Õýíòèé àéìãèéí ª ìíºäýëãýð ñóì

1. Õýíòèéàéìãèéí ªìíºäýëãýðñóì

2. ªìíºäýëãýðñóìíüÕóóчíààðÑýöýíõàíàéìãèéíÌýðãýíã¿íèéõîøóóíûíóòàãò 1923 îíä ªíäºðöàãààíóóëûíõîøóóíýðòýéãýýðáàéãóóëàãäñàí. 1925 îíîîñÑýöýíõàíàéìãèéíÇàñàãçàõèðãààíûçîõèîíáàéãóóëàëòõèéõýäÄýëãýðõààíñóìáîëãîí ººðчèëñºí. ÕºâчèéíÆîíîíâàíãèéíõîøóóã 10 ãàðóéñóìáîëãîíøèíýýðçîõèîíáàéãóóëàõàäÄýëãýðõààííýðòýéñóìõî¸ðáîëñîíáàéíà. ¯¿íèéãÿëãàõûíòóëäãàçàðíóòãèéíáàéðëàëààðíüÕîéä-Äýëãýðõààí, ªìíº Äýëãýðõààíãýæíýðëýñýíáºãººä ñ¿¿ëä “õààí” ãýäýãíýðíüõàñàãäàæ ªìíºäýëãýðãýæíýðëýãäñýí ò¿¿õòýé.

3. 1956 îíäÃóðâàíáàÿíñóìûíáàðóóíòàë, 1974 îíäÕýíòèé /ÕîéäÄýëãýðõààí/ ñóì, 1999 îíäÕóðõûíñàíãèéíàæàõóéáóþóÃóðâàíáàÿíñóìíèéëæîäîîãèéí ªìíºäýëãýðñóìáîëîí ºðãºæñºí. 2010 îíûáàéäëààðñóìíüçàñàãçàõèðãààíû 7 áàãòàé. • Õîéãóóðàà ÎÕÓ-òàé 50 îðчèìêìãàçðààð, ç¿¿í òàëààðààÁàòøèðýýòñóì, Áèíäýðñóì, ç¿¿í óðäóóðààÕýðëýíñóì, yðäóóðàà̺ðºíñóì, áàðóóíòàëààðààÆàðãàëòõààí, Öýíõýðìàíäàëñóìäóóä, áàðóóíõîéäòàëààðààÒºâàéìãèéí̺íãºíìîðüòñóì, Ñýëýíãýàéìàãòàéõèëëýäýã. Ñóìûíòºâ ªíäºðõààíààñ 110 êì, Óëààíáààòàðààñ 280 êìîðчèìçàéòàéîðøèíî.

4. Íóòãèéíõîéäõýñýãíüá¿õýëäýýÕýíòèéííóðóóíûóóëñþì. ÝíäîðøèõÕýíòèéõàíûíóðóóíûîðãèëäàëàéíò¿âøíýýñ 2452 ì ºíäºð, ìºíÕýíòèéõàíûàðààðäàëàéíò¿âøíýýñ 2298ì ºíäºðÄóóòßí, 2278ì ºíäºðÈõ Ñ¿¿õëýã, 1818ì ºíäºðÖîíæèéí ÷óëóó, 1754ì ºíäºðÁºõºãöàãààí, 2098ì Áýðýí÷èíßí, 2362ì ºíäºðÁóðõàíõàëäóí, 2007ì ºíäºðÒàðñûíòýãñãýð, 1863ì ºíäºðÓëààíáàéö, 1517ì ºíäºðÑàíò, 2297ì ºíäºð Ö¿¿ö, 1958ì ºíäºðÈõäàâààóóëóóäáàéõààñãàäíàÑóìûíõàìãèéííóòãèéíõàìãèéííàìöýãíüÕóðõûíãîëñóìûíõèëèéã ç¿¿í õîéøîîîãòëîíãàð÷ áàéãààöýãòäàëàéíò¿âøíýýñ 100 îð÷èì ì ºíäºðòîðøèíî

5. Ìèíæãîë ò¿¿íèéöóòãàëàíÍîìò, Ãàöóóðò ,Äýýä, äîîäÊóìûð, Ìèíæ, Èõíèõëýã, Èõîëîíò, Íàðò, ªíãºëæèòãîëóóä, Îíîíãîë ò¿¿íèéöóòãàëàí ªâºðíàðò, Äýýäòàðñ, Óëààíáàéö, ÄóíäÒàðñ, Õýðëýíãîë ò¿¿íèéöóòãàëàíãóóäÈë¿¿ð, Áîãä, ÈõÀð, ÁàãàÀð, Ç¿¿í ñàëàà, Ýäèãà, Òýí¿¿í ò¿¿íèéöóòãàëàíÀðýëãýí, Öàãààíòýìýýò, Ç¿ëýãò, Îðö, Áàðõûíãîë ò¿¿íèéöóòãàëàíÑàéõàíãîë, Ìàíäàë, Õóðõûíãîë ò¿¿íèéöóòãàëÆàðãàëàíò, ªâºðýëãýí, ÁàðóóíÁàÿí, Áàÿí, ÄóíÁàÿíáîëîí̺ðºíãîë ò¿¿íèéöóòãàëàíÒýíõëýãçýðýãîëîíãîëãîðõèóðñàíà. Åðíü ªìíºäýëãýðñóìûííóòãèéíõîéäõýñãèéíÕýíòèéõàíóóëûíàð ºâðèéííóòàãíüìàíàéîðíûãîëìºðíèéñ¿ëæýýõàìãèéííÿãò, õàìãèéíèõíàìàãàðõàãíóòãèéííýãþì

6. ÑóìûííóòàãòÕàíãàë, Õàð, Õºõ, Øàð, Öýãýýí, Æàðãàëàíò, Ìàíäàëíóóðóóäáèé. ÕàíÕýíòèéóóëñàäìºñòëºãèéíãàðàëòàéÕýíòèéçýðýãíóóðóóäáèé. ÑóìûííóòàãòòºìðèéííàéðëàãàòàéÇ¿ðò, ãèäðîêàðáîíàòêàëüöèéíòºðëèéííàéðëàãàòàéÓëààíáóëàã, ãèäðîêàðáîíàòêàëüöè, íàòðèòòºðëèéííàéðëàãàòàé ªâºðÝëýãíèéããòäðîêàðáîíàòõëîðèäíàòðèéííàéðëàãàòàéÁàðõ, Îíîíçýðýãðàøààíáàéíà.

7. Òàéãûíöýâäýãò, òàãèéí, óóëûííóãûí, õºëääºãäýìá¿¿ëòõºðñ, õàðøîðîîí, õàðõ¿ðýí, íèìãýíõàðõ¿ðýí, íóãûíõ¿ðýí, õ¿ðýíõºðñòýé. Õîéäõýñãèéí ºíäºðóóëñààðõàã, õºâä, àëèðñá¿õèéõºâ÷ òàéãûíøèíýñ, õóøèíèõîéòîé. Íàðñ, æîäîî, õóñ, óëèàíãàð, áóðãàñçýðýãîëîíç¿éëìîäòîé. • Òîìãîëûíõºíäèé㺺ð òýðýëæáîëîíýìèéíõîâîðóðãàìàëýëáýãóðãàíà. Ç¿¿í áîëîí ºìíºäõýñãýýðýýàëàã ºâñò, õýýðèéíóðãàìàë, õýýðèéíóðãàìàëòàé, Õàäëàíòýæýýëèéíèõ íººöòýé. • Íýíõîâîðõ¿äýð, öýíòîãîðóó, õîâîðàìüòàíòîîäîã, áóëãà, áóãàáîëîíáóñàäàìüòàäáààâãàé, õàíäãàé, ãàõàé, áîðãºðººñ, ñóóñàð, ñîëîíãî, ÷îíî, ¿íýã, õÿðñ, òàðâàãà, îéíáàõýýðèéí, í¿¿äëèéíøóâóóäýëáýã. Îíîí, Õýðëýíìºðºíçàãàñààðáàÿëàã.

8. Äóðñãàëòãàçðóóä • Òºðèéíèõòàõèëãàòýçýí ×èíãèñõààíû ºëãèéÁóðõàíÕàëäóíóóë, Àðâàí ÷óëóóíáóðõàíààðõ¿ðýýë¿¿ëñýíàðõõàëõûíóòàéöàãààíã¿ìáýíõýìýýííýðëýãäñýíÁàëäàíÁýðýýâýíõèéä, Õ¿¿õýíõóòàãòûíõèéä, ýðòíèéñ¿ãçóðàãá¿õèéáóãàí ÷óëóóíóóäçýðýãîëîíàðâàí ò¿¿õèéíóëáààøèíãýñýíäóðñãàëòãàçðóóäòàé.

9. Áèäíèé áàõàðõàë Ардын хувъсгалын партизанууд Монгол улсын партизан Ю. Гомбочимэд Монгол улсын партизан Б. Дандар Дурсгалт зургийн Монгол цэрэг ахмад дайчин Д. Дорж Ìîíãîë Óëñûí áààòàð Õîðîëûí Äàìáà Ýðýëõýã õèë÷èí Ìîëîìûí Ãààñ¿ðýí Ìîíãîë óëñûí óðëàãèéí ãàâúÿàò ç¿òãýëòýí Ä.Äàøçýâýã ÌîíãîëÓëñûíÕºäºëìºðèéíáààòàð, ÌÓÃÒàìèð÷èí Á.Áàò-Ýðäýíý ÌîíãîëÓëñûíàíõíûýìýãòýéõºäºëìºðèéíáààòàðòàðèàëàí÷ Ä.Ëèäà Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò òýýâýð÷èí Ä.Æàãäàã Ìîíãîëóëñûíóðëàãèéíãàâúÿàòç¿òãýëòýíË.Äàøíÿì Ìîíãîëóëñûíãàâúÿàòíèñãýã÷ Ñ.Æàíàð Ìîíãîë Óëñûí õ¿íèé ãàâúÿàò ýì÷ Ï.Æàâçàíðàã÷àà Ìîíãîë Óëñûí Ãàâúÿàò æ¿æèã÷èí Ã.Ýðäýíýáàò Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò áàãø Ë.Ãàëìàíäàõ Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò õóóëü÷ Ñ.Äàìäèí Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò æ¿æèã÷èí Ä.Æàðãàëñàéõàí Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò æ¿æèã÷èí Ä.Ýíõçóë Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò ìàë÷èí Ä.Öýðýíäîðæ Ìîíãîë Óëñûí ãàâúÿàò áàãø Æ.Òºìºðìóíà Эрдэмтэн, доктор, зохиолчид Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одонт, түүхийн ухааны доктор , эрдэмтэн зохиолч, Д. Гомбосүрэн Алтан гадас одонт, боловсрол судлалын ухааны доктор С.Батхуяг Хуульзүйн ухааны доктор, зохиолч яруу найрагч Г. Баярхүү Техникийн ухааны доктор Ч. Ганбаатар Техникийн ухааны доктор С.Осгон Хөдөө аж ахуйн ухааны доктор Д.Зоригтбаатар Түүхийн ухааны доктор Б. Цогтбаатар Зохиолч Б. Пүрэвдорж Зохиолч З. Цэдэв. Орчуулагч, зохиолч Ш. Цэндгомбо Зохиолч, яруу найрагч Л. Бадраа Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одонт, зохиолч, сэтгүүлч Л.Баатарсүрэн Улсын аваргууд БНМАУлсын аварга төлчин Д. Сампил БНМАУлсын аварга төлчин Ё.Тамзав БНМАУлсын аварга малчин Я.Дорж БНМАУлсын аварга малчин Ш. Жанцан БНМАУлсын аварга төлчин Б. Долгор БНМАУлсын аварга малчин М. Товуу БНМАУлсын аварга төлчин Т. Лувсанчүлтэм БНМАУлсын аварга малчин Ч. Мижид БНМАУлсын аварга малчин Д. Тогоо БНМАУлсын аварга малчин Г. Чадраавал БНМАУлсын аварга малчин М. Сундуйжав Хошой Алтан гадас одонт Монгол Улсын Манлай малчин Г. Сүх-Очир БНМАУлсын аварга хадланч Д. Лхам БНМАУлсын аварга комбайнч Г. Хуруу-Эрхтий Ìîíãîë Óëñûí õ¿íèé ãàâúÿàò ýì÷ Ø.Ï¿ðâýý

10. Ãàçàðíóòàã Íèéòãàçàðíóòàã1087652ãà ¯¿íýýñ: Îéíñàíá¿õèéãàçàð183288ãà • Óëñûíòóñãàéõýðýãöýýíèéãàçàð350599 ãà ÕÀÀ-ûíãàçàð549149ãà Õîò, òîñãîíûñóóðèíãàçàð673,6ãà Çàì, øóãàìñ¿ëæýýíèéãàçàð1978,4ãà Óñíûñàíá¿õèéãàçàð1964ãà Íèéò ãàçàð íóòàã 1087652ãà ¯¿íýýñ: Îéí ñàí á¿õèé ãàçàð 183288ãà ÕÀÀ-ûí ãàçàð 549149ãà Õîò, òîñãîíû ñóóðèí ãàçàð 673,6ãà Çàì, øóãàì ñ¿ëæýýíèé ãàçàð 1978,4ãà Óñíû ñàí á¿õèé ãàçàð 1964ãà Óëñûí òóñãàé õýðýãöýýíèé ãàçàð 350599 ãà Íèéò õ¿í àì 5219 Ýìýãòýé 2620 ªíäºð íàñòàí 412 Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì/16-59/ 3067 Ñóðãóóëèéí íàñíû õ¿¿õýä/6-15/1078 Ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû õ¿¿õýä662 Õ¿í àìûí áîëîâñðîë Äýýä 289 Òóñãàé äóíä 155 Á¿ðýí äóíä 962 Á¿ðýí áóñ äóíä 1155 Áàãà 650 Áîëîâñðîëã¿é 45 Ãàçàð íóòàã Õ¿í àì

11. Õ¿íàì Íèéòõ¿íàì5219 ¯¿íýýñ: Ýìýãòýé2620 ªíäºðíàñòàí412 Õºäºëìºðèéííàñíûõ¿íàì/16-59/ 3067 Ñóðãóóëèéííàñíû õ¿¿õýä/6-15/1078 Ñóðãóóëèéí ºìíºõíàñíû õ¿¿õýä662

12. Õ¿íàìûíáîëîâñðîë Äýýä 289 Òóñãàéäóíä 155 Á¿ðýíäóíä 962 Á¿ðýíáóñäóíä 1155 Áàãà650 Áîëîâñðîëã¿é 45

13. պ人 àæàõóé Ìàë

14. պ人 àæàõóé

15. Ãàçàðòàðèàëàí

16. Ãàçàðòàðèàëàí

18. Ñàíõ¿¿, ýäèéíçàñàã • Òºñâèéíîðëîãî 2010 îíäîðîííóòãèéíòºñºâòáàéãóóëëàãóóäûííèéòñàíõ¿¿æèëòèéí 68% áóþó 126389,6 ìÿíãàíòºãðºãèéíîðîííóòãèéíîðëîãîîññàíõ¿¿æ¿¿ëýí ¿éëàæèëëàãààãààõýâèéíÿâóóëæáàéíà.

19. Ñàíõ¿¿, ýäèéíçàñàã Õýíòèéàéìãèéí ªìíºäýëãýðñóìûíîðîííóòãèéíòºñâèéíçàðäëûíã¿éöýòãýë ìÿí.òºã

21. Íèéãìèéíäààòãàë, íèéãìèéíõàëàìæ

22. Íèéãìèéíäààòãàë, íèéãìèéíõàëàìæ

23. Áîëîâñðîëûí ¿éëчèëãýý • Åðºíõèéáîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý • Åðºíõèéáîëîâñðîëûí 2 ñóðãóóëüäíèéò 1376 ñóðàã÷ ñóðàëöàæáàéíà.

24. Áîëîâñðîëûí ¿éëчèëãýý • Åðºíõèéáîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý.

25. Ìèêðîîð÷èí • Õàìðàíñóðãàëò99.52 • Á¿ëýã ä¿¿ðãýëò29.7 • Ýýëæèéíêîýôôèöèåíò1.6 • Ìýðãýæëèéíáàãøèéíõàíãàìæõ¿ðýëöýý100% • Ñóóðüáîëîâñðîëýçýìøèã÷äýýñöààø93.2% ñóðàëöàæáàéãàà • Á¿ðýíäóíäáîëîâñðîëýçýìøèã÷äýýñ91.4% öààøèäñóðàëöàæáàéãàà

26. Áîëîâñðîëûí ¿éëчèëãýý • Ñóðãóóëèéí ºìíºõáîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý.

27. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý

28. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý 2005-2008 îíä 1-5 íàñíû õ¿¿õäèéíýíäýãäýëãàðãààã¿é. 2009 îíäãàðñàíýíäýãäýëãàðñàííüîñîëãýìòýëáóþóáàéãàëèéíãàìøãààñøàëòãààëñàíýíäýãäýëáàéñàí.

29. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý

30. ¯éëäâýðëýë ¿éëчèëãýý 1.Òºñâèéíáàéãóóëëàãà14 2.Òºðèéí ºìчèòàæàõóéííýãæ4 3.Òàòâàðòºëºãчàæàõóéííýãæ¿¿ä 41 4.¯éëàæèëëàãààÿâóóëäàãүр òàðèàíûêîìïàíè8 5.Õóäàëäàà ¿éëчèëãýýíèéöýã41 6.Îéííºõºðëºë24 7.Ìàëчäûíá¿ëýã6 8.Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëýðõëýãчèä35 9.Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéíáàéãóóëëàãà4 10.Õàðèëöààõîëáîîíûñàëáàð5 11.Øàòàõóóíò¿ãýýõñòàíö4 12.Õóâèéíýìíýëýã1 13.Õóâèéíýìèéíñàí1

31. Õýðýãæèæáóéòºñºëõºòºëáºð¿¿ä 1.ÕßÁÕºòºëáºð 2.ÄÇÎÓÁ-ûí “Áîð-ªíäºð 2” õºòºëáºð 3.“Òîãòâîðòîéàìüæèðãàà II” òºñºë 4.ÎðîííóòãèéíÇàñàãëàëûãäýìæèõõºòºëáºð 5.ßïîíóëñûíçàñãèéíãàçàð, ÌîíãîëÓëñûíÝÌß, “Íèïïîí” ñàí, “Âàíñýìáýð¿¿” ТББ-ûíõàìòàðñàí “ªðõèéíýìèéíñàí” òºñºë 6.Чåõóëñûí “PIN” ÒÁÁ-ûíõºòºëáºð 7.“Чèíãèñòîîíîò” ÒÒÁ-ûíõºòºëáºð 8.ÄÁÑàíãèéí “Íóòãèéíèðãýäýäò¿øèãëýñýíáàéãàëèéí íººöèéíìåíåæìåíòèéãäýìæèõçàìààðÿäóóðëûãáóóðóóëàõ” òºñºë 9.“Áîëîâñðîëûíõºãæëèéíõºòºëáºð-III” òºñºë 10.“պ人ãèéíáîëîâñðîëûãäýìæèõ” òºñºë

32. Нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн давуу талууд 1.Мянганы замд 55км ойрхон 2.Харилцаа холбооны 5 салбар үйл ажиллагаа явуулдаг 3.Банк, санхүүгийн ХААН банкны 2, Хадгаламж банкны салбар болон «Зоос хүрд» ХЗХ-той 4.Улсын стратегийн газар болох ховор металын орд газартай /Өндөрцагаан, Мөнгөн өндөр/ 5.Чулуун нүүрс, шохойн чулуу, барилгын тоосгоны нөөц орд газартай 6.Ерөнхий боловсролын 2 сургуулъ, 2 цэцэрлэг, 2 Соёлын төвтэй, шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан • 7.Хүн эмнэлгийн 6, 15 ортой 2 салбартай, бүх багийн төв эмчтэй, 3 баг эмчийн байртай, хувийн эмнэлэгтэй. Эмнэлгийн шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан • 8.Эмнэлэг, сургуулъ туслах аж ахуйтай • 9.Эмийн эргэлтийн сан 2, хувийн эмийн сантай • 10.Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах зорилгоор 600 өрхийгуламжлалт анагаах ухааны “Өрхийн эмийн сан”-аар хангасан. 11.. Хэнтий аймгийн газар тариалангийн эргэлтийн талбайн ¾ нь тус суманд байдаг. 12.Аялал жуулчлал хөгжих боломжтой 13.Малын тоогоор улсад тэргүүлдэг • 14.Мал эмнэлгийн 2 салбар үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Малын эрүүл мэндийг хамгаалах зорилгоор 100 гаруй өрхийг “Өрхийн эмийн сан”-аар хангасан. 15.Хэнтий аймгийн тариалангийн эргэлтийн талбайн 80 орчим хувъ нъ байдаг. 16.Нийтийн ахуйн үйлчилгээний салбар хөгжсөн. /үсчин, зурагчин, гутал засвар, оёдол/ 17.Олон улсын 10 төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгждэг. 18.Ойн 24 нөхөрлөл, малчдын 6 бүлэг байгалъ орчныг нөхөн сэргээх, хамгаалах үйл ажиллагаа явуулдаг Зах зээлийн эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөлд дэд бүтэц, газар тариалан, жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжүүлэх байгаль, нийгэм эдийн засгийн таатай нөхцөл бүрдсэн.