Schadevergoeding, aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers

Schadevergoeding, aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers Prof. Hubert Claassens Em. Hoogleraar K.U. Leuven Cris- Centrum voor Verzekeringswetenschap Oud-plaatsvervangend raadsheer Hof van beroep Brussel

Algemene uitgangspunten • Accent op de specifieke problematiek vrijwilligers en verzekeringen • Nieuwe wet 30-07-2005 • - ingrijpende wijzigingen • - reeds gewijzigd op • 27-12-2005, 07-03-2006 en 19-07-2006 • Nieuwe ingrijpende regels of regelingen rond vrijwilligerswerk (vww)

Toelichting • Vanuit theorie • - voornamelijk 'rechtsregels' • ... naar praktijksituaties en/of vragen • Afbakening • - enkel private/particuliere verzekeringen • - sociale verzekeringen zijn ook belangrijk, • vooral bij "eigen schade aan de mens"

Opéénvolgende stappen in de toelichting - over schadevergoeding en aansprakelijkheid, • eerst in het algemeen maar vooral • voor/rond vrijwilligerswerk of -organisaties • mogelijke toepassing van A.O.-regeling • - over verzekeringsregeling inzake vrijwilligerswerk • - over verzekeringen in het algemeen

I. Schadevergoeding en aansprakelijkheid in het algemeen • Schadelijder kan • - aansprakelijkheid bij iemand anders leggen • - beroep doen op verzekering AO • (arbeidsongevallen) • - zelf andere, eigen voorzieningen treffen

Aansprakelijkheid • Iemand aansprakelijk stellen • = naar behoren bewijzen • aangesprokene: fout of onrechtmatige daad • - criterium 'goede huisvader/huismoeder' • schade veroorzaakt • - onder welke juridische vorm dan ook • oorzakelijk verband tussen fout en schade

Verschillen • Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: schade herstellen of vergoeden. • Strafrechterlijke aansprakelijkheid: strafwetten toepassen. • Morele verantwoordelijkheid: "in geweten" handelen.

Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: soorten • Contractuele aansprakelijkheid - in allerlei contracten of overeenkomsten met of zonder geschrift met middelen- of resultaatsverbintenissen - let goed op! • Buitencontractuele aansprakelijkheid - geldt krachtens "de wet"

Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: verschillen (1) • Voor eigen daden • - eigen fout, nalatigheid, onvoorzichtigheid • Voor daden van anderen • - ouders, werkgevers, aanstellers, • opdrachtgevers en nu ook 'organisaties'? • Voor zaken, dieren...

Burgerrechterlijke aansprakelijkheid verschillen (2) • Van individuen, individuele personen • = zelf aansprakelijk voor eigen daden • Van verenigingen of vennootschappen • - aparte juridische entiteit • - apart vermogen • - aparte aansprakelijkheidsregeling • Feitelijke verenigingen • - geen aparte juridische entiteit • - dus ook geen aparte aansprakelijkheids-regeling, wel aansprakelijkheid van 'leden'

II. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid (B.A.) in het vrijwilligerswerk • Voor/rond vrijwilligerswerk of -organisaties • Grondig vernieuwde regeling • - wet 03-07-2005 • - ingrijpende wijzigingen op • 27-12-2005 en 19-07-2006 • Nieuwe regeling geldt voor "bepaalde" organisaties die met vrijwilligers werken, voor al hun vrijwilligers en voor al hun activiteiten. • Beslissende vraag: om welke "bepaalde" organisaties gaat het hier?

Belangrijke bij-vragen • Welke organisaties vallen -al dan niet- • onder de wet? • - Welke organisaties vallen -al dan niet- onder deze specifieke nieuwe aansprakelijk-heidsregeling? • - Wat houdt deze specifieke aansprakelijk-heidsregeling precies in?

1. Welke organisaties vallen - al dan niet- onder de wet zelf? • Enerzijds: alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk • Anderzijds: bepaalde feitelijke verenigingen zonder winstoogmerk en dan meer bepaald • "elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid • van twee of meer personen, die in onderling overleg • een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van een onbaatzuchtige doelstelling (met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders) en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging“ (vernieuwd art. 3,3° - let op: grenzen en dus grensgevallen)

In beide gevallen: wanneer die organisaties werken met vrijwilligers voor het verrichten van vrijwilligerswerk. • Andere organisaties, meer bepaald andere feitelijke verenigingen vallen dus buiten de wet!

2. Welke organisaties vallen onder deze specifieke nieuwe aansprakelijkheidsregeling? • Enerzijds:alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk die onder de wet vallen • Anderzijds: bepaalde feitelijke verenigingen die onder de wet vallen, wanneer zij daaren-boven aan andere voorwaarden voldoen. • Het gaat hier meer bepaald om: een feitelijke • vereniging die dus de wet valt en die • - ofwel ook één of meer personen tewerkstelt • die verbonden zijn door een • arbeidsovereenkomst voor werklieden en • bedienden.

ofwel "op grond van haar specifieke verbondenheid" met hetzij een rechtspersoon zoals hierboven bedoeld, hetzij een feitelijke vereniging zoals hierboven bedoeld (die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden), kunnen worden beschouwd als een afdeling daarvan" • (zie vernieuwd artikel 5 - let op: grenzen en grensgevallen)

Let goed op! • Andere feitelijke verenigingen vallen dus niet onder deze specifieke aansprakelijkheidsregeling (... al vallen ze mogelijk wel onder de wet)

3. Wat houdt deze specifieke aansprakelijkheidsregeling precies in? • Essentieel: belangrijke immuniteitsregeling ten voordele van de betrokken vrijwilligers. Voor de schade die een vrijwilliger veroorzaakt bij het verrichten van vrijwilligerswerk (ingericht door één van de onder punt 2 bedoelde organisaties), is de vrijwilliger in principe niet burgerrechterlijk aansprakelijk. Voor deze schade rust de burgerrechterlijke aansprakelijkheid op de hierboven bedoelde organisatie (respectievelijk: rechtspersonen, feitelijke verenigingen, organisaties waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt).

Uitzonderingen: deze immuniteitsregeling geldt niet in geval van • - bedrog (opzet?) • - zware fout of zware schuld • - herhaalde lichte fout • van de vrijwilliger.

- Zij geldt ook niet voor schade die de vrijwilliger zichzelf toebrengt. • Let op! Van de hierboven geschetste aansprakelijk-heidsregeling mag niet afgeweken worden in het nadeel van de vrijwilliger en dit op straffe van vernietiging. • (zie vernieuwd art. 5 - let op: grenzen - grensgevallen)

4. Belangrijke preciseringen • Voor een vrij (of zeer?) groot aantal feitelijke verenigingen en de vrijwilligers met wie ze werken is de hierboven (onder punt 3) geschetste specifieke aansprakelijkheids-regeling dus niet van toepassing (al vallen ze mogelijk wel onder de toepassing van de wet!) Zij vallen bijgevolg onder toepassing van de gewone, gemeenrechterlijke regeling. • (Zie hoger: I. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid in het algemeen)

Let dan vooral op de aansprakelijkheid • - voor eigen daden • - voor daden van anderen • - schade veroorzaakt door zaken, door • dieren, enz... • - van de feitelijke verenigingen (!!!)

Bijzondere informatieplicht ten laste van feitelijke verenigingen, vooraleer een vrijwilliger met zijn activiteit start: - in ieder geval: de identiteit van de verantwoordelijke van de vereniging meedelen

- Voor elke organisatie die niet onder de hierboven (punt 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling valt: meedelen van de toepasselijke aansprakelijkheids-regeling voor schade die de vrijwilliger veroorzaakt. • (Zie vernieuwd artikel 4, a en b)

De hierboven (in punt 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling, treedt in werking op 01-01-2007. (Zie aangevuld artikel 24)

III. Arbeidsongevallenregeling:mogelijke toepassing in vrijwilligerswerk? • Definitie AO (arbeidsongeval) • - is het ongeval met schade aan de mens • van een vrijwilliger, een arbeidsongeval? • - met verplichte toepassing van de • specifieke arbeidsongevallenverzekering? • Enkele bijvragen ter beantwoording...

Arbeidsongevallen: bijvragen • Vrijwilligersprestaties: arbeidsprestaties? • - een loon? • - onder gezag van een organisatie / in ondergeschikt verband? • Is het een arbeidsongeval? • - plotse gebeurtenis - letsel • - tijdens en door de uitvoering van de • prestatie • Is het een arbeidswegongeval? • - ongeval overkomen op de 'normale' • arbeidsweg'

IV. Verzekeringen inzake VWW nieuwe wettelijke regeling • 1. Voor alle organisaties die ook al vallen onder de hierboven (punt 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling: • Verplichte verzekering "tot dekking van de risico's met betrekking tot het vrijwilligers-werk", met dekking van "tenminste de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie", met uitzondering van de contractuele aansprakelijkheid. (vernieuwd artikel 6§1)

Verplichte informatie aan elke vrijwilliger - over het terzake verplicht gesloten verzekeringscontract (vernieuwd artikel 4, b) - alsook over eventuele dekking, via een verzekeringscontract, van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico's. (vernieuwd artikel 4, c)

Verplichte dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie door de W.A.M. of B.A.-motorrijtuigenverzekering van het voertuig van de vrijwilliger wanneer deze ontheven is van alle aansprakelijkheid. (hoger onder II. 3, geschetste immuniteitsregeling -zie nieuw artikel 8 bis)

Andere verzekeringen(nog) niet verplicht maar ofwel • - nu al ten zeerste aanbevolen, bv. persoonlijke B.A. van de vrijwilliger • - of mogelijk later toch verplicht bij K.B. • * voor lichamelijke schade aan de • vrijwilliger • * bij ongevallen tijdens de uitvoering van • het vrijwilligerswerk en tijdens de • verplaatsingen in het kader daarvan.

* bij ziekte opgelopen tengevolge van het • vrijwilligerswerk • * voor rechtsbijstand inzake voornoemde • risico's • (zie vernieuwd artikel 6 §)

BijK.B.wordenzogenaamde minimum-garantievoorwaarden vastgesteld voor de verplichte verzekeringsovereenkomst en tot dekking van het vrijwilligerswerk. (Vernieuwd artikel 6§3) • De hierboven geschetste verzekeringsregel treedt in werking op 01-01-07. (Zie aangevuld artikel 24)

2. Voor alle andere organisaties • Geen enkele specifieke verzekeringsplicht of -regeling, maar m.i toch zeer dringende aanbevelingen. • Opletten is de dwingende boodschap!

Verplichte informatie door de organisatie aan elke vrijwilliger over de eventuele dekking via een verzekeringscontract • van de aansprakelijkheid van de vrijwilliger voor de schade die hij/zij veroorzaakt • van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico’s. • (Zie vernieuwd artikel 4, b en c en zie ook II. 4 hierboven)

3. Voor alle organisaties: korte aanvullende preciseringen: • Informatieplicht van gemeenten en provincies aan alle organisaties over de verzekerings-plicht.Mogelijk komt er nog een K.B. (Nieuw artikel 6, § 4) • Aan alle organisaties wordt de mogelijkheid geboden zich tegen betaling van een premie, aan te sluiten bij een collectieve polis die voldoet aan de vastgestelde minimumgarantie-voorwaarden. (Nieuw artikel 6, § 5)

Belangrijke preciseringen en wijzigingen omtrent de zogenaamde familiale polissen of verzekeringen van de B.A. privé-leven(met minimumgarantievoorwaarden K.B. 12-01-1984) - geen uitsluiting meer toegelaten van de • hierboven geschetste verplichte • verzekering B.A. van vrijwilligers en • vrijwilligersorganisaties • (Zie artikel 7. 1°)

- geen uitsluiting meer toegelaten van de persoonlijke B.A. van leiders, aanstellers of organisatoren van jeugd- of gelijk-gestelde bewegingen voor de daden van personen voor wie ze moeten instaan (artikel 7.2°)

- Vrijwilligerswerk, al dan niet binnen het raam van deze wet, wordt geacht verricht te worden binnen het privé-leven en mag dus niet meer worden uitgesloten van de zogenaamde familiale polis. • M.i. moet dit laatste ook gelden wanneer een vrijwilligersactiviteit de vorm aanneemt van een totaal kostenloze deelneming aan het bestuur van een vzw of vereniging die onder het toepassingsgebied van de wet valt.

V. Nog even over verzekeringen in het algemeen. • Informatieplicht en -opdracht • Dwingende informatieplicht is al opgelegd (zie III. 2. resp. 3 hierboven) • aan alle organisaties die met vrijwilligers werken • aan provincies en gemeenten.

Mag er dan tenminste op gerekend worden dat ook de verzekeringsondernemingen, onder toezicht van hun voogdijminister en -instanties, zorgen voor deskundige informatie en open medewerking omtrent (meer dan) correcte polissen. • Uitzonderlijk belang van een degelijke modelinhoud voor elke belangrijke polis terzake: vrijwilligerswerk is waardevol en verdient dus waardevolle verzekering(en)

Goede verzekeringen graag! • Bezin eer je begint. Let op de correcte (spontane) mededelings-plicht voor o.a. alle te verzekeren activiteiten. • Niet alles is verzekerbaar. Let op alle uitsluitingen zoals die zijn toegelaten of opgelegd bij wet, bedongen in de polis, met problematiek van bewijslast. • - Onderscheid tussen ‘collectieve’ versus ‘individuele‘ polissen.

Bijzondere aandacht • - voor tijdige en correcte premiebetaling • - bij schadeaangifte en -regeling: * bijstand * serene assertiviteit * praktijkervaring, ook van andere organisaties

Tot slot, ter vervollediging • Korte stand van zaken * uitvoering nieuwe regeling * nodige/nuttige maatregelen en overleg • Uitzonderlijk belang van goede keuze van * verzekeringsmaatschappij • * verzekeringsbemiddelaar • Graag uw vragen met (poging tot) antwoord!

Klachten over verzekeringen? • Algemene klachten Ombudsdienst van de verzekeringen Mevr. Van Elderen • De Meeüsplantsoen 35 - 1000 Brussel • 02-547 58 71 - www.ombudsman.as • Discriminatiepraktijken Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding • Dienst niet-raciale discriminatie • Koningstraat 138 - 1000 Brussel • 02-212 30 00 - www. diversiteit.be

Schadevergoeding, aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers