Ψυχόδραμα Δανάη Χορομίδου: Προσεγγίσεις και συμβολή στον χώρο

1. Η λέξη ψυχόδραμα έχει βαρύτητα. Δεν είναι μόνο η θεατρικότητα της σκηνής, είναι η πρόσκληση σε πράξη, η ευκαιρία να δεις, να ακούσεις, να βιώσεις μια εσωτερική πραγματικότητα με σώμα και λόγο. Όποιος έχει περάσει από κύκλο ψυχοδράματος στην Αθήνα θυμάται την ένταση του “εδώ και τώρα”, το άνοιγμα της ομάδας, την έκπληξη που γεννά μια καλά στοχευμένη ανταλλαγή ρόλων. Στο ελληνικό πλαίσιο, η συμβολή της Δανάης Χορομίδου έχει συνδεθεί με τρεις άξονες που επηρεάζουν τον χώρο: καθαρή εκπαίδευση στους κλασικούς πυρήνες της μεθόδου, δημιουργικό πάντρεμα με την ψυχοκίνηση, και συστηματική μέριμνα για προσβάσιμες δομές, από τμήματα αρχαρίων μέχρι προχωρημένες ομάδες και on-line πρακτικές. Τι είναι το ψυχόδραμα, χωρίς ωραιοποιήσεις Πριν μιλήσουμε για προσεγγίσεις, χρειάζεται να σταθούμε με ακρίβεια στο τι είναι το ψυχόδραμα. Ο J. L. Moreno το περιέγραψε ως μια μέθοδο δράσης για την κατανόηση και θεραπεία της ανθρώπινης εμπειρίας. Στην πράξη, ο συντονιστής δημιουργεί ένα πλαίσιο όπου ο πρωταγωνιστής ανεβάζει στη σκηνή μια κατάσταση που τον αφορά. Η σκηνή μπορεί να είναι ένα τραπέζι κουζίνας, ένα γραφείο διευθυντή, η άκρη ενός παιδικού κρεβατιού. Σημασία έχει η σχέση, ο ρόλος, η δυναμική. Ο πυρήνας παραμένει σταθερός: άνθρωποι σε ρόλους, δράση που οργανώνεται με κανόνες ασφάλειας, και ομαδική μαρτυρία που λειτουργεί σαν καθρέφτης. Η μέθοδος ανήκει στην ψυχοθεραπεία, ωστόσο δεν εγκλωβίζεται σε έναν θεωρητικό κορμό. Δανείζεται από το θέατρο, την κοινωνιομετρία, την αναπτυξιακή ψυχολογία, και απαιτεί τεχνική επάρκεια. Ένας έμπειρος συντονιστής ακούει το ρήγμα πίσω από τη φράση “δεν πειράζει, το ξεπέρασα” και προτείνει δράση που αναδεικνύει το αδιόρατο. Συχνά ρωτούν “ΨΥΧΟΔΡΑΜΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ;” και περιμένουν μια πρόταση. Αν πρέπει να δοθεί μια, θα έλεγα: πρακτική αυτοδιερεύνησης και αποκατάστασης σχέσεων μέσα από ρόλους και σκηνές, όπου ο άνθρωπος δεν μιλά μόνο για κάτι, το ζει. Ιστορία και ελληνική διαδρομή Η Ιστορία του ψυχοδράματος χαρτογραφείται διεθνώς από τη δεκαετία του 1920. Στην Ελλάδα, το ψυχόδραμα βρήκε έδαφος στα τέλη του 20ού αιώνα μέσα από λίγους, αφοσιωμένους εκπαιδευτές. Στην Αθήνα δημιουργήθηκαν τα πρώτα σταθερά τμήματα, ενώ σταδιακά εμφανίστηκαν ομάδες σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Η κοινότητα κράτησε υψηλά τον πήχη της εκπαίδευσης, κυρίως γιατί η μέθοδος απαιτεί πολλά χρόνια εποπτευόμενης πρακτικής, προσωπική θεραπευτική πορεία και τεχνική δεξιότητα στη διαχείριση ομάδας. Σε αυτό το πλαίσιο, η Δανάη Χορομίδου ξεχώρισε για την αυστηρότητα απέναντι στη διαδικασία και την ευελιξία στις εφαρμογές. Πριν μια δεκαετία, η ζήτηση για ομαδικό ψυχόδραμα αυξήθηκε. Οι ανοιχτές παρουσιάσεις γέμιζαν μέσα σε λίγες μέρες. Κάποιοι έρχονταν από περιέργεια, άλλοι από ανάγκη, αρκετοί από επαγγελματικό ενδιαφέρον. Το ψυχόδραμα στην Ελλάδα έπαψε να είναι “μυστικό” των λίγων και έγινε ορατή επιλογή ψυχοθεραπείας. Η σφραγίδα της Δανάης Χορομίδου Η συμβολή της Δανάης Χορομίδου δεν αφορά μόνο την τεχνική επάρκεια. Κρίνεται στον τρόπο με τον οποίο καθαρίζει τον χώρο για να υπάρξει εμπειρία. Το βλέπεις στη ρύθμιση του ρυθμού. Δεν βιάζεται, δεν τραβά τη σκηνή για να βγάλει αποτέλεσμα, ούτε αφήνει το συναίσθημα να ξεχειλίσει άσκοπα. Η ισορροπία φαίνεται στην υποστήριξη του πρωταγωνιστή, την προετοιμασία της ομάδας και την ακρίβεια της γλώσσας. Η Δανάη Χορομίδου έχει επίσης επιμείνει στην ψυχοκίνηση ως συμπληρωματικό εργαλείο. Αυτή η επιλογή έχει πρακτικές συνέπειες: η θέρμανση γίνεται με έξυπνες ασκήσεις ρυθμού και χώρου, που βοηθούν το σώμα να πει την πρώτη αλήθεια πριν μιλήσει το στόμα. Το ψυχόδραμα ψυχοκίνηση, όπως το εφαρμόζει, δεν είναι decor. Είναι τρόπος να προσγειώσεις αφηρημένες αφηγήσεις σε υλικές εμπειρίες, να σβήσεις την απόσταση ανάμεσα σε κεφάλι και σώμα. Οι εκπαιδευόμενοι που πέρασαν από τμήματα με τη Χορομίδου αναφέρουν τη σταθερά της αναστοχαστικής πρακτικής. Κάθε σκηνή τελειώνει με σχόλια ρόλων, με “αμοιράσματα” που δεν γίνονται ελεύθερη συζήτηση καφενείου, αλλά ευθύβολες μαρτυρίες. Αυτό το κλείσιμο προσφέρει πλαίσιο, όχι εύκολη παρηγοριά. Η σκηνή και η διαδικασία Η Ψυχόδραμα διαδικασία ακολουθεί τρία στάδια. Θέρμανση, δράση, μοίρασμα. Η φιλοσοφία είναι γνωστή, αλλά η εφαρμογή κάνει τη διαφορά. Η Δανάη Χορομίδου επενδύει σε θερμάνσεις μικρού χρόνου αλλά μεγάλης στόχευσης, που

2. ενεργοποιούν ρόλους και εσωτερικές εικόνες. Η επιλογή πρωταγωνιστή γίνεται προσεκτικά. Ο συντονιστής παρατηρεί ποιος φέρει ζωντανό υλικό που μπορεί να δουλευτεί με ασφάλεια και νόημα για την ομάδα. Στη δράση, οι τεχνικές ψυχοδράματος, όπως ο διπλασιασμός, η ανταλλαγή ρόλων και ο καθρέφτης, χρησιμοποιούνται με ακρίβεια. Δεν τις βλέπεις όλες μαζί. Χρησιμοποιείται αυτό που χρειάζεται η σκηνή. Ο διπλασιασμός, λόγου χάρη, προτείνεται όταν το άτομο μοιάζει να στέκεται στην άκρη του λόγου του, όχι όταν ήδη ρέει. Η ανταλλαγή ρόλων βοηθάει να ακουστεί η άλλη πλευρά, αλλά μόνο όταν έχει χτιστεί επαρκώς ο αντίπαλος ρόλος. Στο μοίρασμα, η ομάδα δεν δίνει συμβουλές. Προσφέρει προσωπικές αναλογίες, συναισθηματικούς αντίλαλους, εικόνες που προκλήθηκαν. Αυτή η πειθαρχία ξεχωρίζει τους έμπειρους συντονιστές από τους πρόχειρους. Το μοίρασμα δεν είναι ελαφριά κοινωνικότητα, είναι κομμάτι της θεραπείας. Η διάκριση ανάμεσα σε ψυχόδραμα και θεατρικό παιχνίδι Συχνή σύγχυση: κάποιοι βλέπουν κίνηση, ρόλους και συμπεραίνουν ότι το ψυχόδραμα είναι θεατρικό παιχνίδι. Η πραγματικότητα διαφωνεί. Το ψυχόδραμα ψυχοθεραπεία έχει στόχο τη θεραπευτική αλλαγή, όχι την αισθητική φόρμα, και σέβεται το βάθος του θέματος, τα όρια, τη ροή συναισθήματος. Χτίζει σκηνές από προσωπικές αφηγήσεις, όχι από φανταστικά σενάρια για άσκηση φαντασίας. Το αποτέλεσμα δεν είναι παράσταση, είναι μετατόπιση ρόλου μέσα στον άνθρωπο. Κάπου εδώ, μπαίνει και η συζήτηση για το κόστος. Το Ψυχόδραμα κόστος, όταν πρόκειται για ψυχοθεραπευτικές ομάδες στην Αθήνα, κυμαίνεται συχνά σε τιμές που θυμίζουν ομαδική ψυχοθεραπεία: ανά συνάντηση μπορεί να συναντήσει κανείς ποσά μεταξύ 20 και 40 ευρώ, με εκπτώσεις σε μηνιαία δέσμευση. Για εκπαιδευτικά σεμινάρια ή κύκλους με συγκεκριμένη θεματική, τα νούμερα ανεβαίνουν, αλλά συνήθως ανακοινώνονται εξ αρχής, με σαφή δομή ωρών. Οι τιμές διαμορφώνονται ανάλογα με τη διάρκεια, την εμπειρία του συντονιστή, τη μορφή (διά ζώσης ή on line) και το αν παρέχεται εποπτεία ή πιστωτικές ώρες εκπαίδευσης. Η αξία της ψυχοκίνησης στη θέρμανση Η Ψυχόδραμα Ψυχοκίνηση που έχει αναπτύξει η Χορομίδου λειτουργεί σαν γέφυρα. Όταν οι άνθρωποι μπαίνουν στην αίθουσα, κουβαλούν το σώμα της ημέρας, όχι το σώμα της ερευνητικής τους διάθεσης. Η ψυχοκίνηση επιτρέπει μικρές μεταβάσεις: ρυθμός στο περπάτημα, ασκήσεις βάρους, επαφή με την αναπνοή, παιχνίδι με αποστάσεις. Βλέπεις σταδιακά να αλλάζει ο τόνος της ομάδας. Ο άνθρωπος που έφτασε με το κεφάλι χαμηλά, αρχίζει να σηκώνει βλέμμα, να αναλαμβάνει χώρο. Η κίνηση δεν “θεραπεύει” από μόνη της, αλλά ξεκλειδώνει τη διαθεσιμότητα. Και αυτό είναι κρίσιμο. Σε μια βραδιά με βαρύ υλικό, ένα λεπτό συντονισμένης κίνησης, με κοινό ρυθμό και σαφές κλείσιμο, μπορεί να σώσει την ομάδα από διάχυση. Η ψυχοκίνηση δεν αντικαθιστά τις τεχνικές του ψυχοδράματος, τις ενισχύει. Ασκήσεις και τεχνικές που δουλεύουν Οι Ψυχόδραμα ασκήσεις έχουν νόημα μόνο όταν υπηρετούν τη συνθήκη. Στα τμήματα ψυχοδράματος παρακολουθείς μικρές δομές που δημιουργούν ασφάλεια, προσφέρουν εστίαση και οδηγούν φυσικά στη σκηνή. Τρεις ασκήσεις που έχω δει να αποδίδουν:

3. Γραμμή χρόνου με στάσεις: οι συμμετέχοντες απλώνουν στον χώρο μια προσωπική γραμμή ζωής, επιλέγοντας δύο ή τρεις “στάσεις”. Σε κάθε στάση, ο άνθρωπος παίρνει θέση, ορίζει μικρά αντικείμενα που τη συμβολίζουν, και μοιράζεται δυο φράσεις. Από αυτό προκύπτουν φυσικά θέματα για δράση, με επάρκεια εικόνων και συναισθήματος. Κενή καρέκλα με διπλασιασμό: ο πρωταγωνιστής τοποθετεί στην κενή καρέκλα το πρόσωπο με το οποίο θέλει να μιλήσει. Ο συντονιστής προσφέρει στοχευμένο διπλασιασμό μόνο όταν ακουμπά το όριο του ανείπωτου. Η τεχνική πολλαπλασιάζει την πρόσβαση σε σιωπηλές σκέψεις χωρίς να επιβάλλει περιεχόμενο. Καθρέφτης ρόλου: πριν την ανταλλαγή ρόλων, ζητείται από βοηθητικούς εγώ να καθρεφτίσουν ένα μοτίβο συμπεριφοράς που μόλις τροφοδοτήθηκε. Αυτό προσφέρει γρήγορη, ορατή ανατροφοδότηση και συχνά ανακουφίζει την ένταση. Κλειδί παραμένει η δόση. Η υπερβολή στις τεχνικές κουράζει και αποξενώνει. Η οικονομία, η σαφήνεια και το σωστό timing κερδίζουν περισσότερο. Ομάδα, όρια και ασφάλεια Το ομαδικό ψυχόδραμα στέκεται σε λεπτή γραμμή. Χρειάζεται θάρρος, αλλά και όρια. Τα όρια δεν είναι γραφειοκρατία. Είναι μέρος της θεραπευτικής ηθικής. Αποφεύγονται διπλές σχέσεις, διασφαλίζεται εμπιστευτικότητα, ορίζονται ξεκάθαρα πλαίσια για σωματική επαφή. Στην πράξη, ένα απλό πρωτόκολλο ασφάλειας στην αρχή κάθε κύκλου σώζει από παρεξηγήσεις και απογοητεύσεις. Η Χορομίδου επιμένει στη ρητή διατύπωση: τι επιτρέπεται, τι ζητάμε, πώς σταματάμε. Ένα παράδειγμα: σε σκηνές με τραυματικά θέματα, ο συντονιστής δεν επιτρέπει αναπαραστάσεις που αναπαράγουν ωμή βία χωρίς επαρκές πλαίσιο πόρων. Δουλεύει με σύμβολα, με απόσταση, με εναλλαγή ρόλων που προστατεύει το νευρικό σύστημα. Ο στόχος δεν είναι να “ταρακουνηθεί” κάποιος για να νιώσει ζωντανός. Ο στόχος είναι να αποκτήσει κυριαρχία απέναντι στο υλικό του. Ψυχόδραμα στην Αθήνα και online Το Ψυχόδραμα Αθήνα έχει ποικιλία. Υπάρχουν τμήματα για αρχάριους, ομάδες με θεματικές, σεμινάρια ψυχοδράματος ανοικτά στο κοινό, και προγράμματα για επαγγελματίες ψυχολόγους ή συμβούλους. Η Δανάη Χορομίδου κινείται και στους τρεις άξονες, συντονίζοντας σταθερές ομάδες και εκπαιδευτικά labs. Η πανδημία επιτάχυνε κάτι που ήδη υπέβοσκε: Ψυχόδραμα on-line. Το ψηφιακό περιβάλλον δεν υποκαθιστά την φυσική σκηνή, αλλά εξασφαλίζει πρόσβαση. Σε online συναντήσεις, η σκηνή χτίζεται με αντικείμενα που ο καθένας έχει στο χώρο του, η κενή καρέκλα γίνεται ορατή μέσω κάμερας, και οι ρόλοι αλλάζουν με σαφή λεκτική σήμανση. Η δυσκολία είναι η αίσθηση σώματος στον κοινό χώρο. Η Χορομίδου απαντά με επιμελημένες μικρές ασκήσεις ψυχοκίνησης που χωράνε στο τετράγωνο του φακού και με αυστηρό χρόνο στο μοίρασμα ώστε να αποφεύγεται η ψηφιακή κόπωση. Η εμπειρία δείχνει ότι, για συγκεκριμένους στόχους και ομάδες, το ψυχόδραμα on line λειτουργεί καλά, ενώ για βαριά υλικά προτιμάται το δια ζώσης. Τμήματα, εκπαίδευση και ποιος ωφελείται Τα Τμήματα ψυχοδράματος διακρίνονται σε τρία επίπεδα: εισαγωγικά για το ευρύ κοινό, βιωματικά-θεματικά για όσους θέλουν να δουλέψουν συγκεκριμένα πεδία, και εκπαιδευτικά προγράμματα για επαγγελματίες. Η Εκπαίδευση στο ψυχόδραμα, όταν προσφέρεται ολοκληρωμένα, διαρκεί συνήθως three έως four χρόνια, με θεωρητικές ώρες, εποπτευόμενη πρακτική, προσωπική θεραπεία και τελική εργασία. Η Χορομίδου δίνει βαρύτητα στη συστηματική εποπτεία, που είναι συχνά το κρυφό κλειδί στη διαμόρφωση συντονιστών. Βλέπω την επίδραση όταν ένας νέος επαγγελματίας σταματά να “σώζει” τον πρωταγωνιστή και αρχίζει να εμπιστεύεται τη διαδικασία. Ποιος ωφελείται; Όσοι έχουν περιέργεια και ανοχή στην αβεβαιότητα. Όσοι δυσκολεύονται να εκφραστούν μόνο με λόγια και χρειάζονται δράση. Άνθρωποι που κουβαλούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα σχέσεων και θέλουν να δουν με τα μάτια τους πώς στήνονται. Επαγγελματίες ψυχολόγοι που αναζητούν ένα εργαλείο δράσης Εκπαίδευση στο ψυχόδραμα για θεραπευτές μέσα στην ψυχοθεραπευτική τους φαρέτρα. Δεν είναι για όλους. Κάποιοι προτιμούν τη σταθερότητα της ατομικής θεραπείας σε ήσυχο γραφείο. Άλλοι αποφεύγουν τις ομάδες. Ο σεβασμός στην ιδιοσυγκρασία, και όχι το “για όλους το ίδιο”, φέρνει καλύτερα αποτελέσματα. Παραδείγματα από τη σκηνή

4. Ένα Ψυχόδραμα παράδειγμα βοηθάει να φανεί η ουσία. Νεαρή γυναίκα, ας την πούμε Ε., φέρνει θέμα με τη μητέρα της, “δεν με άκουγε ποτέ”. Στη θέρμανση, μέσα από μια απλή άσκηση απόστασης στον χώρο, βρίσκει ότι νιώθει πιο ασφαλής δύο βήματα αριστερά της σκηνής. Επιλέγει βοηθητικούς εγώ, τοποθετεί τη μητέρα στην καρέκλα. Η σκηνή ξεκινά με ευγένεια και παγωμένα χαμόγελα. Ο διπλασιασμός προτείνει φράσεις μικρές, “φοβάμαι να φωνάξω”, “αν φωνάξω θα χαθώ”. Η ανταλλαγή ρόλων αποκαλύπτει μια μητέρα που ακούει ένταση σαν επίθεση. Η σκηνή καταλήγει όχι σε εκτόνωση φωνής, αλλά σε καθαρό αίτημα: “χρειάζομαι να με κοιτάς όταν μιλάω”. Στο μοίρασμα, τρεις άνθρωποι αναγνωρίζουν ίδιο μοτίβο με άλλα πρόσωπα. Η Ε. κερδίζει μια φράση-άγκυρα για την καθημερινότητα. Την επόμενη εβδομάδα, αναφέρει ότι δοκίμασε το αίτημα με συνάδελφο. Τεχνικά, η σκηνή χρησιμοποίησε διπλασιασμό χαμηλής δόσης, σύντομη ανταλλαγή ρόλων, και καθρέφτισμα συμπεριφοράς. Άλλο παράδειγμα, από ομάδα επαγγελματιών. Νέος ψυχολόγος φέρνει κόπωση, “δεν αντέχω άλλο να κρατάω”. Η σκηνή στήνεται με καρέκλες που συμβολίζουν περιστατικά. Ο πρωταγωνιστής αλλάζει ρόλους και κάθεται για λίγο σε κάθε καρέκλα, ακούγοντας μια πρόταση που θα ήθελε να ακούσει από αυτό το περιστατικό. Στη μέση της σκηνής, η ένταση πέφτει. Προς το τέλος, τοποθετείται μια καρέκλα για τον ίδιο. Λέει στον εαυτό του, “επιτρέπεται να είσαι κουρασμένος”. Η ομάδα στο μοίρασμα προσθέτει μικρά στιγμιότυπα φροντίδας. Δεν είναι θεαματική κορύφωση, αλλά λειτουργεί σαν επαναφορά ρόλου. Σε εποπτείες μήνες μετά, αυτό το μοτίβο γίνεται πρακτική. Συχνά ερωτήματα χωρίς υπεκφυγές Οι άνθρωποι που ψάχνουν “Ψυχόδραμα τι είναι” συχνά ρωτούν και άλλα. Πόσο συχνά συναντιούνται οι ομάδες; Συνήθως εβδομαδιαία ή ανά δεκαπενθήμερο, με διάρκεια 2 έως 3 ώρες. Πόσο κρατά ένας κύκλος; Από 12 συναντήσεις μέχρι ετήσιο πρόγραμμα, ανάλογα με τον στόχο. Τι γίνεται αν κάποιος δεν θέλει να γίνει πρωταγωνιστής; Δεν υπάρχει υποχρέωση. Η συμμετοχή στα βοηθητικά εγώ και το μοίρασμα έχουν θεραπευτική αξία. Πώς ξεκινώ; Με συνάντηση γνωριμίας, όπου συζητούνται προσδοκίες, όρια και διαθεσιμότητα. Τι γίνεται με το Ψυχόδραμα κόστος; Ορίζεται εκ των προτέρων, χωρίς κρυφές χρεώσεις. Υπάρχουν μειωμένες τιμές για φοιτητές ή ανέργους, ανά περίπτωση. Για επαγγελματίες: Μπορώ να εντάξω στοιχεία ψυχοδράματος στην ατομική ψυχοθεραπεία; Ναι, με εκπαίδευση και με προσοχή στη δοσολογία. Η κενή καρέκλα, το αναστοχαστικό μοίρασμα ρόλων, λειτουργούν θαυμάσια σε ατομικό πλαίσιο, αρκεί να τηρούνται οι αρχές της μεθόδου. Χρειάζεται πιστοποίηση; Για να συντονίσει κανείς ομάδες ψυχοδράματος, ναι, απαιτούνται ολοκληρωμένες σπουδές σε αναγνωρισμένο φορέα, εποπτεία και προσωπική εργασία. Η Δανάη Χορομίδου τοποθετεί ψηλά τον πήχη εδώ. Η θέση του ψυχοδράματος στον ευρύτερο χάρτη της ψυχοθεραπείας Το Ψυχόδραμα ψυχοθεραπεία δεν ανταγωνίζεται τις ατομικές σχολές. Πολλά μοντέλα συνδυάζονται δημιουργικά. Για παράδειγμα, η γνωσιακή θεραπεία ωφελείται από τη δράση όταν τα σχήματα που γράφονται στο χαρτί δυσκολεύονται να βρουν σώμα. Η συστημική οπτική συνομιλεί άριστα με τους ρόλους και τα υποσυστήματα. Η υπαρξιακή στάση ταιριάζει στο εδώ και τώρα της σκηνής. Η μέθοδος προσθέτει ορατότητα, και όταν κάτι γίνει ορατό, συχνά γίνεται και διαπραγματεύσιμο. Κίνδυνοι υπάρχουν. Η υπερεπένδυση στη δράση μπορεί να κρύψει τον φόβο του σιωπηλού βάθους. Η σκηνή μπορεί να δελεάσει τον συντονιστή σε ρόλο σκηνοθέτη. Η εκπαίδευση και η εποπτεία μειώνουν αυτούς τους κινδύνους. Στη διασταύρωση τεχνικής και ηθικής κρίσης κρίνεται η ποιότητα. Πώς επιλέγει κανείς συντονιστή και τμήμα Οι αναζητήσεις “Ψυχόδραμα ψυχολόγοι” και “Ψυχόδραμα Χορομίδου” δείχνουν κάτι απλό: οι άνθρωποι θέλουν να ξέρουν ποιον εμπιστεύονται. Κριτήρια επιλογής: Επαλήθευση εκπαίδευσης: προγράμματα, ώρες, εποπτεία. Η διαφάνεια εδώ είναι ένδειξη σοβαρότητας. Δομή τμήματος: σαφήνεια σε διάρκεια, στόχους, όρια, τρόπους αξιολόγησης καταλληλότητας. Στυλ συντονιστή: τρόπος ομιλίας, σεβασμός στο ρυθμό, ικανότητα διαχείρισης έντασης. Αίσθηση ασφάλειας στην επαφή: αν από τη γνωριμία κιόλας δεν νιώθεις ότι ακούγεσαι, ψάξε αλλού. Πρακτικά: τοποθεσία στην Αθήνα ή αλλού, επιλογές για Ψυχόδραμα on-line, κόστος και δυνατότητες συνέχειας. Η πρώτη επαφή λέει πολλά. Στην εμπειρία μου, μια ειλικρινής συζήτηση για τα όρια και τις προσδοκίες αξίζει όσο μια ολόκληρη διαφήμιση. Γιατί η προσέγγιση της Χορομίδου έχει απήχηση

5. Η Δανάη Χορομίδου συνδυάζει καθαρή μέθοδο με θερμότητα και πειθαρχία. Η χρήση της ψυχοκίνησης επιτρέπει πρόσβαση σε σώματα που έχουν χρόνια να ακουστούν. Οι ομάδες της είναι ζωντανές, όχι επειδή οι σκηνές είναι θεαματικές, αλλά επειδή οι άνθρωποι νιώθουν ότι το υλικό τους πιάνει τόπο. Η επιμονή στην εκπαίδευση δημιουργεί συνέχεια, ενώ η προσβασιμότητα, είτε σε τμήματα στην Αθήνα είτε σε on-line επιλογές, διευρύνει το κοινό χωρίς να ρίχνει την ποιότητα. Σε ελληνικό πλαίσιο που συχνά πάσχει από υπερβολές και πρόχειρες ταμπέλες, μια σταθερή, σοβαρή παρουσία έχει αξία. Η φράση “Ψυχόδραμα Δανάη Χορομίδου” δεν λειτουργεί σαν company, λειτουργεί σαν υπόσχεση ότι θα γίνει δουλειά ουσίας. Τελικές παρατηρήσεις για πράξη με νόημα Το ψυχόδραμα δεν είναι για συλλέκτες εμπειριών. Είναι για όσους αντέχουν να δουν τον εαυτό τους σε ρόλους που παίζουν καθημερινά, συχνά χωρίς επίγνωση. Η μέθοδος, είτε σε ομαδικό ψυχόδραμα είτε σε υβριδικές μορφές, προσφέρει ένα καθαρό πεδίο: χώρο, χρόνο, μάρτυρες, τεχνική. Εκεί μέσα, η αλήθεια έχει τρόπο να εμφανίζεται όχι ως υπόθεση, αλλά ως πράξη. Η Αθήνα έχει σήμερα ζωτικό οικοσύστημα ψυχοδράματος. Στην Ελλάδα γενικότερα, όλο και περισσότεροι επαγγελματίες αναζητούν εκπαίδευση και εποπτεία. Η πρόκληση παραμένει να κρατήσουμε την ποιότητα. Συντονιστές που επιμένουν στη δέσμευση, όπως η Χορομίδου, βοηθούν να διατηρείται το μέτρο. Όποιος σκέφτεται να δοκιμάσει, ας ξεκινήσει ρεαλιστικά: μια συνάντηση γνωριμίας, ένα σύντομο σεμινάριο ψυχοδράματος, μια διερεύνηση τμήματος με σαφή όρια. Οι λέξεις δίνουν πληροφορία. Η σκηνή δίνει εμπειρία. Και συχνά, μια μικρή σκηνή με σωστό πλαίσιο έχει πιο μακρύ απόηχο από πολλές ώρες συζήτησης χωρίς σώμα.