МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ

1. МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ Халдварт бус өвчний сэргийлэлт, түүний түвшин

2. Хичээлийн агуулга • Сэргийлэлтийн талаарх ерөнхий ойлголтууд • Халдварт бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх олон нийт, нийгэмд чиглэсэн зарчим • Халдварт бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх аргууд

3. Өвчний үр дагавар D4 • Disability-Хөдөлмөрийн чадвар алдах • Dependency- Бусдаас хамааралтай болох • Death- Үхэл • Dolor- Өвдөлт P4 • Prevention- Урьдчилан сэргийлэлт • Promotion- Эрүүл мэндийг дэмжих • Postponement - Өвчлөл, нас баралтыг хойшлуулах • Protection - Хамгаалах

4. Сэргийлэлт Шалтгаан, эрсдэлт хүчин зүйлийг урьдчилан тооцож үүсэх үр дагаврыг багасгах, үүсгэхгүй байх үйл явц Түвшин: • Суурь • Анхдагч • Хоёрдогч • Гуравдагч

5. Сэргийлэлтийн чиглэл ХӨС: • Эх уурхайд • Дамжих зам • Өртөмхий бие ХБӨС • Шалтгаант хүчин зүйлд • Өртөмтгий бүлэг

6. Анхдагч сэргийлэлт Өвчний шалтгаан, нөхцлийг бүрдүүлэхгүй байх, багасгах, хянах үйл явц. Стратеги: • Нийт хүн амд чиглэсэн • Өртөмхий бүлэгт чиглэсэн

7. Хоёрдогч сэргийлэлт 1. Эрт илрүүлэлт: • Нийт хүн ам • Бүлэг • Хувь хүн 2. Эмчилгээ: • Оновчтой/ тохирсон • Үр дүн • Үр ашиг

8. Гуравдагч сэргийлэлт • Хүндрэлээссэргийлэх • Нөхөнсэргээх/ хөнгөвчлөх • Амьдүеийндүн шинжилгээ: • тавилангийнхүчинзүйлийгтодорхойлох • xойшлуулах

9. Сэргийлэлт ба шалтгаант чанарын уялдаа • Шалтгааныг тогтоосноор: • Сэргийлэлтийн түвшин, чиглэлийг тогтоох • Эмчлэх • Эрүүл мэндийн тусламжийг төлөвлөх • ЭМБ олгох арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулах, шийдвэр гаргах үйл ажиллагааны чиглэлийг гаргах боломжтой

10. “ШАЛТГААН”-ы тодорхойлолт Тухайнөвчинэмгэгийгүүсэнбийболгоходголүүрэггүйцэтгэжбайгааүйлявдал, нөхцөл, шинжзэргийгөвчнийшалтгаангэжтодорхойлдог. Rothman, 1986

11. “ШАЛТГААН”-ы төрөл • Дан • Хавсарсан • Олон төрөл - зайлшгүй - хүрэлцэхүйц

12. “ШАЛТГААНТ ХҮЧИН ЗҮЙЛ • Угтвар • Нөхцөлдүүлэгч • Тунарах • Хүч нэмэгдүүлэх

13. Брадфорд-Хиллийн шалгуур (1968) • Хамаарлын хүч • Тогтвортой байх • Өвөрмөц байх • Цаг хугацааны зохицолтой байх • Биологийн градиэнт (Тун хариугийн ) • Үнэмшилтэй байх • Уялдаа холбоотой байх

14. Илрүүлэлт Өвчин, түүнднөлөөлдөгхүчинзүйлийгтанинмэдэх, тодорхойлохүйлявц: • Массилрүүлэлт • Эмнэлэгт ирж байгаа боломжийг ашигласан/ Опортунист • Зорилгот • Олонүе шаттай

15. Илрүүлэлтийн хэмжүүр • Нотолгоотбайдал: тестньөвчинбайгааэсэхийгялгахболомжтойбайх • Ашигтай: танигдахгүйөвчингилрүүлэх, оношлохболомжийгнээдэг • Бодитой: нэгээсдээшдахиншинжлэхэдхариуньтогтвортойбайх

16. Илрүүлэлтийн сорилын шаардлага Нотолгоот байдал: 1. Мэдрэг 2. Өвөрмөц Ашигтай: 1. Эерэг тавилангийн түвшин(УЭХ) 2. Сөрөг тавилангийн түвшин(УСХ) Тохирооны үзүүлэлт: 1. Давтагдах боломж

17. ХБӨ –ний эрсдэл ба сэргийлэх зарчим

18. Зүрх судасны өвчиний эрсдэлийг нэмэгдүүлэгч хүчин зүйлс: Өөх тос ихтэй хоол • Тамхи татах • Хөдөлгөөний дутагдал • Өдөрт жимс болон хүнсний ногоог 5-с бага порцоор хэрэглэх • Цусны даралт ихдэлт • Цусны хлостерол ихдэлт • Илүүдэл жин, таргалалт • Чихрийн шижин Цусны даралт ихсэх Цусан дах өндөр холестрол Зүрхний өвчин ба цус харвалт Хөдөлгөөнгүй байх Чихрийн шижин Тамхи

19. Өөрчлөх боломжгүй эрсдэлт хүчин зүйлс:Нас, хүйс, арьс өнгө эсвэл яс үндэс Өөрчлөх боломжтой эрсдэлт хүчин зүйлс:зан ааш, бодисын солилцоо, физиологийн байдал

20. Халдварт бус өвчнөөс үзүүлж буй хор хохирол • ХБӨ –ний улмаас: • Дэлхий дээр жил бүр 35 сая хүн нас бардаг • Дэлхий дээрх нийт нас баралтын 60%-ийг • Хөгжил буурай болон хөгжиж буй улс орнуудын нас баралтын 80%-ийг эзэлж байна. • боломж: • Тамхины хэрэглээ, эрүүл бус хооллолт, хөдөлгөөний дутагдал болон архины зохисгүй хэрэглээ зэрэг эрсдэлт хүчин зүйлсийг багасгаснаар зүрх судасны өвчин, цус харвалт, чихрийн шижин өвчний 80% , • Хорт хавдарын 1/3 хүртэлх хувиас урьдчилан сэргийлж чадах

21. Халдварт бус өвчний хяналт болон урьдчилан сэргийлэлтийн талаарх дэлхийн стратеги /ДЭМБ 2008-2013 үйл ажиллагааны төлөвлөгөө/ • Багаар хамтарч ажиллан дараах 4 халдварт бус өвчнийг хянах болон эдгээрээс урьдчилан сэргийлэх: — зүрх судасны өвчнүүд, чихрийн шижин, хорт хавдар болон архаг амьсгалын замын өвчнүүд • 4 эрсдэлт хүчин зүйлс • тамхины хэрэглээ, • хөдөлгөөний дутагдал, • эрүүл бус хооллолт • архины зохисгүй хэрэглээ http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241597418_eng.pdf

22. ДЭМБ-н гишүүн орнуудын зорилтот үйл ажиллагаа /Тамхины хяналтын талаар/ ДЭМБ-ийн тамхины хяналтын талаар хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанд: • Тамхины хэрэглээ болон тамхинаас урьдчилан сэргийлэлтийн бодлогыг хянах • Олон нийтийн газар болон ажлын газар тамхи татахыг хориглох • Тамхинаас гарахаар шийдсэн хүмүүсийг тусалж дэмжих • Тамхины хор хөнөөлийн талаар хүмүүст анхааруулах • Тамхины талаарх зар сурталчилгаа болон ивээн тэтгэлэг зэрэгт хориг тавих • Тамхины үнэ болон татварыг нэмэх

23. Эрүүл зөв хооллолтын талаарх дэлхийн стратеги төлөвлөгөөнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа Бие махбодийн идэвхтэй байдал болон эрүүл мэндийн төлөө: • Хүүхдийг 6 сар хүртэл нь хөхөөр хооллох, хүүхэд болон нялхсыг хамгийн тохиромжтой байдлаар хооллох хөтөлбөр хэрэгжүүлэх • Хоол, тэжээлийн талаар үндэсний хэмжээнд бодлого төлөвлөгөө хэрэгжүүлж, ХБӨ-ний үед тохирох хоолны дэглэм баримтлах талаар үндэсний хэмжээнд чухалчилж үзэх • Эрүүл хооллолттой холбоотой удирдамж боловсруулж, хэрэгжүүлэх

24. Эрүүл зөв хооллолтын талаарх Дэлхийн стратеги төлөвлөгөөнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа Үүнд: • Давсны хэмжээг багасгах • Транс өөх тосны хүчил агуулсан бүтээгдэхүүний хэрэглээг багасгах • Ханасан өөх тосны хэрэглээг бууруулах • Сахарын хэрэглээг хязгаарлах

25. Хөдөлгөөний идэвхтэй байдлыг дэмжих Хөдөлгөөний идэвхтэй байдал болон эрүүл мэндийн талаар дэлхийн стратеги төлөвлө-гөөнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанд зааснаар: • Хөдөлгөөний идэвхтэй байдлын талаар үндэсний удирдамж, чиглэл баримтлан хэрэгжүүлэх • ДЭМБ-аас сургуулийн насанд эрүүл мэндийг дэмжих талаар сургуульд суурилсан хөтөлбөр баримтлан хэрэгжүүлэх • Нийгмийн хүрээнд хөдөлгөөний идэвхтэй байдлыг дэмжих орчин нөхцөл бүрдүүлэх ба энэхүү үйл ажиллагааг дэмжиж шинэ орон зай бий болгох:

26. Хөдөлгөөний идэвхтэйбайдлыг дэмжих • Бүгдэд хүртээмжтэй болон аюулгүй алхах болон дугуй унах, биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөн хийх орчин бүрдүүлэх • Сургууль болон ажлын газрын хооронд алхах, дугуй унах зэрэг арга хэмжээ боловсруулан хэрэгжүүлэх талаар танилцуулах • Чөлөөт цагийг үр бүтээлтэй идэвхтэй өнгөрүүлэх, спортыг дэмжих • Хөдөлгөөн хийх боломжтой орчныг нэмэгдүүлэх

27. Архины зохисгүй хэрэглээг багасгах ДЭМБ-с архины зохисгүй хэрэглээг багасгах талаар хэрэгжүүлж буй бүсийн хэсгийн стратеги төлөвлөгөөг гишүүн орнуудад хэрэгжүүлж байна. Үүнд: A. Дараах зүйлст анхаарал хандуулах: • насанд хүрээгүйчүүдийн архидалт • төрөх насны эмэгтэйчүүдийн архины зохисгүй хэрэглээ • архидан согтуурсан үедээ жолоо барих (ихэнх авто ослууд архины шалтгаантай байдаг) • согтотлоо уух • архины буруу хэрэглээ • хууль бусаар үйлдвэрлэсэн архи согтуулах ундаа хэрэглэх • хорт хавдар, элэг, зүрх судасны өвчин, гэмтэл зэрэг эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудалтай үед архи хэрэглэх нь маш хор хөнөөлтэй B. Архины хор хөнөөлтэй хэрэглээний хяналтын системийг боловсруулж дэмжих бодлого баримтлахыг тусгасан байна.

28. Дасгал хөдөлгөөн • 18–64 насны насанд хүрэгчдийн хувьд, идэвхтэй хөдөлгөөнд чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрөөх, аялах (Ж: Алхах эсвэл дугуй унах), мэргэжлийн (Ж: ажиллах), гэрийн ажил, тоглоом тоглох, төлөвлөгөөт дасгал хөдөлгөөн, өдөр тутмын хөдөлгөөн • 18–64 насны хүмүүс дор хаяж долоо хоногт 150 мин орчим аэробек болон биеийн идэвхтэй хөдөлгөөн хийх эсвэл үүнтэй дүйцэхүйц хэмжээний хөдөлгөөн хийх • Булчин хөгжүүлэх дасгалыг биеийн томоохон булчинг оролцуулан долоо хоногт 2 болон түүнээс дээш удаа хийх нь чухал • Аеробикийн дасгалын дор хаяад 10 минутаас багагүй хугацаанд хийх хэрэгтэй. • Нэмэлтээр насанд хүрэгчид удаан эрчимтэй аеробикийн дасгалыг долоо хоногт 300 минут, хурдан эрчимтэй аеробикийн дасгалыг долоо хоногт 150 минут эсвэл үүнтэй дүйцэхүйц удаан болон хурдан эрчтэй дасгал хөдөлгөөнийг хийх.

29. Тамхи болон цус харвалт • Тамхи нь ишемийн гаралтай цус харвалт болон геморрагийн гаралтай цус харвалтын аль алиных нь эрсдэлийг нөхцөлдүүлдэг. • Сувилагч нарын эрүүл мэндийн судалгаанаар, тамхи хэрэглэгчид болон огт тамхи хэрэглэдэггүй хүмүүсийн хооронд хийсэн цус харвалтын эрсдэлийн түвшин 2.58 (95% CI: 2.08-3.19). • Тамхичид тамхиа хаясанаас 2-4 жилийн дотор ишемийн гаралтай цус харвалт болон нийт эрсдэл арилдаг байна.

30. Тамхи болон цус харвалт • Тамхи татах нь богино хугацааны механизмаар ишемийн гаралтай цус харвалт үүсэх эрсдэлд хүргэх ба тархины цусны урсгалыг удаашруулсанаар артерийн судасны нарийсал үүсгэдэг • Тамхи нь атерома үүсгэх ба энэ нь тархины судасны цүлхэн (аневризм) үүсгэж болно. Мөн цочмогоор цусны даралтыг ихэсгэснээр артерийн судас хагарах нөхцлийг бүрдүүлнэ

31. Биеийн жингийн индекс ноцтой тарга лалт хэвийн жин илүүдэл жин таргалалт өвчний таргалалт

32. Идэвхтэй хөдөлгөөнийг дэмжих Идэвхитэй хөдөлгөөн болон эрүүл хооллолт, эрүүл мэндийн хувьд хэрэгжүүлж буй дэлхийн стратеги төлөвлөгөөнд тусгаснаар: • Эрүүл мэндийн төлөөх идэвхитэй хөдлөгөөний үндэсний хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлэх • ДЭМБ-аас сургуулийн насанд эрүүл мэндийг дэмжих талаар сургуульд суурилсан хөтөлбөр баримтлан хэрэгжүүлэх • Нийгмийн хүрээнд хөдөлгөөний идэвхитэй байдлыг дэмжих орчин нөхцөл бүрдүүлэх ба энэхүү үйл ажиллагааг дэмжиж шинэ орон зай бий болгох:

33. Идэвхтэй хөдөлгөөнийг дэмжих • Бүгдэд хүртээмжтэй болон аюулгүй алхах болон дугуй унах, биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөн хийх орчин бүрдүүлэх • Сургууль болон ажлын газрын хооронд алхах, дугуй унах зэрэг арга хэмжээ боловсруулан хэрэгжүүлэх талаар танилцуулах • Чөлөөт цагийг үр бүтээлтэй идэвхтэй өнгөрүүлэх, спортыг дэмжих • Хөдөлгөөн хийх боломжтой орчнийг нэмэгдүүлэх

34. Жин хасах Илүүдэл жинтэй өвчтнүүдийн хувьд • 6 сараас дээш хугацаагаар, • биеийн жингийнхээ 5% буюу долоо хоногт 0.5-0.9 kг-г хасах, • бага порцоор хооллож өдөрт 500-1000 ккал-р хэрэгцээгээ хязгаарлах хэрэгтэй. Үүний тулд амттан, чихэр агуулсан ундаа зэргийг багасгаж, жимс, хүнсний ногооны хэрэглээг ихэсгэн, өөх тосыг хязгаарлан, бие махбодын хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.

35. Жин хасах • Жингээ хасахдаа эмэгтэйчүүд 1000-1200 ккал/өдөрт, эрэгтэйчүүд 1200-1600 ккал/өдөртхэрэглэвэл тохиромжтой • Жингээ хянахад хөдөлгөөн хамгийн чухал. • Эхний зорилго бол долоо хоногт 3-5 удаа 30-45 минут зөөлөн эрчимтэй хөдөлгөөнтэй дасгал хөдөлгөөн хийх хэрэгтэй. • Мөн өдөрт дор хаяад 1 цаг хөдөлгөөнтэй байх нь жингээ хянахад их чухал

36. Амьдралын идэвхтэй хэв маяг • Идэвхтэй амьдралын хэв маягийг өвчтний амьдралд хэвшүүлэн урамшуулан зоригжуулах, өдөр тутмын амьдралд нь хөдөлгөөн нэмэх • Жишээ: үдийн цайны цагаараа алхах, цэцэрлэгтээ ажиллах, цахилгаан шатны оронд ердийн шат хэрэглэх • Пэдометер хэрэглэх эсвэл дасгал сургуулилтын өдрийн тэмдэглэл хөтөлсөнөөр өдөр бүрийнхээ идэвхтэй хөдөлгөөнийг хянах боломжтой. • 26 судалгааны мета-анализ мэдээлэлд оролцогчдын 85% нь эмэгтэйчүүд байсан ба пэдометр хэрэглэснээр хөдөлгөөнийг 27%-р нэмэгдүүлдэг ба БЖИ болон цусны даралтыг бууруулж байна.

37. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.