dr Maciej Krzemiński Ośrodek Badań Integracji Europejskiej Wydział Ekonomiczny

1. Polityka regionalna UE dr Maciej Krzemiński Ośrodek Badań Integracji Europejskiej Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Gdański Opracowano na podstawie materiałów KE, UKIE, MRR

2. Polityka strukturalna i regionalna • W dużym uproszczeniu, problemy natury strukturalnej to takie, które nie dają się rozwiązać w krótkim okresie czasu i nie znikają np. wraz z poprawą koniunktury gospodarczej. Wymagają natomiast długofalowych, zaplanowanych i przemyślanych działań • Polityka strukturalna obejmuje działania, które mają charakter regionalny lub dotyczą całego obszaru Unii Europejskiej • Około 90% środków przeznaczonych przez UE na p. strukturalną jest adresowane regionalnie, dlatego często pojęcia te są stosowane zamiennie

3. Podstawy polityki regionalnej • - Celem jest wyrównywanie zróżnicowań w rozwoju gospodarczym, społecznym oraz przestrzennym poprzez redystrybucję środków z budżetu pomiędzy regiony • - Chodzi o zagwarantowanie harmonijnego rozwoju UE poprzez zmniejszanie różnic i wzrost spójności między regionami. • - Adresatem są w szczególności regiony: • gospodarczo zapóźnione • dotknięte upadkiem przemysłu • rolne oraz utrzymujące się z rybołówstwa • o niskiej gęstości zaludnienia • - Podstawowe cele: • promocja regionalnego wzrostu gospodarczego • poprawa przewag komparatywnych • stymulowanie dostosowań strukturalnych i sektorowych w regionach • zmniejszanie „słabości” i wyrównywanie szans w regionach mniej rozwiniętych

4. Ewolucja polityki regionalnej • wzrost roli polityki regionalnej: • potraktowanie różnic w rozwoju regionalnym jako przeszkody dla rozwoju UE • pogłębienie dysproporcji w wyniku poszerzenia integracji • dylemat miedzy opcją „wyrównawczą” a „polaryzacyjną” • opcja wyrównawcza, społeczna: • w warunkach niedoskonałości mechanizmu rynkowego • preferowanie interwencji państwa i wspierania procesów restrukturyzacyjnych w regionach • opcja neoliberalna: • powodem dysproporcji jest zbyt duża interwencja państwa • niedostateczna mobilność czynników produkcji

5. Dlaczego konieczna jest polityka regionalna? Unia Europejska jest jedną z najbogatszych stref gospodarczych świata, jednak wciąż jeszcze występują znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi 27 państwami, a jeszcze większe pomiędzy 268 regionami. UE to w chwili obecnej 493 mln obywateli. Generalnym celem polityki regionalnej jest zapewnienie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju całej Unii oraz zwiększanie stopnia spójności ekonomicznej i społecznej krajów i regionów UE.

6. Podstawową misją polityki rozwoju regionalnego Unii Europejskiej jest wzrost poziomu spójności wewnętrznej w ramach całej organizacji. Zbyt duże zróżnicowania regionalne są bowiem niekorzystne nie tylko dla obszarów biednych, ale także dla obszarów bogatych, nie wspominając o interesach całej organizacji.

7. Preambuła do Traktatu Rzymskiego (1958): "Państwa członkowskie pragną wzmocnienia jedności swoich gospodarek i zabezpieczenia ich harmonijnego rozwoju przez redukowanie zróżnicowań istniejących między regionami oraz łagodzenie zacofania regionów mniej uprzywilejowanych".

8. Jednolity Akt Europejski (1987), artykuł 130A: "W celu promowania ogólnego harmonijnego rozwoju, Wspólnota powinna rozwinąć akcje prowadzące do wzmocnienia swojej ekonomicznej i społecznej spójności. W szczególności Wspólnota powinna działać na rzecz redukcji zróżnicowań między regionamii ograniczenia zacofania słabiej uprzywilejowanych regionów".

9. Jednolity Akt Europejski (1987), artykuł 130B: osiąganie tych celów jest wspomagane działaniami podejmowanymi przez: Fundusze Strukturalne: - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancj Rolnej-Sekcja Orientacji, -       Europejski Fundusz Społeczny, -       Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Bank Inwestycyjny i inne istniejące instrumenty finansowe.

10. Traktat Amsterdamski (1997), artykuł 158: Celem wspierania swojego wszechstronnego, harmonijnego rozwoju, Wspólnota rozwija i kontynuuje działania prowadzące do wzmacniania swojej spójności gospodarczej i społecznej. W szczególności Wspólnota dąży do zredukowania różnic w stopniach rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym terenów wiejskich.

11. Traktat o Unii Europejskiej, preambuła: Zapis, dotyczący solidarności pomiędzy narodami europejskimi. Traktat ten konkretyzuje działania Wspólnoty w kierunku wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej oraz zmniejszenia różnic w rozwoju pomiędzy regionami. Dlatego państwa członkowskie uczestniczą w europejskiej polityce regionalnej, finansowanej ze środków funduszy europejskich, Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności, która ma być wyrazem solidarności między wszystkimi obywatelami Unii.

12. Gospodarka w krajach UE15 • Różnica w dochodach (PKB) pomiędzy krajami członkowskimi, a zwłaszcza poszczególnymi regionami pozostaje znacząca. • Międzyregionalne różnice w dochodach - 2,6. • Powoli zmniejszają się różnice w PKB na mieszkańca na poziomie krajów : • - PKB dla najbiedniejszych krajów w latach 1998-1999 wzrósł z 68% do 79% średniej UE.- Oznacza to konwergencję 1% rocznie. • W celu pełniejszej konwergencji w układzie EU15 potrzeba jeszcze okresu 1 pokolenia.

13. Złoty trójkąt: • Koncentracja działalności gospodarczej w centralnej części Unii • Trójkąt pomiędzy: - North Yorkshire w Wielkiej Brytanii, - Franche-Comté we Francji - Hamburg w Niemczech • Cechy:1/7 obszaru Unii1/3 ludności1/2 dochodu Unii • Koncentracja ma negatywny wpływ nie tylko na regiony peryferyjne, ale także na regiony centralne

14. Trwałe nierówności • Brak równowagi pomiędzy regionami- duże różnice w poziomie rozwoju • Efekt kompresji - w ciągu ostatnich 10 lat różnice pomiędzy 3 najbogatszymi regionami zmniejszyły się. To samo miało miejsce w grupie najbiedniejszych regionów.Jednakże różnice pomiędzy najbogatszymii najbiedniejszymi powiększyły się.

15. Najbiedniejsze i najbogatsze regiony w UE, 1990 oraz 2000, PKB per capita, UE=100 (PPS) 10%+, 25%+ = regiony o najwyższym poziomie PKB per capita (PPS), obejmujące odpowiednio 10 lub 25% całkowitej liczby ludności w UE 10%-, 25%- = regiony o najniższym poziomie PKB per capita (PPS), obejmujące odpowiednio 10 lub 25% całkowitej liczby ludności w UE Źródło: Komisja Europejska

16. Polityka regionalna UE NIE • pomoc finansowa • Rozdzielanie środków TAK - tworzenie nowych zasobów przez inwestycje • zapewnienie „wartości dodanej” • wsparcie współdziałania

17. Zróżnicowania regionalne

18. „SZOK ROZSZERZENIA” • Po rozszerzeniu UE o 12 państw, gwałtownie obniża się szereg wskaźników ekonomicznych, w tym: • PKB na mieszkańca- PKB na mieszkańca w regionach najuboższych wynosiło (przed rozszerzeniem) 61% średniej UE15,- po rozszerzeniu spadł do 31%,- PKB na osobę w całej UE spadł o 18%, - ogólny PKB w rozszerzonej Unii wzrósł o 5%.

19. EUR27/rok 2000/ Powierzchnia: 4 331,7 tys.km (+34%) Ludność: 480,6 mln osób(+28%)

20. EU 15 =100

21. PKB per capita w najbogatszych regionach UE, 2000

22. PKB per capita w najbiedniejszych regionach UE, 2000

23. Koncentracja:- środki funduszy strukturalnych są przede wszystkim dostępne dla tych regionów, które tego najbardziej potrzebująPartnerstwo:- działania powinny być przygotowywane w ścisłym porozumieniu (partnerstwie) Komisji Europejskiej z państwem członkowskim- jak również z władzami regionalnymi i lokalnymi, partnerami gospodarczymi i społecznymi, przy pełnej zgodności z odpowiednimi kompetencjami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi partnerów Zasady polityki regionalnej (1)

24. Zasady polityki regionalnej (2) Programowanie:- finansowanie kompleksowych i długofalowych programów rozwoju, a nie pojedynczych projektów- wieloletnia (5 a później 6 lat) perspektywa realizacji programówDodatkowość:- w celu osiągnięcia faktycznego oddziaływania gospodarczego, środki przyznane z funduszy unijnych nie mogą zastępować publicznych lub innych równoważnych wydatków państwa członkowskiego- działania Wspólnoty winny uzupełniać lub wspierać odpowiednie działania krajowe, przede wszystkim w tych regionach, gdzie środki wsparcia krajowego są niewystarczające

25. Koordynacja:- skoordynowanie działania wszystkich instrumentów i funduszy strukturalnych- skoordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich i UE Współfinansowanie:- projekty, które są zgłaszane do finansowania z funduszy strukturalnych muszą być w odpowiednich proporcjach współfinansowane ze środków krajowych- współ-finansowanie projektów z dwóch źródeł (środki unijne i krajowe) jest również elementem zasady partnerstwaZgodność: polityki regionalnej z innymi politykami UE Zasady polityki regionalnej (3)

26. Polityka regionalna 2007-2013 (1) Liczba funduszy strukturalnych została ograniczona do dwóch: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) Fundusz Spójności został objęty podobnymi regulacjami co fundusze strukturalne. Ze względu na przesunięcie kwestii finansowania działań w rolnictwie i rybołówstwie w całości do Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej zlikwidowane zostały: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR) W miejsce tych funduszy powstaną nowe instrumenty, które nie będą już objęte regulacjami dotyczącymi funduszy strukturalnych: Europejski Fundusz Rolnictwa i Rozwoju Wsi (EFRRW) Europejski Fundusz Rybołówstwa (EFR)

27. Polityka regionalna 2007-2013 (2) 2. Rezygnacja z kontynuacji Inicjatyw Wspólnotowych (Equal, Interreg, Leader, Urban) na rzecz włączania ich specyficznych dziedzin wsparcia do trzech nowych celów. 3. Uproszczenie systemu wdrażania m.in. poprzez nowe dokumenty programowania, jednofunduszowe programy operacyjne, zarządzanie na poziomie priorytetów, bardziej elastyczne reguły kwalifikowalności kosztów. 4. Cross-financing – mechanizm elastycznego finansowania, polegający na zaangażowaniu (do maksymalnie 10% wartości alokacji na poziomie priorytetu) środków z jednego funduszu (np. EFRR) w realizację działań, których zakres merytoryczny zwyczajowo podlega pod obszar interwencji drugiego funduszu (np. EFS). 5. Nowe inicjatywy Komisji Europejskiej i innych instytucji finansowych: Jessica, Jaspers, Jeremie (ta ostatnia skierowana do MSP).

28. Polityka regionalna 2007-2013 (3) Cele polityki spójności na 2007-2013 ściśle powiązane są z priorytetami Strategii Lizbońskiej:  Cel 1 – konwergencja (wspieranie wzrostu i tworzenie nowych miejsc pracy w państwach i regionach najbiedniejszych oraz regionach tzw. efektu statystycznego). Cel 2 – regionalna konkurencyjność i zatrudnienie (wspieranie zmian strukturalnych w regionach nie kwalifikujących się do uzyskiwania pomocy w ramach celu 1 ze względu na przekroczenie wskaźnika 75% PKB per capita UE oraz wspieranie zmian na rynku pracy). Cel 3 – europejska współpraca terytorialna (wspieranie terytorialnej konkurencyjności oraz promowanie harmonijnego i zrównoważonego rozwoju terytorium Unii – beneficjentami będą wewnętrzne i zewnętrzne regiony graniczne).

29. Polityka regionalna 2007-2013 (4) PO Kapitał ludzki Tworzenie warunków dla utrzymania trwałego i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego PO Innowacyjna gospodarka Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego PO Infrastruktura i środowisko Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora usług 16 Regionalnych Programów Operacyjnych Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów PO Rozwój Polski Wschodniej Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej, i przestrzennej PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej Rozwój obszarów wiejskich PO Pomoc Techniczna

30. Polityka regionalna 2007-2013 (5) • PO Infrastruktura i Środowisko 21.275,2 mln € W ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia Polska otrzyma 59,5 mld euro Dodatkowo do Polski spłynie 12,4 mld € z Europejskiego Funduszu Rolnego i Europejskiego Funduszu Rybackiego • PO Kapitał Ludzki 8.125,9 mln € • PO Innowacyjna Gospodarka 7.004,9 mln € • PO Rozwój Polski Wschodniej 2.161,6 mln € • PO Europejska Współpraca Terytorialna 576 mln € • PO Pomoc Techniczna 216,7 mln € • Regionalne Programy Operacyjne 15.985,5 mld €

31. 8.0 Średnioroczny wzrost PKB (%) 7.0 6.0 Średnioroczny poziom transferów (jako % PKB) 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 Grecja Irlandia Portugalia Hiszpania Polityka strukturalna jako „panaceum”?

32. 42,6 % 35,2 % 26,7 % 18,9 % 17,4 % 14,7 % 0 10 20 30 40 50 Jaka część transferów finansowych została wydana na import z innych krajów członkowskich? Grecja Portugalia Irlandia Nowe Landy Mezzogiorno Hiszpania Źródło: Third Report on Economic and Social Cohesion, European Commission