Download
1 / 23
230 likes | 440 Views
Yashanghanlardiki D iwenglik (Alzheimer) Késili ning Gen tipidiki Heterlik A milliri heqqide Pospatlanghan May Yötkesh Aqsil Geni bilen Yashanghanlardiki Diwenglik Késilining munasiwéti heqqide Yaponluqlar üstide élip bérilghan tetqiqat. Polat Qurban
E N D
Yashanghanlardiki Diwenglik (Alzheimer)Késilining Gen tipidikiHeterlikAmilliriheqqidePospatlanghan May Yötkesh Aqsil Geni bilen Yashanghanlardiki Diwenglik KésiliningmunasiwétiheqqideYaponluqlarüstideélipbérilghantetqiqat PolatQurban JuntendoUniwersitiRohiSaghlamliqMeditsinasiBölimi (順天堂大学精神医学講座 日本)
OmumiBayan Yashanghanlardikidiwenglikkésili (Alzheimer’s Disease, AD), yashningchongiyishighaegishipgiriptarbolush nisbiti hessilepéshipbaridighan, untulghaqliq asasliq alamitibolupkörilidighan, eng axiridabilishixtidaripütünleyyoqilipkétidighan, bir xilménge-nérwakéselliki. Auguste D. (1902). Alois Alzheimer bayqighantunjibimar
Chong hejimlikkéselliktarqilishehwaliningtetqiqatnetijisi. 50 yashlaretrapidakésellikkorünüshke bashlap,70 yashtinashqandakéselgegiriptarbolghichilarningsanihessilepéshipbaridu. Hazirdunyadabimarlarningsani 25milliondin ashidu.Seattle (Kukull WA, et al, 2002), Baltimore (Kawase C, et al, 2000), Rochester (Edland SD, et al, 2002), Europe (Fratiglioni L, et al, 2000)。
Alametliri • Untulghaqliq • Este tutushiqtidariningbarghansériajizlishishi, sözleshiqtidari we his-tuyghuningajizlishishi, herketiqtidariningajizlishishi • Turmushtaözininghajitidinchiqalmasliq, rohiyhalitiningturaqsizlighi • Tildinqélish, bilishiqtidariningyoqilishi, herketiqtidari, bedeniqtidariningyoqilishi,
Patologiyelik Alahidiligi • Qériliq déghi (Senile Plaques; SP) 2. Nerwa talalirining chigishi (Neurofibrillary Tangles; NFTs) • Nerwa hüjeyrilirining yigilishi (Neurodegeneration) Cholinerjic nerwilar köp jaylashqan orun- larda yigilesh éghir.
Qériliq déghi (Senile Plaques; SP) Qeriliq deghi –kiraxmalsiman dagh. Merkizi qismi kiraxmalsiman aqsilning (Amyloid-β) öz-ara birikishidin shekillengen.
Kiraxmalsiman aqsil (Amyloid-β) bolsa Kiraxmalsiman aqsil esli aqsilining (Amyloid Precursor Protein; APP) kesküchi enzimlar teripidin qayta késilishidin shekillinidu. Késish ornining oxshimasliqi boyinche α-parchisi(α-unit), A- β40weA- β42largha bölinidu.
Nerwa talalirining chigishi (Neurofibrillary Tangles; NFTs) • Neurofibrillary Tangles Nerwa talalirining chigishi bolsa nerwa tala aqsilini tutup turghuchi Tau aqsilining ziyade pospatlinip öz-ara birikip qélishidin shekillinidu.
Seweb-méxanizimi • Irsiyet: • Hazirghiche 3xil gendiki tosattin özgürüshning bu xil késelning 10%ni teshkil qilidighan aile xaraktirlik, baldur qozghilidighan (<65yash) yashanghanlardiki diwenglik bilen munasiwetlik ikenligi bayqaldi. Bular, APP, Presenilin 1 we 2. • Barliq bimarning 90%ni teshkil qilidighan, kéyin qozghilidighan (>65yash) yashanghanlardiki diwenglikte yuquriqi genlar normal. Biraq, may tushughuchi aqsil ApoEning tosattin özgirish tipi bolghan ApoE4 bar kishilerde buxil késelning yüz bérish nisbiti nechche hesse yuquri bolidighanliqi bayqaldi. Bu hazirghiche bayqalghan eng muhim gen tipigha munasiwetlik xeterlik amil.
Bioxemiyilik mexanizimi: • Kolinerjic (Cholinergic)nerwilarning köplep ülüp kétishi bilen nerwa signal faktori bolghan Acetylcholineningmiqdari azlapkétishi asasliq sewep. • Kiraxmalsiman aqsilning öz-ara bérikip qélishi nerwa hüjeyrilirini zeherleydu. Bolupmu Kirax-malsiman aqsil (A- β42)ning suda ériydighan kichik birikmiliri nerwa hüjeyrisige nisbeten zeherlik. • Nerwa talalirining chigishi bolsa nerwa hüjeyrisi ichidiki madda almashturush léniyisi bolghan nerwa talasiMicrotubening qurulmisini buzup madda almishishni tosup qoyidu. • Yuquruqilardinbashqayeneyallughlinish (inflammation), oksidlinish( oxidative stress) qatarliqlarmu bu xil késelning yüz bérishide muhim roloynaydu.
HeterlikAmillar • Gen tipidikiheterlikamillar: ApoE4 qatarliqlar • ShékersiyishkésiliⅡ • Down Hestiligi • QandikiXolesterolningörlepkétishi • Méngeqantomurkésellikliri we méngezexmilinish • Uzunmuddetlikrohiybésim
Diagnos • Késelliktarixi • Bedentekshürüsh, Nerwa sestimisigha munasiwetlik tekshürüsh • Pisxologiyiliktekshürüsh: MMSE • MRI, SPECT, PET qatarliqlar
Dawalash • Késellikalametlirigeqarshidorilar Arisépt (Donepezil), Galantamine Memantine Vitamin E • Aldiniélishharaktirlikdorilar Steroid bolmighanyallughqayturushdoriliri • Pisxologiyilikdawalashlar • Vaksin (A- β) • Bashqaheterlikamillarningaldiniélishyakidawalash
Hazirélipbériliwatqantetqiqatlar • Sewebinitépish • A- βning birikip qélishméxanisimi, APPningroli • Patologiyelik alahidiliklirigeqaritadawalash • A- βniwaxtidatazilash, Vaksin (A- β),Tauningbirikipqélishinitosush • Waxtidaünümlüktoghradiagnosqoyush • Éniq bolghan biologiyilikbelgisinitépipchiqish • Aldiniélish • Herxilheterlikfaktorlirinitépipchiqish
Bizningtetqiqatlirimiz • Professor Arai Heiiningyitekchiligide baldur qozghilidighan ailideirsiyetqalidighan diwenglik heqqideélipbériliwatqantetqiqat • Yardemchi professor Shibata Nobutoningyitekchiligide gen tipi we bashqaheterlikamillarüstideélipbériliwatqantetqiqat
PospatmayYötkigüchi Aqsil(Phospholipid Transfer Protein; PLTP) Geni bilen Yashanghanlardiki Diwenglik KésiliningmunasiwétiheqqideYaponluqlarüstideélipbérilghantetqiqat • Arqakörinishi we Meqset Pospatmayyötkigüchi aqsil(PLTP) bolsa pospatmayni Yuquri zichliqtiki may toshighuchi aqsil(High Density Lipopro-tein; HDL)ghayötkepbéridighan aqsil bolup, yéqinqitetqiqatlarda bu xil aqsilning ademning nerwa hüjeyrisideTauningheddidin ziyade pospatlinip kétishinitosiyalaydighanlighi, shundaqla yashanghanlardiki diwenglik késilibimarlirining nerwa tuqulmiliridanahayitiköpiyipketkenningeksiche, ménge-yulunsuyuqliqidiki may yötkeshixtidariningnahayitiajizlapkétidighanlighi bayqaldi. Hemde,GilialhüjeyrisiningApoEniajirtipchiqirishighatesirkörsitidighanlighimu bayqaldi. Shunga biz PLTPningherxil gen tipi bilen ADningmunasiwétinitekshürüpbaqtuq.
Tetqiqatusuli • 180 bimar we 130 saghlamsélishturmaguruppisiüstide, Taqman-PCR usuliniqollinip, 5 tosattin üzgirishnuqtisi boyinche bimar we saghlam- sélishturmatetqiqatiélipbarduq. Shundaqla PLTP, ApoE we ADningmunasiwétinimutekshürüpbaqtuq. PLTP gene and SNPs rs1736493 rs6065904 rs378114 rs441346 rs2294213 3’ Exon16 5’ Exon1
Netije5xil nuqtaüstideélipbarghantetqiqatimizda, PLTP bilen AD ning ottirisidamunasiwetbayqalmidi, shundaqlabular bilen ApoEning otturisidimumunasiwetbayqalmidi
Mulahize • Bu qétimqitetqiqatimizda PLTP bilen AD ning munasiwétiéniqbolmayqaldi. Belkimtekshü-rüshobiktimizningsaniazbolghanliqi, tekshürgennoqtimizPLTPninghemmenoqtisiniözichigeélipketmigenliki sewep boldidepqaraymiz. Bundinkéyinkitetqiqatimizdatekshürüshobiktimizningsaninijiqlitip, PLTPningbashqanoqtilirishundaqlaPromotorrayonidikinoqtilarnimutekshürüpbéqishzörür.
