چیز (به گستره توانایی اشاره دارد) مقتدر (4 بار): توانای ذاتی

19. برخی از آیات درباره توانایی الهی: اَّلَّذي لَه{ مُلكُ السَّمّْوّْتِ وَالاَرضِ وَلَم يَتَّخِذ وَلَدًا وَلَم يَكُن لَه{ شَريكٌ فِي المُلكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيءٍ فَقَدَّرَه{ تَقديرًا (2) وَاتَّخَذوا مِن دونِهِ ءالِهَةً لايَخلُقونَ شَيئئًا وَهُم يُخلَقونَ وَلايَملِكونَ لِاَنفُسِهِم ضَرًّا وَلانَفعًا وَلايَملِكونَ مَوتًا وَلاحَيْوةً وَلانُشورًا (3) (فرقان: 2ـ3) رابطه توانایی الهی و اختیار انسان