Dæmi um siðferðisklemmu

1. Dæmi um siðferðisklemmu • Þú kemur til Suður-Amerísks bæjar þar sem aftökusveit er um það bil að skjóta 20 indjána í hefndarskyni fyrir óhlýðni við yfirvöld. Foringi hersveitarinnar gerir þér „heiðursgeststilboð“ sem í því er fólgið að þú skjótir einn fanganna gegn því að hinir fái að fara. Þú hefur enga möguleika á að yfirbuga hersveitina eða sækja aðstoð. Hvað átt þú að gera?

2. Tvenns konar siðferðishugsun • Tilgangshugsun • Það sem við gerum fær gildi sitt af því hvort það stuðlar að hinu endanlega markmiði mannlífsins (t.d. hamingju eða farsæld) • Skilyrðisleysi • Sumt hefur gildi í sjálfu sér • Að sjá óendanlegt gildi eða gæsku (góðmennsku, fegurð ...)

3. Nytjahugsun sem pólitík • Siðferðishugsun sem um margt svipar til pólitíkur • Þú átt að hugsa um afleiðingar gjörða þinna fyrir alla (líkt og lýðræðisleg ríkisstjórn) í heiminum (og ekki bara menn)! • Þú átt að reikna út hagnað og tap og hámarka mismuninn • Til að markmið þín sem nytjastefnumaður verði að veruleika þarfu völd til að breyta heiminum

4. Nytjastefnan, pólitík og hið illa • Þú þarft að gera málamiðlanir, ekki síst við hið illa (eins og hinn illa foringa í dæminu). • Þú kemst ekki hjá því að gera illa hluti sjálfur (ef það samræmist nytjalögmálinu) • Nytjastefnan er sú siðfræði sem réttlætir ill verk. Hún réttlætir að maður geti sagt; „Þetta er vondur verknaður en það er samt rétt af mér að gera hann“ og „Þetta er illt en ég verð að gera það“ • Hættan er að hugsun okkar verði pólitísk út í gegn

5. Siðferði sem veraldlegt markmið • Hættan við að sjá mælikvarða hins góða í einhverju tilteknu veraldlegu markmiði • Heill samfélagsins er ekki skilyðrislaust gildi – fer eftir því hvernig samfélagið er. • Hættan að við hefjum á stall gildi sem eru aðeins afstæð: til dæmis peningar í okkar samfélagi

6. Merking breytninnar • Samkvæmt nytjastefnu ræðst siðferðilegt gildi breytni af afleiðingum hennar • Þegar breytni er séð í ljósi hins góða hefur sjálf merking breytninnar þýðingu fyrir siðferðilegt gildi hennar • d. Að ljúga þegar lygin hefur ekki slæmar afleiðingar • Þegar við segjum „ég get ekki gert þetta“ þá er það oft merking breytninnar sem stöðvar okkur, ekki aðeins afleiðingar hennar

7. Merking breytninnar • d. „Þótt ég ætti að koma mér úr fjárhagsvandræðunum með því að gera X (X er lögleg og ábatasöm leið) þá get ég ekki gert það því þá myndi vinur minn lenda í vandræðum“

8. Nytjastefnan versus Sókrates • „Það er betra að þola illvirki en fremja það“ • Hugsun Sókratesar • Maður gerir ekki illt hverjar sem afleiðingarnar eru • Maður verður að vera reiðubúinn að umbera sársaukann af illverkum annarra án ofbeldis, hve mikill sem hann er • Maður getur ekki breytt öllum heiminum, hið góða sem maður getur gert er takmarkað og miðast fyrst og fremst við eigin hugsanir, tilfinningar og gerðir • Að breyta heiminum (með pólitísku valdi) eða sjálfum sér (t.d. með sjálfsstjórn og að neita sér um vissa hluti, t.d. völd og áhrif og það sem þeim fylgir)

9. Kant • Hinn góði vilji • Andstæða við hæfileika, getu, vald, ríkidæmi, heiður, heilsu, velferð • Hinn góði vilji er ekki góður vegna þess sem hann kemur til leiðar • Þegar þú ákveður breytni horfðu inn (þekktu sjálfan þig), passaðu að gera hlutina ekki til að fá eitthvað út úr þeim heldur þeirra sjálfra vegna

10. Siðferði, sæmd, sómatilfinning • Siðferði felur í sér kröfu um sæmd. Að vera í hverjum aðstæðum reiðubúinn að fórna hvað markmiði sem er ef sókn eftir því leiðir mann til að gera eitthvað sem heiðvirður maður myndi ekki gera • Enska: decency. Hugsið umöll þau vansæmandi verk sem unnin hafa verið í þágu háleits málstaðar • Hægt að dæma öll markmið í ljósi hins góða (dæmi James) • Þegar búið er að segja allt um markmiðin og nauðsynlegar leiðir að þeim er enn eftir ein tegund af aðgreiningu; greinarmunurinn á réttu og röngu.

11. Hvað er hið góða? • Óskilgreinanlegt • Þú getur þekkt það enn ekki útskýrt það • Hægt að útiloka vissar skýringar • Hið góða er ekki ánægja • Hið góða er ekki að komast áfram eða fá meira af einhverju, fá langanir uppfylltar; tengist ekki neyslu, völdum eða áliti • Hið góða er ekki hefð eða að fylgja ríkjandi siðum

12. Réttlæting siðferðisins • Gagnrýni nytjastefnu á hugmyndina um hið góða: • Engin sannfærandi fræðileg útskýring á því hvaðan það kemur • Skynsamlegra að útskýra siðferðið út frá (náttúrulegum) markmiðum okkar; vísindalegri nálgun á siðfræði

13. Réttlæting siðferðisins • Andsvar • Hugmyndin um hið góða lifir í máli okkar og hugsun (Wittgenstein; tennisspilarinn versus siðferðisveran) • Þiggur merkingu sína frá ákveðnum hætti á að lifa og breyta gagnvart sjálfum sér og öðrum • Hugmyndin þiggur merkingu sína frá vissum raunverulegum dæmum eða fyrirmyndum um líf og breytni „hjartahreins“ fólks (Kant talar stundum á aðra lund)

14. Tveir heimar • Viðhorf til heimsins sem er tjáð með því að tala um eitthvað handan heimsins • Kant: • Fyrirbæraheimurinn og hlutirnir í sjálfum sér, • heimur löngunar og skyldu • Sá sem dvelur eingöngu í fyrirbæraheiminu er ekki siðferðileg alvara, hann er siðferðilegt “feik” • Platon • Heimur hinna einstöku hluta og heimur frummyndanna

15. Tvenns konar skilngur hugtaka • Hamingja • Platon: Hinn réttláti er hamingjusamur hvað sem kemur fyrir hann í heiminum • Ekkert í heiminum getur svipt hann réttlátri skipan sálar sinnar • Hinn réttláti vill vera hamingjusamur en hann hefur ekki áhuga á að pota sjálfum sér áfram, hann hefur áhuga á ástandi sálar sinnar • Veraldleg heimspeki: Hamingja er að uppfylla vissan náttúrulegan tilgang eða löngun

16. Tvenns konar skilngur hugtaka • Skynsemi • Hyggindi í að ná einhverju markmiði, skynbragð á aðstæður • Hinn hyggni kaupir tryggingu • Innsýn í “eilífar frummyndir”, sannleika, góðleika, fegurð, ástand sálar, lífsmáti • Sá sem ann hinu góða hættir öllu

17. Tvenns konar skilngur hugtaka • Hjónaband • Hringar, eyðar og undirskriftir, helgiathöfn í kirkju, ytir tákn, samfélaglegar hefðir • Skilyrðislaus (innir) ásetningur sem hefur ekkert að gera með útkomu, niðurstöðu, veraldlega velgengni eða hamingju • Að lifa í tenglum við eilífan, algildan tilgang • Áorkar engu í heiminum en hættir öllum veraldlegum markmiðum, afneita eigin stundarhagsmunum • Sameinar hið stundlega og hið eilífa

18. Tvenns konar skilngur hugtaka • Frelsi • Löngunarfrelsi, frelsi frá ytri hömlum • Að gera allt sem maður gerir vegna hins góða og gera ekkert sem ekki er hægt að gera vegna hins góða. Hver athöfn markmið í sjálfu sér • Algert frelsi frá heiminum; veraldlegum löngunum, markmiðum, hefðum, etc • Að geta tekið hlutunum eins og þeir eru, að gera aðeins hið góða og taka afleiðingunum, sem í heiminum eins og hann er eru oft mótlæti og sársauki

19. Tvenns konar skilngur hugtaka • Sjálfsþekking • Sjálfsinnsæi, tiltekin tegund reynslu eða upplifunar af sjálfum sér, sálfræðileg rannsókn, vissa um sjálfan sig • Leit sem leiðir í ljós manns eigin ófullkomleika eða synd í ljósi hins eilífa