Surogaty spełnienia świadczenia (wykonania zobowiązania)

1. Surogaty spełnienia świadczenia(wykonania zobowiązania) Dr hab. Fryderyk Zoll, prof. UJ

2. Surogaty spełnienia świadczenia • Pojęcie surogatów spełnienia świadczenia – przypadki wygaśnięcia zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela, mimo niezgodności zobowiązania z treścią świadczenia (z wyjątkiem naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania)

3. Surogaty spełnienia świadczenia • Przypadki surogatów spełnienia świadczenia: • Świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) • Odnowienie • Potrącenie • Złożenie do depozytu sądowego

4. Surogaty spełnienia świadczenia • Świadczenie w miejsce wykonania • Przesłanki: • Porozumienie między dłużnikiem a wierzycielem, że w miejsce świadczenia wynikającego ze zobowiązania wierzyciel przyjmuje świadczenie • Spełnienie świadczenia

5. Surogaty spełnienia świadczenia • Przykład 1 • A był zobowiązany z tytułu umowy sprzedaży dostarczyć B 2 tony pomarańczy. Ponieważ A miał kłopoty z nabyciem odpowiedniej ilości pomarańczy postanowił świadczyć 3 tony mandarynek, które miał w magazynie. B przyjął świadczenie A. Ponieważ później okazało się, że wartość 3 ton mandarynek jest mniejsza od dwóch ton pomarańczy, B domaga się obniżenia ceny. Czy zasadnie? (Obie strony to profesjonaliści).

6. Surogaty spełnienia świadczenia • Ponieważ w kazusie nie jest powiedziane, aby mandarynki były wadliwe, a B przyjął świadczenie, zobowiązanie ostatecznie zostało prawidłowo wykonane i B nie może się niczego domagać. Należy jednak pamiętać o zasadniczych trudnościach, jakie są związane z datioinsolutum, przy odróżnianiu tej instytucji od sytuacji pokrewnych, a nawet konstrukcyjnie odległych, a jednak trudnych do rozróżnienia w praktyce. Przede wszystkim należy uważać w dwóch przypadkach: • zmiana umowy – przekształcenie zobowiązania • nowacja

7. Surogaty spełnienia świadczenia • Teoretyczne rozróżnienie ze zmianą umowy jest proste. W przypadku datio in solutum nie dochodzi do zmiany zobowiązania. Aż do spełnienia świadczenia dłużnik zobowiązany jest świadczyć pierwotny przedmiot świadczenia. Między stronami dochodzi jedynie do porozumienia, regulującego samo spełnienie świadczenia. Wierzyciel oświadcza, że uznaje spełnione świadczenie za prowadzące do zaspokojenia jego interesu

8. Surogaty spełnienia świadczenia • Praktyczne trudności są jednak większe – bardzo trudno będzie ustalić, czy wierzyciel konkludentnie nie godzi się na zmianę treści zobowiązania. W razie wątpliwości należy raczej przyjąć, że dochodzi do datio in solutum, a nie zmiany treści zobowiązania. Dotyczy to takich sytuacji, gdy wierzyciel przyjmuje świadczenie i nie składa oświadczeń, które pozwoliłyby na inne zrozumienie jego zachowania.

9. Surogaty spełnienia świadczenia • Podobnie od strony teoretycznej nie budzi wątpliwości rozróżnienie z nowacją. W rzeczywistości chodzi o bardzo podobne instytucje, które w niektórych porządkach prawnych (prawo niemieckie) traktowane są jak odmiany jednej instytucji. Różnica między datioinsolutum a nowacją polega jedynie na tym, że w pierwszym wypadku wierzyciel otrzymuje przedmiot świadczenia, natomiast w drugim nabywa wierzytelność do dłużnika o spełnienie świadczenia. Na ogół nie powinno być także praktycznych trudności – jeżeli wierzyciel przyjmuje przedmiot świadczenia (rzeczy, pieniądze, usługę – w miejsce pierwotnego świadczenia) w takim wypadku dochodzi do datioinsolutum

10. Surogaty spełnienia świadczenia • Problem 2 A zgodnie z umową był zobowiązany na podstawie umowy sprzedaży dostarczyć 2 tony pomarańczy. Ponieważ okazało się, że w magazynach zalegają mu mandarynki, postanowił je dostarczyć. Wierzyciel B przyjął mandarynki (3 tony). Mandarynki okazały się jednak przegniłe i nie nadają się do spożycia. B złożył oświadczenie o odstąpieniu i domaga się zwrotu zapłaconej ceny. Czy zasadnie?

11. Surogaty spełnienia świadczenia • Żądanie to nie będzie usprawiedliwione, ponieważ odstąpienie nie dotyczy w tym wypadku całej umowy , ale jedynie porozumienia o zaspokojeniu wierzyciela innym przedmiotem świadczenia. Stąd też odstąpienie od umowy prowadzi do „odżycia” uprawnienia do domagania się pierwotnego przedmiotu świadczenia.

12. Surogaty spełnienia świadczenia • Problem obniżenia ceny przy datio in solutum • Spór, czy ten środek ochrony wierzyciela może być w ogóle zastosowany? • Zmniejszenie zakresu zaspokojenia jako sposób odpowiedniego zastosowania obniżenia ceny • Przy takim rozumieniu obniżenie ceny może być zastosowane nawet gdy umową, z której wynikał obowiązek świadczenia była umowa darowizny

13. Surogaty spełnienia świadczenia • Problem stosowania roszczeń o wymianę rzeczy lub jej naprawę w przypadku datio in solutum. • Problem stosowania ustawy o sprzedaży konsumenckiej do datio in solutum.

14. Surogaty spełnienia świadczenia • Nowacja • Problem 3 • A uzyskał kredyt w banku we frankach szwajcarskich. B poręczył za ten kredyt. Ponieważ A zaczął mieć kłopoty ze spłatą, udało mu się renegocjować kredyt i rozłożyć go na większą ilość rat. Doszło także do przewalutowania kredytu na złotówki. Nie uzyskano zgody poręczyciela. Ponieważ dłużnik nie spłacił kredytu w terminie, bank domaga się zapłaty od poręczyciela. Czy zasadnie?

15. Surogaty spełnienia świadczenia • W przypadku nowacji pojawia się problem odróżnienia jej od innych postaci przekształcenia zobowiązania. Jeżeli w przedstawionym przypadku byłaby to nowacja, to poręczenie wobec braku zgody poręczyciela wygasłoby. Zgodnie z art. 509 par. 2 nowacji nie domniemywa się. W kazusie dochodzi do zmiany waluty świadczenia. To może być argument za odnowieniem.

16. Surogaty spełnienia świadczenia • Złożenie do depozytu sądowego • Przesłanki • Problem 4 A złożył do depozytu sądowego kwotę, którą powinien świadczyć z tytułu umowy pożyczki B. A złożył przedmiot świadczenia do depozytu, ponieważ B nie przyszedł do niego po odbiór pożyczki. B domaga się zapłaty. Czy skutecznie?

17. Surogaty spełnienia świadczenia • Mimo złożenia do depozytu za zgodą sądu, nie powstają skutki złożenia, ponieważ nie było przesłanek. Prawomocne orzeczenie nie sanuje w tym wypadku braku materialnoprawnych przesłanek złożenia do depozytu sądowego. • Nie było tu przesłanek, ponieważ wierzyciel nie popadł w zwłokę. Dług był przecież oddawczy a nie odbiorczy.