Θεωρίες Μάθησης και ΤΠΕ Εννοιολογική Χαρτογράφηση

1. Θεωρίες Μάθησης και ΤΠΕΕννοιολογική Χαρτογράφηση 8οΚεφάλαιο Κόμης, Β. (2004), Εισαγωγή στις Εφαρμογές των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών 1/22

2. Σκοπός Τι είναι; • Η συνοπτική παρουσίαση • της προσέγγισης που αφορά στην εννοιολογική χαρτογράφηση • και το πώς επηρεάζει την ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και στη σχεδίαση εκπαιδευτικών εφαρμογών. • Η έμφαση δίνεται • στο πως η εννοιολογική χαρτογράφηση επιδρά στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων με τη χρήση - υπολογιστικών και - δικτυακών τεχνολογιών. 2/22

3. Έννοιες – Κλειδιά 3/22

4. Η έννοια της αναπαράστασης(1/2) • Η έννοια της αναπαράστασης τόσο στη γνωστική όσο και στην κοινωνική της διάσταση, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο χώρο της εκπαίδευσης. • Αυτοί που μαθαίνουν, με βάση τις παρατηρήσεις και την προηγούμενη εμπειρία τουςοικοδομούν μια «προσωπική εικόνα του κόσμου». • Ένα σύστημα αναπαραστάσεωνβοηθάει τα άτομα να αφομοιώνουν σταδιακά νέες γνώσεις και να πραγματώνουν την προσωπική τους μάθηση. • Ας θυμηθούμε τη διαφορά Γνώσης από την Αναπαράσταση από τα προηγούμενα μαθήματα … Προβληματισμός 4/22

5. Γνώσεις και Αναπαραστάσεις (θεωρία επεξεργασίας της πληροφορίας) Διαφορά Γνώσης – Αναπαράστασης; Οι γνώσεις (ανεξάρτητα από την εγκυρότητά τους): αποτελούν δομές σταθεροποιημένες στη «μακροπρόθεσμη μνήμη». Ο διαρκής αυτός χαρακτήρας των γνώσεων, τις διακρίνει από τις αναπαραστάσεις. Οι αναπαραστάσειςείναι περιστασιακές δομές που δημιουργήθηκαν σε μια συγκεκριμένη κατάσταση και για συγκεκριμένους στόχους βρίσκονται αποθηκευμένες στη «βραχυπρόθεσμη μνήμη» ή μνήμη εργασίας. 5/22

6. Η έννοια της αναπαράστασης(2/2) • Η εκπαιδευτική σημασία τωναναπαραστάσεων συνάδει: - τόσο με την κλασική εποικοδομιστική θεώρηση των διαδικασιών μάθησης, όπου πλέον η προσοχή εστιάζεται στη δραστηριότητα του υποκειμένου που μαθαίνει, - όσο και στις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις της γνώσης και της μάθησης. 6/22

7. Πως μελετάμε τις αναπαραστάσεις; Προβληματισμός • Διάφοροι τρόποι ανάδειξης και μελέτης των αναπαραστάσεων. • Μέσω της γλώσσας: καλός τρόπος πρόσβασης στις γνωστικές αναπαραστάσεις - εξαρτάται όμως από τις γλωσσικές δεξιότητες του υποκειμένου. • Ρωτάμε τα παιδιά, τα οποία εκφράζονται μέσω της γλώσσας • Με τη μελέτη σχεδίων και ζωγραφιών:η μελέτη εστιάζει στην παρουσία ή απουσία ορισμένων χαρακτηριστικών του αντικειμένου που μελετάται. • Βάζουμε τα παιδιά να ζωγραφίσουν • Με την εννοιολογική χαρτογράφηση: που συνδυάζειτην έκφραση των ιδεών (με εικόνες, σχήματα και λέξεις) καθώς και τη σύνδεση ανάμεσα στις χρησιμοποιούμενες έννοιες. • Βάζουμε τα παιδιά να κάνουν νοητικούς χάρτες 7/22

8. Η έννοια της εννοιολογικής χαρτογράφησης(concept mapping) • Συνιστά έναν από τους πιο γνωστούς τρόπους αναπαράστασης της γνώσης. • Χρησιμοποιείται για την ανάδυση των αναπαραστάσεων αυτών που μαθαίνουν • Η έννοια αναπτύχθηκε από τον John Novak [Novak, 1977, Novak & Gowin, 1984, Novak, 1990, Novak, 1998] με βάση τις ψυχολογικές απόψεις τουAusubel, (1978). • Εντάσσεται στην εποικοδομηστική προσέγγιση για τη μάθηση. 8/22

9. Η διαδικασίατης εννοιολογικής χαρτογράφησης • αρχικά διεξαγόταν με χαρτί και μολύβι • έχει βελτιωθεί ριζικά με τη χρήση υπολογιστικών εργαλείων • Κοντινές με την έννοια της εννοιολογικής χαρτογράφησης(διδασκαλία εννοιών)οι έννοιες της:- νοητικής χαρτογράφησης (mind mapping) [Buzan & Buzan, 1993] καιτου- σημασιολογικού δικτύου (semantic network) [Quillian, 1968, Fisher, 1992]. ταυτόσημες έννοιες για την εκπαίδευση 9/22

10. Βασικά στοιχεία • Ένα λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης περιέχει 3 βασικά στοιχεία: • έννοιες (concepts) ή κόμβοι, αναπαριστούν έννοιες, συμβάντα, γεγονότα(π.χ. λέξη, φράση, εικόνα) • συνδέσμους (links),αποτελεί ειδική κατηγορία εννοιών αναπαριστούν σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες ή αιτίες που προκαλούν ένα γεγονός (αντιστοιχεί σε μια σχέση που συνδέει 2 έννοιες) • στιγμιότυπα (instances) είναι προτάσεις της μορφής «έννοια-σύνδεσμος-έννοια» που περιγράφει τις σχέσεις ανάμεσα στις 2 έννοιες [Fisher, 1992, McAleese, 1998] • Οι έννοιες συνδέονται με συνδέσμους και σχηματίζουν έναν εννοιολογικό χάρτη (concept map) που μπορεί να έχει τη μορφή ενός σημασιολογικού δικτύου (semantic network) Θα αναφερθούμε αναλυτικά 10/22

11. Έννοιες (κόμβοι) Είναι δύσκολα – Επανάληψη Μια έννοια • αποτελεί μια μονάδα πληροφορίας (έναν κόμβο) και αναπαρίσταται από μια λέξη, μια φράση ή μια εικόνα. • στη γενική περίπτωση, μια έννοια προσδιορίζεται απλώς από την ετικέτα της (label). 11/22

12. Σύνδεσμοι (σχέσεις) • Ένας σύνδεσμος ανήκει σε μια ειδική κατηγορία εννοιών και περιγράφει πως μια έννοια συνδέεται με μια άλλη. • Στη γενική περίπτωση, ένας σύνδεσμος αντιστοιχεί σε μία σχέση που συνδέει δύο έννοιες. 12/22

13. Στιγμιότυπα Ένα στιγμιότυπο είναι μια πρόταση της μορφής • «έννοια – σύνδεσμος – έννοια» και • περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στις δύο έννοιες. • έννοιες, σύνδεσμοι, στιγμιότυπα σε χαρτί και μολύβι ή με κάποιο λογισμικό δημιουργούν τους εννοιολογικοί χάρτες Πώς δημιουργούνται; 13/22

14. Στάδια δημιουργίας ενός χάρτη(1/3) • Πρώτα πρέπει να προσδιοριστεί το κομβικό ερώτημαπου αντιστοιχεί στο γνωστικό τομέα, πρόβλημα ή ζήτημα που πρόκειται να χαρτογραφηθεί. • Το θέμα που μελετάται μπορεί να αναφέρεται σεμία διδακτική ενότητα (π.χ. του σχολικού εγχειριδίου), σ’ ένα άρθρο επιστημονικού περιοδικού ή εφημερίδας ή ακόμα σ’ ένα κείμενο στο διαδίκτυο, ή σ’ένα cd-rom. • Πρέπει να προσδιοριστούν οι έννοιες που σχετίζονται με το ερώτημα (4,6,8 ή και 10 έννοιες). • Κατάταξη των εννοιών, ξεκινώντας από την πιο γενική προς τις πιο ειδικές. • Τοποθέτηση της γενικότερης και πιο περιεκτικής έννοιας στην κορυφή του χάρτη. Αυτή αποτελεί την κεντρική έννοια. 14/22

15. Στάδια δημιουργίας ενός χάρτη(2/3) • Επιλογή 2, 3, ή 4 εννοιών που ακολουθούν σε βαθμό γενίκευσης και τοποθέτησης τους κάτω από την κεντρική έννοια της κορυφής. Αποφυγή 6 ή 8 εννοιών κάτω από μία έννοια. • Σύνδεση των εννοιών ανά δύο με γραμμές. Πάνω σε κάθε γραμμή πρέπει να γραφτούν απλές και σύντομες συνδετικές λέξεις, ώστε να σχηματιστούν προτάσεις που να έχουν νόημα. - Οι συνδετικές λέξεις πρέπει να προσδιορίζουντη σχέση μεταξύ τους δύο εννοιών. - Οι απλές αυτές συνδέσεις εκφράζουν το νόημα που δίνεται στις έννοιες. • Βελτίωση του σχήματος προσθέτοντας, μεταφέροντας και αφαιρώντας έννοιες και επιλέγοντας τις καταλληλότερες συνδετικές λέξεις. 15/22

16. Στάδια δημιουργίας ενός χάρτη(3/3) • Αναζήτηση διασυνδέσεων μεταξύ εννοιών που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές του χάρτη είτε στο επίπεδο ή σε άλλο, είτε είναι υπό-έννοιες κάτω από διαφορετικές έννοιες. • Οι σχέσεις αυτές εμφανίζονται στο σχήμα με οριζόντιες ή πλάγιες γραμμές. Ο Novak αποκαλεί τις συνδέσεις αυτές cross-links και θεωρεί ότι αποτελούν έκφραση της συνθετικής και δημιουργικής σκέψης, εφόσον εκφράζουν την κατανόηση σχέσεων μεταξύ εννοιών ή συνόλων εννοιών. - Αυτές ονομάζονται σύνθετες συνδέσεις.- Οι σύνθετες συνδέσεις διασαφηνίζουν σημαντικές σχέσεις αιτιότητας καθώς και αλληλεπιδράσεις. • Ολοκλήρωση τους σχήματος, προσθέτοντας παραδείγματα κάτω από τις έννοιες. 16/22

17. Γενική Δομή του Χάρτη Εννοιών 1ο επίπεδο 2ο επίπεδο Σύνθετες συνδέσεις 17/22

18. Χρήσεις της εννοιολογικής χαρτογράφησης στην εκπ/ση Προσπαθήστε μόνοι σας • για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων (εποπτικό εργαλείο), • για μάθηση ως μαθησιακό (γνωστικό) εργαλείο, • για αξιολόγηση (μέσω σύγκρισης δύο ή περισσότερων εννοιολογικών χαρτών), • για ανάδυση και καταγραφή τωναναπαραστάσεων, • για ανταλλαγή ή και επικοινωνία ιδεών όταν χρησιμοποιούνται για τη συλλογική κατασκευή εννοιολογικών χαρτών, • για σχεδίαση εφαρμογών υπερμέσων και γενικότερα συστημάτων πλοήγησης. Σχηματικά στην επόμενη διαφάνεια 18/22

19. 19/22

20. Λογισμικά Εννοιολογικής Χαρτογράφησης • Inspiration (το πιο γνωστό) • Kidspiration και MindMapper Junior (έχουν κατάλληλα προσαρμοσμένη διεπειφάνεια χρήσης και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από παιδιά μικρής ηλικίας) Άλλα λογισμικά: • IThink, MindManagerX5, SmartDraw, ConceptDraw 20/22

21. Χρήση Kidspiration Τα παιδιά με τη χρήση του Kidspirationαναπτύσσουν την δυνατότητα τους: να κατασκευάζουν σενάρια να οργανώνουν πληροφορίες να κατανοούν έννοιες να εκφράζουν και να μοιράζονται τις σκέψεις τους 21/22

22. Εννοιολογικοί χάρτες γενικότερα Με τη χρήση τουςοι μαθητές: • αποσαφηνίζουν την σκέψη τους • ενισχύσουν την ικανότητά τους να κατανοούν • ενσωματώνουν νέα γνώση • εντοπίζουν εσφαλμένες αντιλήψεις 22/22