რისკის ანალიზი, არჩევანი და კაპიტალის ბიუჯეტირება

1. რისკის ანალიზი, არჩევანი და კაპიტალის ბიუჯეტირება გრიგოლ მოდებაძე g.modebadze@agruni.edu.ge

2. 8.1 Break-Even ანალიზი , მგრძნობელობის ანალიზი და პროგნოზირების სცენარები • თითოეული მათგანი გვაძლევს საშუალებას რომ ჩავიხედოთ სიღმისეულად NPV-ს ანალიზში, რათა დავრწმუნდეთ რამდენად სწორია ჩვენი ვარაუდები. • როდესაც მუშოაბთ ექსელში, შეეცადეთ თითოეული მონაცემის ცვლილება ფორმულის საშუალებით ცვლიდეს NPV-ს.

3. მაგალითი: Stewart Pharmaceuticals • Stewart Pharmaceuticals აპირებს ჩადოს ინვესტიცია წამალში რომელიც კურნავს ჩვეულებრივ გაციებას • კომპანიის შესაბამის თანამშრომლებს დაევალათ რომ ჩაატარონ ექპერიმენტები აღნიშნულ საკითხზე. • წინასწარი მომზადების (ტესტირების) დრო გრძელდება 1 წელი და კომპანიას უჯდება 1 მილიარდი. ალბათობა იმის რომ ექსპერიმენტი წარმატებით დასრულდება არის 60%. • თუ ტესტი წარმატებულად ჩაივლის კომპანია წამალს ჩაუშვებს სერიულ წარმოებაში და ეს პროცესი დაუჯდება 1.6 მილიარდი. წარმოება გაგრძელდება შემდეგი 4 წელი

4. წარმატებული პროექტის NPV უნდა აღინიშნოს რომ NPV დათვლილია 1 პერიოდისთვის როდესაც 1.6 მილიარდი ინვესტიცია იქნა განხორციელებული. საბოლოო ჯამში ამ ტანხას დავიყვანთ 0 პერიოდში კაპიტალზე ამონაგები 10%-ის მიხედვით

5. წარუმატებელი პროექტის NPV უნდა აღინიშნოს რომ NPV დათვლილია 1 პერიოდისთვის როდესაც 1.6 მილიარდი ინვესტიცია იქნა განხორციელებული. საბოლოო ჯამში ამ თანხას დავიყვანთ 0 პერიოდში 10%-იანი კაპიტალზე ამონაგები ს მიხედვით

6. გადაწყვეტილების მიღება • დავუბრუნდეთ მნიშვნელოვან და მარტივ კითხვას, უნდა მოვახდინოთ თუ არა ინვესტირება? • მოსალოდნელი შემოსავლების ანალიზი 1 პერიოდისათვის: The NPV evaluated at date 0 is: So, we should test.

7. მგრძნობელობის ანალიზი • როგორც ხედავთ NPV საკმაოდ მგრძნობიარეა შემოსავლების ცვლილებების მიმართ, 14%-იანი ვარდნა შემოსავლებში იწვევს NPV-ს 61%-იან შემცირებას. შემოსავლებში ყოველი 1%-იანი შემცირების დროს უნდა ველოდოთ NPV-ს დაახლოებით 4.26%-იან შემცირებას:

8. სცენარების ანალიზი: • მგრძნობელობის ანალიზის ვარიანტების ცვლილება არის სცენარების ანალიზი. • მაგალითად შემდეგი სამი სცენარი შეიძლება განხორციელდეს ამ კომპანიისათვის: • მომვალ წლებში მოსალოდნელი ცივი პერიოდები, შემოსავლები აჭარბებს მოლოდონს, მაგრამ სამუშოა ძალის დანახარჯები პიკს აღწევს. • შემდეგი წლები არის ნორმალური და შემოსავლები ემთხვევა მოლოდინს. • მომავალ წლებში მოსალოდნელი თბილი ამინდები და შემოსავლები არ ემთხვევა მოლოდინს. • თითოეული სცენარისათვის უნდა დავითვალოთ NPV.

9. Break-Even ანალიზი • გაყიდვების მოცულობასა და მომგებიანობას შორის კავშირის ანალიზი • არსებობს სამი break-even მეთოდი • Accounting break-even: გაყიდვების მოცულობა რომლის დროსაც წმინდა მოგება= 0 • Cash break-even: გაყიდვების მოცულობა რომლის დროსაც საოპერაციო ფულადი ნაკადები = 0 • Financial break-even: გაყიდვების მოცულობა რომლის დროსაც NPV= 0

10. Break-Even ანალიზი: Stewart • პროექტის განხორციელება მოითხოვს $1,600-ის ინვესტიციას. • იმისათვის რომ მოხდეს ინვესტიციის დაფარვა(break even), პროექტმა უნდა გამოიმუშაოს $504.75 ყოველწლიურად. • ეს არის პროექტის break-even საოპერაციო ფულადი ნაკადი, OCFBE. N 4 I/Y 10 PV PV 1,600 PMT −504.75 FV 0

11. + VC +D +FC $104.75 0.66 Break-Even შემოსავალი: Stewart • ქვემოდან ზემოთ მეთოდით უნდა გამოვთვალოთ OCFBE,Break-Even შემოსავლისათვის Revenue $5,358.71 Variable cost $3,000 Fixed cost $1,800 Depreciation $400 EBIT $158.71 Tax (34%) $53.96 Net Income $104.75 OCF = $104.75+ $400 $504.75

12. $5,358.71 PBE = = $7.66 / dose 700 Break-Even ანალიზი: PBE • რადგან უკვე გამოვთვალეთ break-even შემოსავალი- $5,358.71 მილიიონი, ჩვენ შეგვიძლია გამოვთვალოთ break-even ფასი. • ფირმას გეგმა ქონდა რომ გამოემუშავებინა $7 მილიარდი 700 მილიონი ცალის თითოს $10-ად გაყიდვით, ყოველწლიურად • ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ break-even შემოსავალს მხოლოდ შემდეგი ფასის პირობებში: $5,358.71 million = 700 million × PBE

13. 8.2 მონტე კარლოსსიმულაცია • მონტე კარლოს სიმულაციის მეშვეობით შესაძლებელია მოვახდინოთ მოდელირება რეალური მოულედნელობის. • ამ მეთოდ აქვს ევროპის ცნობილი კაზინოს სახელი რადგან ის აანალიზებს თამაშის სტრატეგიებს.

14. მონტე კარლოს სიმულაცია • წარმოიდგინეთ სერიოზული blackjack-ის მოთამაშე რომელმაც უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება აიღოს თუ არა მესამე კარტი როდესაც მისი პირველი სამი კარტის ჯამია 16. • მან ათასობით ხელი უნდა ითამაშოს რომ მიხვდეს ამ კითხვის პასუხს. • ეს ძალიან წამგებიანი იქნება მისი კეთილდღეობისათვის. - ან მან უნდა ითამაშოს ათასობით პრაქტიკული ხელი • მონტე კარლოს სიმულაციას კაპიტალის ბიუჯეტირებისათვის შეუძლია ამის გადაწყვეტა

15. მონტე კარლოს სიმულაცია • მონტე კარლოს სიმულაცია კაპიტალის ბიუჯეტირების პროექტში მგრძნობელობის და სცენარების ანალიზისთან შედარერბით უფრო სიღმისეულად ახდენს ანალიზს. • მონტე კარლოს სიმულაციის დროს ცვლადებს შორის დამოკიდებულება უფრო თვალნათლივ არის ნაჩვენები. თეორიულად რომ ვთქვათ ის უფრო სრულფასოვნად აანალიზებს სიტუაციას. • ფარმაცევტულ ბიზნესში მონტე კარლოს სიმულაცია ახალი დანერგილია, მაგრამ სხვა სფეროში ის უფრო ფართოდ გავრცელებულია.

16. 8.3 რეალური არჩევანი • თანამედროვე ფინანსების ფუნდამენტური მიღწევა ის არის რომ არჩევანს აქვთ ღირებულება. • ფრაზა “We are out of options” ნიშნავს რომ პრობლების წინაშე ვდგევართ • რადგან კორპორაციები მოქმედებენ დინამიურ სამყაროში, ამიტომ მათ აქვთ არჩევანის საშუალება რომელიც გათვალისწინებული უნდა იყოს პროექტის ანალიზისას.

17. რეალური არჩევანი • The Option to Expand (არჩევანის გაღრმავება) • აქვს აზრი თუ მოთხოვნა იმაზე მეტად გაიზარდა ვიდრე მოსალოდნელი იყო • The Option to Abandon (არჩევანზე უარის თქმა) • აქვს აზრი თუ მოთხოვნა იმაზე მეტად შემცირდა ვიდრე მოსალოდნელი იყო • The Option to Delay (არჩევანის გადადება) • თუ მიმდინარე ცვლადები (სიტუაცია) შეიცვალა სასურველი მიმართულებით

18. დისკონტირებული CF და არჩევანი • ჩვენ შეგვიძლია გამოვთვალოთ პროექტის საბაზრო ღირებულება როგორც NPV პროექტის არჩევანის გარაშე და არჩევანის ღირებულება რომელიც შემუშავებულია მენეჯერების მიერ. M = NPV + Opt კარგი მაგალითია თუ ერთმანეთს შევადარებთ ჩვეულებრივ სარეცხ მანქანას და უნივერსალურ სარეცხ მანქანას. თუ დავუშვებთ რომ ორივე ღირს ერთი და იგივე თანხა და ერთი და იგივე სიცოცხლის ხანგრძლივობა აქვთ. უნივერსალური სარეცხი მანქანა უფრო ღირებულია რადგან მას ბევრი არჩევანი აქვს.

19. არჩევანზე უარის თქმა: მაგალითი • დავუშვათ ვახდენთ გაბურღვას ნავთობის მოსაპოვებლად რომლის უფლებაც დღეს $300 ღირს, და ერთ წელიწადში ან აღმოვაჩენთ ნავთობს ან არა. • წარმატების და წარუმატებლობის ალბათობა 50/50-ზეა. დისკონტირების განაკვეთია 10%. • წარმატების შემთხვევაში PV პირველ პერიოდში მოსალოდნელი შემოსავლები არის $575. • წარუმატებლობის შემთხვევაშიPVარის $0.

20. Expected Payoff Prob. Success Successful Payoff Prob. Failure Failure Payoff = × + × $287.50 = –$38.64 NPV = Expected Payoff –$300 + = (0.50×$575) + (0.50×$0) = $287.50 1.10 არჩევანზე უარის თქმა: მაგალითი ტრადიციული NPV ანალიზი მიგვიყვანს პროექტის უარყოფასთან .

21. Success: PV = $575 Sit on rig; stare at empty hole: PV = $0. Drill Failure Sell the rig; salvage value = $250 Do not drill არჩევანზე უარის თქმა: მაგალითი ტრადიციული NPV ანალიზი განიხილავს არჩევანზე უარის თქმის შესაძლებლობას. The firm has two decisions to make: drill or not, abandon or stay.

22. Expected Payoff Prob. Success Successful Payoff Prob. Failure Failure Payoff = × + × $412.50 = $75.00 NPV = Expected Payoff –$300 + = (0.50×$575) + (0.50×$250) = $412.50 1.10 არჩევანზე უარის თქმა: მაგალითი • როდესაც ჩვენ ვითვალისწინებთ არჩევანის ღირებულებას მაშინ პროექტს მოაქვს შემდეგი შემოსავლები:

23. არჩევანზე უარის თქმის შეფასება გავიხსენოთ რომ, ჩვენ შეგვიძლია გამოვთვალოთ პროექტის საბაზრო ღირებულება როგორც NPV პროექტის არჩევანის გარაშე და არჩევანის ღირებულება რომელიც შემუშავებულია მენეჯერების მიერ M = NPV + Opt $75.00 = –$38.64 + Opt $75.00 + $38.64 = Opt Opt = $113.64

24. არჩევანის გადადების მაგალითი • განვიხილოთ პროექტები რომლებიც ხორციელდება შემდეგი 4 წლის განმავლობაში. დისკონტირების განაკვეთია 10%. დღევანდელი ღირებულება (იმ დღეს როდესაც პროექტი დაიწყო) არის მუდმივი და უდრის $25,000, მაგრამ რადგან დანახარჯები მცირდება მას შემდეგ რაც პროექტის განხორციელება დაიწყო NPV სტაბილურად იზრდება. • საუკეთესო პერიოდი რომ პროექტი დავიწყოთ არის 2, ეს განრიგი გვაძლევს მაქსიმალურ NPV-ს დღეის გადასახედიდან.

25. 8.4 Decision Trees • საშუალებას გვაძლევს გრაფიკულად გამოსახოთ ალტერნატიული გადაწყვეტილებები და შესაძლო შედეგები რომლებიც მიიღება ამ გადაწყვეტილების შედეგად • გრაფიკული გამოსახვა საშუალებას გვაძლევს ავირჩიოთ საუკეთესო სტრატეგია (გადაწყვეტილება).

26. “A” “B” “C” “D” “F” Decision Tree-ს მაგალითი შედეგები გვიჩვენებს გამოცდის შედეგებს Study finance Do not study

27. Invest გადაწყვეტილების ხე, ფარმაცევტული კომპანიისათვის - Stewart • ფირმას აქვს ორი გადაწყვეტიება: Invest • გამოცადოს ან არ გამოცადოს წამალი • განახორციელოს ინვესტიცია თუ არ განახორციელოს NPV = $3.4 b Success Do not invest Test NPV = $0 Failure Do not test NPV = –$91.46 m

28. Quick Quiz • What are sensitivity analysis, scenario analysis, break-even analysis, and simulation? • Why are these analyses important, and how should they be used? • How do real options affect the value of capital projects? • What information does a decision tree provide?