“DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ” HOŞGELDİNİZ... ŞENER ÖZTÜRK

1. “DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ” HOŞGELDİNİZ... ŞENER ÖZTÜRK VERGİ DENETMENİ 03 ŞUBAT 2007

2. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • ENVANTERİŞLEMLERİ ( VUK MD.186-192 ) İktisadi bir kıymetin varlığının kayıtlar ve belgeler üzerinde yapılacak olan çalışmalarla tespit edilmesine ENVANTER adı verilir. İktisadi Kıymet: İşletmeye dahil mevcutlar, alacaklar ve borçlar. (VUK.186) İktisadi bir kıymetin varlığının fiili olarak, yani elle sayılarak tespit edilmesine fiili envanter, kayıt ve belgeler üzerinden tespit edilebilmesine ise ise kaydi envanter adı verilir. *VUK’nun 186’ncı maddesi gereğince, envanter ise; bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir. Şu kadar ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder. *ENVANTER İŞLEMİ YAPACAK OLANLAR; *Bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefler, *Her türlü ticaret şirketleri, *Kurumlar vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler, *İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleridir.

3. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ENVANTER İŞLEMLERİ Muhasebe uygulamasında envanter işlemleri genel olarak aşağıdaki sıraya göre yapılır: 1-Dönem sonunda muhasebe kayıtlarına göre genel geçici mizandüzenlenir. 2-Muhasebe dışı envanter işlemleri yapılarak iktisadi kıymetlerin gerçek durumu tespit edilir. 3-Muhasebe dışı envanter sonuçları ile genel geçici mizan karşılaştırılır varsa farklar bulunur. 4-Bulunan farkların sebeplerine göre gerekli düzenleyici muhasebe kayıtları yapılarak muhasebe içi envanter işlemleri yapılır. 5-Muhasebe kayıtları ile envanter sonuçlarının uyumu sağlanarak genel kesin mizan değerlendirilir. 6-Daha sonra mali tablolar düzenlenir.

4. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ENVANTER ZAMANI: • Dönem sonu envanteri 31 Aralık tarihli bilanço günü itbariyle yapılır. Ancak envanter bazı işlemlerde daha uzun bir süre gerektirebilir. TTK. 72’de “...aksine hüküm olmadıkça, iş yılı sonu için çıkarılacak envanter ve bilançoların gelecek iş yılının ilk üç ayı içinde tamamlanmış olması lazımdır.” Denmektedir. VUK’ta buna ilişkin bir açıklık yok fakat beyanname verme süresini zımnen kabul ettiğini söyleyebiliriz. Ne zaman çıkarılırsa çıkarılsın 31/12 tarihli bilanço günündeki neticeleri gösterir. • Envanter esas itibariyle yıllık olarak çıkartılır ve envanter defterine kaydolunur. Ancak büyük mağazalar ve eczaneler fiili envanterlerini üç yılda bir çıkartabilirler. Fiili envanter yapılmadığı dönemlerde değerleme kaydi envanter üzerinden yapılır.

5. Envanter Defteri ve Listeleri: • İşletmeler bilanço günü itibariyle muhasebe dışı envanterde saptanan tüm varlık ve borçları, dökümlü olarak envanter defterine kaydederler. Ayrıca dönemsonu bilançosu da deftere geçirilir. • Geniş iş hacmi olan ve çok çeşitli mal bulunduran büyük işletmeler, envanterlerini listelere yazabilir ve bunların özetini envanter defterine kaydedebilirler. Ancak bu listelerin; sayfa numarası ile sıralanması, tarihin belirtilmesi, işletme yetkililerince imzalanması ve envanter defteri gibi saklanması gerekmektedir (VUK md. 185, 188). • Amortismana tabi kıymetlerin ayrı olarak envantere alınması gerekmektedir. Ayrı envantere alınmak, envanter defteri veya listesinin ayrı bir yerinde gösterilmesi şeklinde olabileceği gibi, ayrı amortisman defteri tutulması şeklinde de olabilir. Envanter kayıtlarında bu iktisadi kıymetler için yıllar itibariyle ayrılan amortismanlar ayrı olarak gösterilmelidir (VUK md. 189).

6. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ DEĞERLEME Değerleme;VUK’nun 258. maddesi gereğince, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlardaki değerlerinin takdir ve tespitidir. • Tanım uyarınca değerleme; • A) Tespit • B) Takdir • Şeklinde yapılmaktadır. • Tespit,mükelleflerce VUK’nunda yer alan değerleme ölçüleri kullanılarak yapılan değerleme işlemi, • Takdirise, mutat değerleme ölçüleri kullanılarak değerleme yapılamadığı takdirde idare tarafından yapılan takdir işlemidir. (VUK Madde 267)

7. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ DEĞERLEMEÖLÇÜLERİ 1.Maliyet bedeli (VUK. MADDE 262) (1-Gayrimenkuller, 2-DemirbaşEşya, 3-Özel maliyet bedeli, 4-Zirai mahsuller, 5-Hayvanlar,) 2.Borsa rayici (VUK. MADDE 263) (Yabancı paralar,devlet tahvili ve hazine bon) 3.Tasarruf değeri(VUK. MADDE 264) 4.Mukayyet değer (VUK. MADDE 265) (1-Senetsiz alacak ve borçlar, reeskont uygulaması yapılmayan senetli alacak ve borçlar,2-İlk tesis ve taazzuv giderleri ile peştemallıklar,3-Aktif ve geçici hesaplara ilişkin kıymetler, 4-Karşılıklar.) 5.İtibari değer (VUK. MADDE 266) (Kasa) 6.Vergi değeri(VUK. MADDE 268) (Bina ve araziler ) 7.Rayiç bedel (VUK. MÜK. MADDE 266) (1-Veraset Ve İntikal V.K’nun 10/c maddesinde yer alan menkul kıymetler, 2-Gemiler) 8.Emsal bedeli ve ücreti (VUK. MADDE 267) 1-Ortalama Fiyat Esası, 2-Maliyet Bedeli Esası, 3-Takdir Esası) 9.Alış Bedeli(Hisse senetleri, kapsama dahil yatırım fonları katılma belgeleri ) 10. Tapu Siciline Kayıtlı Bedel “Tescile tabi bilumum hakların değeri, tesisleri sırasında tapu siciline kaydedilen bedeldir.”(V.U.K. Md. 296). 11.Ortalama Perakende Satış FiyatıHizmet erbabına verilen ayınlar(G.V.K. Md. 63).

8. ÖRNEKLER ve BAZI HATIRLATMALAR • MALİYET BEDELİ • İktisap için yapılan ödemeler • Değerin arttırılması için yapılan ödemeler • Bunlara müteferri (bağlı) olarak yapılan ödemeler • EMSAL BEDELİ VE ÜCRETİ • Değerleme konusu malın gerçek değerinin; - belli olmaması, - bilinmemesi, - doğru olarak tespit edilememesi halinde uygulanır. • Normal fire ve zaiyatlar için emsal bedelinin tespitine gerek yoktur. Ortalama Fiyat Esası: Maliyet Bedeli Esası: Takdir Esası:

9. 1- Ortalama Fiyat Esası:

10. 2- Maliyet Bedeli Esası: • VUK. 275. uyarınca imal edilen mal maliyetine genel idare giderlerinden pay verilmesi ihtiyaridir. Dolayısıyla normal hallerde maliyet bedeli esasında emsal bedeli hesaplamasında genel idare giderleri dikkate alınmayabilir. • Ancak KDV. 27 uyarınca emsal bedeli tespitine esas alınacak maliyet bedeline, genel idare giderlerinden pay verilmesi zorunludur.

11. 3- Takdir Esası: • Takdir yoluyla emsal bedel tespiti, ortalama fiyat ve maliyet bedeli esasının uygulanamadığı hallerde, ya mükellefin müracatı ya da idarenin talebi ile yapılır. Örnek: • İşletmeden çekilen gayrimenkuller,

12. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ 1- HAZIR DEĞERLER • Hazır değerler işletme varlıklarının en likit olanlarıdır. Bu varlıkların en önemli özelliği herhangi bir değer kaybına uğramaksızın her an nakde çevrilebilme imkanlarının bulunmasıdır. Ancak menkul kıymetler bu özelliği taşısalar dahi bu grup içinde yer almamaktadır. Bu grup içinde şu varlıklar yer alır; • - Nakit Paralar, • - Çekler, • - Bankalarda Bulunan Değerler. • - Diğer Hazır Değerler.

13. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ A- KASA HESABI Kasa hesabı, daima borç bakiyesi verir veya sıfır olur. Hiçbir şekilde alacak bakiyesi vermemesi gerekir. • Kasa hesabının alacak bakiyesi vermesi; muhasebe işlemlerinde hata olduğunu gösterir. Muhasebe işlemlerinin doğru olduğu iddia edildiğinde ise bu durum ya gelirlerin gizlendiği ya da gerçek dışı ödemelerin sanki yapılmış gibi kayıtlara intikal ettirildiği anlamına gelir ki bu da V.U.K.’nun 30/4. maddesine göre re’sen takdir nedeni olup, cezalı tarhiyata yol açabilir. • Kasa sayımı sonucu kasa fazlası çıkması halinde, bu fark vergi uygulaması açısından matraha ilave edilmekte, kasa sayım noksanlığının çıkması halinde ise, bu farklılık mali kârın tespiti açısından gider kabul edilmemektedir. Bu nedenle kasa sayım farklılığının nedeni bulunana kadar ilgili cari hesapta bekletilmesi, ancak dönem sonuna kadar farklılığın nedeni bulunmazsa olağandışı gelir ve gider olarak kayıtlara alınması gerekir. • Dönem sonu kasa bakiyesinin çok büyük meblağlarda olması halinde bu paranın kasada olamayacağı ortaklar tarafından kullanılmış olduğu gerekçesiyle örtülü kazanç dağıtımı sayılarak cezalı tarhiyata muhatap olunabilir. Bu nedenle dönem sonu kasa bakiyesinin işletmenin büyüklüğüne iş hacmine ve kasa işlemlerinin yoğunluğuna uygun bir rakam olması gerekir. • Kasada mevcut yabancı paralar efektif alış kuru ile değerlenir. Döviz cinsinden değerleme farkları olumlu ise, kambiyo karı olarak, olumsuz farklar ise kambiyo zararı olarak dönem matrahının tespitinde dikkate alınır.

14. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • ÖRNEK • Kasa sayım fazlası halinde, • _____________________ / ________________________ • 100 Kasa Hesabı XXX 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları XXX • _____________________ / ________________________ • - Kasa fazlalığının nedeni bilenmiyorsa yapılması gereken kayıt; • _____________________ / ________________________ • 100 Sayım ve Tesellüm Fazlaları XXX 671 Önceki Dönem Gelir ve Karlar XXX • _____________________ / ________________________

15. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • Kasa sayım noksanı • ________________ / _____________________________ • 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları XXX • 100 Kasa Hesabı XXX • _____________________ / ________________________ • - Kasa noksanlığının nedeni kasa sorumlusu ise; • _____________________ / ________________________ • 135 Personelden Alacaklar XXX • 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları XXX • _____________________ / ________________________ • - Kasa noksanlığının nedeni çalınma ise veya neden bilinemiyorsa, • hesap şu şekilde kapatılır; • _____________________ / ________________________ • 689 Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar XXX • 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları XXX • _____________________ / ________________________

16. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • Yabancı Parala • ____________________/_________________ • 100 Kasa XXX • 646 Kambiyo Karları XXX • Lehte oluşan kur farkı • _______________________/______________ • 656 Kambiyo Zararları XXX • 100 Kasa XXX • Aleyhte oluşan kur farkı • ____________________ / ________________

17. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ÖRNEK: (x) A.Ş. Nde,

18. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • ____________________/_________________ • 100 Kasa 500.000.000 100.02.01 Euro Kasası • 646 Kambiyo Karları 500.000.000 • _______________________/______________ • 656 Kambiyo Zararları 1.500.000.000 • 100 Kasa 1.500.000.000 • 100.02.02 Dolar Kasası • ___________________ / ________________

19. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ Yabancı Paralara İlişkin Bazı Özel durumlar • Normalde borsa rayiciyle değerlenmesi gerekirken yabancı paralar kambiyo borsası olmadığından efektif alış kuru ile değerlenir. • Döviz büfeleri, Ziraat Bankası’na teminat olarak bloke ettirdikleri dövizleri VUK. 280. uyarınca (borsa rayici –efektif alış kur) değerlemeye tabi tutacaktır.(Gelir İdaresi) Danıştay’ın görüşü bu kuruluşlarda değerleme sonucu ortaya çıkan kur farklarının gelir kaydedilmemesi gerektiği yönünde. • Döviz olarak verilen ve alınan avanslar değerlemeye tabi değil.

20. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ B- ÇEKLER • Türk Ticaret Kanunu’nda vadeli çek olmamakla birlikte uygulamada vadeli çek kullanılmaktadır. • Vadeli çekler de reeskont işlemine tabi tutulabilmekte ancak reeskont gelir ve gideri cari dönem mali kazancının tespitinde dikkate alınamamaktadır. Ticari kazancın tespitinde dikkate alınan çek reeskont geliri mali kazancın (vergi matrahının) tespitinde ticari kazançtan indirilmeli, çek reeskont gideri de ticari kazanca eklenmelidir.

21. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ C- BANKALAR *Bu hesap, işletmece yurtiçi ve yurtdışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar. Bankalara para olarak veya hesaben yatırılan değerler borç, çekilen tutarlar ile üçüncü kişilerce tahsil edildiği anlaşılan çek ve ödeme emirleri alacak kaydedilir. *Banka hesabında TL ve döviz cinsinden paralar tutulduğu için TL cinsinden kıymetler mukayyet değerle, döviz cinsinden değerler ise, Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan ilgili efektif alış kuru ile değerlenirler. *Bankalar hesabının envanteri yapılırken öncelikle bankalar hesabı ile ilgili yanlış ve eksik kayıtların düzeltilmesi yapılarak muhasebe kayıtlarının banka ekstreleri ile uyumu sağlanır. *Bankalarda bulunan yabancı para mevcutlarının dönem sonunda mutlaka değerleme işlemi yapılarak oluşan kur farklarının ilgili hesaplara alınması gerekir.

22. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ VADELİ MEVDUAT HESAPLARININ DEĞERLEMESİ 5228 Sayılı Kanunile VUK’nun 281 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir.” ibaresi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.” Bundan böyle ticari işletmelerinin aktifine kayıtlı mevduat hesapları bulunan mükellefler, bu hesapları dolayısıyla vadesinde elde edecekleri faiz gelirinden değerleme gününe kadar oluşan kıst döneme ait kısmı ilgili oldukları dönemde gelir yazmak suretiyle kurum kazançlarına dahil edeceklerdir. Ticari işletmeler aktifine kayıtlı repo hesapları için de aynı şekilde işlem yapacaklardır. Örneğin;( X ) Limited Şirketi’nin, 01.07.2004 tarihinde açtırmış olduğu 1 yıl vadeli mevduat hesabı dolayısıyla vade tarihi olan 01.07.2005 tarihinde 120 milyar lira faiz geliri elde ettiği bir durumda söz konusu kazancın tamamı eskiden olduğu gibi 2005 yılı kurum kazancının tespitinde değil, toplam faiz gelirinin 01.07.2004 – 31.12.2004 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 60 milyar lira 2004 yılı kurum kazancının hesabında, 01.01.2005 – 30.06.2005 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 60 milyar lira 2005 yılı kurum kazancının hesabında gelir olarak dikkate alınacaktır.

23. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ VADELİ MEVDUATLARIN İŞLEMİŞ FAİZLERİNE İSABET EDEN STOPAJLARIN MAHSUBU Vadesi değerleme gününden sonra olan repo ve ters repo işlemleri ile vadeli mevduat hesaplarına ilişkin olarak, değerleme gününe kadar tahakkuk eden ve ticari kazancın tespitinde gelir olarak dikkate alınan faiz tutarları üzerinden, ilgili dönem beyannamesinin verilmesi gereken sürenin sonuna kadar tevkif edilmiş olan verginin, beyannameye ithal edilen gelire isabet eden kısmı hesaplanan vergiden mahsup edilecektir. Buna göre; vadesi değerleme gününden ( 31 Aralık 2004 ) sonra, ancak beyanname verme tarihinden önce dolan mevduat hesaplarında kıst olarak hesaplanıp gelir yazılan işlemiş faizlere isabet eden gelir vergisi stopajı mahsuba konu edilebilecektir. Vadesi beyanname verme süresinden sonra ( Gelir Vergisinde izleyen yıl 15 Mart, Kurumlar Vergisinde izleyen yıl 15 Nisan ) dolan mevduat hesaplarında ise stopajın tamamı faiz ödemesinin yapıldığı yıla ilişkin gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinde hesaplanan vergilerden yapılacaktır.

24. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ VADELİ MEVDUATLARIN İŞLEMİŞ FAİZLERİNE AİT STOPAJLARIN MAHSUBU Örneğin;(X) Limited Şirketi vadesi 31.03.2005 tarihinde dolan 6 ay vadeli mevduat hesabından 300 milyar lira brüt faiz geliri elde etmiş bankaca faiz ödemesi sırasında 48 milyar lira gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır. Söz konusu faiz gelirinin 01.10.2004 – 31.12.2004 tarihleri arasında kalan üç aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 150 milyar lira 2004 yılı kurum kazancının hesabında, 01.01.2005 – 31.03.2005 tarihleri arasında kalan üç aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 150 milyar lira ise 2005 yılı kurum kazancının hesabında gelir olarak dikkate alınacaktır. Aynı şekilde bankaca faiz ödemesi sırasında yapılan 48 milyar lira gelir vergisi tevkifatının 01.10.2004 – 31.12.2004 tarihleri arasında kalan üç aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 24 milyar lira 2004 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde, 01.01.2005 – 31.03.2005 tarihleri arasında kalan üç aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 24 milyar lira ise 2005 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde hesaplanan kurumlar vergisinden mahsup edilebilecektir. Aynı örnekte mevduat hesabının vadesinin 15 Nisan 2005 tarihinden sonraki bir tarihte dolacağı, dolayısıyla gelir vergisi stopajının da bu tarihten sonra yapıldığı bir durumda ise yapılan stopajın tamamı 2005 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde hesaplanan kurumlar vergisinden mahsup edilebilecek, 2004 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde ise bu gerekçe ile herhangi bir mahsup yapılmayacaktır.

25. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ BANKA KREDİLERİNİN YIL SONU DEĞERLEMESİNDE DÖNEM SONUNA KADAR İŞLEMİŞ OLAN FAİZLER GİDER OLARAK DİKKATE ALINABİLECEKTİR. 5228 Sayılı Kanun ile VUK’nun 285 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir.” ibaresi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.” Bundan böyle finansman ihtiyaçlarını banka kredisi kullanmak suretiyle karşılayan mükellefler, banka kredisi borçları nedeniyle değerleme gününe kadar oluşan kıst döneme ait tahakkuk etmiş ancak ödememiş bulundukları faizleri de gider olarak kurum kazancından indirebileceklerdir. Örneğin;( X ) Limited Şirketi’nin, 01.07.2004 tarihinde almış olduğu 1 yıl vadeli banka kredisi dolayısıyla vade tarihi olan 01.07.2005 tarihinde defaten 120 milyar lira faiz ödemesinde bulunacağı bir durumda, söz konusu faiz giderinin tamamı 2005 yılı kurum kazancının tespitinde değil, toplam faiz giderinin 01.07.2004 – 31.12.2004 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 60 milyar lira 2004 yılı kurum kazancının hesabında, 01.01.2005 – 30.06.2005 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 60 milyar lira 2005 yılı kurum kazancının hesabında gider olarak dikkate alınacaktır.

26. Repo • Repo işlemleri eskiden menkul kıymetler içinde gösterilmekteydi. 67 seri no.lu KVK Genel Tebliği ile bu uygulama kaldırılmış, repo işlemlerinin de vadeli mevduat olarak değerlendirileceği düzenlenmiştir. Bu nedenle dönem sonu itibariyle geri dönmeyen repo bedelleri de mukayyet bedeli ile bilançonun Bankalar kalemi içinde (vadeli mevduat gibi) gösterilecektir.

27. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ D- DİĞER HAZIR DEĞERLER • Diğer hazır değerler içinde nakit para, çekler ve bankadaki paralar dışında diğer hazır değerler yer alır. Bu hazır değerlerin en önemlileri; • - Henüz bedeli tahsil edilmemiş kredi kartı slipleri, • - Henüz bedeli tahsil edilmemiş menkul kıymet kuponları, • - Henüz işletmeye ulaşmamış yoldaki paralar. • - Pul kasası • Diğer hazır kıymet kalemleri mukayyet bedelle değerlenir. Dövizli kıymetlerde mukayyet bedel efektif alış kuru ile yapılacak kur değerlemesi sonuçlarına göre düzeltilir.

28. DEĞERLEME ve DÖNEM SONU İŞLEMLERİ • MENKULKIYMETLERİNDEĞERLEMESİ • * Menkul kıymetler ; Faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden yararlanarak kâr elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kâr-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi finansal araçlardır. * VUK’nun 279’uncu maddesi gereğince, bir kısım menkul kıymetler borsa rayici, bir kısım menkul kıymetler alış bedeli ile bir kısmı ise kar ilaveli alış bedeliyle (kıst getiri ölçütü) değerlenmektedir. A) Alış Bedeli Ölçütü, • Hisse Senetleri • Portföyünün % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senedinden oluşan Yatırım Fonları Katılma Belgeleri B) Borsa Rayici Ölçütü, • Varlığa Dayalı Menkul Kıymet, Finansman Bonoları • Devlet Tahvili • Hazine Bonosu • Gelir Ortaklığı Senedi ,Özel Sektör Tahvili C) Kıst Getiri Ölçütü, • Yatırım Fonu Katılma Belgeleri,(Alış Bedeli ile Değerlenemeyenler)

29. Örnek - 1 • 25.000 TLx 1.000.000 Adet =25.000.000.000 Hisse senedi alınmış. 31.12.2004 tarihinde söz konusu hisse senedinin borsadaki ağırlıklı ortalama fiyatı 40.000/15.000 TL olarak gerçekleşmesi durumlarında borsa rayici değil alış fiyatı olan 25.000 TL’dan yani 25.000.000.000 TL olarak değerlenecektir. • Not:HS’lerinin ediniminde yüklenilen finansman giderleri ile kur farkları, HS’lerinin alış bedeline eklenmez. Gider kaydedilir.

30. Örnek - 2

31. Örnek - 3

32. Çalınma ve kaybolma halinde söz konusu emtianın herhangi bir biçimde gider olarak kaydedilmesi mümkün değildir. (çünkü, kazancın elde edilmesi için yapılmış bir gider olarak kabul edilmemekte, sermayede meydana gelen azalma olarak değerlendirilmektedir.) • Fireye isabet eden kısmın hasılatı da olmayacağından bu kısma isabet eden tutar satılan mal maliyeti içinde yer almaktadır. • Sayım noksan ve fazlalarına ilişkin 197 – Sayım ve Tesellüm Noksanları ve 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları hesapları birbirinden mahsup edilemez söz konusu fazlalar 679 – Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına gelir kaydedilir, noksanlar ise gider olarak dikkate alınamaz.

33. DÖNEM SONU İŞLEMLERİ“ALACAKLAR “ Hazırlayan: ŞENER ÖZTÜRK

34. Senetli ve senetsiz alacaklar • Reeskont işlemleri • Şüpheli alacaklar • Değersiz alacaklar • Vazgeçilen alacaklar • Diğer alacaklar

35. İşletme varlıkları içinde yer alan ve ticari alacak olarak nitelendirilen alacaklar, işletmelerin ticari işlemleri sonucu oluşan alacaklardır.Ticari faaliyetle ilgili olmakla birlikte bir ticari işlem sonucu oluşmayan alacaklar diğer alacaklar içinde gösterilir.

36. DÖNEN VARLIKLAR DURANVARLIKLAR • 12-TİCARİ ALACAKLAR 22. TİCARİ ALACAKLAR • 120-ALICILAR 220-ALICILAR • 121-ALACAK SENETLERİ 221-ALACAK SENETLERİ • 122-ALACAK SNT REESKONTU 222-ALACAK SNT REESKONTU • 126-VER DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 226-VER DEPOZİTO VE TEMİNATLAR • 127-DİĞER TİCARİ ALACAKLAR 229-ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞ • 128-ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR • 129-ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIĞI 13-DİĞER ALACAKLAR 23-DİĞER ALACAKLAR • 131.ORTAKLARDAN ALACAKLAR • 132-İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR 231-ORTAKLARDAN ALACAKLAR • 133-BAĞLI ORT. ALACAKLAR 232-İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR • 135-PERSONELDEN ALACAKLAR 233-BAĞLI ORT. ALACAKLAR • 136-DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 235-PERSONELDEN ALACAKLAR • 137-DİĞ.ALACAKLAR SNT REESKONTU(-) 236-DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR • 138-ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR 237-DİĞ.ALACAKLAR SNT REES. • 139-ŞÜP. DİĞ. ALACAKLAR. KARŞ. 239-ŞÜP. DİĞ. ALACAKLAR. KARŞ.(-)

37. SENETSİZ ALACAKLAR (ALICILAR) Bu tür alacaklar ticari işlem yapılan (mal satılan) kişi ve kurumlardan olan alacakları ifade eder. Ayrıca; -*TTK uyarınca düzenlenmiş Poliçe ve Bono ile temsil edilmeyen tüm alacaklar. -*Cari hesap usulü ile çalışılan müşterilerin dönem sonu itibariyle borçları -*Finanssal kiralama işleminden doğan senetsiz alacaklar ; bu grupta değerlendirilir.

38. Alacakların dönem sonu fiili envanterinin çıkartılması ilgili (borçlu) işletmelerle mutabakat sağlanarak yapılır. Dönem sonu itibariyle nedeni bulunamayan envanter farklılıkları 197 veya 397 no.lu geçici hesaplara kaydedilir. Alacaklar içinde dövize bağlı olanlar varsa değerleme karı veya zararı kayda alınmalıdır. Alacaklardan tahsili şüpheli hale gelenler bilançonun Şüpheli Alacaklar kalemine aktarılmalıdır.

39. TL Alacakları Değerleme • Alacaklar, VUK’ un 281. maddesi uyarınca mukayyet değeri ile değerlenir. 5228/59.1/b)-Mevduatveya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır) • Örnek: (X ) Limited Şirketi’nin, 01.07.2004 tarihinde açtırmış olduğu 1 yıl vadeli mevduat hesabı dolayısıyla vade tarihi olan 01.07.2005 tarihinde 100 milyar lira faiz geliri elde ettiği bir durumda söz konusu kazancın tamamı eskiden olduğu gibi 2005 yılı kurum kazancının tespitinde değil, toplam faiz gelirinin 01.07.2004 – 31.12.2004 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 50 milyar lira 2004 yılı kurum kazancının hesabında, 01.01.2005 – 30.06.2005 tarihleri arasında kalan altı aylık kıst döneme isabet eden kısmı olan 50 milyar lira 2005 yılı kurum kazancının hesabında gelir olarak dikkate alınacaktır.

40. Dövizli alacakları değerleme • Dövizli alacaklar da mukayyet değerle değerlenir. Ancak VUK’ un 280. maddesi uyarınca dövizli alacakların mukayyet değerine, değerleme günü itibariyle Maliye Bakanlığınca yayımlanan döviz alış kuru üzerinden yapılacak kur değerlemesi sonuçlarının da ilave edilmesi gerekmektedir. Alacakla ilgili olarak lehte hesaplanacak kur farkları 646 no. lu, aleyhte hesaplanacak kur farkları da 656 no’.lu gelir tablosu hesabına kaydolunur.

41. SENETLİ ALACAKLAR(ALACAK SENETLERİ) • işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışından kaynaklanan; senede bağlanmış alacaklar izlenir. • Senede bağlı alacaktan kasıt TTK uyarınca düzenlenmiş, lehdarı işletme olan Bono ve Poliçelerdir.

42. Alacak Senetlerinin Envanteri • Tüm alacak senetleri sayılır, tahsile verilen senetlerin tahsil edilme durumu kontrol edilir, vadeleri bazında ayırım yapılır ve vadesi geldiği halde tahsil edilememiş olanlar (şüpheli alacak olarak) takibe alınır. • Dönem sonu itibariyle nedeni tespit edilememiş envanter farklılıkları 197 ve 397 no.lu hesaplar kullanılmak suretiyle düzeltilmelidir. Envanter noksanı 197 no.lu hesaba, envanter fazlası da 397 no.lu hesaba geçici olarak kaydolunur. İzleyen yılda envanter farklılığının nedeni tespit edildiğinde gerekli düzeltme kaydı yapılarak 197 ve 397 no.lu hesaplar kapatılır.

43. Senetli Alacakların Değerlemesi-TL Senetlerin Değerlemesi • Senetli senetsiz tüm alacaklar, VUK’un 281. maddesi uyarınca mukayyet değeri ile değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. • Vadesi geldiği halde henüz tahsil edilememiş olan senetlerden,şüpheli alacak şartlarını taşıyanlar için karşılık ayrılabilir.

44. Dövizli Senetlerin Değerlemesi • Döviz üzerinden düzenlenmiş alacak senetleri de mukayyet değerle değerlenir. Ancak VUK’ un 280. maddesi uyarınca dövizli alacakların mukayyet değeri, değerleme günü itibariyle Maliye Bakanlığınca yayımlanan döviz alış kuru üzerinden yapılacak kur değerlemesi sonuçlarına göre düzeltilir. Alacak senedi kur değerlemesinde lehte hesaplanacak kur farkları 646 no.lu, aleyhte hesaplanacak kur farkları da 656 no.lu gelir tablosu hesabına kaydolunur.

45. Örnek: • Bir işletmenin bilançosunda bulunan dövizli alacak senetleri için dönem sonunda 8.000.000.000 TL tutarında kur farkı hesapladığını, vadesi gelen 10.000.000.000 TL tutarında bir alacağını da ileri (15 ay) vadeli 15.000.000.000 TL tutarında yeni bir alacak senedi ile değiştirdiğini (vade farkına ilişkin KDV peşin olarak tahsil edilmiştir) kabul edelim. Söz konusu işlemler şu şekilde muhasebeleştirilecektir.

46. –––––––––––––  31.12.2004 –––––––––––– • 121 ALACAK SENETLERİ                   8.000.000.000 646 KAMBİYO KÂRLARI8.000.000.000 • Açıklama: • Dövizli senet dönem sonu kur değerlemesi • –––––––––––––  31.12.2004 –––––––––––– • 221 ALACAK SENETLERİ          15.000.000.000 • 100 KASA                                   900.000.000 121ALACAK SENETLERİ               10.000.000.000 602 DİĞER GELİRLER                           5.000.000.000             391 HESAPLANAN KDV 900.000.000 • Açıklama: • Senet yenileme (vade uzatımı) kaydı • –––––––––––––––––  /  –––––––––––––––––

47. Alacak Senetleri Reeskontu • Reeskont; işletme aktif ve pasifinde bulunan alacak ve borç senetlerinden değerleme günü itibariyle vadeleri henüz gelmemiş olanların değerleme günü cari değerine indirgeme işlemidir. • Bu işlem, değerleme gününden sonraki döneme isabet eden vade kısmına ilişkin vade farkı tutarının hesaplanarak, bu tutar kadar gider veya gelir yazılması suretiyle gerçekleştirilir. Cari dönem reeskont hesapları izleyen dönem kapatılır. • Reeskont uygulaması ihtiyaridir. • Alacak senetlerini reeskonta tabi tutan işletmeler, borç senetlerini de reeskonta tabi tutmak mecburiyetindedirler. • Reeskont işlemi banka,banker ve sigorta şirketleri için zorunludur

48. Şartları: • -Alacak ve borç senede (TTK’da düzenlenmiş bono ve poliçeye) bağlanmış olmalıdır. • -Senede bağlı alacak ve borç ticari bir ilişkiden kaynaklanmış, yani dönem kâr-zararının tespitine etki etmiş olmalıdır. • -Reeskonta tabi tutulacak senedin bir vade içermesi ve dönem sonu itibariyle vadesinin dolmamış olması gerekmektedir. • -Senedin değerleme günü itibariyle isletmenin aktif veya pasifinde yer alması gerekmektedir.

49. ÖZELLİKLİ DURUMLAR • Alacak senedinin KDV dahil tutarı içermesi halinde alacak senedinin içerisinde yer alan katma değer vergisinin reeskont hesaplamasında dikkate alınıp alınamayacağı konusu tartışmalıdır. • Hatır senetleri gerçek bir borç alacak ilişkisine dayanmadıklarından reeskonta tabi tutulmazlar.  • Çek, senet niteliğinde olmayıp bir ödeme aracıdır. Bu nedenle vadeli çeklerin mali mevzuat uyarınca reeskonta tabi tutulma olanağı bulunmamaktadır.

50. SPK uyarınca, SPK’ya tabi şirketler, vadeli çekleri reeskonta tabi tutmak zorundadır (Seri XI, No: 1 SPK Tebliği). Ancak bu işlemin mali kârı etkilemesi söz konusu değildir. • Ön ödemeli satışlarla ilgili olan senetler reeskonta tabi tutulmaz.