KELAM İLMİNİN GELİŞİM AŞAMALARI

1. KELAM İLMİNİN GELİŞİM AŞAMALARI Prof. Dr. Sönmez KUTLU ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ ÖĞRETİM ÜYESİ

2. Kelam İlminin diğer adları • Kelamilmi, ilahîbirliğin (tevhid) bilgisianlamındaTevhid İlmi • İnançesaslarınıdelillerleortayakoyananlamındaUsûlu’d-Din İlmi olarak da bilinmektedir. • Bazı alimler kelam ilmini eşrefu’l-Ulûm olarak görmüşlerdir.

3. Kelam İlmi Kur’an (vahiy) ile Başlamıştır • 52-Felak suresi 35. ayet (Genel: 52 - İniş: 20 - Alfbetik: 26) -----(٥٢-٣٥)اَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَیْءٍ اَمْ هُمُ الْخَالِقُونَDiyanet Meali :52.35 - Acaba onlar herhangi bir yaratıcı olmadan mı yaratıldılar? Yoksa kendileri mi yaratıcıdırlar? (٥٢-٣٦)اَمْ خَلَقُوا السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَDiyanet Meali :52.36 - Yoksa, g?kleri ve yeri onlar mı yarattılar? Hayır, onlar kesin olarak inanmıyorlar. Akıl yürütme ilkelerine uygun deliller var. • Kelam İlmi, Kur’an ile başlamıştır.

4. Kelamın kaynağı: Akıl, vahiy, duyular • İlgili ayetler: • “Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde, Allah’ın gökten indirip de ölü hâldeki toprağı canlandırdığı suda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasın da, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları yönlendirmesinde düşünen bir toplum için (Allah’ın varlığını ve birliğini ispatlayan) birçok deliller vardır.”(Bakara suresi, 164. ayet.) • “(İnsanlar) devenin nasıl yaratıldığına, göğün nasıl yükseltildiğine, dağların nasıl dikildiğine, yeryüzünün nasıl yayıldığına bir bakmazlar mı?”(Gâşiye suresi, 17-20. ayetler.)

5. Kur’an ve Kelami Konular • Kelamın doğuşu Kur’an vahyinin inişiyle başlar. • İslam’ın inanç esaslarının kaynağı Kur’an’dır. • Kuran metafizik kavramını (zat ve sıfatlar )getirmiştir. • Maddenin hudusu (Yaratılış-felsefi bir sorun) • Kuran insanın özgür olduğundan ve özgür olmadığından bahsediyordu • Kuran bilgi kuramından bahsediyordu • Kelam konuları açısından ve kullandığı cedel yöntemi açısından Kur’an’dan beslendi. • Diyalektik Yöntem

6. Kelam İlminin doğuşunu hazırlayan iç sebepler • Kur’an en önemli kelamî metindir • Kur’an’daki birbirine benzer ayetler veya anlaşılması zor ayetler • Selefiler, kelam ilmini inkar eder: Tevili kabul etmez. • Vahyin kesilmesi ve Hz. Peygamberin vefatıyla birlikte Müslümanlar akıllarıyla başbaşa kalmıştır. • Hz. Peygamber zihinlere takılan kelami sorunlara da cevap vermiştir. • Müslümanların yaşadığı dini, siyasi toplumsal anlaşmazlıklar ilk kelami tartışmaları doğurdu. • Cemel ve Sıffîn savaşları ve sonuçları • Sosyal ve siyasi değişim yeni sorunlar getirmiştir. • Sınırların genişlemesi farklı kültürlerle yüzleşmeyi gerekli kıldı. • İslamı, diğer dinlere ve inançlara karşı savunma ihtiyacı • Bütün bunlar aklı kullanmayı ve akli deliller getirmeyi gerektirmiştir.

7. Kelam İlminin doğuşunu hazırlayan dış etkenler • Sosyal ve siyasi değişim yeni sorunlar getirmiştir. • Yeni fetihler ve Sınırların genişlemesi • Farklı kültürlerle yüzleşmeyi ve tartışma. • İslamı, diğer dinlere ve inaçlara karşı savunma ihtiyacı • Felsefî, Hristiyan ve Yahudi kelamının problemleriyle ilgilenme • Bütün bunlar aklı kullanmayı ve akli deliller getirmeyi gerektirmiştir. • Müslümanlar ilgilenmediği hiçbir din ve felsefi problem kalmadı

8. Kelam’ın İlim hüviyeti kazanması: 1. Aşama • Hz. Peygamber, • Hulefa-i Raşidinvesahabedönemi, • Hicretinbirinciasrı, Kelambilimininteşekkülündeilkmerhale • Bu devirdeKur’an’ınortayakoyduğuimankonularıveMüslümanlararasındameydanagelenkimisosyalvediniproblemlerkelamilminindoğuşunuhazırlamıştır. • BudönemeKelamınBaşlangıçdönemidenebilir.

9. Kelam’ın İlim hüviyeti kazanması: 2. Aşama • Hicri1. asrın sonları ve 2. asrınbaşlarındaİslâmtoplumundafikirayrılıklarıderinleşti • Bununsonucundafarklısiyasiveitikadiekollerdoğmayabaşladı • Bu dönem KelamınKuruluşdönemiolanikincimerhaleyioluşturmaktadır. • İlimlerintedvindönemine denk düşmektedir.

10. Kelam’ın İlim hüviyeti kazanması: 3. Aşama • Haricilik, ŞiaveMutezilegibibüyükmezheplerdoğduvekendilerinehaskelamisistemleroluşturdu. • Hicri3.asırdaisebunlarabirtepkiolarak, EşarilikveMaturidilikolmaküzeresünnikelamekolleriçıktı. • HicriIII. ve IV. Asrıkapsayanbudönem, kelamilmininOlgunlukDönemiolarakisimlendirilebilir.