EDEBİYAT

1. 11 Sınıf DİL VE ANLATIM Taylan Tatlı Sibel Vural Serenat Onan Kıymet Dolaner PALME YAYINCILIK Ankara, 2013 PB I

2. PALMEYAYINLARI: 814 11. Sınıf Dil ve Anlatım / Taylan Tatlı, Sibel Vural, Kıymet Dolaner, Serenat Onan Yayına Hazırlama : PALME Dizgi-Grafik Tasarım Birimi–Safure Arslan Yayın Editörü : Cemil AYAN Palme Yayıncılık © 2012 Yayıncı Sertifika No : 14142 ISBN : 978-605-355-190-4 Baskı Basımevi Sertifika No : 16102 : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanıla- maz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINCILIK’a aittir. GENEL DAĞITIM YAZIT Yayın-Dağıtım Sağlık Sokak 17/30 Sıhhiye-ANKARA Tel 0312-433 63 85-433 56 65 Faks 0312-433 73 17 II

3. “Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR” M. Kemal ATATÜRK II III

4. EDİTÖR’DEN Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi al- gılanan birçok kavram gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde arta- caktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği beceri- lere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS–LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren Palme Yayıncılık’ın genel müdürü sayın İlhan Budak’a teşekkür ederim. Palme Yayıncılık’tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle..... Eylül, 2013 Cemil AYAN ayancemil@hotmail.cm IV

5. YAZARLARDAN Sevgili Öğrenciler, 11. sınıf dil ve anlatım dersinde sizlere yardımcı olacağını düşündüğümüz bu kitabımızı “Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Dil ve Anlatım Dersi Öğretim Programı”nı ve kazanımlarını dikkate alarak hazırladık. Kitabımız, Metinlerin Sınıflandırılması, Öğretici Metinler ve Sözlü Anlatım olmak üzere üç üniten oluşmaktadır. 1. ünitede, metinler sınıflandırılırken göz önünde bulundurulan ölçütlerle ilgili bilgi ve örnek- lere yer verdikten sonra öğretici ve sanatsal metinlerin özelliklerini tablo halinde bir araya getirdik. 2. ünitede, öğretici metin türlerini “Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler” ve “Gazete Çevresinde Gelişen Metinler” şeklinde alt başlıklarla sıraladık, bu sıralamada MEB’in 11. sınıf dil ve anlatım ders kitabındaki sıralamasını takip ettik. Öğretici metin türlerini hücreleme sistemine göre değerlendirip her bir metin türüyle ilgili ayrı ayrı; “bilgi + yazar-eser tablosu + örnek metinler + metin inceleme + ölçme değer- lendirme (doğru/yanlış, boşluk doldurma, eşleştirme) + çoktan seçmeli sorular + ünite testleri”ne yer verdik. Örnek metinleri seçerken Türk ve dünya edebiyatındaki önemli eserlerin yanı sıra özellikle 11. sınıf Türk edebiyatı dersindeki “Tanzimat, Servetifünun, Fecriati, Millî Edebiyat sanatçıları”nın eserlerine ağırlık verdik. Bunu yapmaktaki amacımız, öğrencilerin “11. sınıf dil ve anlatım dersini işlerken gördükleri konu, yazar ve eserleri aynı sınıfın Türk edebiyatı dersiyle ilişkilendirmesini sağ- layabilmektir. 3. ünitede, sözlü anlatım türlerinden “röportaj, mülakat ve söylev”e yer verdik. Hatırlatmalar – pakeştermalar bölümünde ise hem ders müfredatında yer alan kazanımlara yönelik hem de öğrencilerin önceki yıllarda gördükleri bazı konuları pekiştirmesi için dil bilgisi ko- nularına yer verdik. Burada; “ses bilgisi, yazım-noktalama, biçim bilgisi, kelime grupları, cümlenin ögeleri, cümle türleri, anlatım bozuklukları”nı ele aldık. Başarı dileklerimizle… IV V

6. İÇİNDEKİLER METİNLERİN SINIfLANDIRILMASI METİNLERİN SINIfLANDIRILMASINDA KULLANILAN ÖLÇüTLER ..............................2 ÖĞRETİCİ VE SANATSAL METİNLERİN ÖzELLİKLERİ .................................................3 ÜNİTE1 METİNLERİN SINIfLADIRILMASI TABLOSU ...................................................................4 ANLATIM BİÇİMLERİ ......................................................................................................10 DİLİN İŞLEVLERİ ..............................................................................................................15 Etkinlik 1 – 2 .......................................................................................................18–19 Ünite Testi 1–2 ....................................................................................................20–23 Cevap Anahtarı .........................................................................................................24 ÖĞRETİCİ METİNLER A. KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER .......................................27 MEKTUp ...........................................................................................................................27 Etkinlik 1 – 2 – 3 ..................................................................................................39–41 Şimdi Test Zamanı 1 ...........................................................................................42–43 GüNLüK (GüNCE) ...........................................................................................................44 ÜNİTE2 Etkinlik 4 – 5 – 6 ..................................................................................................53–55 Şimdi Test Zamanı 2 ...........................................................................................56–57 ANI (HATIRA) ...................................................................................................................58 Etkinlik 7 – 8 – 9 ..................................................................................................71–73 Şimdi Test Zamanı 3 ...........................................................................................74–75 BİYOGRAfİ – OTOBİYOGRAfİ ......................................................................................76 Etkinlik 10 – 11 – 12 ............................................................................................93–95 Şimdi Test Zamanı 4 ...........................................................................................96–97 GEzİ YAzISI (SEYEHATNAME) ......................................................................................98 Etkinlik 13 – 14 – 15 ........................................................................................113–115 Şimdi Test Zamanı 5 .......................................................................................116–117 VI VII

7. B. GAzETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER ...............................118 SOHBET (SÖYLEŞİ) ......................................................................................................118 Etkinlik 16 – 17 – 18 ........................................................................................127–129 Şimdi Test Zamanı 6 .......................................................................................130–131 HABER YAzISI ...............................................................................................................132 Etkinlik 19 – 20 – 21 ........................................................................................141–143 Şimdi Test Zamanı 7 .......................................................................................144–145 fIKRA (KÖŞE YAzISI) ...................................................................................................146 Etkinlik 22 – 23 – 24 ........................................................................................155–157 Şimdi Test Zamanı 8 .......................................................................................158–159 DENEME .........................................................................................................................160 Etkinlik 25 – 26 – 27 ........................................................................................171–173 Şimdi Test Zamanı 9 .......................................................................................174–175 MAKALE .........................................................................................................................176 Etkinlik 28 – 29 – 30 ........................................................................................185–187 Şimdi Test Zamanı 10 .....................................................................................188–189 ELEŞTİRİ (TENKİT) .......................................................................................................190 Etkinlik – 31 – 32 – 33 .....................................................................................205–207 Şimdi Test Zamanı 11 ..............................................................................................208–209 Ünite Testi 1 – 2 – 3 – 4 – 5 –6 ................................................................................210–221 Cevap Anahtarı ........................................................................................................222–226 SÖzLü ANLATIM RÖpORTAj .....................................................................................................................230 Etkinlik 1–2 ......................................................................................................241–242 MüLAKAT .......................................................................................................................243 ÜNİTE3 NUTUK (SÖYLEV) ..........................................................................................................248 Etkinlik 3 – 4 – 5 ..............................................................................................255–257 Ühike Testi 1 – 2 .............................................................................................258–261 Cevap Anahtarı .......................................................................................................262 VI VII

8. Dil BilgiSi SeS BilgiSi ...................................................................................................................264 Etkinlik 1– 2 – 3 – 4 – 5 – 6 .............................................................................272–277 Şimdi Test Zamanı 1 – 2 .................................................................................278–281 Cevap Anahtarı .......................................................................................................282 Yazım Kuralları ........................................................................................................283 Etkinlik 7 – 8 – 9 – 10 – 11 .............................................................................290–295 Şimdi Test Zamanı 3 – 4 .................................................................................296–299 Cevap Anahtarı .......................................................................................................300 NoKtalama işaretleri ...........................................................................................301 Etkinlik 12 – 13 – 14 – 15 – 16 ........................................................................310–313 Şimdi Test Zamanı 5 – 6 .................................................................................314–317 Cevap Anahtarı .......................................................................................................318 HATIRLATMALAR PEKİŞTİRMELER Biçim BilgiSi ................................................................................................................319 Etkinlik 17 – 18 – 19 – 20 – 21 – 22 – 23 ........................................................327–333 Şimdi Test Zamanı 7 – 8 .................................................................................334–337 Cevap Anahtar ................................................................................................338–339 SÖz ÖBeKleri (Kelime grupları) .........................................................................340 Etkinlik 24 ...............................................................................................................346 Şimdi Test Zamanı 9 – 10 ...............................................................................347–348 Cevap Anahtarı .......................................................................................................349 CümleNiN Ögeleri ...................................................................................................350 Etkinlik 25 – 26 – 27 – 28 – 29 – 30 ................................................................357–361 Şimdi Test Zamanı 11 – 12 ..............................................................................362–365 Cevap Anahtarı ...............................................................................................366–367 CümleNiN türleri .....................................................................................................368 Etkinlik 31 – 32 – 33 – 34 – 35 .........................................................................372-377 Şimdi Test Zamanı 13 – 14 .............................................................................378–381 Cevap Anahtarı ...............................................................................................382–383 aNlatım BozuKluKları ...........................................................................................384 Etkinlik 26 – 27 – 28 – 39 ................................................................................393–397 Şimdi Test Zamanı 15 – 16 .............................................................................398–401 Cevap Anahtarı .......................................................................................................402 VIII

9. 1 ünite METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI SINIFLANDIRILMASI METİNLERİN METİNLERİN SINIFLANDIRILMASINDA KULLANILAN ÖLÇÜTLER ÖĞRETİCİ VE SANATSAL METİNLERİN ÖZELLİKLERİ METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI TABLOSU ANLATIM BİÇİMLERİ DİLİN İŞLEVLERİ

10. ÜNİTE -1 METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI Metinlerin Sınıflandırılması Metin : Biçim, anlatım, yazım ve noktalama özelliklerinin bir ara- Bilgi ve haber vermek, kanıları değiştirmek, ikna etmek, ya gelmesiyle oluşan yazı bütününe metin denir. açıklamak, aydınlatmak, uyarmak, düşündürmek, yönlen- dirmek” gibi amaçlarla yazılan metinlere “öğretici metin” Metinlerin sınıflandırılmasında şu ölçütler göz önünde denir. bulundurulur: Edebî metinlerde, yazar; dış dünyaya özgü gerçekleri, ken- 1. Anlatılanların gerçek hayatla ilişkisi, yazılış amacı di duygu ve düşünce süzgecinden geçirerek yeniden şekil- 2. Biçimsel ve içerik özellikleri lendirir, böylece “kurmaca bir dünya” veya “hayali bir dün- 3. Metinin esas olarak hangi anlatım biçimiyle oluştuğu ya” meydana getirir. Bunu oluştururken de hayal gücünden 4. Metnin sözlü anlatımla mı yazılı anlatımla mı oluştuğu yararlanır. Öğretici metinler, insana ve dış dünyaya özgü 5. Dilin kullanımı ve işlevi gerçekleri olduğu gibi aktarır fakat edebî metinler bu ger- çekleri yeniden yorumlayarak, değiştirerek aktarır. 1. Anlatılanların Gerçek Hayatla İlişkisi, Yazılış Amacı Edebiyattaki gerçeklik, somut gerçeklerin düşsel dünyada Metinler gerçeklikle ilişkileri ve yazılış amaçları bakımından “sa- natsal (edebî) metinler” ve “ “öğretici metinler” olmak üzere ikiye ayrılır. yeniden yaratılmasıyla meydana getirilir. Örneğin Osmanlı Devleti’nin kuruluşu hem edebî bir metin olan romanda Sanatsal nitelik taşıyan, insanın iç dünyasında estetik zevk, heyecan, hayranlık uyandıran ve onları etkileyen metinlere “edebî metin” denir. hem de öğretici metinlerde ele alınabilir. Osmanlı’nın kuruluş yıllarını anlatan Tarık Buğra’nın “Osmancık” adlı romanındaki kişiler, mekânlar ve olaylar bir tarih kitabında Bir metnin edebî nitelik taşıması için; da anlatılabilir. Fakat tarihçi, tüm bunları bilimsel bir bakışla, 1. Kurmaca bir yapıya sahip olması kronolojik bir sırayla ve olduğu gibi anlatır. Edebiyatçı ise 2. Sanatsal özellik taşıması bu gerçekleri, yani kişi, mekân ve olayları olduğu gibi anlat- 3. İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşması maz; bu gerçeklerden yararlanır ama onları kendi kurmaca 4. İnsanda güzel duygular, hayaller ve zevkler uyandırması dünyasında yorumlar ve yeniden şekillendirir. Böylece ede- 5. İnsanın duygu düşünce ve hayallerini beslemesi bî gerçeklik ortaya çıkmış olur. gerekir. 2

11. ÜNİTE -1 1. Öğretici Metinler 2. Sanatsal (Edebî) Metinler Öğretmek, bilgi vermek, açıklamak, aydınlatmak amaçlanır. Sezdirmek, çağrıştırmak, hissettirmek amaçla- nır. Sanatçı, öğretmeyi değil, yaşatmayı, okuyu- cuya edebî zevk vermeyi amaçlar. Metinlerin Sınıflandırılması Amaç, bilgiyi düşünceyi okuyucuya doğrudan aktarmaktır. Amaç okuyucuya doğrudan bilgi vermek değil, onu düşünmeye, hayal kurmaya, sezdirmeye yö- neltmektir. Sözcükler genelde gerçek anlamıyla kullanılır, söz sanatlarına yer verilmez. Sözcükler genelde yan ve mecaz anlamıyla kul- lanılır. Söz sanatlarına, imgelere yer verilir. Ke- limeler, metinlerde yazarın okuyucuya sunmak istediği yaşam ve yaşantıya göre düzenlenir. Dil ögelerine yan ve mecaz anlam yüklenmez, okuyucunun yeni ve farklı anlamlar çıkarması amaçlanmaz. Dil ögelerine yan ve mecaz anlam yüklenir. Böy- lece anlatıma çağrışım ve duygu değeri kazandı- rılarak okuyucunun yeni ve farklı anlamlar çıkar- ması sağlanır. Üslup kaygısı ön planda değildir. Üslup kaygısı ön plandadır. Bazı metinlerde bilimsel nitelik taşıyan terimlere de yer verilir. Bilimsel nitelik taşıyan terimlerden kaçınılır, her- kesin anlayacağı söz ve ifadelere yer verilir. Daha çok nesnel bir anlatım söz konusudur. İleri sürülen düşüncelerin doğruluğu veya yanlışlığı tartışılabilir. Yazarın duygularını, yorumlarını içerdiği için öz- nel anlatım vardır. Anlatılanların doğru veya yan- lışlığı tartışılmaz. Anlatım açık, yalın, duru ve akıcıdır. Açık ve akıcı bir anlatım sergilenir ancak yazara ve döneme bağlı olarak bazen süslü anlatım da görülür. Anlatılan, genellikle somuttur ve gerçek hayatta karşılığını bulur, hayal gücüne yer verilmez. Kurmaca metinlerdir, anlatılanlar ya hayal ürü- nüdür, soyuttur ya da gerçeklerin yazarın hayal dünyasında yeniden şekillenmesiyle oluşur. Dil, göndergesel işlevde kullanılır, dile duygusal ve çağrışımsal bir nitelik yüklenmez. Dil, daha çok şiirsel/sanatsal, heyecana bağlı işlevde kullanılır. Dile, günlük anlamının dışında yeni anlamlar yüklenir, dilin anlam sınırı genişle- tilir. Çoğunlukla açıklama, tartışma, kanıtlama bazen de öyküleme, betimleme anlatım biçimlerinden yararlanılır. Daha çok öyküleme, betimleme, fantastik, des- tansı, gelecekten söz eden anlatımdan yararla- nılır. Tanımlama, örneklendirme, tanık gösterme, karşılaştırma gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvurulur. Duygu ve düşünceleri daha somut anlatmak için söz sanatları ve imgelere başvurulur. Dil dışı unsurlardan (grafik, resim, tablo, çizelge vb.) yararlanılır Resim, tablo, grafik ve çizelgelere gerek duyul- maz. Kişi, yer, zaman, olay unsurları gerçek yaşamda- kiyle paraleldir. Kişi, yer zaman, olay unsurları gerçek yaşamdan yola çıkılarak değerlendirilemez. Bu unsurlar kurmaca metinlerde farklı bir boyut kazanır. 3

12. ÜNİTE -1 METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI Metinlerin Sınıflandırılması A) SÖZLÜ ANLATIM B) YAZILI ANLATIM Sunum SANATSAL (EDEBÎ) METİNLER) Panel ÖĞRETİCİ METİNLER Forum GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Açık Oturum Sohbet Sempozyum TARİHÎ METİNLER Haber Yazısı Münazara OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN METİNLER Fıkra Konferans Deneme FELSEFİ METİNLER Röportaj Makale Mülakat Eleştiri ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLER Söylev GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER BİLİMSEL METİNLER Masal KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER MODERN TİYATRO Destan GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU Halk Hikâyesi Mektup Trajedi Karagöz Günlük Mesnevi Komedi Orta Oyunu Anı Manzum Hikâye Dram Meddah Biyografi Fabl Köy Seyirlik Oyunu Absürt Tiyatro Otobiyografi Hikâye Gezi Yazısı Roman 4

13. ÖRNEK METİN 1 2. Biçimsel ve İçerik Özellikleri ÜNİTE -1 Metinler sınıflandırılırken göz önünde bulundurulan bir husus Coşku ve heyecanı dile getiren metin (şiir) da metinlerin genel özellikleri, oluşum şekilleri ve konusudur. Her metnin kendine özgü biçimsel özellikleri vardır. Örneğin bir metnin dizeler halinde yazılması, duyguları coşkulu şekilde dile Metinlerin Sınıflandırılması getirmesi onun “coşku ve heyecanı dile getiren metin (şiir)” oldu- ğunu, bir olay örgüsünün kişilerin karşılıklı konuşmalarıyla veril- mesi onun “göstermeye bağlı metin (tiyatro)” olduğunu gösterir. Bir olayın beyitler halinde yazılmasıyla oluşan metin türü onun “mesnevi” olduğunu ortaya koyar. Yine bir sanatçının herhangi bir olay örgüsünü kişi, zaman, mekân unsurlarına bağlı olarak anlatmasıyla roman, hikâye gibi “anlatmaya bağlı” metinler olu- şur. Olay çevresine gelişen edebî metinler “anlatmaya bağlı” ve “gös- Tut Ellerimden termeye bağlı” olmak üzere iki başlık altında sınıflandırılır. Bu Sırat’tan incedir sevda köprüsü sınıflandırmanın temelinde her iki metnin dile getiriliş, sunuluş biçiminin birbirinden farklı olmasıdır. Beraber geçelim tut ellerimden. Niyet ak güvercin, vuslat gökyüzü a) Anlatmaya bağlı edebî metinler: Olay ve durumların baş- kalarına aktarılmasında, yazıya geçirilmesinde temel unsur Beraber uçalım tut ellerimden. “anlatma” eylemidir. Bu tür metinlerde yazar, kurmaca bir Gönüldeki birlik kalkandır dışa anlatıcı yaratır ve olay örgüsünü onun bakış açısıyla verir. Yazar, olay örgüsünü aşağıdaki bakış açılarından birine ya Aldırma ayaza, yele, yağışa da birkaçına bağlı kalarak anlatır. Giden ilkbahara, gelecek kışa 1. Tansıral (ilahi, hakim) anlatıcının bakış açısı Beraber göçelim tut ellerimden. 2. Gözlemci anlatıcının bakış açısı (III. şahıs, o) Birleşmek üzredir şafakla gurûp 3. Kahraman anlatıcının bakış açısı (I. şahıs, ben) Korku beklenilmez kapıda durup Anlatmaya bağlı metinlerde ağırlıklı olarak öyküleme ve İster zehir olsun, isterse şurup betimleme anlatım biçimlerinden yararlanılır. Öyküleyici an- Beraber içelim tut ellerimden. latımın ön planda olduğu anlatma esasına dayalı metinler; “kişi, zaman, mekân ve olay örgüsü” olmak üzere dört yapı Çağır hayallerin en ötesini unsurundan oluşur. Yakından duyarsın aşkın sesini b) Göstermeye bağlı edebî metinler: Metnin kurgusunu oluş- Sonsuz mutluluğun penceresini turan olayların “anlatma” değil de sahnede “canlandırma, Beraber açalım tut ellerimden. gösterme” yoluyla oluşturulduğu metinlerdir. Tiyatro metin- lerinde olay örgüsüne “dramatik örgü” denir. Dramatik örgü; Hatırla kaybolan hatıraları kahramanların diyalog ve monologlarıyla, parantez içinde Elmastan ışıklı, altundan sarı belirtilen açıklamaların harekete dönüştürülmesi, jest ve mi- Zaman tortusundan iste onları miklerin canlandırılması yoluyla somut hale dönüşür. Beraber seçelim tut ellerimden. Tiyatro metinlerinde belli bir anlatıcı yoktur, olaylar eserde- ki kahramanların konuşturulmasıyla, diyaloglarıyla anlatılır. Abdurrahim Karakoç Karşılıklı konuşmalardan oluşması yönüyle tiyatro metinle- rinde en çok “söyleşmeye bağlı anlatım”a başvurulur. 5

14. ÖRNEK METİN 2 ÜNİTE -1 Göstermeye bağlı edebî metin (tiyatro) MÜŞTAK BEY – Hele bu akşam güvey giriyorum ya… Bereket versin ki Metinlerin Sınıflandırılması bugün nikâhım kıyıldı, yoksa aşkla telaşımdan az kaldı nikâhsız güvey gi- recektim. HİKMET EFENDİ – Hiç öyle şey olur mu? MÜŞTAK BEY – Neye olmaz, buna âşık evlenmesi derler. HİKMET EFENDİ – Acayip! MÜŞTAK BEY – Öyle ya… Ya ben Kumru Hanım’ı niye alıyorum? Ancak sevgilim olduğu için… Ne dersin şunu aşk ve muhabbetsiz evlenen geçinebilirse aşk olsun. Delice sevdiğime akıl- lılık etmemiş miyim? HİKMET EFENDİ – İhtimaldir. MÜŞTAK BEY – O tazelikte hüsnü gibi huyu da güzel… Bence her hâlinden memnunumdur. Âh ama zavallı Kum- rucuğumun karga suratlı büyük hemşiresi olmasa… Şair Evlenmesi Şinasi ÖRNEK METİN 3 Öğretici metin (habar yazısı) ÖSYM artık, TBMM'de kabul edilen Torba Kanun'da yer alan bir madde kapsamında "elektronik sınav hazırlık- ları" çerçevesinde büyük kapsamlı sınavlar dışındaki sınavlarda sorulan soruları yayımlamayacak. Adayların cevap kâğıtları ve cevap anahtarlarını görmeleri sağ- lanacak. Kurum olarak yılda 42 sınav düzenlediklerine belirten ÖSYM Sınav Hizmetleri Daire Başkanı Dr. Yasin Bul- duklu "Bunların 32'si protokol kapsamındaki sınav- lardan oluşuyor. Sınavlarda her yıl 5 bine yakın soru soruyoruz. Bu kanun kapsamında amacımız bir soru havuzu oluşturmak ve elektronik sınav hazırlığı yapmak. Büyük kapsamlı YGS, LYS gibi sınavlar Yönetim Ku- rulunun Kararı ile yayımlanmaya devam edebilir. Uluslararası test yapan kurum ve kuruluşların hiç- birisi yaptığı sınavları yayımlamıyor. ÖSYM olarak çağa uygun teknolojik sınav yapmayı planlıyoruz. Elektronik sınav için bu sınavlarda sorulan sorula- rı yayımlamaması gerekiyor. Aksi halde elektronik sınav hayata geçirilemez" şeklinde konuştu. 6

15. ÖRNEK METİN 4 Öğretici metin (anı) ÜNİTE -1 ESKİ ANKARA Metinlerin Sınıflandırılması Yozgat’tan ayrıldıktan beş gün sonra kimi yerlerde kala kala Ankara’ya geldik. En son durağımız Ası Yozgat Köyü (bugün- kü Elmadağ ilçesi) olmuştu. Ankara Lisesi, şimdi Hacettepe Üniversitesinin bulundu- ğu Yayvan Tepe üzerinde, Abdülhamit Dönemi’nde yapıl- mış bu tür yapıların ortak özelliğini taşıyordu. Yontma taş- tan meydana getirilmiş sağlam bir yapıydı. Zemin katta bir kısım sınıflar, üst katın bir kanadında yöneticilerin odaları ve öğretmenler odası, birkaç dershane, öteki kanadında ise yatakhaneler yer almıştı. Pencereleri, yapının genişli- ğine oranla küçük ve seyrek olduğundan, binanın içi, en güneşli günlerde bile biraz loş olurdu. Bahçesi, Ankara Ulus Meydanı iklimine göre oldukça yeşildi. Pek çok akasya ağacının yanında tek tük meyve, özellikle ayva ağacı vardı. Okula bu bahçenin ortasındaki yoldan geçilerek girilirdi. Ana giriş ka- pısı, epeyce geniş ve loş bir hole açılırdı. O tarihte Ankara’da bizim okula en çok benzeyen yapı, yine yontma taştan inşa edilmiş vilayet konağı (Restore edilmiş biçimiyle hâlâ bugün vilayet binasıdır orası.) idi. Bu yapılarda baca olmadığından, kışın soba boruları, pencere camlarından bir karenin yerine geçirilmiş sac veya tenekeye açılan delikten dışarıya çıkarılır ve bir dirsekle yukarıya verilirdi. O tarihte 13 bin nüfuslu küçük ve bakımsız bir kasaba olan Yozgat’tan ve yollarda kaldığımız harap köy evleri ve hanlar- dan sonra, gözlerimize büyük bir kent gibi göründü Ankara. İzinli saatlerimizde birkaç arkadaş şehri dolaşmaya başladık. İlk işimiz kaleye çıkmak oldu. Oradan bütün Ankara yöresindeki tepeler çepeçevre görünüyordu. Kalenin bulunduğu tepenin kuzeyindeki tepe (bugünkü Altındağ ilçesinin bulunduğu yer) bomboştu. Yalnız tam doruğunda, aralıklı sütunlar üzerine oturtulmuş, sadece üstü kubbeli ve etrafı açık -küçük Roma tapınakları gibi- bir yapı görünüyordu. Yanlış olarak “Timurlenk’in Mezarı” adıyla tanınırdı. Şehrin dolaylarındaki tepelerde bulunan bağlar, çıplak Asya doğasının boz rengi üzerinde hâkimiyet kuramayan bodur ağaçlarıyla, uzaktan donuk bir bozkır yeşilliği hâlinde görünüyordu. Kuzeyde Keçiö- ren, güney yönde Dikmen, Çankaya, az doğuya doğru Küçükesat, Incesu, Cebeci bağları Ankara’nın belli başlı bağlarıydı (Hepsi şimdi birer mahalle oldu.). Yazın bağ sahipleri bütün aileleriyle birlikte oralara göçerlerdi. At, araba veya eşekle bu bağlardan kimisine bir, kimisine iki-üç saatte ulaşılabilirdi. Akşam serinliği çıkınca bağ sahipleri yiyecek alışverişi yapıp hayvanlarına binerek tozlu bağ yollarına yöneldikleri zaman, Ankara Ovası'nın, özellikle Küçükesat, Çankaya ve Dikmen’e doğru uzanan bölümünü (yani bugünkü Yenişehir’in bulunduğu düzlüğü) durgun havalarda, sis gibi bir toz bulutu kaplardı. Okulumuzun bahçe duvarına çıkarak ovaya hâkim olan bu yerden manzarayı seyrederdik. 7

16. ÜNİTE -1 Yine kaleye dönelim. Kalenin güneye bakan yönüne gelinince, Elmadağ’ın ucu görünüyordu. Bu dağ, bizim Çorum’un Kösedağ’ı gibi yavan, basık bir dağ görünümündeydi. Doğu ve güneydoğudan gelen derelerin iki kıyısında kümelenmiş olan ağaçlık, bostan ve bahçeler, Ankara Ovası’nın doğasına Metinlerin Sınıflandırılması hâkim boz rengi yırtan iki kalın yeşillik çizgisi hâlinde göze çarpı- yordu. Bent Deresi ve Hatip Çayı, Ankara halkının, bağı, bahçesi olmayan çoğunluğunun yazlık gezinti, piknik ve eğlence yerleriy- di. Ulus Meydanı’nı tren istasyonuna, dar ve bozuk bir şose bağlı- yordu. Düzlüğe inilince, şosenin özellikle sol yanı (yani bugünkü Tren Garı Gençlik Parkı alanı) kurbağaların ve sivrisineklerin kaynaştığı ge- niş bir bataklıktı. Ankara halkının çoğu sıtmalıydı. Bu hastalığa orada ben de yakalanmış iki yıl çekmiştim. Tren istasyonunda, Haydarpaşa-Bağdat Demiryolu İdaresince, yani Almanlar tarafından yapılmış düzgün birkaç kârgir bina vardı. Bunlardan biri, sonradan, bir süre Mustafa Kemal Paşa’nın konutu ve karargâhı olmuştu. Cebeci’nin arkasındaki tepede bulunan Abidinpaşa Köşkü, şehrin içinde öğretmen okulu, Taşhan, Sanayi Mektebi, sonra- dan Türkiye Büyük Millet Meclisi binası olan İttihat ve Terakki Kulübünün tamamlanmamış yapısı (şimdiki TBMM müzesi) basık bir tepede bulunan Ziraat Mektebi, o devrin Ankara’sının belli başlı yapılarıydı. Atatürk’ün Ankara’ya gelişinde otur- duğu bina ve ilk karargâhı işte bu Ziraat Mektebi olmuştu. Hacı Bayram Camii o zaman da bugünkü durumunda olmakla birlikte, yanındaki Avgustos Tapınağı yöresinde şimdi baş- ka kalıntılar, eski görünümü az çok değiştirmiş bulunuyor. Ankara’daki yaşantılarımdan en önemlisi, Mustafa Kemal Paşa'nın Ankara’ya gelişinde onu karşılamamız ve sonra ken- disinin bizim okulumuzu ziyaret etmesi; benim, 23 Nisan 1920 tarihinde açılan ilk Türkiye Büyük Millet Meclisindeki me- murluğumdur. Millî Mücadele yıllarında Ankara’dan iki kez ayrılıp iki kez yine oraya döndüm. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu Anıların İzinde 1. Yukarıdaki metin “estetik zevk vermek” ya da “ heyecan uyandırmak” amacıyla değil, “bilgi vermek” amacıyla yazılmıştır. 2. Yazarın, başından geçen veya tanık olduğu olay ve durumları belli bir yere ve zamana bağlayarak vermesi bilgilerin doğruluğunu ve kanıtlanabilirliğini ortaya koymaktadır. 3. Metinde yazar, yaşadıklarını anlatırken öyküleyici anlatımdan, yaşadığı çevreyi anlatırken betimleyici anlatım- dan yararlanmıştır. 4. Bilgi vermek amacıyla oluşturulan bir metin olduğu için dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. 8

17. ÖRNEK METİN 5 ÜNİTE -1 Anlatmaya bağlı edebî metin (hikâye) ZİNCİR İşsiz, güçsüz kaldığım gurbet ellerinde köşe pencerem, kendimce Abdülhak Hamid’in “Kürsi-i temaşa”sı yerine geçer- Metinlerin Sınıflandırılması di. Yabancı memleketlerde bir kasabaya sokulup uzun süre yaşamaktaki ezginliğin ne olduğunu bilir misiniz? Beş, on gün çarşı sokak gezdikten sonra tanıdık yüz, alışabileceğiniz yer bulamamaktan bezer, odanıza girer, yalnızlığın içine sinersiniz. Çam dallarında sallanan bir tırtıl torbası gibi kafanızın içi, durmadan gece gündüz kıvrılıp bükülen soğuk uyarımlı düşün- celerle dolu, kımıltılı, ağır, yüklüdür. Can sıkıntısının bir sesi vardır; bunu ancak böyle bir zamanda, o gurbet odasında duyarsınız: Eski mobilyaların tahta- larını dişleyen gizli kurtların sürekli çıkardığı kemirici, işleyici ses… Birden eskiyiveren gönlünüzde kurdu ve bu sesi işitirsiniz ve oyduğu delikten incecik tozların içinize biriktiğini duyarsınız. ... Karşımdaki komşum, yabancı subayın Buldok cinsi bir köpeği vardı. İri kafalı, koca enseli, iki dişi daima meydanda, yanakları kof ve sarkık, burnu çökük, ters bir köpek …. Komşum Buldok’u, suratına gördüğüm maskelerin en sertini, en titizini, gösterişlisini as- mıştı. Dünyaya parçalanıp yok edilecek gereksiz, zararlı, iğrenç şeymiş gibi kin ile anarşist gözü ile bakıyordu. Günde iki kere Senegalli iri yarı, ürkütücü bir er –kardif kömüründen yaratılmış, et ve kasları ziftle yoğrulmuş bu ilginç kişi- onu zincirinden sıkı sıkı tutup hava aldırmaya çıkarıyordu. Fakat ne zorlukla… O köpek, koskoca, kapkara adamı sanki iri şilepleri çekip götüren romorkörler gibi sürüklüyordu. Hayvan, her an soluk soluğa, kulaklar dimdik, gözler fırıl fırıl ve yüzü öfkesinden karmakarışık, bumburuşuk… Refik Halit Karay Gurbet Hikâyeleri 1. Yazar yukarıdaki hikâyeyi okuyucuya bilgi vermek amacıyla değil, okuyucuyu kendi kurduğu dünyaya çekmek amacıyla yazmıştır. 2. “Eski Ankara”, metni bilgi vermek amacıyla yazılmış öğretici bir metin, “Zincir” metni ise sanatsal yönü ağır basan kurmaca bir metindir. 3. Öğretici metinler gerçekliği olduğu gibi değiştirmeden verdiği için kişi, zaman, mekân ve olaylarda değişiklik ya- pılamaz. Kurmaca metinler ise var olan gerçekliğe sanatçının duygu ve hayallerini katmasıyla oluştuğu için bu unsurlarda değişiklik yapılabilir. Dolayısıyla “Eski Ankara” metninde kişi, zaman, mekân ve olayda değişiklik yapılamazken “Zincir” metninde bu değişiklikler yapılabilir. 4. “Zincir” adlı metinde sanatsal özellikler bulunduğu için üslup kaygısı ön plandadır. “Eski Ankara” metninde üslup kaygısı değil bilgi aktarımı ön plandadır. 5. “Zincir” adlı metinde dil ağrılıklı olarak sanatsal işlevde kullanılmakla beraber göndergesel işlevde de kullanılmıştır. "EskiAnkara" metninde dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. 6. “Zincir” adlı hikâyede daha çok betimleme ve öyküleme anlatım biçimleri kullanılmıştır. 9

18. 3. Metnin Hangi Anlatım Türüyle (Biçimiyle) Oluştuğu ANLATIM BİÇİMLERİ ÜNİTE -1 Anlatım türleri de metinleri sınıflandırmada bir unsurdur ancak 1. Öyküleyici anlatım bu şekilde bir sınıflandırma yapmak pek kolay değildir. Çünkü Daha çok roman, hikâye, masal, destan gibi anlatmaya bağlı sadece bir anlatım türünden yararlanılarak oluşturulan metinler metinlerde başvurulan bir anlatım biçimidir. Öyküleyici anlatımın pek azdır. Örneğin roman, hikâye gibi metinlerde ağırlıklı olarak Metinlerin Sınıflandırılması kullanıldığı metinlerde anlatılacak, nakledilecek veya gösterile- öyküleme ve betimlemeye başvurulurken; deneme, makale, fıkra cek bir olay veya olay örgüsü vardır. Öyküleyici anlatımın ortak gibi türlerde daha çok açıklayıcı, kanıtlayıcı, tartışmacı anlatım unsurları “olay, kişi, zaman, mekan, anlatıcı”dır. Yazar, bu anla- türünden yararlanılır. Ancak romanlarda bazen betimleme, öykü- tımda “ilahi, gözlemci ve kahraman” bakış açılarından birini veya leme, açıklama, fantastik, söyleşmeye bağlım anlatım türlerinin birkaçını kullanır. hepsi bir arada kullanılabilir. Yine eleştiri, makale, fıkra gibi türler- de birden fazla anlatım türü bir arada kullanılabilir. Örnek: Aygır kişnedi. Ön sağ Aşağıdaki sınıflandırma, metinlerin oluşturuldukları anlatım türleri ve genel özellikleri dikkate alınarak yapılmıştır. ayağı sertleşmiş top- rağa hırslı hırslı vurdu. Sonra tepelere doğru METİNLERİN OLUŞTURULDUKLARI ANLATIM TÜRLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI hızlı adımlarla yürüdü. Atlar peşine takıldılar. Bir tepe- nin kuytusuna geldiler. Yel yine de kuytuya dalıyor, tepe- • Anlatmaya bağlı edebî metinler (roman, hikaye vs.) den sürüklediği karları atların üzerinde tozutuyordu. Her Öyküleyici anla- tımla oluşturulan metinler • Kişisel hayatı konu alan metinler (mektup, günlük, biyografi vs.) yöne çileli bir akşam indi. Gökyüzü zulüm kusuyordu. Çok geçmeden yel ıslığını ulumaya çevirdi. At çoğunlu- • Tarihî metinler ğunda şaşkınlık arttı. Aygır kişnedikçe yelelerini oynatı- • Bilimsel metinler yorlar, kulaklarını dikiyorlardı. Açıklayıcı-kanıtla- yıcı anlatımla oluş- turulan metinler • Felsefi metinler • Gazete çevresinde gelişen me- tinler (deneme, makale vs.) 2. Betimleyici anlatım (tasvir etme) Görme, tatma, koklama, dokunma, işitme gibi duyularla algılana- • Göstermeye bağlı edebî metinler bilecek varlıkların, bir anlatıcı tarafından bu duyuların kullanılma- Söyleşmeye bağlı anlatımla oluşturu- lan metinler • Sözlü anlatım türleri (röportaj, mülakat vs.) dan sözcükler aracılığıyla okuyucunun zihninde canlandırmaya çalışmasıdır. Sözcüklerle resim çizme olarak da tanımlanan be- • Sohbet (söyleşi) timleyici anlatımda, anlatıcı; “kişi, nesne veya mekânı” gözlem gücünden yararlanarak ayrıntılı bir şekilde tanıtır. Betimlemede Coşku ve heyeca- na bağlı anlatımla oluşturulan me- tinler • Şiirler iki teknik kullanılır: • Mensur şiirler 10

19. a) Öznel (izlenimsel) betimleme: Daha çok sanatsal kaygı- 3. Coşku ve heyecana bağlı (lirik) anlatım ÜNİTE -1 nın ön plana çıktığı metinlerde başvurulan betimlemedir. İnsanlarda coşku, heyecan, mutluluk, hüzün gibi duyguların dile Yazar, varlıkları tasvir ederken kendi bakış açısını, kendi getirildiği metinlerde başvurulan anlatım türüdür. Bu tür metinler- görüşlerini de işin içine katar; varlıkların duyularımız üzerin- de amaç, okuyucuyu duygulandırmak, etkilemek, hayran bırak- deki etkisini canlandırmaya, görünür kılmaya çalışır. maktır. Lirik anlatımın en çok kullanıldığı metin türü şiirdir. Metinlerin Sınıflandırılması Örnek: Örnek: Bundan daha güzel müjde mi olur? Ağaçlar, yapraklarını Merhaba diyorsun telefonda sen, dökmüş, korular, sel çu- Sen ki konuşursun derdim mi kalır? kurları şiirsiz bir çıplaklık Nasılsın, diyorsun telefonda sen... almıştı. Kurumuş çardak- Bu gece misketi çaldırmaz mıyım, larda sararmış hevenkler Başkenti ayağa kaldırmaz mıyım, Sesini duyup da çıldırmaz mıyım! sallanıyor, bir büyük yangından çıkmış gibi siyah ve Delisin, diyorsun telefonda sen... harap görünen yapraksız kütükler, soluk güneşin altında Cemal Safi sıra sıra uzanıp gidiyordu. 4. Destansı (epik) anlatım b) Nesnel (tanıtıcı) betimleme: Varlıkları tanıtmaya yönelik Tarihsel olay ve kişilerin olağanüstü bir üslupla, coşku ve heye- can uyandıracak bir şekilde anlatıldığı metinlerde kullanılan an- latım biçimidir. Destansı anlatım, daha çok epik şiirlerde görülür. olan bir betimleme türüdür. Yazar, bu tip tasvirlerde kendi görüşlerine, izlenimlerine yer vermez. Yazarın amacı, be- timleme yoluyla okuyucuyu duygulandırmak değil, bilgilen- Örnek: dirmektir. Örnek: Tepeden bakıldığında BU VATAN KİMİN ilk görünenler, birbiri ar- Bu vatan toprağın kara bağrında Sıra dağlar gibi duranlarındır dınca sıralanan yüksek Bir tarih boyunca onun uğrunda ağaçlardı. Bunların ar- Kendini tarihe verenlerindir… dından yüksek kayalık- Tarihin dilinden düşmez bu destan ların ve yabani bitkilerle kaplı tepelerin uzandığı görülü- Nehirler gazidir, dağlar kahraman yordu. Daha ötede, tepelerin ve kayalıkların bittiği yerde Her taşı bir yakut olan bu vatan Can verme sırrına erenlerindir… toprak birdenbire alçalıyor ve kırmızı bir renk alıyordu. Orhan Şaik Gökyay 11

20. 5. Emredici anlatım Örnek: ÜNİTE -1 Anlatıcının okuyucuya emir, öneri, telkin ve uyarılarda bulunduğu Namık Kemal, Tanzimat Döne- metinlerde kullanılan anlatım biçimidir. Bu tür metinlerde anla- mi sanatçılarındandır. Meşruti- tıcı, okuyucuyu “bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya veya yet rejiminin kurulması ve mil- bir davranışı gerçekleştirmeye” çalışır. Kanunlar, trafik kuralları, Metinlerin Sınıflandırılması bazı eşya veya ilaçların kullanım kılavuzları, tavsiye niteliğindeki letin kalkınması için yazmayı, metinlerde genellikle emredici anlatım kullanılır. çalışmayı ülkü edinmiş bir va- tan şairidir. Eserlerinde “hak, Örnek: hukuk, adalet, vatan, hürriyet, meşrutiyet, bağımsızlık” Salon Başkanının Yapacağı İşlemler gibi konuları işlemiş ve “sanat toplum içindir” görüşünü 1. Sınavın başlama saatinden en az 1 saat 15 dakika savunmuştur. Şiirleri, biçim yönünden eski geleneğe bağlı olsa da içerik yönünden yenidir. “İntibah” Cezmi önce görevli oldu- adlı romanlarının yanı sıra Vatan yahut Silistre, Zavallı ğunuz binada bulu- Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celaleddin Harzemşah gibi nunuz. önemli tiyatroları vardır. 2. Bina Sınav Sorum- lusundan görev yapacağınız salonu öğreniniz, salo- 7. Açıklayıcı anlatım nunuza ait Aday Kontrol Listesini alınız. Okuyucunun eksik ya da yanlış bildiği konularda onu bilgilen- 3. Adaylar binaya alınmaya başlamadan önce görev dirmeyi, aydınlatmayı amaçlayan metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Açıklayıcı metinler birçok yönüyle öğretici metinlere ben- yapacağınız salona geliniz, gözetmenlerinizle birlik- zer. Öğretici metinlerde yazar, tamamen bilgi aktarmaya yönelir, te sınav salonunu gözden geçiriniz. açıklayıcı metinlerde ise daha çok nasıl/niçin gibi sorularla bir 4. Sizden önce salona girmiş adayları dışarı çıkartınız. konu hakkındaki belirsizliği gidermeye çalışır. Örnek: 5. Sınav salonuna bir adet duvar saati asılmış olma- lıdır. Saat yoksa veya çalışmıyorsa Bina Sınav So- Halk, günlük yaşamda en yoğun kullanılan kav- rumlusundan temin ediniz. ramlardan biridir. Sosyal bilimlerin her dalında kullanılan bu kavram, aslında sosyolojiye aittir. 6. Öğretici anlatım Belli örgütlü yer ve zamanda yaşayan ortak özelliklere sahip insan topluluğunu anlatmak için kullanılmaktadır. İnsanların davranışlarının, yeteneklerinin, bilgilerinin değiştiril- Kullanım, örgütlü ilişkilerin doğasına ve ideolojik biçim- mesi veya geliştirilmesi amacıyla düzenlenen metinlerde baş- lendirmeye göre değişir. Örneğin siyaset sosyolojisinde vurulan anlatım biçimidir. Daha çok ders kitaplarında görülen halk ülke olarak belirtilen bir siyasal birimi oluşturan in- öğretici anlatımda dil göndergesel işlevde kullanılır. Anlatımda san kitleleri ve seçmen olarak ele alınır. Ayrıca halk, yö- ayrıca grafik, plan, çizelge, tablo gibi değişik dil dışı ögelere de netici sınıfların dışında kalanlar ve yönetilenler olarak da yer verilebilir. tanımlanır. 12

21. 8. Tartışmacı anlatım Örnek: ÜNİTE -1 Öteden beri tartışılagelmiştir şiirin başka bir dile çevrilip Yazarın düşüncelerini okuyucuya benimsetmeyi amaçladığı me- tinlerde kullanılan anlatım biçimidir. Tez-antitezin yoğun olduğu çevrilmeyeceği. Kendine özgü bir yapısı olduğundan zor- bu anlatım biçiminde yazar kendi tezini savunur, yerleşik görüş dur şiir çevirmek. Anlamlamanın okur merkezli olması, bir Metinlerin Sınıflandırılması yerine kendi görüşünü kabul ettirmeye çalışır ve karşı çıktığı gö- dildeki ses ve biçemin diğer dilde yakalanmasının çok zor rüşü kıyasıya eleştirir. Eleştirdiği tarafın düşüncelerini tanık gös- olması, dillerin sözcüklerinin her zaman birbirini karşıla- terme, karşılaştırma, örnekleme, sayısal verilerden yararlanma yamıyor olması şiir çevirisini zorlaştıran etkenlerdir. Jean gibi düşünceyi geliştirme yollarıyla çürütmeye çalışır. Cocteau, “Şiir öyle ayrı bir dildir ki başka hiçbir dile çevri- lemez hatta yazılmış göründüğü dile bile.” sözüyle bu ger- Örnek: çeği ortaya koyuyor. 10. Düşsel (fantastik) anlatım Olağanüstü, fantastik ve hayalî konuları ele alan metinlerde baş- vurulan anlatım biçimidir. Bu tür anlatımlarda hayal, varsayım, Acaba tarihe şekil veren devletler midir yoksa milletler mi- abartma, kişileştirme gibi unsurlar öne çıkar. “Kişi, zaman mekân ve olay örgüsü çoğunlukla gerçek yaşamdan uzak, bilimsel bil- dir? Aynı millet, çeşitli sebepler dolayısıyla devleti yıkılınca giyle açıklanmayacak şekilde ele alınır. Masallar, efsaneler, bilim yerine yeni devletler kurabildiğine göre, asıl olan devletler kurgu romanlarında fantastik anlatıma başvurulur. değil, milletlerdir. Fakat bütün milletler aynı iradeyi göste- remiyorlar. Dünya tarihinde devlet kuramayan veya kur- Örnek: Allah’tan olacak, bir sa da devam ettiremeyen pek çok kavim vardır. Bunlar de bakmış ki ne bak- başka devletlerin idaresi altında hayatlarını devam ettirir- sın. Üç kuş, üçü de ler veya tarihin akışı içinde yok olurlar. ak kuş, başının üs- tünde dönüp dolanı- yor! Hemen kollarını açmış ama hiçbiri gelip de dalına konmamış, döndükçe dönmüşler başında… Sihir bu ya! 9. Kanıtlayıcı anlatım Meğer üvey anaları bunları öyle bir kuşa benzetmiş, öyle Başkasını inandırma, aydınlatma, kendi görüşünü bir başkası- bir kuşa benzetmiş ki gün batıp da sular karardı mı ete, na kabul ettirme, bir düşünceye katılmama nedenlerini ortaya kemiğe bürünüyor; insan olup görünüyorlarmış. Gün do- koyma, toplumda var olan düşünceden farklı bir düşünce orta- ğup da ortalık ağardı mı tüye teleğe geliyor; kanatlanıp ya koyma ve bunları kanıtlamaya çalışma amacıyla oluşturulan uçuyorlarmış! Ha işte o gün, döne döne yorulan, yorula metinlerde kullanılan anlatım biçimidir. Anlatıcı, doğru bilinenle- yorula dönen bu üç kuş, ortalık kararınca üç kardeş olup rin yanlış, yanlış bilinenlerin doğru olduğunu kanıtlamaya çalışır. bacılarının etrafını almış; başlamışlar birbirlerinin yüzü- Bunu yaparken tanık göstermeye, tanımlamaya, örneklemeye nü gözünü öpmeye ve başlamışlar başlarına gelenleri sık sık başvurur. Var olan görüşe karşı çıkma, kendi görüşünü sayıp dökmeye, gayri gözlerine uyku girer mi? savunma söz konusu olduğu için “tartışma ve kanıtlama” anlatım biçimleri benzerlik gösterir. 13

22. 11. Söyleşeme bağlı anlatım 12. Gelecekten söz eden anlatım ÜNİTE -1 Metinlerin konuşmalardan (diyalog ve monolog) oluşan bölümle- Olandan çok olması istenen, şimdiki olaylardan ziyade gelecek- rinde, sözlü anlatımlarda başvurulan anlatım biçimidir. Mülakat, ten haber veren, ileride karşılaşılacak durumlarla ilgili tahmin röportaj, sohbet, tiyatro gibi sözlü ve yazılı türlerde daha çok ve varsayımlarda bulunan metinlerde kullanılan anlatım biçimi- Metinlerin Sınıflandırılması söyleşmeye bağlı anlatıma başvurulur. dir. Bu anlatım biçimiyle oluşturulan metinlerin bir kısmı bilimsel verilere dayanırken bir kısmı bilim kuruguya, düşsel ögelere ve kehanetlere dayandırılır. Örnek: SITKI BEY - Kalede kalmak Örnek: isteyenler, bir tarafa ayrılsın! BİR GÖNÜLLÜ - Hep bura- da kalmak istiyoruz ki, bu- raya geldik! Birbirimizden niçin ayrılacağız? Hava sıcaklığı yarından itibaren tedricen artacak. Mete- SITKI BEY - (Hiç kimseye oroloji Dairesinin 16 – 22 Mayıs tarihlerini kapsayan ra- poruna göre, ülke belirtilen tarihler arasında alçak basınç yüz vermeyerek) Ağalar! Düşman suyu geçti. Şehrin sistemiyle ılık hava kütlelerinin etkisi altında kalacak. öbür tarafında, herkes birbirine giriyor. Memleket bir iki Hava yarın açık ve az bulutlu, öğle saatlerinde parçalı güne kadar, bütün bütün kuşatılacak gibi görünüyor. Al- bulutlu; sabah saatleri yer yer sisli geçecek. En yüksek lah zeval vermesin, devlet, kalesini kendi askeri ile koru- hava sıcaklığı iç kesimler ve sahillerde, 28 – 32 derece maya muktedirdir. İçinizden her kim burada bulunmak is- dolayında seyredecek. Rüzgâr genellikle güney ve batı yönlerden orta kuvvette esecek. temezse, Paşa'dan izin var, hemen bugün dışarı çıksın! BİR GÖNÜLLÜ - Düşman çok, asker az... Bizi daha azaltmak mı istiyorsunuz? 13. Mizahi anlatım ABDULLAH ÇAVUŞ - Asker az olmakla kıyamet mi ko- par? Azdan az olur, çoktan çok. Temelinde güldürme ögesinin bulunduğu metinlerde başvurulan anlatım biçimidir. Toplum veya kişilerin eksik yanlarının hicve- SITKI BEY - Kıyamet mi kopar? Kıyamet mi kopar? Sen dilmesi, kişilerin normalin dışında davranışlarda bulunması, bu sus da, biraz şunlar söylesin! sebeple komik duruma düşmesi ve düştüğü bu durumu yadırga- maması mizahi anlatımların temelini oluşturur. Mizahi anlatımlar- ABDULLAH ÇAVUŞ - Ay, ben söyleyince kıyamet mi... da ses, taklit ve hareketler ön plana çıkar. Güldürü kültürümüzde önemli bir yer oluşturan Nasrettin Hoca, İncili Çavuş, Bektaşi fık- SITKI BEY - (Lakırdısını keserek) Subhanallah! Ağalar! ralarında mizahi anlatım vardır. Ayrıca roman, hikâye, şiir, tiyatro Kuşatılmada kurşundan, gülleden başka açlık, susuzluk gibi türlerde de bu anlatımdan yararlanılır. da var. Kim kendini kurtarmak isterse... 14

23. b. Yazılı anlatım Örnek: ÜNİTE -1 • Duygu ve düşüncelerin dil bilgisi kurallarına uygun olarak, Hoca bir gün oturmuş ke- etkili bir şekilde yazıya aktarılmasıyla oluşan anlatımdır. disini yıkıyormuş. Hoca'nın •Herhangi bir metin öğretici bir amaçla yazılabileceği gibi hanımı: sanatsal kaygı güdülerek de yazılabilir. Bu yüzden yazılı Metinlerin Sınıflandırılması – Bey kedi yıkanır mı hiç, öl- anlatımla oluşan metinler, “öğretici metinler” ve “sanatsal metinler” olarak iki başlıkta gruplandırılır. dürecek misin kediyi, demiş. Yazılı anlatımla oluşan metinler şunlardır: Hoca umursamamış ve yı- Makale deneme fıkra kamaya devam etmiş kediyi. Bir süre sonra Hoca'nın sohbet eleştiri haber yazısı hanımı tekrar geldiğinde kedinin öldüğünü görmüş ve: anı mektup gezi yazısı – Bey, ben sana kediyi yıkama ölür demedim mi? biyografi otobiyografi şiir Hoca: hikâye masal destan – İyi de kediyi yıkarken ölmedi ki, sıkarken öldü. efsane fabl manzum hikâye mesnevi karagöz orta oyunu meddah trajedi komedi dram roman 4. Metnin sözlü anlatımla mı yazılı anlatımla mı oluştuğu Bir duyguyu, düşünceyi veya konuyu sözle veya yazı ile ifade etmeye anlatım denir. 5. Dilin kullanımı ve işlevi Metinler temel olarak sözlü anlatım ve yazılı anlatım şeklinde iki başlıkta sınıflandırılır. İster “sözlü anlatım” ister “yazılı anlatım olsun, duygu, düşünce, olay ve tasarımları karşıdakine etkili bir şekilde anlatmanın te- a. Sözlü anlatım meli sağlam bir iletişimden geçer. Sağlam bir iletişim ise anlatıcı •Sözlü anlatımda konuşan ve dinleyen; yazılı anlatımda veya yazarın dili, işlevine uygun, vermek istediği mesaja uygun ise yazar ve okuyucu vardır. kullanmasına bağlıdır. Anlatıcı, iletisinin amacına göre dile çeşitli •Bir duygu veya düşüncenin, bir konunun, bir dilek veya işlevler yükler. Bu işlevler, iletisinin amacıyla paralellik gösterir. isteğin dil aracılığıyla söz ile ifade edilmesine sözlü anlatım denir. DILIN IŞLEVLERI ŞUNLARDIR: •Sözlü anlatım günlük yaşamdaki ev, okul, işyeri gibi a) Göndergesel işlev alanlarda; topluluk önünde gerçekleşen sunum, panel, konferans, nutuk gibi etkinliklere kadar geniş bir alanda Dilin,bilgilerin nesnel bir şekilde aktarılması, açıklanması gerçekleşir. Sözlü anlatım herhangi bir metne bağlı sırasında kazandığı, büründüğü işlevdir. Bilgi verme ama- kalmaksızın yapılabildiği gibi, yazılı bir metnin okunması cıyla oluşturulan, öznel ifadelerin kullanmadığı, objektif ifa- biçiminde de olabilir. delerin yer aldığı öğretici metinlerde dil göndergesel işlevde •Sözlü anlatımla oluşup daha sonra yazıya geçirilen metin- kullanılır. Metinlerin dışında, günlük konuşmalarda, sözlü anlatımlarda, anlatıcı duygularını gizlemişse, kanıtlanabilir ler şunlardır: cümleler kurmuşsa dil yine göndergesel işlevde kullanılmış Sunum, panel, forum, açık oturum, sempozyum, münaz- demektir. ara, söylev, konferans, mülakat, röportaj. 15

24. c) Alıcıyı harekete geçirme işlevi Örnek: ÜNİTE -1 • Karşı masada oturan bizim köyün muhtarıdır. • Gönderici ile alıcı arasındaki ilişkiyi belirleyen işlevdir. Her iletişimin bir amacı vardır, bu amaçların başında • Palandöken Dağı ve Tortum Şelalesi Erzurum’dadır. iletiyi alan kişiyi (alıcıyı) harekete geçirmek gelir. Metinlerin Sınıflandırılması • Yağmur şiddetli yağıyor, şuradaki dükkâna girelim. • Dinleyici veya okuyucuda davranış değişikliği yarat- • Harita: Coğrafya, tarih, dil, nüfus vb. konularla ilgili yer- mayı amaçlayan, alıcıyı harekete geçirmeye çalışan anlatımlarda dilin bu işlevinden yararlanılır. Buna dilin yüzünün veya bir parçasının, belli bir orana göre küçül- “çağrı” işlevi de denir. Gönderici bu çağrıyı yaparken tülerek düzlem üzerine çizilen taslağıdır. alıcının duygu dünyasına veya eylem gücüne seslene- • Türkiye yarından itibaren soğuk ve yağışlı bir havanın bilir. Reklamcılar hedeflerine ulaşmada genellikle dilin etkisine girecek. bu işlevinden faydalanır. • Emirler, açık ilanlar, hedef göstermelerde dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi kullanılır. b) Heyecana bağlı işlev • Anlatıcı veya yazar, konuyu “duygu, heyecan ve Örnek: coşkularını ifade etmek amacıyla” dile getiriyorsa dile • Ben gelene kadar kimse yerinden kımıldamasın! heyecan, coşku işlevini yüklemiş demektir. Duygu ve • Bu sorular bir saat içinde çözülmüş olacak! düşüncelerin karşı tarafa aktarılması dilin göndergesel işleviyle ilgilidir. Ancak bu düşünceler ifade edilirken, “iyi, • Çıkmaz demeyin, şansınızı deneyin! güzel, çirkin, komik, utanç verici, korkunç, hayret” gibi • Bizimle gelecek olanlar parmak kaldırsın! hükümlere yer veriliyorsa, yani anlatıcı duygularını açığa • Ellerini havaya kaldır ve olduğun yerde dur! vuruyorsa dili heyecana bağlı işlevde kulanmış demektir. Diğer bir ifadeyle göndergesel işlevde nesnellik, heye- cana bağlı işlevde öznellik hâkimdir. • Deneme, eleştiri, fıkra, sohbet gibi gazete çevresinde ç) Kanalı kontrol işlevi gelişen metinlerde; günlük, mektup gibi kişisel hayatı İleti kanalının açık olup olmadığını, iletişimin devam edip et- konu alan metinlerde veya coşkulu söylemin ağır mediğini kontrol etmede görülen dil işlevidir.Daha çok sözlü bastığı “söylev” türünde dilin heyecana bağlı işlevinden iletişimde görülen bu işlev, yazılı metinlerde kahramanların yararlanılabilir. ağzından aktarılabilir.Söylevlerde, törenlerde, toplantılarda dilin bu işlevinden yararlanılır. Örnek: • Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker! Örnek: • Sevgili öğrenciler, buraya kadar olan kısmı anladınız mı? • Alo, baba! Beni duyuyor musun? • Eyvah, sınava giriş kağıdımı evde unuttum! • Gölün kenarında oturup bu güzel manzarayı seyretmek harika! 16

25. d) Dil ötesi işlev ÜNİTE -1 Örnek–1 İleti; dili açıklamak, dil bilgisi ve dil bilim ile ilgili bilgi vermek amacıyla düzenlenmişse dil, “dil ötesi” işlevde kullanılmış de- mektir. Metinlerin Sınıflandırılması Örnek: • Etken fiillerde eylemi gerçekleştiren yani özne bellidir. • Zamir, isimlerin yerine kullanılan sözcüklerdir. • Niteleme sıfatları, bir ismin rengini, durumunu, biçimin be- lirtir. ne kadınlar sevdim zaten yoktular yağmur giyerlerdi sonbaharla bir azıcık okşasam sanki çocuktular e) Şiirsel (sanatsal, yazınsal, poetik) işlev bıraksam korkudan gözleri sislenir ne kadınlar sevdim zaten yoktular • İletinin, anlam aktarmaktan çok çağrışım için kullanıl- böyle bir sevmek görülmemiştir dığ, imgeye ve kurmacaya dayalı metinlerde daha doğ- rusu “edebî, sanatsal metinlerde” dil şiirsel işlevde kul- lanılır. Örnek–2 • Edebî metinlerde kullanılan dilin işlevinden “şiirsel” ola- rak söz edilmesinin sebebi “poetika” kelimesiyle ilgilidir. Yunanca bir kelime olan “poietikes”ten türeyen bu keli- me “edebiyat, yazın sanatı” anlamına gelir. Yoksa “şi- irsel” kelimesiyle kastedilen Türkçedeki “şiir” kelimesi değildir. Dolayısıyla türü ne olursa olsun bütün edebî (sanatsal, kurmaca) metinlerde dil ağırlıklı olarak poetik/ Sonra gözleri Halep Kalesi’ne erişti. Halep Kalesi? şiirsel/sanatsal işleviyle kullanılır. Onun heybeti ova ortasında birdenbire şaha kalkışmış • Edebi metinlerde yani dilin şiirsel işlevde kullanıldığı gibi dimdik duruşunda, tek yükseklik olarak çöle göğüs metinlerde, “metnin dışa dönük, başka bir alıcıya dönük gerişindeydi. İstanbul’un kovuklarında incir dalları fış- amacı, edebî metin olmasının dışında bir amacı yoktur; kırmış, sırtları yeşil yamaçlara dayalı, gölgeleri oynak sadece edebi metin olduğu için önemlidir, anlamlıdır, ileti sularda sallanan hisarlarında bu vahşi bakışlı, yalnız metnin kendisidir.” Örneğin lirik bir üslupla yazılan bir kendisine güvenen kararlı vakar yoktu. şiirin amacı o şiirin kendisidir. 17

26. ETKİNLİK-1 ÜNİTE - 1 Aşağıdaki bilgiler doğru ise "D", yanlış ise "Y" yazınız. Metilerin Sınıflandırılması 1 Metinlerde dil, “göndergesel işlev”de kullanıldığında varlık ve eşyaları olduğu gibi ifade eder. Metinleri, “gerçeklikle ilişkileri, yazılış amaçları, kullanılan anlatım türleri” bakımından grup- landırmak mümkündür. 2 Anlatmaya bağlı metinler genel olarak “öğretici metinler” ve “sanatsal metinler” olmak üzere ikiye ayrılır. 3 Edebî metinlerde asıl amaç öğretmek, bilgilendirmek, ikna etmektir. 4 Anlatmaya ve göstermeye bağlı metinlerin ortak özelliği zaman, mekan ve kişi unsurları üzerine kurulmuş olmasıdır. 5 6 Öğretici metinlerin asıl özelliği kurmaca bir yapıya sahip olmalarıdır. 7 Sunum, açık oturum, sempozyum, forum ve münazara sözlü anlatım türlerindendir. Öğretici metinlerde, var olan gerçekliğe sanatçının duygu ve hayalleri katılır, böylece zaman, mekan, kişi unsurları değişikliğe uğrar. 8 Bir metnin kurmaca olması veya somut gerçekliği olduğu gibi ifade etmesi metinlerin sınıflandırıl- masında bir ölçüttür. 9 10 Sözcüklerin genellikle mecaz anlamda kullanılması sanatsal metinle öğretici metnin ortak özelliğidir. 11 Kurmaca metinlerde sezdirmek, hissettirmek, çağrıştırmak amaçlanır. Bir yazıyı biçim, anlatım, yazım ve noktalama özelliklerine oluşturan kelimelerin bütününe “metin” denir. 12 Sanatsal metinlerde anlatılanların doğruluğu, yanlışlığı kanıtlanmaya çalışılmaz. 13 Bir metnin sanatçısının kim olduğu, metinlerin sınıflandırılmasında önemli bir kriterdir. 14 Didaktik metinlerde sanatçı yararlı olanın, bilginin peşindeyken, kurmaca metinlerde yazar estetik haz uyandırmanın peşindedir. 15 18

27. ÜNİTE -1 ETKİNLİK-2 Aşağıdaki boşlukları doğru sözcüklerle tamamlayınız. Metilerin Sınıflandırılması 1. Edebi metinlerde dil daha çok ……………………………. işlevde kullanılır. 2. Deneme, fıkra, makale, eleştiri gibi türler ……………………….. çevresinde gelişen metinlerdir. 3. Öğretici metinlerde dil genellikle ………………….……. işlevde kullanılır. 4. Öğretici metinlerde sözcükler genelde …………………….. anlamda kullanılır. 5. Sanatsal metinler, ………………………………………………….. metinler ve ………………………………………. metinler olmak üzere ikiye ayrılır. 6. Mektup, günlük, sohbet ve deneme …………………………………… metin türleri içinde değerlendirilir. 7. ………………….. bağlı türler, bir olay veya durumun sahnede canlandırılmasına dayanır. 8. Hikâye, roman gibi tahkiyeli eserlerde genelde …………………… ve ……………….. anlatım biçimlerinden yarar- lanılır. 9. ……………………….. bağlı türlerde olay ve durum “yer, zaman, kişi" unsurlarına bağlanarak anlatılır. 10. Kaynağını insanların gerçek yaşamından kalan “günlük, anı, gezi yazısı, mektup” gibi türler ……………………………… konu alan metinler içinde değerlendirilir. 11. Dramatik örgüye sahip olması, monolog ve diyaloglardan oluşması …………………….. bağlı metinlerin özellikle- rindendir. 12. Sanatsal nitelik taşıyan, insanda estetik zevk uyandıran metinlere …………………….. metin denir. 13. …………………. metinler, kaynağını hayal dünyasından değil, gerçek dünyadan alır. 14. Olmadığı hâlde varmış gibi tasarlanmış olay ve durumlara ……………………………………….. denir. 15. …………………….. metinlerde daha çok açıklayıcı, tartışmacı, kanıtlayıcı anlatım biçimlerine başvurulur. 19

28. 4. Hülasa ona ait hatıralarla avunmaya çalışıyorum. Şu satırla- rın perişanlığı da gösteriyor ki anlatırken çok sarsılmış hal- deyim. Sizi onu iyi anlayanlardan biri sıfatıyla emin olunuz ki şimdi daha çok seviyorum. Refikam teşekkür ve hürmet eder. Ailece felaketlerden uzak kalmanıza dua ederek sizi hasretle, hürmetle ve muhabbetle kucaklarım, kıymetli kar- deşim. Size onun bir resmini gönderiyorum. ÜNİTE -1 ÜNİTE TESTİ 1 1. Metinler gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları ba- kımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, ---- ve ---- ol- mak üzere işlevleri bakımından ikiye ayrılır. Metinlerin Sınıflandırılması Bu parça aşağıdaki metin çeşitlerinden hangisini ör- neklemektedir? Parçada boş bırakılan yerlere sırası ile aşağıdakilersen hangisi getirilmelidir? A) Tarihî metin A) sanatsal metinler- coşku ve heyecanı dile getiren metinler B) Felsefi metin B) sanatsal metinler - öğretici metinler C) coşku ve heyecanı dile getiren metinler - tarihî metinler C) Kişisel hayatı konu alan metin D) coşku ve heyecanı dile getiren metinler - bilimsel metin- D) Gazete çevresinde gelişen metin ler E) Bilimsel metin E) olay çevresinde gelişen metinler - gazete çevresinde gelişen metinler 5. I. Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketler- den doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her mille- tin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilim dalıdır. Bu incelemeler sonucunda yazılan metinle- re denir. 2. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Öğretici metinler genelde kelimelerin ilk anlamlarıyla oluşturulduklarından, bu metinler okuyucuda aynı izle- nimi bırakır. B) Sanat metinlerinde yan anlam değeri taşıyan ve okuyu- cunun anlayışına, sezgisine bırakılan ifadelere yer veri- lir. II. Herhangi bir duygu, düşünce, hayal, intiba ve olayın dil C) Sanatsal metinlerde mecazlı ifadeler kullanıldığını böy- lece anlatıma çağrışım ve duygu değeri kazandırıldığını görüyoruz. vasıtasıyla ve edebî bir üslupla oluşan söz ve söylem bütününe denir. D) Öğretici metinler bilgi vermek amacıyla yazıldığı için dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır. III. Düşünsel konuları ele alan ve düşünce ile ilgili prob- lemler üzerinde duran metinlerdir. Yunanca “seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum” anlamına gelen ‘phileo’ E) Sanatsal metinler günlük hayatın gerçeklerini, tarihî ile “bilgi, bilgelik” anlamına gelen ‘sophia’ sözcüklerinin olayları, felsefi düşünceleri ve bilimsel gerçekleri anla- birleşmesinden oluşan bir kavramdır. Üzerinde herkesin tan metinlerdir. uzlaştığı net bir tanımı olmayan bu kavram üzerine ku- rulan metinlerdir. Numaralı bilgilere ait metin türleri sırasıyla aşağıdakile- rin hangisinde verilmiştir? 3. Edebi metinlerin diğer bir adı da ---- metindir, bu metinlerde dil daha çok ---- işlevde kullanılır. Parçadaki boşluklara sırasıyla aşağıdakilerin hangisin- de verilenler getirilmelidir? A) Felsefii metin - edebî metin - tarihî metin B) Tarihî metin - edebî metin - felsefi metin A) kurmaca - şiirsel C) Felsefi metin - edebî metin - tarihî metin B) sanatsal - alıcıyı harekete geçirme C) öğretici - dil ötesi D) Felsefi metin - tarihî metin - edebî metin D) didaktik - alıcıyı harekete geçirme E) Tarihî metin - edebî metin - bilimsel metin E) kurmaca - dil ötesi 20

29. 6.Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinler için yanlış bir 6.Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinler için yanlış bir bilgidir? 9. Havada serbest bırakılan her cisim yere düşer. Bu düşme- ye sebep olan da yer çekimi kuvvetinden başka bir şey de- ğildir. Cisimlerin ağırlığı ya da hafifliği, aslında yerin onları daha büyük veya daha az bir kuvvetle çekmesiyle ilgilidir. Her cismin diğer cisimler üzerinde belirli bir çekim kuvve- ti vardır. Bu çekim kuvveti, söz konusu cisimlerin kitlesine ve birbirine olan mesafesine bağlıdır. Cisimler ağırlaştıkça ve aralarındaki mesafe azaldıkça birbirleri üzerindeki çekim kuvveti büyür. ÜNİTE -1 A) Sohbet, gazete çevresinde gelişen edebi metinlerden- dir. B) Günlük, mektup, hatıra gibi türler kişisel hayatı konu Metinlerin Sınıflandırılması alan metin türlerindendir. C) Bir kişinin belli bir topluluğa karşı yaptığı konuşma me- Bu metin için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? tinleri sözlü anlatım türleri içinde değerlendirilir. A) Öğretici bir metinden alınmıştır. D) Felsefi, bilimsel ve tarihsel metinler aynı zamanda sa- natsal metinlerdendir. B) Dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. E) Sempozyum, açıkoturum ve panel gibi türler toplantı- C) Sözcükler mecaz ve yan anlamlıyla kullanılmıştır. lardaki konuşma ve tartışmaların yazıya aktarılmasıyla D) Bilimsel nitelikli bir metindir. oluşan metinlerdendir. E) Cümlelerde nesnel yargılar söz konusudur. 7. Aşağıdakilerin hangisinde didaktik nitelik taşıyan yazı 10.Aşağıdakilerden hangisi gazete çevresinde gelişen me- tinler içinde değerlendirilemez? türleri bir arada verilmiştir? A) Hatıra – eleştiri – haber yazısı A) Mesnevi B) Makale C) Eleştiri B) Sohbet – günce – roman D) Sohbet E) Deneme C) Deneme – mektup – hikâye D) Destan – şiir – makale E) Biyografi – masal - manzume 11. Aşağıdakilerin hangisinde olay çevresinde gelişen ede- bi metin türlerinden biri değildir? A) Manzum hikaye B) Roman C) Hikâye 8. Aşağıdakilerden hangisi tarihî metinler için yanlış bir bilgidir? D) Karagöz E) Mesnevi A) Öğreticilik amaç edindiği için bu metinlerde açık, anlaşı- lır bir dil kullanılır. B) Söz sanatlarına, mecazlara, imgelere yer verilmez; ya- zar, sanat yapma kaygısı taşımaz. 12. Öğretici metinler kişisel hayatı konu alan ve gazete çevre- sinde gelişen metinler olmak üzere iki başlıkta incelenir. C) Sözcükler daha çok gerçek anlamıyla kullanılır ancak konusunu tarihten alan edebî metinlerde mecazlı ifade- Aşağıdakilerden hangisi kişisel hayatı konu alan öğreti- ci metin türü değildir? lere yer verilebilir. D) Didaktik özellik taşıyan bu metinler çok anlamlılığa, yo- A) Anı B) Eleştiri C) Gezi yazısı ruma açık değildir. D) Mektup E) Günlük E) Yazar anlatıma kendi duygu ve düşüncelerini katar, do- layısıyla bu metinlerde öznel bir anlatım benimsenir. 21

30. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisimde bilgi yanlışı söz ko- nusudur? ÜNİTE -1 ÜNİTE TESTİ 2 A) Felsefi ve bilimsel metinler açıklayıcı ve kanıtlayıcı an- latmadan yararlanılarak oluşturulur. B) Göstermeye bağlı metinler ve sözlü anlatım yoluyla olu- 1. Metinlerin Sınıflandırılması I. Edebiyat eseri bir edebî metinden oluşabileceği gibi; bir reklam metni, bir seçim afişi, bir gazete haberinde dil şan metinler kişisel hayatı konu alan metinlerle aynı ka- tegoride incelenir. sanatsal nitelikte kullanılmışsa edebi metin olarak algı- C) Anlatmaya bağlı edebî metinlerde genellikle öyküleyici lanır. anlatıma başvurulur. II. Edebî metinlerde anlam, mesajın bizzat biçimi aracılı- D) Şiirlere ve şiirsel nitelik taşıyan metinlere genel olarak ğıyla verilir ve her okuyucuda aynı etkinin gözlenmesi coşku ve heyecanı dile getiren metinler denir. beklenemez. E) Mülakat, röportaj ve söyleşi gibi metinlerde söyleşmeye III. Duygu ve düşüncelerin dil vasıtasıyla estetik bir biçimde bağlı anlatımdan yararlanılır. ifade edildiği söz ve söylem düzenine edebi metin; tarih incelemeleri sonucunda ortaya çıkan metinlere de tarihî metin denir. 5. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerin amaçları içerisinde yer almaz? IV. Öğretici metinler, duygu düşünce ve hayallerin insanda heyecan ve hayranlık uyandıracak şekilde, estetik bir A) Haber vermek B) Düşündürmek yapı içinde söylenmesi ve yazılması ile oluşan edebiyat ürünlerine denir. C) Yönlendirmek D) Bilgi vermek V. Sanat; duygu düşünce ve hayallerin biçim almış unsur- E) Yazmaya teşvik etmek larla güzel, etkili bir biçimde ve şahsi gayretlerle ifade edilme işidir. 6. Ne diyeceklerse birbirine "mânilerle demişler, e her mâni bir ima ise her ima da bin mana değil mi? Kâh gül, kâh karanfil, kâh sümbül üstüne mâniler dizerek diyeceklerini demişler birbirine ve o gün bu gün mâniler, kalpten kalbe giden bir yol olarak kalmış bizlere... Sözü uzatıp da günaha girmeyelim, ne diyecektim sizlere: Bir gün bu iki sevdalı, ne yaprağı bı- rakmışlar, ne dalı; mâni üstüne mâniler dizmişler. Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yan- lışlığı vardır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. Aşağıdakilerin hangisinde anlatmaya bağlı edebî metin- ler bir arada verilmiştir? ALDI TAHİR ALDI ZÜHRE Benim yârim bir tane Yalanım yok sözümde A) Masal – öykü–roman – manzum hikâye – mesnevi Sarılmış mor mintana Sevdası var özümde B) Masal – öykü – roman – serbest şiir – mesnevi Canım kurban olsun Tek Tahir benim olsun C) Komedi – öykü – roman – manzum hikâye – masal Senin gibi sultana Sultanlık yok gözümde D) Fabl – koşma – roman – manzum hikâye – deneme E) Masal – öykü – roman – makale – anı Bu sevdazedeler mânilere bürünerek gönüllerini birbirine açadursun, gelin biz haberi öteki yüzden verelim. Aşağıdakilerden hangisi bu parça için söylenemez? A) Parçanın içeriğini şekillendiren bir olay vardır. B) Karşılıklı söyleşmenin olduğu bir metindir. 3.Aşağıdakilerden hangisi kurmaca metinlerden biri de- ğildir? C) Dil daha çok şiirsel işlevde kullanılmıştır. D) Coşku ve heyecanı dile getiren metinler içinde değer- A) Günlük B) Roman C) Masal lendirilir. D) Fabl E) Öykü E) Parça, hikâyenin yapısındaki unsurlardan oluşmuştur. 22

31. 7. 10. KARAGÖZ —Hoş bulduk kel kafalı kara üzüm! (I) Bu metinler “başlık, özet, giriş, asıl metin, sonuç ve tar- tışma” bölümlerinden oluşur. (II) Alanında uzman kişilerce kaleme alınır. (III) Metinlerde nesnel bir anlatım benimsenir, kişisel düşünceler ve yorumlar anlatıma katılmaz.(IV) Orta- ya konan nesnel görüşler ise sağlam kaynaklara dayandırı- lır ve bu kaynaklar yazının sonunda belirtilir. (IV) Metinlerde açık, anlaşılır bir dil yerine daha ağır ve sanatlı bir dil tercih edilir. ÜNİTE -1 HACİVAT —Nereden gelip nereye gidiyorsun bakalım? KARAGÖZ —Bir yere gittiğim yok da oğlumla kaç saattir okuma-yazma çalıştık... Biraz gezeyim dedim. Metinlerin Sınıflandırılması HACİVAT —Tabii iyi yaptın efendim, kafan balon olmuştur. KARAGÖZ —Hay hay kafam balon oldu da uçmasın diye boynuma yapıştırdım. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bilim- sel metinler için yanlış bir bilgi verilmiştir? HACİVAT —Hemen yanlış anlama yani uzun zaman ders A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. çalışmaktan kafan şişmiştir. KARAGÖZ —Kafam pişti de soğutmaya çıktım. HACİVAT —Allah iyiliğini versin! Neyse çalışmalar iyi gidiyor 8. KOŞMA Dinleyin ağalar medhin eyleyim Elma yanaklımın kara kaşlımın O gül yüzlerine kurban olayım Dal gerdanlımın da sırma saçlımın mu? KARAGÖZ —Hem de nasıl iyi gidiyor bilemezsin Hacı Cav- cav! Sen söyle de müdür benim ilkokul diplomamı hazırla- sın... HACİVAT —Efendim sen hele hepsini iyi öğren de diploma YUFKA YÜREKLİ ÖRÜMCEK işi kolay... Terk edilmiş, boş bir evin çatı katındaki tek odada bir örüm- cek ailesi yaşıyordu. Bu örümcek ailesi, anne örümcek ile üç yavrusundan ibaretti. Anne örümcek ağını camı tamamen kırık pencerenin arkasında bulunan iki dolabın arasına ger- mişti. Gündüzleri güneş ışınları sayesinde dolapların ara- sındaki gerili ağ dışarıdan belli olmazdı. Pencereden hızla uçarak giren sinekler, kelebekler, arılar…daha ne olduğunu anlayamadan bu örümcek ağına yapışır kalırlardı…. Bu metin için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Göstermeye bağlı edebi metinler arasında gösterilir. B) Olay çevresinde gelişen bir metindir C) Karşılıklı söyleşmeye dayalı bir metindir D) Sanatsal bir metinden alınmıştır. E) Açıklayıcı anlatım biçim kullanılarak oluşturulmuştur. . Yukarıdaki iki metnin ortak yönü aşağıdakilerden hangi- sidir? A) Yazıldıkları dönem (Servetifünun) B) Ait oldukları gelenek (divan edebiyatı) 11. Tiyatro metinlerinde daha çok ---- anlatımdan yararlanılır- ken roman, hikâye gibi anlatmaya bağlı edebi metinlerde ağırlıklı olarak ---- anlatımdan yararlanılır. C) Metin türü açısından (kurmaca) D) Başvurulan anlatım biçimi (mizahi) E) Kullanılan dil işlevi (dil ötesi) Bu parçada boş bırakılan yerlere sırası ile aşağıdakiler- den hangisi getirilmelidir? A) söyleşmeye bağlı - öyküleyici 9.Aşağıdaki eşleştirmelerin hangisinde bir yanlışlık yapıl- mıştır? B) açıklayıcı - kanıtlayıcı A) Sohbet - kişisel hayatı konu alan metin B) Fıkra - gazete çevresinde gelişen metin C) Roman - anlatmaya bağlı edebî metin D) Şiir - coşku ve heyecanı dile getiren metin E) Tiyatro - göstermeye bağlı edebî metin C) açıklayıcı - öyküleyici D) öyküleyici - açıklayıcı E) söyleşmeye bağlı - açıklayıcı 23

32. ÜNİTE -1 CEVAP ANAHTARI Metinlerin Sınıflandırılması (1. ÜNİTE) METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI ETKİNLİK – 1 DOĞRU–YANLIŞ 1.D 2.D 3.Y 4.Y 5.D 6.Y 7.D 8.Y 9.D 10.Y 11.D 12.D 13.D 14.Y 15.D ETKİNLİK – 2 BOŞLUK DOLDURMA 1. şiirsel/sanatsal 2. gazete 3. göndergesel 4. gerçek 5. coşku ve heyecanı dile getiren, olaya dayalı 6. öğretici 7. göstermeye 8. öyküleyici, betimleyici 9. anlatmaya 10. kişisel yaşamı 11. göstermeye 12. edebî 13. öğretici 14. kurmaca 15. öğretici ÜNİTE TESTİ 1 B D 2 E A 3 A A 4 C B 5 B E 6 D D 7 A E 8 E C 9 C A 10 A E 11 D A 12 B Test–1 Test–2 24