De rol van de overheid m.b.t. de aanmoediging van technologische innovatie in Vlaanderen

1. De rol van de overheid m.b.t. de aanmoediging van technologische innovatie in Vlaanderen Paul Zeeuwts Directievoorzitter IWT-Vlaanderen

2. Inhoud presentatie • Beknopte voorstelling IWT-Vlaanderen • Rationale van overheidsinmenging inzake technologische innovatie 'Technologiebeleid vs. (Technologisch) Innovatiebeleid' • Het Vlaamse technologie- en innovatiebeleid • Het IWT als centrale actor van het Vlaams innovatiebeleid • Belangrijkste instrumenten van het IWT als hefboom voor een 'innovatiever' Vlaanderen • Uitbouw van een 'Vlaams Innovatienetwerk' • 'Subsidiariteit' & beperkingen van het beleid inzake subsidiëring: Vlaanderen vs. België en Europa • Internationale vergelijking

3. 1. Het IWT in het kort Statuut: autonoom overheidsagentschap (onder de voogdij van Minister van Economie Van Mechelen) Sedert 1 feb. 2001: 'Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technoologie in Vlaanderen' (IWT-Vlaanderen) Missie: Enig loket voor het Technologisch Innovatiebeleid in Vlaanderen Promotie (technologische) innovatie door ondersteuning van zowel kenniscreatie als kennisdiffusie

4. 1. Het IWT in het kort (2) • Basisfuncties: • Financiële ondersteuning • Adviesverlening • Coördinatie van kennisintermediairen • Beleidsondersteuning (studiedienst) • Personeel: Over de 100 VTE, waarvan ca. 50 adviseurs (Dr. Ir./Dr./Ir./Lic. of Dr. Econ.). • Budget: Ca. 6 mld. BEF/jaar

5. 2. Rationale van het technologisch innovatiebeleid • Neo-klassieke theorie • Endogene groeitheorie • Innovatiesysteem-benadering • Nieuwe inzichten uit de neo-klassieke theorie: asymetrische informatiespreiding

6. Rationale 1: neo-klassieke theorie • Eind jaren 1970 – begin jaren 1980 • Twee paradigma: • Technologie = exogene factor, is 'not manageable' • (Wetenschappelijke) kennis = 'publiek goed' • Technologische voorsprong slechts een 'toevallig' (exogeen) uitvloeisel van wetenschappelijk baanbrekende uitvindingen (die quasi publiek beschikbaar zijn) • Dit leidt tot rationale voor het Wetenschapsbeleid: overheid moet wetenschappelijk basisonderzoek financieren (marktfalen), technologische vooruitgang zal wel volgen !

7. Rationale 2: endogene groeitheorie (1) • Vanaf begin jaren 1980 • Drie nieuwe basisprincipes: • Technologische kennis is GEEN zuiver 'publiek goed', want bron van concurrentievoordeel (verhoogde octrooiering in jaren '80) • Technologie is daarom ook groei-endogeen (economische agent integreert en baat technologische kennis uit voor eigen groei; Solow-residu) • Gebrek aan convergentie tussen high-tech en low-tech regio's verklaard door 'kennisspill-overs' van O&O-investeringen. Deze spill-overs ontmoedigen de actoren om in eigen O&O te investeren (liever overnemen dan zelf creëren, marktfaling)

8. Rationale 2: Endogene groeitheorie (2) • Hieruit worden volgende lessen getrokken: • Alleen wetenschappelijk onderzoek steunen is onvoldoende voor veralgemeende technologische vooruitgang (kennis niet publiek beschikbaar) • O&O-subsidies door de overheid zijn nodig om onder-investering in O&O (wegens spill-overs) te compenseren (rechttrekking marktfaling) • Additionaliteitsprincipe: stimulerend effect op gedrag van actoren • Sociale return van O&O-investeringen: aanzienlijk groter dan private return van O&O-investeringen (positieve externaliteiten) • 1. en 2. leiden tot rationale voor het Technologiebeleid (O&O-financiering), naast wetenschapsbeleid.

9. Rationale 3: Innovatiesysteem-theorie(1) • Begin jaren 1990 (inzichten vanuit 'evolutionary economics', institutionele sociologie) • Kernprincipes: • Leereffecten: technologie is groei-endogeen en genereert concurrentievoordelen voor diegene die het beheerst (via leerproces) • Innovatie vereist meer kennis en kunde dan alleen inventie/technologie (cfr. Schumpeter) • Systeem-benadering: naast de individuele innovatieactoren zijn de wisselwerkingen tussen de actoren van groot belang

10. Rationale 3: Innovatiesysteem-theorie(2) • 'Systeembenadering' = rationale voor nieuw beleid dat veel verder gaat dan enkel O&O-financiering: het (technologisch) innovatiebeleid • Beleidsaanpassingen op –minstens- 5 terreinen: • Naast technologiecreatie (O&O-steun) technologiediffusieook van groot belang • Niet-technologische aspecten (IPR, opleiding, marktinzichten, allianties en samenwerking, ...) ook essentiële kenniselementen • Verruiming van de doelgroepen: niet alleen de grote, O&O-intensieve bedrijven zijn volwaardige innovatieactoren (sensibilisering potentieel innoverende KMO's) • Innovatieproces = interactief proces. Nieuwe taak voor beleid: optimalisatie van de nodige interacties (al dan niet via financiering) • Naast marktfalen, ook bewust zijn van 'systeemfalen' en van 'overheidsfalen'

11. Rationale 4: Asymetrische informatiespreiding • Eind jaren 1990 • Systeemfalen vereist reorganisatie van durfkapitaalmarkt: In sommige vormen van innovatiefinanciering (meer in het bijzonder de financiering van high-tech start-ups) met: • Hoge onzekerheid over het potentiële succes op langere termijn, en • Asymetrische verdeling van informatie over het innovatiepotentieel, Treedt een gebrek op aan privé-durfkapitaal • Nieuwe beleidsinitiatieven voor financiële ondersteuning innovatieve start-ups (pre-seed)

12. IWT FWO Financieringsorganisaties Het IWT als centrale actor van het Vlaams innovatiebeleid Vlaamse Regering Internationale Organisaties Bedrijven VRWB VLIR KAWLSKA KAG AWI IWT Adviesorganen Beleidsvoorbereiding O&O dept. van bedrijven Universiteiten, Hogescholen Univ. interfacediensten, wetenschapsparken, incubatiediensten (spin-offs), ... Publiek Onderzoek Privé-onderzoek Universitaire brugorganisaties Sectorale Centra voor Collectief Onderzoek (43) (Semi-) Publieke onderzoeksinstellingen Wetenschappelijke instellingen (46) Internationale organisaties gevestigd in België/Vlaanderen (5) Non-Profit Private Instellingen (13) Organisaties voor Onderzoek & Technologie Bron: CAPRON H. en MEEUSEN W.(eds.), The National Innovation System of Belgium, 2000, p. 49 e.v.

13. Belangrijkste instrumenten van het IWT als hefboom voor een 'innovatiever' Vlaanderen • Financiële steun naar O&O • Speciale projecttypes voor KMO's • Adviesverlening, contactpunt voor innovatie • Ondersteuning van de innovatiecapaciteit en kennistransfer: • Als financierder; • Als coördinator • Beleidsondersteuning (studiedienst)

14. Financiële steun naar O&O • O&O ?: • Generisch / Strategisch Basis-Onderzoek (GBOU, Doctorale Specialisatiebeurzen, Post-Doc Onderzoeksmandaten) • Industrieel (basis-) Onderzoek (R&d) • Prototype/ Ontwikkeling (r&D) • Collectief onderzoek (o.m. collectieve sectoriële onderzoekscentra; bv. WTCM) • Kenmerken: • Projectmatig; • Technologisch innoverend + industrieel-economische valorisatiepotentieel; • 'Bottom-up' vs. 'Top-down' (themagebonden, steeds meer afgebouwd); • Specifieke producten voor KMO's.

15. Speciale Projecttypes voor KMO's • KMO = : • < 200 werknemers; • jaaromzet < 15 mln ECU / 600 mio BEF; • Max. voor 30% gecontroleerd door niet-KMO. • voor hen soepelere modaliteiten: • voorbespreking • beperktere projectaanvraag (documenten) • snellere procedure • speciale projecttypes (KMO-Innovatiestudies en KMO-Innovatieprojecten) (recente hervorming en stroomlijning)

16. Evaluatieprocedure • ontvankelijkheidsanalyse binnen 14 dagen • grondige bespreking tussen aanvrager(s) en adviseurs • raadpleging externe expertencollege • Eindbeslissing: raad van bestuur • tijdsduur : max. 75 werkdagen na ontvankelijkheid • In de loop van project: opvolging

17. Ondersteunen van de innovatiecapaciteit & kennistransfer als financierder • HoBU-projecten: projecten van technologieverspreiding uitgevoerd door Vlaamse hogescholen, vnl. ter ondersteuning van KMO's (gebruikerscommissies) • TAD's van de collectieve centra : expertadvies op korte termijn in traditionele sectoren • Projecten van innovatiestimulering (begeleiding) • financiering van clusters en aanverwante intiatieven • (Binnen O&O-steun: bevordering van samenwerking en interactie van bedrijven onderling en van samenwerking met kennisinstituten)

18. Adviesverlening, contactpunt • betrokkenheid IWT bij de Europese programma's (bijstand bij opstellen van projectaanvragen en vertegenwoordiging in programma-comités) • stimuleren van KMO's om deel te nemen aan Europese projecten, bijv. CRAFT-actie • bevorderen van technologietransfer, bijv. tussen ondernemingen binnen Europa ('Innovation Relay Centers', VIA), door deelname aan beurzen e.d. • Adviesverlening inzake Intellectuele Eigendomsrechten (octrooien)

19. Ondersteunen van de innovatiecapaciteit en kennistransfer als coördinator • uitbouw van een 'Vlaams Innovatienetwerk', door coördinatie van de organisaties/intermediairen inzake (technologische) innovatie • 'Doen-doen'-gedachte ! • Steun met voorwaarde van samenwerking en doorverwijzing • Coördinatieplatformen • (Elektronisch) Innovatienetwerk : netwerk tussen intermediairen voor beantwoorden van vragen van bedrijven

20. Beleidsondersteuning • Samentelling van input & output-indicatoren over de innovatie-performantie van Vlaanderen (enquêtes) • Studies rond het 'Vlaams Innovatiesysteem' • Vb. O&O-subsidies: additionaliteit vs. substitutie ? • 'Ad hoc'-beleidsstudies (vb. Lucht- en Ruimtevaart, deelname aan Airbus 380)

21. 4. Beperkende factoren & Subsidiariteit (1) • Vlaams beleid beperkte manoeuvreerruimte wegens 'interactie' met andere bevoegde niveau's/organen: • World Trade Organization & GATT-akkoorden leggen eigen beperkende maatregelen (zie bv. overheidssteun naar luchtvaartssector – Airbus) • Europees niveau: EC-Kaderregeling voor O&O-steun van lidstaten

22. 4. Beperkende factoren & Subsidiariteit (2) • Europa: • R&D-kaderprogramma's Europese Commissie • EUREKA (multilateraal, Vlaamse steun door het IWT) • ESA (multilateraal) • CERN, EMBL, ESFR, ... (multilateraal) • Federaal België / Gewesten: onduidelijke afbakening, in sommige gevallen specifiek samenwerkingssakkoord nodig Federaal: vooral deelname België internationale ruimtevaart (vnl. ESA): ca. 6 mld. BEF/jaar

23. Overheidsbudgetten voor O&O: Vlaanderen internationaal vergeleken

24. O&O-performantie van Vlaanderen in internationale context: de inputs

25. O&O-performantie van Vlaanderen in internationale context: de outputs