Εκπαίδευση στο ψυχόδραμα: Προϋποθέσεις, στάδια και πιστοποίηση

1. Το ψυχόδραμα γεννήθηκε ως πράξη ζωντανή, πριν γίνει μέθοδος. Ο J. L. Moreno δεν ξεκίνησε με θεωρία, ξεκίνησε με μια σκηνή, ανθρώπους σε κύκλο και τη βεβαιότητα ότι όταν το βίωμα δειχτεί και μοιραστεί, κάτι μέσα μας αναδιατάσσεται. Όσοι αποφασίζουν να εκπαιδευτούν στο ψυχόδραμα δεν μαθαίνουν μόνο τεχνικές, μαθαίνουν να κρατούν χώρο. Να βλέπουν ρόλους, να νιώθουν τη δυναμική της ομάδας και να οδηγούν με ασφάλεια την κίνηση ανάμεσα στην αυθορμησία και τη δομή. Αυτό το κείμενο απευθύνεται σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικούς και όσους ενδιαφέρονται σοβαρά για την εκπαίδευση στο ψυχόδραμα στην Ελλάδα, στην Αθήνα και πέρα από αυτήν, με έμφαση στις προϋποθέσεις, τα στάδια, την πιστοποίηση και την πραγματικότητα της πράξης. Τι είναι το ψυχόδραμα και γιατί αφορά την εκπαίδευση Τι είναι το ψυχόδραμα; Πρόκειται για μέθοδο ψυχοθεραπείας και εκπαίδευσης που χρησιμοποιεί δράση, ρόλους και σκηνή για να φωτίσει εσωτερικές και διαπροσωπικές διεργασίες. Συναντά κανείς το ψυχόδραμα σε θεραπευτικά πλαίσια, σε εποπτεία επαγγελματιών, σε εκπαιδευτικά προγράμματα, ακόμα και σε οργανισμούς όταν χρειάζεται βελτίωση συνεργασιών και ηγεσίας. Η ψυχοκίνηση δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, είναι δομικό. Το σώμα θυμάται, και η κίνηση ανοίγει πρόσβαση σε βιώματα που ο λόγος μόνος δεν φτάνει. Στην πράξη, ο συντονιστής στήνει μια ερευνητική σκηνή με καθαρές συμβάσεις ασφάλειας. Η ομάδα γίνεται μάρτυρας και υποστηρικτικό πλαίσιο. Ο πρωταγωνιστής εξερευνά ένα θέμα μέσα από τεχνικές ψυχοδράματος όπως ο διπλασιασμός, ο καθρέφτης, η αλλαγή ρόλων. Οι άλλοι συμμετέχουν ως βοηθητικοί εγώ, ως μάρτυρες, ως συνδημιουργοί μιας νέας προοπτικής. Η διαδικασία προχωρά σε κύματα, ανάμεσα στη ζέσταμα, τη δράση και το μοίρασμα. Αυτές οι λέξεις ακούγονται απλές, αλλά για να συμβούν καλά χρειάζεται προσεκτική εκπαίδευση και συνεχή άσκηση. Σύντομη ιστορία και επιρροές Η ιστορία του ψυχοδράματος ξεκινά στις αρχές του 20ού αιώνα στη Βιέννη και συνεχίζεται στις ΗΠΑ. Ο Moreno έφερε την κοινωνιομετρία, τη θεωρία ρόλων και την ιδέα ότι η αυθορμησία είναι θεραπευτική δύναμη. Στην Ελλάδα, το ψυχόδραμα ρίζωσε σταδιακά από τη δεκαετία του 1980 και μετά, μέσα από σεμινάρια, μετακλήσεις ξένων εκπαιδευτών και τη δουλειά πρωτοπόρων που μετέφρασαν τη μέθοδο στην ελληνική πραγματικότητα. Σήμερα υπάρχουν τμήματα ψυχοδράματος, ομαδικό ψυχόδραμα, συνδυαστικές προσεγγίσεις με ψυχοκίνηση και καλλιτεχνικές πρακτικές. Στο ψηφιακό τοπίο, έχει αναπτυχθεί το ψυχόδραμα online με εφευρετικούς τρόπους χρήσης του χώρου της οθόνης ως σκηνής, με προσαρμογές στην ασφάλεια και στην υλικότητα των αντικειμένων. Προϋποθέσεις για να ξεκινήσει κανείς εκπαίδευση Κάθε σχολή καθορίζει δικά της κριτήρια, αλλά υπάρχουν κοινοί παρονομαστές που ξεχωρίζουν τους υποψηφίους που ωριμάζουν καλά μέσα στη διαδικασία: Βασική εκπαίδευση: Πτυχίο σε ψυχολογία, συμβουλευτική, κοινωνική εργασία, παιδαγωγικά ή συναφές πεδίο διευκολύνει την πορεία. Δεν είναι πάντοτε υποχρεωτικό, όμως για να ασκήσει κανείς ψυχοθεραπεία με ευθύνη, χρειάζεται επαγγελματικό υπόβαθρο και ρυθμιστικό πλαίσιο. Προσωπική θεραπευτική εμπειρία: Ώρες προσωπικής θεραπείας ή συμμετοχής ως μέλος σε ομάδα ψυχοδράματος. Η μέθοδος απαιτεί αυτογνωσία και ανοχή στην ένταση. Κανείς δεν μπορεί να κρατήσει χώρο, αν δεν έχει βιώσει τι σημαίνει να ξαπλώνεις συμβολικά στη σκηνή. Διαθεσιμότητα χρόνου και δέσμευση: Η εκπαίδευση απλώνεται σε χρόνια, με σαββατοκύριακα, εντατικά σεμινάρια, πρακτική και εποπτεία. Η μισή επιτυχία είναι να εμφανίζεσαι σταθερά. Δεοντολογία και συνεργατικότητα: Ομαδική ευαισθησία, σεβασμός ορίων, εχεμύθεια. Ο υποψήφιος εκπαιδεύεται σε μια τέχνη που ακουμπά το ευάλωτο. Η δεοντολογία δεν είναι παράρτημα, είναι κεντρικός άξονας. Στην Αθήνα, όπου λειτουργούν αρκετά τμήματα ψυχοδράματος, οι σχολές ζητούν συνέντευξη επιλογής και συνήθως ένα δοκιμαστικό βιωματικό σεμινάριο. Αν βρεθείτε μπροστά σε σχολή που υπόσχεται πιστοποίηση γρήγορα ή χωρίς προσωπική εργασία, κρατήστε μικρό καλάθι. Το ψυχόδραμα δεν συμπυκνώνεται σε λίγες εβδομάδες. Η δομή της εκπαίδευσης: στάδια που χτίζουν ικανότητα Η εκπαίδευση στο ψυχόδραμα δεν είναι γραμμική όπως ένα ακαδημαϊκό πρόγραμμα. Επαναλαμβάνει μοτίβα, βάθους και πλάτους, καθώς ο εκπαιδευόμενος περνά από ρόλους. Συνήθως διακρίνονται τρία επίπεδα: θεμελίωση, ανάπτυξη, εξειδίκευση και επαγγελματική ωρίμανση.

2. Como funciona uma sessão de Psicodrama? Como funciona uma sessão de Psicodrama? Στο στάδιο θεμελίωσης, ο εκπαιδευόμενος μαθαίνει τη σκηνή. Ζέσταμα που ενεργοποιεί σώμα και φαντασία χωρίς να κατακλύζει. Κύρια τεχνικά εργαλεία: διπλασιασμός, καθρέφτης, αλλαγή ρόλων. Κανόνες ασφάλειας, συμβάσεις, κώδικας σιωπής. Η θεωρία της κοινωνιομετρίας αποκτά πρακτικό νόημα μέσα από επιλογές ρόλων και κατανομές στην ομάδα. Εδώ σχηματίζονται οι πρώτες γέφυρες με την ψυχοκίνηση. Το σώμα γίνεται πηγή πληροφορίας, όχι εμπόδιο. Οι ασκήσεις είναι σύντομες, με σαφή πλαίσια: χαρτογράφηση ρόλων στο χώρο, κλίμακες συναισθημάτων με κίνηση, σταθμοί ζωής με αντικείμενα. Στο στάδιο ανάπτυξης, η ομάδα λειτουργεί σταθερά. Ο εκπαιδευόμενος αναλαμβάνει μικρά τμήματα συντονισμού υπό εποπτεία. Μαθαίνει να ακούει το υποκείμενο θέμα πίσω από την ιστορία. Εμβαθύνει στη θεωρία ρόλων: ρόλος, αντί- ρόλος, τρίτος πόλος. Βλέπει πώς αναπτύσσεται η αυθορμησία μέσα από δομή και πώς το ζέσταμα ανοίγει δυνατότητες για δράση. Οι τεχνικές ψυχοδράματος αποκτούν ευελιξία: ένας απλός καθρέφτης μπορεί να γίνει ισχυρός αν ο καθοδηγητής κρατά το σωστό ρυθμό. Η ψυχοκίνηση πλουτίζει το ρεπερτόριο: ισορροπίες, άξονες, ρυθμός, ησυχία που δεν είναι παύση, είναι συντονισμός. Στο στάδιο εξειδίκευσης, ο εκπαιδευόμενος επιλέγει κατευθύνσεις. Ομαδικό ψυχόδραμα για ενηλίκους, εργασία με εφήβους, εφαρμογές σε εκπαιδευτικά πλαίσια, ή ενσωμάτωση σε ατομική ψυχοθεραπεία. Αναλαμβάνει πλήρη συνεδρίες υπό στενή εποπτεία και συλλέγει ώρες πρακτικής. Όπου υπάρχει παράδοση, αναδύονται σχολές γραφής. Στην Ελλάδα, αρκετοί εκπαιδευτές έχουν αφήσει αποτύπωμα, και μπορεί να συναντήσετε κύκλους που έχουν στιλ και γλώσσα. Το ζητούμενο δεν είναι να αντιγράψετε, αλλά να βρείτε τη φωνή σας. Τέλος, έρχεται η επαγγελματική ωρίμανση. Η πιστοποίηση δεν είναι τελετή λήξης, είναι άδεια συνέχισης. Η εποπτεία συνεχίζεται, οι δεξιότητες ανανεώνονται, η ομάδα ανθίζει και αλλάζει. Οι επαγγελματίες που σέβονται τη μέθοδο κρατούν χώρο για τη δική τους αυτοφροντίδα, για τα τυφλά σημεία, για τις στιγμές που η σκηνή ανέδειξε περισσότερο από όσο άντεχαν. Η διαδικασία στη μικροκίνηση: ζέσταμα, δράση, μοίρασμα Τα τρία μέρη της διαδικασίας δεν είναι μηχανισμός, αλλά παλμός. Το ζέσταμα ξεκινά από το εδώ και τώρα της ομάδας. Όχι πάντα με παιχνίδι. Μπορεί να είναι ένα ερώτημα, μια βόλτα στο χώρο, ένα γρήγορο sociometric determine: πού βρίσκεστε σήμερα ανάμεσα στην ενέργεια και την κούραση; Μετακινήσεις στο δωμάτιο, επιλογές θέσεων, μικρές φράσεις που χτίζουν κοινή γλώσσα. Η φάση δράσης δεν είναι θεατρική παράσταση. Είναι δοκιμή και λάθος, επιστροφή και ξανά. Ο συντονιστής κρατά χρόνο, ένταση, όρια, και παρεμβαίνει όταν ο πρωταγωνιστής χάσει γείωση. Μετά, το μοίρασμα. Όχι συμβουλές, όχι ανάλυση. Μαρτυρίες, συντονισμοί, ευγνωμοσύνη. Το μοίρασμα βάζει το βίωμα στη θέση του, να μην αιωρείται. Εδώ έρχεται η ψυχοκίνηση να υπογραμμίσει τις μεταβάσεις. Ένα αργό περπάτημα αλλάζει την αναπνοή της ομάδας. Μια άσκηση με άξονες βοηθά κάποιον να μιλήσει πιο καθαρά. Το σώμα δείχνει πότε έχει έρθει η ώρα να κλείσουμε και να επιστρέψουμε στον καθημερινό χώρο. Τεχνικές ψυχοδράματος μέσα από παραδείγματα

3. Αν πρέπει να διαλέξω τρεις τεχνικές που ξεχωρίζουν στην εκπαίδευση, θα πω τον διπλασιασμό, την αλλαγή ρόλων και τον καθρέφτη. Είναι φαινομενικά απλές, αλλά κρύβουν τέχνη. Ο διπλασιασμός απαιτεί λεπτότητα. Στέκεσαι δίπλα στον πρωταγωνιστή λίγο πιο πίσω, παίρνεις την αναπνοή του και δίνεις φωνή σε κάτι που υποπτεύεσαι πως δεν ειπώθηκε. Το κάνεις υποθετικά, προσκαλώντας διόρθωση. Όταν το κάνεις σωστά, ο πρωταγωνιστής αισθάνεται πως κάποιος τον έφτασε. Όταν το κάνεις βιαστικά, ακούγεται σαν επιβολή. Στην εκπαίδευση, βρίσκεις ρυθμό και μαθαίνεις να αντέχεις τη σιωπή πριν μιλήσεις. Η αλλαγή ρόλων είναι η καρδιά του ψυχοδράματος. Βάζεις τον πρωταγωνιστή στη θέση του άλλου και του δίνεις χώρο να μιλήσει ως ο άλλος. Δεν είναι μίμηση, είναι αναζήτηση σχέσης. Οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν να στήνουν καθαρά το σημείο στο χώρο, να κρατούν τα όρια του ρόλου και να επιστρέφουν με ασφάλεια. Πολλές φορές, η συνειδητοποίηση έρχεται από την κίνηση των ποδιών: πώς πατάς όταν μιλάς ως εσύ και πώς ως ο άλλος. Ο καθρέφτης κλείνει κύκλους. Ζητάς από τον πρωταγωνιστή να παρακολουθήσει μια αναπαράσταση που μόλις έπαιξε, για να δει αυτό που έζησε απέξω. Είναι ισχυρό, αλλά θέλει μέτρο. Αν ο πρωταγωνιστής είναι ήδη φορτισμένος, ο καθρέφτης μπορεί να υπερφορτίσει. Ο εκπαιδευτής αποφασίζει με βάση σώμα, βλέμμα, ρυθμό. Το μάτι εκπαιδεύεται στον χρόνο. Στην καθημερινή πράξη, οι τεχνικές δεν ζουν σε απομόνωση. Κάθε δράση μπορεί να συνδυάσει καθρέφτη με διπλασιασμό, ενώ η ψυχοκίνηση δίνει γέφυρες στις μεταβάσεις. Μια σύντομη άσκηση γείωσης πριν την αλλαγή ρόλων συχνά κάνει τη διαφορά. Εκπαίδευση και πλαίσια: Αθήνα, Ελλάδα, δια ζώσης και online Τα τελευταία χρόνια, στην Αθήνα λειτουργούν πολλαπλά τμήματα ψυχοδράματος με διαφορετικές σχολές αναφοράς και διασυνδέσεις με ευρωπαϊκούς ή διεθνείς φορείς. Στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις έχουν οργανωθεί κύκλοι σεμιναρίων, εντατικά, καθώς και ομάδες που ταξιδεύουν. Αν βρίσκεστε σε περιοχή χωρίς εύκολη πρόσβαση, το ψυχόδραμα on line έχει γίνει ρεαλιστική επιλογή, κυρίως για θεωρία, εποπτεία και ορισμένες βιωματικές ασκήσεις. Μπορεί να στηθεί σκηνή στην οθόνη με κάμερες, αντικείμενα και διακριτές ζώνες στο δωμάτιο. Ωστόσο, η δια ζώσης εμπειρία παραμένει μοναδική ως προς την ενέργεια, τη θερμοκρασία της ομάδας και την αίσθηση του κοινού χώρου. Οι σοβαρές σχολές προσφέρουν υβριδικά μοντέλα, σεβόμενες τα όρια της κάθε διάστασης. Αν αναζητάτε τμήματα ψυχοδράματος, εξετάστε την αναγνώριση του προγράμματος από σχετικούς συλλόγους, το βιογραφικό των εκπαιδευτών και την ποιότητα της εποπτείας. Ρωτήστε για τη διάρθρωση των ωρών: πόσες ώρες προσωπικής δουλειάς, πόσες πρακτικής, πόσες θεωρίας. Ζητήστε να μιλήσετε με απόφοιτους. Οι καλές σχολές δεν φοβούνται τη διαφάνεια. Ο ρόλος της εποπτείας και της προσωπικής διαδικασίας Η εποπτεία στην εκπαίδευση δεν είναι τυπική υποχρέωση, είναι το εργαστήριο όπου ο εκπαιδευόμενος μεταβολίζει εμπειρίες. Μεταφέρει περιστατικά, στήνει μικρές σκηνές, ξαναβλέπει επιλογές. Η εποπτεία προστατεύει τους θεραπευόμενους και στηρίζει τον εκπαιδευόμενο να αντέξει αβεβαιότητα, μεταβίβαση, αντιμεταβίβαση. Παράλληλα, η προσωπική θεραπεία ή συμμετοχή σε ομαδικό ψυχόδραμα χτίζει αντοχές. Όταν ένας επαγγελματίας έχει ακουμπήσει τα δικά του θέματα στη σκηνή, γίνεται πιο ταπεινός και ακριβής με τους άλλους. Στην εκπαίδευση συχνά συναντά κανείς θέματα κόστους και πρόσβασης. Το ψυχόδραμα κόστος εξαρτάται από σχολή, διάρκεια, χώρα. Στην Ελλάδα, ένα ετήσιο πρόγραμμα μπορεί να κυμανθεί σε ευρύ φάσμα, ανάλογα με ώρες και δομή. Πολλές σχολές προσφέρουν κλιμακωτές χρεώσεις ή υποτροφίες. Η εμπειρία δείχνει ότι η διαφάνεια στο οικονομικό είναι δείκτης σοβαρότητας. Αν το πρόγραμμα αποφεύγει να μιλήσει για χρήματα συγκεκριμένα, αυτό είναι κόκκινη σημαία. Πιστοποίηση: τι σημαίνει και τι δεν σημαίνει Η πιστοποίηση στο ψυχόδραμα είναι σύνοψη ωρών, δεξιοτήτων και αξιολόγησης. Συνήθως περιλαμβάνει ελάχιστο αριθμό ωρών θεωρίας, πρακτικής, προσωπικής θεραπείας και εποπτείας. Προϋποθέτει παρουσίαση γραπτής εργασίας ή assignment, και μία ή περισσότερες δημόσιες ή κλειστές εξετάσεις συντονισμού. Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν καθορίσει κριτήρια που στην Ελλάδα ακολουθούνται με παραλλαγές. Καλό είναι να ελέγξετε σε ποια δίκτυα ανήκει η σχολή σας και πώς αναγνωρίζεται ο τίτλος.

4. Τι δεν σημαίνει η πιστοποίηση. Δεν σημαίνει ότι είστε έτοιμοι για όλα. Δεν σημαίνει ότι είστε καλός σε κάθε πληθυσμό ή πλαίσιο. Δεν σημαίνει ότι παύετε να κάνετε λάθη. Η πιστοποίηση είναι αρχή. Επιβεβαιώνει ότι μπορείτε να κρατήσετε έναν κύκλο με επάρκεια και ευθύνη, να εργαστείτε εντός ορίων και να ξέρετε πότε χρειάζεστε βοήθεια. Ψυχόδραμα και επαγγελματική ταυτότητα ψυχολόγων και θεραπευτών Στην Ελλάδα, το επάγγελμα του ψυχολόγου έχει ρυθμίσεις και άδειες. Το ψυχόδραμα ψυχοθεραπεία εφαρμόζεται συχνά από ψυχολόγους ή ψυχοθεραπευτές άλλων κατευθύνσεων που εκπαιδεύτηκαν στη μέθοδο. Το να είστε ψυχολόγος δεν αρκεί για να συντονίζετε ψυχόδραμα, χρειάζεται ειδική εκπαίδευση. Αντίστροφα, το να είστε εκπαιδευμένος ψυχοδραματιστής χωρίς πλαίσιο για κλινική άσκηση περιορίζει το πεδίο σας σε βιωματικά σεμινάρια, εκπαίδευση ή οργανωτικά. Οι σχολές οφείλουν να ενημερώνουν καθαρά για τα επαγγελματικά δικαιώματα που απορρέουν από την εκπαίδευση. Η δεοντολογία απαιτεί διαύγεια απέναντι στους συμμετέχοντες. Στην πράξη, πολλοί επαγγελματίες συνδυάζουν ψυχόδραμα με άλλες προσεγγίσεις. Η ενσωμάτωση χρειάζεται σύνεση. Η σκηνή δεν είναι εργαλείο για να κάνεις πιο «ενδιαφέρουσα» μια συνεδρία. Είναι μια αλλαγή πλαισίου που επηρεάζει ασφάλεια, ρυθμό και βάθος. Ο εκπαιδευμένος συντονιστής ξέρει πότε δεν είναι η στιγμή για δράση, ακόμα κι αν οι τεχνικές «ταιριάζουν». Ασκήσεις, μικροδομές και επιλογές στην τάξη εκπαίδευσης Στην εκπαίδευση κυκλοφορούν πολλές ασκήσεις ψυχοδράματος. Η εμπειρία δείχνει πως οι πιο αποτελεσματικές είναι οι πιο καθαρές. Οι μικροδομές βοηθούν την εκμάθηση: παράθυρα ρόλων, γρήγορα sociometric lines, γείωση πριν και μετά την αλλαγή ρόλων, μείωση κινδύνου σε ομάδες που μόλις ξεκινούν. Ο εκπαιδευόμενος μαθαίνει να προσαρμόζει το βάθος στην αντοχή της ομάδας, όχι στη δική του ανάγκη να δείξει δεξιοτεχνία. Σημαντική επίσης είναι η χρήση αντικειμένων. Ένα απλό κασκόλ μπορεί να σημαδέψει ρόλο, να δώσει άξονα. Τα καθίσματα ορίζουν τη θέση στο σύστημα. Οι αποστάσεις έχουν νόημα. Στην οθόνη, τα αντικείμενα γίνονται μικρόκοσμος. Ο πρωταγωνιστής φτιάχνει χάρτη γραφείου πάνω στο τραπέζι, και οι αλλαγές ρόλων γίνονται με κίνηση του σώματος μπροστά στην κάμερα. Δεν είναι το ίδιο με τη φυσική σκηνή, αλλά είναι αρκετό για να δουλέψεις ουσιαστικά. Γιατί η ψυχοκίνηση είναι κλειδί στη μάθηση Η ψυχοκίνηση στηρίζει την εκπαίδευση γιατί διδάσκει ακρίβεια στο ρυθμό και στην επαφή. Ένα παράδειγμα από μάθημα: κάναμε άσκηση ροής, τρία λεπτά ελεύθερης κίνησης με θέμα «μπαίνω και βγαίνω από ρόλους». Ένας εκπαιδευόμενος συνειδητοποίησε ότι κάθε φορά που έμπαινε σε δύσκολο ρόλο, κρατούσε την αναπνοή του. Η απλή επίγνωση, μαζί με καθοδήγηση να αφήνει την εκπνοή πριν μιλήσει ως ο «άλλος», βελτίωσε τη σταθερότητά του ως βοηθητικό εγώ. Μικρές σωματικές αλλαγές έχουν μεγάλα αποτελέσματα στη σκηνή. Η ψυχοκίνηση προστατεύει από μια κοινή παγίδα, την υπεραφηγηματικότητα. Όταν ο εκπαιδευόμενος χάνει την επαφή με το σώμα, οι σκηνές γεμίζουν λόγια και χάνουν ενέργεια. Η επιστροφή σε απλές κινήσεις, σε στάση, σε επαφή με το πάτωμα, ξαναδίνει άξονα στη δράση. Αυτό δεν είναι αισθησιολογία. Είναι οικονομία δυνάμεων και σεβασμός στη διαδικασία. Επιλογή σχολής και εκπαιδευτή: κριτήρια που μετράνε Για να διαλέξετε σχολή ή συγκεκριμένο τμήμα ψυχοδράματος, ακούστε δύο πράγματα, πέρα από το βιογραφικό: το ήθος και τον τρόπο που μιλούν για όρια. Ο εκπαιδευτής με ήθος θα παραδεχτεί τα όρια της μεθόδου, θα επιμείνει στην εποπτεία, θα μιλήσει για κόπωση και για φροντίδα. Ο εκπαιδευτής που σέβεται τα όρια θα σας πει καθαρά πότε δεν δουλεύουμε δράση, πότε παραπέμπουμε, πότε κλείνουμε. Στην Αθήνα, το πλεονέκτημα είναι η ποικιλία. Από τμήματα με πιο κλασική μητροπολιτική γραμμή έως ομάδες που έχουν ενσωματώσει σύγχρονες πρακτικές σωματικής εργασίας ή τέχνης. Αν ακούσετε για συγκεκριμένα ονόματα, όπως εκπαιδευτές με προσωπικό στίγμα, αναζητήστε και το περιβάλλον τους, τη διαδρομή τους, τη δουλειά με ομάδες. Το όνομα από μόνο του δεν αρκεί. Η ομάδα κάνει τη διαφορά. Κόστος, χρόνος και ρεαλιστικά πλάνα πορείας

5. Πόσο κρατά μια εκπαίδευση; Ρεαλιστικά, 3 έως 4 χρόνια για μια ουσιαστική διαδρομή από εισαγωγή σε ανεξάρτητη πρακτική υπό ελαφρύτερη εποπτεία. Πόσο κοστίζει; Οι αριθμοί διαφέρουν. Ένα έτος με 12 έως sixteen ημέρες δια ζώσης, συν ώρες on-line θεωρίας και εποπτείας, συν προσωπική εργασία, μπορεί να διαμορφωθεί σε συνολικό κόστος που ποικίλλει ανά σχολή και παροχές. Σκεφτείτε το ως επένδυση σε δεξιότητα που θα υπηρετείτε για δεκαετίες. Φτιάξτε πλάνο αποταμίευσης, ρωτήστε για δόσεις, εξετάστε υποτροφίες ή υποστήριξη εργοδότη αν εργάζεστε σε πλαίσιο που επωφελείται. Ο χρόνος είναι συχνά μεγαλύτερο ζήτημα από τα χρήματα. Η εκπαίδευση απαιτεί σταθερότητα. Κλείστε στο ημερολόγιο τα Σαββατοκύριακα, προστατέψτε τα. Αφήστε χώρο μετά από έντονα σεμινάρια για ενσωμάτωση. Μην γεμίζετε τις σειρές με άλλα βαριά προγράμματα. Η ποιότητα του ύπνου και της διατροφής σας θα παίξει ρόλο περισσότερο απ’ όσο νομίζετε. Δύσκολες στιγμές και πώς εκπαιδευόμαστε να τις αντέχουμε Σε κάθε κύκλο υπάρχουν στιγμές έντασης. Πρωταγωνιστές που θυμώνουν, μέλη που αποσύρονται, μεταβιβάσεις που χτυπούν νεύρα. Ο εκπαιδευόμενος καλείται να σταθεί. Αυτό δεν σημαίνει ψυχρότητα. Σημαίνει να αναγνωρίζει το δικό του κύμα και να ζητά υποστήριξη. Μια από τις σημαντικότερες δεξιότητες που καλλιεργεί η εκπαίδευση είναι η ικανότητα να επιβραδύνεις. Αν η σκηνή τρέχει, κάνε ένα βήμα πίσω. Ρώτα μια απλή ερώτηση. Δώσε μια σαφή οδηγία για σώμα και αναπνοή. Το ψυχόδραμα δεν είναι αγώνας ταχύτητας. Είναι τέχνη του μέτρου. Μια ειδική πρόκληση στις online συνεδρίες είναι η διαχείριση αποσύνδεσης ή τεχνικών προβλημάτων τη στιγμή της έντασης. Εδώ, οι σχολές διδάσκουν πρωτόκολλα ασφάλειας: δεύτερο κανάλι επικοινωνίας, σαφές κλείσιμο σε περίπτωση διακοπής, και κανόνες για τη φυσική ασφάλεια του πρωταγωνιστή στο χώρο του. Ενσωμάτωση στην επαγγελματική πρακτική: από την εκπαίδευση στη δουλειά Αφού ολοκληρώσετε την εκπαίδευση και λάβετε πιστοποίηση, το ερώτημα γίνεται πρακτικό: πού και πώς δουλεύετε. Κάποιοι ξεκινούν μικρές ομάδες με σαφές θέμα, όπως ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων για εφήβους, ομάδες γονέων, ή ομάδες προσωπικής ανάπτυξης. Άλλοι ενσωματώνουν μικροδομές ψυχοδράματος σε ατομικές συνεδρίες, πάντα με διαφάνεια προς τον θεραπευόμενο. Σε οργανισμούς, οι εφαρμογές συγκεντρώνονται σε θεματικά εργαστήρια συνεργασίας, ηγεσίας, διαχείρισης συγκρούσεων. Η βιωσιμότητα έρχεται από την καθαρότητα του πλαισίου. Καθαρή σύμβαση, σαφείς στόχοι, τακτική αξιολόγηση. Όσο πιο σαφής είναι ο λόγος ύπαρξης της ομάδας, τόσο πιο σταθερό θα είναι το βήμα. Η αγορά αναγνωρίζει την αξία όταν βλέπει αποτέλεσμα: βελτίωση κλίματος, μείωση συγκρούσεων, προσωπική πρόοδο. Δύο μικρές λίστες που βοηθούν Πέντε ενδείξεις ότι μια σχολή ταιριάζει: καθαρό πρόγραμμα ωρών, επάρκεια εποπτείας, διαφάνεια κόστους, ενεργή κοινότητα αποφοίτων, έμφαση στη δεοντολογία. Πέντε συνήθη λάθη εκπαιδευομένων: βιαστικός ρυθμός, υπερβολική ομιλία αντί δράσης, φτωχή σύμβαση ασφαλείας, κακή χρήση αλλαγής ρόλων, ελλιπής αυτοφροντίδα μετά από δύσκολες συνεδρίες. Συνεργασία με την ευρύτερη κοινότητα: σεμινάρια και δικτύωση Τα σεμινάρια ψυχοδράματος αποτελούν πεδίο συνάντησης. Εκεί βλέπεις διαφορετικές γραμμές, πειραματίζεσαι με τεχνικές, φέρνεις ερωτήσεις. Στην Ελλάδα γίνονται συχνά θεματικά εργαστήρια με καλεσμένους εκπαιδευτές από Ευρώπη και πέρα. Η δικτύωση δεν είναι απλώς επαγγελματική ευκαιρία, είναι εκπαίδευση στη διαφορετικότητα. Μαθαίνεις να προσαρμόζεις τη γλώσσα σου, να βλέπεις πώς δουλεύουν άλλοι με το ίδιο εργαλείο. Η επαφή με συναδέλφους που εφαρμόζουν ψυχόδραμα σε άλλους πληθυσμούς ανοίγει προοπτικές και σε κρατά ταπεινό. Δείγματα από την πράξη: ένα σύντομο ψυχόδραμα παράδειγμα Σε ομάδα νέων επαγγελματιών, ένας συμμετέχων έφερε θέμα σύγκρουσης με προϊστάμενο. Η σκηνή στήθηκε με το γραφείο στο κέντρο, καρέκλα του προϊστάμενου απέναντι, ένα κασκόλ για τον ρόλο του φόβου. Μετά από σύντομο ζέσταμα, αλλαγή ρόλων: ο συμμετέχων μίλησε ως προϊστάμενος, και ακούσαμε έναν άνθρωπο που φοβάται το χάος. Ο διπλασιασμός πρόσθεσε μια φράση που δεν ειπώθηκε, «αν χάσω τον έλεγχο, χάνω τον ρόλο μου». Επέστρεψε στον δικό

6. του ρόλο με καθρέφτη. Η συνειδητοποίηση ήταν απλή, όχι εύκολη: οι δύο φόβοι συναντιούνταν. Το μοίρασμα από την ομάδα έφερε εμπειρίες με ανώτερους που υπεραναπλήρωναν την ανασφάλειά τους. Η πρακτική διατύπωση που πήρε μαζί του ήταν μια καθαρή πρόταση με σαφή δομή. Το αποτέλεσμα δεν ήταν μαγικό. Ήταν ένα βήμα με νόημα που άντεξε την επόμενη εβδομάδα στο γραφείο. Ηθικές και πολιτισμικές ευαισθησίες Το ψυχόδραμα δεν λειτουργεί σε κενό. Οι πολιτισμικές συμβάσεις, τα φύλα, οι κοινωνικές ανισότητες, όλα εμφανίζονται στη σκηνή. Η εκπαίδευση οφείλει να περιλαμβάνει θεματικές για ποικιλομορφία, για δύναμη και προνόμιο. Ο συντονιστής χρειάζεται να βλέπει πότε μια τεχνική μπορεί να αναπαράγει ιεραρχίες ή να εκθέσει υπερβολικά κάποιον. Οι ασκήσεις που περιλαμβάνουν σωματική εγγύτητα απαιτούν ρητές συμφωνίες συναίνεσης και εναλλακτικές. Στο on- line περιβάλλον, η ιδιωτικότητα στο σπίτι του συμμετέχοντα είναι εύθραυστη. Διευκρινίσεις για πόρτες, ακουστικά, κίνηση στο σπίτι μπαίνουν στην αρχή, όχι όταν προκύψει πρόβλημα. Ποια είναι η θέση του ονόματος μέσα στη μέθοδο Συχνά, στην ελληνική πραγματικότητα, κυκλοφορούν ονόματα εκπαιδευτών και δημιουργών που συνδέθηκαν με συγκεκριμένα εργαστήρια και προσεγγίσεις. Το ψυχόδραμα Χορομίδου ή άλλες υπογραφές αναδεικνύουν τη συμβολή ανθρώπων που εξέλιξαν τη ζωντανή πρακτική με συνέπεια. Οι υπογραφές αυτές βοηθούν στον προσανατολισμό, αλλά η αξία μετριέται στο πεδίο. Οι μέθοδοι αντέχουν όταν δημιουργούν μαθητές που υπερβαίνουν τον δάσκαλο, όχι όταν αναπαράγουν στείρα στιλ. Ο εκπαιδευόμενος κερδίζει όταν εκτίθεται σε πολλαπλά ψυχοθεραπευτές στο ψυχόδραμα βλέμματα, διατηρώντας ευγνωμοσύνη και κριτική σκέψη. Τελική σκέψη: τι σημαίνει να μάθεις να κρατάς σκηνή Η εκπαίδευση στο ψυχόδραμα δεν τελειώνει με την πιστοποίηση. Η σκηνή απαιτεί ζωντανό άνθρωπο, όχι μηχανικό. Αν κρατάτε τον κύκλο, θα μάθετε να μετράτε την επιτυχία με μικρά σημάδια: με τη στιγμή που ένα μέλος που απέφευγε να μιλήσει σηκώνει το βλέμμα και ζητά ρόλο, με το μοίρασμα που κουμπώνει χωρίς επιβράβευση ή κριτική, με το σώμα της ομάδας που κάθεται λίγο πιο ήσυχο στο κλείσιμο. Αυτά δεν μπαίνουν εύκολα σε βιογραφικά, αλλά φτιάχνουν καριέρες που αντέχουν. Το ψυχόδραμα είναι μέθοδος και είναι στάση. Όποιος εκπαιδεύεται σοβαρά μαθαίνει να ακούει, να βλέπει, να περιμένει, να κινείται με ακρίβεια. Μαθαίνει να τιμά τη διαδικασία που δεν φαίνεται και το αποτέλεσμα που δεν κρατιέται στο χέρι. Κι αυτό, στο τέλος, είναι η πιο αξιόπιστη πιστοποίηση. Δανάη Χορομίδου, Ψυχολόγος, Ψυχοκίνηση, Κέντρο Ψυχοδράματος και Προσωπικής Ανάπτυξης Psychologist in Agia Paraskevi Patriarchou Grigoriou E 4, Ag. Paraskevi 153 41 21 5515 9120