dr inż. Łukasz Paluch

1. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 -Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi UWARUNKOWANIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMIN WIEJSKICH MAŁOPOLSKI A PERSPEKTYWY PRZEKAZANIA GOSPODARSTWA ROLNEGO NASTĘPCY - studium przypadku Zakład Ekonomii i Polityki Gospodarczej, Zakład Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Instytut Ekonomiczno-Społeczny Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie dr inż. Łukasz Paluch

2. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 2 PLAN WYSTĄPIENIA • Wprowadzenie • Cel główny badań • Organizacja i metodyka badań • Lokalizacja badań • Wyniki badań • Wnioski

3. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 3 WPROWADZENIE • Na przeobrażenia obszarów wiejskich coraz większy wpływ wywierają procesy globalizacji i urbanizacji, których skutkiem są nie tylko zmiany struktury podmiotowej gospodarki narodowej przejawiające się w zmniejszaniu znaczenia rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej, ale również zmiany w strukturze społeczno-zawodowej, w tym wzrost zatrudnienia w sektorze pozarolniczym, a także porzucanie działalności rolniczej. • Rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej zmienia często profil funkcjonalności gmin w wymiarze społeczno-gospodarczym, a możliwość znalezienia atrakcyjniejszej pracy w sektorze usług lub przemyśle sprawia, że zainteresowanie młodych ludzi pracą w rolnictwie jest bardzo znikome.

4. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 4 WPROWADZENIE • Dynamika procesów dezagraryzacyjnych w sferze społeczno-gospodarczej, tj. niosących ze sobą zmniejszanie zatrudnienia w rolnictwie, a także zamieranie tradycyjnej kultury chłopskiej i wiejskiej są jednak uzależnione również od szeregu uwarunkowań obiektywnych, w tym położenia obszarów wiejskich względem większych miast. • Bliskość dużego miasta, o wyraźnie bogatszej strukturze rynku pracy od strony popytowej, przyczynia się do zmniejszenia znaczenia rolnictwa w strukturze gospodarki danej jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto napływ ludności miejskiej do gmin położonych w strefach podmiejskich (subrubanizacja) powoduje zmianę ich dotychczasowego profilu funkcjonalności w wymiarze społeczno-gospodarczym.

5. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 5 WPROWADZENIE • W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż procesy dezagraryzacji wsi są zatem obecnie najsilniejsze w regionach o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego, a także w regionach bardzo rozdrobnionych agrarnie. • Można zatem postawić tezę, iż szczególnie nasilone procesy dezagraryzacyjne, w tym problem braku następców w gospodarstwach rolnych Małopolski dotyczy szczególnie jednostek samorządu terytorialnego o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego, a także położonych w bliskiej odległości od ośrodków miejskich.

6. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 6 CEL GŁÓWNY Celem opracowania jest próba oceny wpływu poziomu rozwoju gospodarczego gmin wiejskich województwa małopolskiego oraz ich położenia względem ośrodków miejskich na stan rolnictwa i perspektywy sukcesji gospodarstw rolnych, zlokalizowanych na ich obszarze.

7. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 7 Zdefiniowanie problemu badawczego I ETAP Analiza danych (2004-2010)(BDL, SAS) Zastosowanie metody unitaryzacji zerowanej Wyznaczenie syntetycznych miar rozwoju (125 gmin wiejskich) S T U D I U M L I T E R A T U R Y Podział 125 gmin wiejskich ze względu na poziom rozwoju gospodarczego (4 grupy) Podział gmin o najwyższym poziomie rozwoju ze względu na położenie (grupa I) II ETAP Wywiad z kwestionariuszem (13 gmin dobranych w sposób celowy) Analiza zebranego materiału Rysunek 1. Organizacja badań Źródło: opracowanie własne.

8. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 8 ORGANIZACJA I METODYKA BADAŃ Zestaw zmiennych charakteryzujący poziom rozwoju gospodarczego: x1(s)- wskaźnik serwicyzacji gospodarki w 2010 r., x2(s)- liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON przypadających na 1000 mieszkańców w 2010 r., x3(s) - wielkość dochodów własnych na 1 mieszkańca w latach 2004 - 2010 [zł], x4(s) - udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem w latach 2004 - 2010 [%], x5(s)- wielkość środków pozyskanych z budżetu UE na 1000 mieszkańców w latach 2007 – 2010 [zł], x6(s)- wielkość wpływów do budżetu z tytułu podatków na 1 mieszkańca w 2010 r. [zł].

9. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 9 LOKALIZACJA BADAŃ Tabela 1. Podział gmin wiejskich w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego Źródło:opracowanie własne. Tabela 2. Podział gmin wiejskich o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego ze względu na położenie

10. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 10 WYNIKI BADAŃ Tabela 3. Wybrane charakterystyki gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich Źródło:obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

11. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 11 WYNIKI BADAŃ Tabela 4. Wybrane charakterystyki struktury agrarnej badanych gmin wiejskich Źródło:obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

12. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 12 WYNIKI BADAŃ Tabela 5. Główne źródła dochodu gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich Źródło:obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

13. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 13 WYNIKI BADAŃ Tabela 6. Struktura wiekowa i wykształcenie kierowników gospodarstw rolnych badanych gmin wiejskich Źródło:obliczenia własne na podstawie: danych PSR 2010.

14. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 14 WNIOSKI • Wyraźnie rozdrobniona struktura agrarna oraz występowanie niekorzystnych warunków do gospodarowania ziemią, generujące ograniczone możliwości uzyskania parytetowych dochodów z małopolskiego rolnictwa, które są znacznie niższe niż średnio w kraju powoduje, ograniczenie w sukcesji gospodarstw rolnych Małopolski, gdzie dla ponad 25% gospodarstw wiek ich kierowników przekroczył 55 lat.

15. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 15 WNIOSKI • Trudności w skutecznym przekazaniu gospodarstw Małopolski związane są jednak nie tylko ze specyficznymi uwarunkowaniami natury środowiskowej, ale wynikają one także z problemu odpływu młodzieży z obszarów peryferyjnych regionu w kierunku intensywnie rozwijających się ośrodków miejskich, o wyraźnie bogatszej strukturze rynku pracy od strony popytowej, zjawiska wzmożonej emigracji zagranicznych oraz napływu ludności miejskiej do gmin położonych w strefach podmiejskich, co powoduje zmianę ich dotychczasowego profilu funkcjonalności w wymiarze gospodarczym.

16. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 16 WNIOSKI • Prowadzone badania w jednostkach samorządu terytorialnego, o statusie wiejskim, zlokalizowanych na obszarach peryferyjnych Małopolski wykazały, iż zjawisko intensywnych emigracji zarobkowych w kierunku miast i zagranicę jest czynnikiem destymulującym rozwój produkcji rolniczej, a tym samym perspektywy przekazania gospodarstw rolnych następcy. Większość z pytanych respondentów stwierdziła bowiem, że spośród 23% gospodarstw uznanych za potencjalnie rozwojowe, w co piątym z nich istnieją możliwości skutecznego przekazania gospodarstwa następcy.

17. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” 17 WNIOSKI • Analiza pozyskanego materiału empirycznego wskazała, iż w gminach wiejskich, usytuowanych w strefach podmiejskich województwa małopolskiego spośród 14% gospodarstw potencjalnie rozwojowych, zaledwie co ósme posiada ewentualnego następcę. Rolnictwo ulega tu zatem nasilonym procesom dezagraryzacji, co związane jest z kolei, z napływem ludności miejskiej, której działalność gospodarcza zmienia często profil funkcjonalności gminy w wymiarze gospodarczym, a gospodarstwo rolne nie stanowi głównego źródła dochodu, ograniczając tym samym zainteresowanie młodych ludzi jego przejęciem i prowadzeniem produkcji rolnej.

18. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „Młodzież w gospodarstwach rodzinnych i na obszarach wiejskich Europy” DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr inż. Łukasz Paluch Zakład Ekonomii i Polityki Gospodarczej, Instytut Ekonomiczno-Społeczny Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie