Ρωμαίοι πολίτες

1. Ρωμαίοι πολίτες Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας Σε αυτούς εφαρμόζεται το iuscivile

2. Κτήση της ιδιότητας του πολίτη • Με τη γέννηση σε νόμιμο γάμο κατά το Ρ.Δ. (iustaenuptiae – iustummatrimonium) • Oι δύο γονείς ή ο πατέραςπρέπει να είναι Ρωμαίοι πολίτες κατά τη σύλληψη. • Αν η μητέρα είναι ξένη: να έχει το δικαίωμα επιγαμίας (iusconubii). • Xωρίς νόμιμο γάμο, αν η μητέρα είναι Ρωμαία κατά τη γέννηση. • Με την απελευθέρωση • Με την απονομή της ρωμαϊκή πολιτείας σε κοινότητες-άτομα • Με την ανάληψη αξιώματος στις πόλεις τους για τους Λατίνους των αποικιών • Με την αποστράτευση (veterani) για τους ξένους που υπηρετούν στα auxilia (honestamissio).

3. Απόδειξη της ιδιότητας του πολίτη • Έχει μεγάλη σημασία • Επί Δημοκρατίας, βασίζεται στην καταγραφή των πολιτών στα βιβλία των Κηνσόρων (κάθε πέντε έτη). • Επί Ηγεμονίας, βασίζεται σε δήλωση της γέννησης των γνησίων τέκνων από τον έναν από τους γονείς σε αρμόδια αρχή. • Στις Επαρχίες: στο Διοικητή, σε album(& οι veterani, & απονομή πολιτείας) • Δεν δηλώνονται τα νόθα • Η μητέρα συντάσσει testatio. • H δήλωση έχει αποδεικτική σημασία και η παράλειψή της δεν επηρεάζει τη γνησιότητα του τέκνου.

4. ΤriaNomina • O Ρωμαίος πολίτης έχει τρία ονόματα: • Προωνύμιο (praenomen) • Όνομα του γένους (nomengentilicium) • Επώνυμο (cognomen) • Π.χ. Gaius Julius Caesar • Οι γυναίκες ονομάζονται μόνο με το όνομα του γένους τους (Ιουλία, Κλαυδία), στο οποίο προσθέτουν αυτό του συζύγου τους. • Η χρήση ξένου ονόματος γένους ή επωνύμου είναι ποινικό αδίκημα.

5. Διακριτικά γνωρίσματα Ρωμαίου πολίτη • Από το ένδυμά του, την τόγα • Ο εκ γενετής ελεύθερος, έχει δικαίωμα να φορά χρυσό δακτυλίδι

6. Απώλεια της ιδιότητας του πολίτη • Με την περιαγωγή σε δουλεία. • Με την προσχώρηση σε άλλη πολιτεία. • Από τα χρόνια του Αυγούστου: και διπλή πολιτεία. • Με την «απαγόρευση νερού και φωτιάς», (interdictioacque et igni) μορφή εξορίας πέρα από τα ρωμαϊκά σύνορα. • Επί Ηγεμονίας, πρακτικά ανεφάρμοστη. • Εκτοπισμός σε νησί (deportatio in insulam)

7. Postliminium • Ο Ρωμαίος που αιχμαλωτίζεται από εχθρούς γίνεται δούλος. • Αν επιστρέψει στη ρωμαϊκή επικράτεια ανακτά την ελευθερία και την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη (iuspostliminii) • Tα δικαιώματά του μένουν «σε εκκρεμότητα». • Αν πεθάνει αιχμάλωτος η διαθήκη που έχει συντάξει πριν την αιχμαλωσία μένει ισχυρή και κατά πλάσμα δικαίου θεωρείται ότι πέθανε ελεύθερος (νόμος επί Σύλλα). • Ο γάμος του αιχμαλώτου λύεται και αν επιστρέψει, πρέπει να τελέσει νέο. • Η νομή του χάνεται, και αν γυρίσει ξεκινάει νέα.

8. Η ρωμαϊκή οικογένεια • Στενή • Όσοι ζουν υπό την απόλυτη εξουσία του paterfamilias (υπεξούσιοι). • Σύζυγος cum manu • Tέκνα (υπεξούσια) και οι cum manuσύζυγοί τους. • Εισποίηση –υιοθεσία (τεχνητή συγγένεια). • Δούλοι (στο αρχαϊκό δίκαιο, αποκαλούνται familia). • Ευρεία • Όλα τα πρόσωπα που κατάγονται από κοινό πρόγονο και συνδέονται με δεσμό συγγένειας εξ αρρενογονίας (adgnatio). • Gens : όλα τα μέλη έχουν το ίδιο nomengentilicium.

9. Πατρική εξουσία • Manus: • Η εξουσία επί της συζύγου. • Προϋπόθεση: γάμος Cum manu • Patria potestas: • Η εξουσία επί των κατιόντων. • Δικαίωμα ζωής και θανάτου • Έκθεση νεογέννητων • Πώληση υπεξουσίων • Ό,τι περιουσία αποκτούν, περιέρχεται στον εξουσιαστή πατέρα. • Aγ ωγές προσθέτου ιδιότητας: σε όποιον συναλλάχθηκε με υπεξούσιο, στρέφονται κατά εξουσιαστή.

10. Peculium • Χρημάτιο = ομάδα περιουσιακών στοιχείων που παραχωρεί ο εξουσιαστή κατά χρήση στον υπεξούσιο. • Ο υπεξούσιος έχει ελεύθερη διαχείρισή τους. • Ανήκει κατά κυριότητα στον εξουσιαστή. • Από κοινωνική και οικονομική άποψη θεωρείται περιουσία του κατιόντος. • Λαμβάνεται υπ’ όψιν στη διαθήκη. • Στρατιωτικό χρημάτιο: ό,τι αποκτά ο υπεξούσιος στρατιώτης κατά τη θητεία του (λάφυρα, μισθό). Έχει πλήρη ικανότητα διάθεσης. • Οιονεί στρατιωτικό χρημάτιο (Μ. Κωνσταντίνος) = ό,τι αποκομίζει από την πολιτική υπηρεσία. • Μ. Κωνσταντίνος = δικαιώματα υπεξουσίου σε bona materna.

11. Λήξη πατρικής εξουσίας • Με το θάνατο του paterfamilias, όλοι οι υπεξούσιοι γίνονται αυτεξούσιοι, άντρες και γυναίκες. • Το ίδιο αν ο πατέρας χάσει την ελευθερία του ή την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. • Με τη χειραφεσία του υπεξουσίου (emancipatio). • Mε τον cum manuγάμο της υπεξουσίας • Με την υιοθεσία από τρίτο .

12. Συγγένεια • Από αρρενογονία (adgnatio) = η μόνη που αναγνωρίζει το iuscivile. • Eξ αίματος (cognatio): μεταξύ προσώπων με κοινή καταγωγή ή που κατάγονται το ένα από το άλλο. • Σε ευθεία γραμμή: ανιόντες – κατιόντες • Εκ πλαγίου: κοινή καταγωγή • Βαθμοί συγγενείας: ανάλογα με τον αριθμό των γεννήσεων. • Εξώγαμη συγγένεια: η εκτός γάμου, και η συγγένεια με τη μητρική πλευρά. • Αγχιστεία (adfinitas) = η σχέση από το γάμο, ανάμεσα στο σύζυγο και τους συγγενείς του άλλου. • Οιονεί αγχιστεία = η σχέση των δύο οικογενειών από γάμο.

13. Status libertatis - Status civitatis - Status familiae • Ελευθερία –πολιτεία –οικογένεια. Προσδιορίζουν το Ρωμαίο πολίτη. • Aν χαθεί κάποιο από τα στοιχεία αυτά, μείωση της προσωπικότητας (capitisdeminutio). • Παραβάλλεται στις πηγές με το θάνατο.

14. Capitisdeminutio • Maxima = απώλεια και των 3 στοιχείων, περιαγωγή σε δουλεία. • Media = απώλεια ιδιότητας Ρωμαίου πολίτη. Χάνεται η θέση στην οικογένεια. • Minima = απώλεια θέσης στην οικογένεια (όχι με σημερινά κριτήρια μείωση προσωπικότητας – αυτεξούσιοι – κορίτσια που συνάπτουν γάμο cum manu).

15. Ατιμία (infamia) • Συνέπεια ορισμένων πράξεων, π.χ. κλοπής (furtum). • Καταδίκης μετά από ατιμωτική αγωγή (actiofamosa). • Προέρχεται από το Πραιτορικό Ήδικτο = συνέπειες ιδιωτικού δικαίου. • Η επίπληξη του Κήνσορα (nota censoria) = ατιμία κατά το iuscivile, συνέπειες κοινωνικές. • Ο άτιμος δεν μπορεί: • Να είναι μάρτυρας • Να παρίσταται με αντιπρόσωπο στο δικαστήριο • Να καταλάβει αξιώματα

16. Ικανότητα προς δικαιοπραξία • Οι δούλοι, αν και δεν έχουν ικανότητα δικαίου, έχουν περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα. • Ηλικία (για αυτεξουσίους): • Νήπια (infantes) = δεν μπορούν λόγω ηλικίας να μιλήσουν (όριο = 7 ετών). • Άνηβοι (impuberes) = προεφηβική ηλικία (αγόρια έως 14 ή ανάλογα με τη σωματική διάπλαση, κορίτσια 12). • Έφηβoι (puberes): περιβολή της « ανδρικής τόγας» (toga virilis)στη γιορτή των liberalia, εγγραφή του praenomenστον κατάλογο των πολιτών.

17. Νήπια: ανίκανα για δικαιοπραξίες – αδικοπραξίες, γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν όσα κάνουν. • Άνηβοι που δεν βρίσκονται υπό πατρική εξουσία: • μπορούν να δικαιοπρακτήσουν (εκτός αν είναι πολύ μικροί), με την παρουσία του επιτρόπου αν αναλαμβάνουν υποχρεώσεις ή βάρη («Χωλά συναλλάγματα»). • αν αποκομίζουν μόνον οφέλη, μπορούν και μόνοι τους. • Ικανοί για αδικοπραξία, αν μπορούν να αντιληφθούν τι κάνουν. • Έφηβοι: ικανοί για αδικοπραξία και δικαιοπραξία.

18. Μέτρα προστασίας των κάτω των 25 ετών • Από την εξαπάτηση («καταδολίευσή» ) τους. • Χορηγείται αγωγή (actiopopularis), που μπορεί να ασκήσει κάθε Ρωμαίος πολίτης. • Έχει ποινικό χαρακτήρα • Δεν θίγει το κύρος της δικαιοπραξίας • Χορηγείται από τον Πραίτορα ένσταση στον ανήλικο, αν δεν έχει εκπληρώσει. • Αν έχει εκπληρώσει, παρέχεται αποκατάσταση στο ακέραιο (in integrumrestitutio). • O ανήλικος μπορεί να ζητήσει από τον Πραίτορα να του χορηγήσει κηδεμόνα για ορισμένες υποθέσεις.

19. Επιτροπεία γυναικών • Η ελεύθερη, αυτεξούσια, έφηβη Ρωμαία βρίσκεται υπό συνεχή επιτροπεία. • Λόγω «διανοητικής ελαφρότητας» • Εξαίρεση: οι Εστιάδες Παρθένες • Αναγκαία η παρουσία του επιτρόπου για κάθε τυπική δικαιοπραξία και ανάληψη υποχρεώσεων από τη γυναίκα. • Προνόμιο πολυτεκνίας (Αύγουστος): απαλλάσσει τις μητέρες τριών και + τέκνων από την επιτροπεία. • Οι γυναίκες είναι πάντοτε ικανές για αδικοπραξία.

20. Κηδεμονία παραφρόνων και ασώτων • Παράφρονες: • Ανίκανοι για δικαιοπραξία και αδικοπραξία. • Αν έχουν «φωτεινό διάλειμμα» μπορούν να δικαιοπρακτήσουν έγκυρα. • Κηδεμονία των συγγενών εξ αρρενογονίας, αργότερα διορίζεται από τον Πραίτορα ή Διοικητή Επαρχίας. • Άσωτοι • Όσοι με ελαφρότητα διασπαθίζουν την πατρική περιουσία, θέτοντας σε κίνδυνο την οικογένεια • Τίθενται υπό κηδεμονία των εξ αρρενογονίας συγγενών, μετά από διάταξη του Πραίτορα.

21. Αντιπροσωπεία: κατάρτιση δικαιοπραξίας μέσω άλλου προσώπου • Άμεση ή γνήσια • Με δήλωση βούλησης του αντιπροσώπου • Τα αποτελέσματα επέρχονται αμέσως για τον αντιπροσωπευόμενο • Δεν αναγνωρίζεται στο Ρωμαϊκό Δίκαιο (πλην της Αιγύπτου) • Έμμεση • Ο αντιπρόσωπος καταρτίζει τη δικαιοπραξία με δήλωσή του στο δικό του όνομα • Όχι για λογαριασμό του • Μεταβιβάζει τα αποτελέσματα της δικαιοπραξίας στον αντιπροσωπευόμενο με άλλη πράξη. • Αναγκαία ή νόμιμη • Επιβάλλεται από το νόμο • Είτε ευθέως, ορίζοντας το πρόσωπο του αντιπροσώπου. • Είτε αναθέτοντας σε δημόσια αρχή να τον καθορίσει. • Εκούσια • Ο διορισμός η όχι του αντιπροσώπου εξαρτάται από τη βούληση του αντιπροσωπευομένου

22. Procurator (επιμελητής περιουσίας) • Πρόσωπο εμπιστοσύνης • Συνήθως απελεύθεροι • Οι πλούσιοι Ρωμαίοι τους αναθέτουν τη διαχείριση της περιουσίας τους • Αποκτούν με παράδοση τη νομή για λογαριασμό του αντιπροσωπευομένου.

23. Νομικάπρόσωπα • Η έννοια δεν διαμορφώνεται στο Ρωμαϊκό Δίκαιο • Δεν υπάρχει όρος • Universitas = συσσωμάτωση. • Αναγνωρίζει όμως τις ενώσεις φυσικών προσώπων • Η βούλησή τους = η συνισταμένη των βουλήσεων των μελών του • Νομική αυτοτέλεια περιουσιακών ομάδων

24. Populusromanus(Ρωμαϊκή πολιτεία) • το υπόδειγμα των ενώσεων προσώπων • Το σύνολο των πολιτών • Res publica= τα πράγματα που ανήκουν στην ολότητα των Ρωμαίων. • Η ρωμαϊκή πολιτεία διέπεται από το iuspublicum, και όταν συναλλάσσεται με ιδιώτες. • Η βούλησή της εκφράζεται από τα αρμόδια όργανα. • Οι διαφορές του populusromanusμε τους ιδιώτες επιλύονται διοικητικά. Δεν κλητεύεται ενώπιον του Πραίτορα. • Το ταμείο (aerarium) έχει δημόσιο χαρακτήρα = κοινή περιουσία των Ρωμαίων.

25. Κοινότητες (municipia, civiates) = ενότητες προσώπων. • Διέπονται από το δημόσιο δίκαιο, η περιουσία τους = κοινή όλων των πολιτών τους. • Αργότερα, μπορούν να παραστούν σε δίκη • Διοικούνται από τα όργανά τους. • Fiscus= η δημόσια περιουσία του Ηγεμόνα. • Ανήκει στον εκάστοτε Ηγεμόνα που έχει ελεύθερη διάθεσή της εν ζωή • Μετά θάνατον περιέρχεται στο διάδοχό του και όχι στους κληρονόμους του. • Αποτελεί ιδιαίτερο νομικό πρόσωπο. • Μπορεί να παρίσταται στο δικαστήριο.

26. Σωματεία (collegeia) • Eνώσεις προσώπων • Επιτρέπονται από το Δωδεκάδελτο (επιρροή σολώνειας νομοθεσίας) • Tίθενται περιορισμοί λόγω καταχρήσεων με το SenatusConsultum de Bacchanalibus (186 π.Χ.) • Δυσπιστία Ρωμαίων έναντι σωματείων (π.χ. αρνητική απάντηση Τραϊανού σε Πλίνιο για ίδρυση πυροσβεστικής υπηρεσίας στη Βιθυνία). SenatusConsultum de Bacchanalibus

27. Επιτρεπόμενα σωματεία • Επαγγελματικές ενώσεις • Μισθωτές φόρων (publicani) • Συντεχνίες (corpora), αργότερα γίνονται υποχρεωτικά. • Σωματεία πλοικτητών/εμπόρων • Σωματεία με σκοπό τη συνεστίαση των μελών τους (sodalitates) ή την ταφή τους • Θρησκευτικά σωματεία • Απαιτείται άδεια της Συγκλήτου, αν το καταστατικό του σωματείου προβλέπει συνελεύσεις των μελών • Διέπονται από καταστατικό • Το περιεχόμενο είναι ελεύθερο, αν ο σκοπός είναι θεμιτός • Δεν επιτρέπεται να συνέρχονται πάνω από 1 φορά/μήνα • Κανείς δεν μπορεί να είναι μέλος σε πάνω από 1 σωματείο • Μέλη: τουλάχιστον 3, για κατά πλειοψηφία λήψη αποφάσεων • Μέλη: και δούλοι!

28. Δικαιώματα σωματείων • Περιορισμένη ικανότητα • Μπορούν να αποκτήσουν την κυριότητα π.χ. δούλων, που ανήκουν στο σύνολο των μελών. • Μπορούν να αναλάβουν υποχρεώσεις που βαραίνουν το σύνολο • Μπορούν να ενάγουν-ενάγονται, εκπροσωπούμενα από τον actor • Διαλύονται • Αν τα μέλη πέσουν κάτω από 3 • Με απόφαση της συνέλευσής τους • Από την πολιτεία, αν ο σκοπός καταστεί παράνομος • Αν λυθεί, η περιουσία διανέμεται μεταξύ των μελών.

29. Εκκλησία • Ένωση πιστών • Αρχικά = παράνομο σωματείο (collegiumillicitum) • Aναγνωρίζεται από το Μ. Κωνσταντίνο • Την περιουσία της διαχειρίζεται ο Επίσκοπος • Διαιρείται σε Επισκοπές, που παρίστανται στο δικαστήριο • Ιδρύματα (piacausa) • Oμάδα περιουσίας αφιερωμένη σε κάποιο σκοπό • Συστήνονται με κληροδοσία ή δωρεά υπό όρους • Υπέρ φυσικών ή νομικών προσώπων (σωματείου – κοινότητας) • Γνωρίζει ανάπτυξη ο θεσμός στο Βυζάντιο.