MEMELİLER

1. MEMELİLER

2. Mammalia (Memeliler) İnsanların da dahil olduğu, omurgalıların en evrimleşmiş grubudur. ıskeletteki kemik sayısı, diğer omurgalı gruplarına göre azalmıştır. Vücut yüzeyi, epidermis türevi olan gerçek kıllarla örtülüdür. Çeşitli gruplarda bu kıllar, değişikliğe uğrayarak pul, plak veya dikenlere dönüşmüştür. Bazı gruplarda ise, deri tamamen çıplak olabilir. Kıllar, periyodik olarak değiştirilir. Çoğu memelinin yaz ve kış postları farklıdır. Memeli derisi, bez bakımından oldukça zengindir. Yağ ve ter bezlerine ek olarak süt bezleri, bu sınıfa özgüdür. Sabit vücut sıcaklıklı oluşta vücut sıcaklığının düzenlenmesi, ter bezleri ve vucut yüzeyindeki kıllarla yakından ilişkilidir. Akciğer solunumu görülür. Kalp 4 bölmelidir. Kalpten tek aort yayı çıkar ve kuşlardakinin aksine sol tarafta bulunur. Diyafram, önemli bir solunum kası olarak gelişmiştir ve nefes alıp vermede işlev görür. Alyuvarlar yuvarlaktır ve solunum yüzeyinin artırılabilmesi için, ergin alyuvarlar çekirdeklerini kaybetmiştir.

3. Kıkırdak yapılı bir kulak kepçesi, birkaç grup haricinde tümünde mevcuttur. Ortakulakta işitme işlevinde görevli olan 3 adet kemik (örs, çekiç, üzengi) oluşmuştur. İç kulakta ayrıca, "Cochlea (salyangoz)" adı verilen bölüm oluşmuştur. İkincil damağın oluşmasıyla, ağız ve burun boşlukları ayrılmıştır. Alt ve üst çenede, gruplara göre farklılık gösteren dişler mevcuttur. Beslenme durumuna göre dişler, farklı yapıdadırlar ve kesici dişler, köpek dişleri, azı dişleri gibi isimler alırlar (Heterodonti). Buna ek olarak birçok türde, yavrularda süt dişleri ve erginlerde esas dişler görülür (Diphyodonti).

4. Vücut büyüklükleri değişkendir. En küçük memeli, bir kemirgen olan Cüce fare (Suncus etruscus - ortalama 6 cm, 2 gr); en büyük memeli ise Mavi balina'dır (Balaenoptera musculus - ortalama 35 m, 120 ton).

5. Yumurtaları küçük ve kabuksuz olup, yaygın olarak vivipar tipte üreme görülür. Monotremata alt sınıfında ise ovipari görülür. Erkek bireylerde, özelleşmiş bir çiftleşme organı penis bulunur. Testisler, memeliler sınıfına özgü olarak, scrotum adı verilen kese içerisindedir. Yavru bakımı en üst seviyeye ulaşmıştır. Sinir sistemi gelişimi ve beyin özelleşmesinin de artışıyla, davranış tipleri de çeşitlenmiş ve karmaşıklaşmıştır.

6. 1. Subclassis (Alt sınıf): Prototheria = Monotremata (Tek delikliler = İlkel memeliler) Aşağı omurgalılarda bulunan "kloak", bu canlılarda mevcuttur. Üreme, boşaltım ve sindirim ürünleri bu tek açıklıktan atıldığı için, Monotremata olarak isimlendirilmişlerdir. "Yumurtlayan memeliler" olarak da bilinirler. Üreme tipleri ovipardır. Ortakulaktaki örs ve çekiç kemikleri ayrı değildir. Genç evrede bulunan dişler, ergin evrede kaybedilir. Çeneler, kuşlardaki gibi gaga görüntüsündedir. Ses telleri oluşmamıştır. Mideleri bezsizdir. Kuyrukları pulludur. Parmakları arasında yüzme perdeleri vardır.

7. Ordo (Takım): Monotremata 1. Familya (Aile): Ornithorhynchidae (Ördek Gagalar)Gagaları uzun ve yassıdır 2. Familya (Aile): Tachyglossidae (Dikenli Karıncayiyenler)Gaga uzun ve silindiriktir Ornithorhynchus anatinusplatipus) (Ornitorenk, Gagalı memeli, Tachyglossus aculeatus(Ekidna, Gagalıkirpi)

8. 2. Subclassis (Alt sınıf): Metatheria = Marsupialia (Keseli memeliler) Vücutlarındaki kıllar oldukça sıktır. Parmak uçlarında tırnakları vardır. Yağ ve ter bezleri iyi gelişmiştir. İskeletlerinde ek bir "kesekemiği (epipupis)" bulunması, önemli özelliklerindendir. Dişleri çok sayıdadır ve art azı dişi haricinde yenilenmezler. Üye parmaklarında 2. ve 3. parmaklar arasında kaynaşma görülür. Göğüs bezlerinin bulunduğunun bölgede, özel kaslardan oluşmuş bir keseleri bulunur. Bazı gruplarda bu kese, sadece üreme döneminde gelişir. Kısa bir gebelik süresi sonrasında, belirli bir embriyo evresinde doğurulan yavrular, kese içerisine alınırlar ve gelişimleri burada tamamlanır. Meme bezlerinin açıklıkları, kese içerisindedir ve yavru bu şekilde beslenerek gelişir. Çeşitli kaynaklara göre bazen 8-9 takım, bazen de sadece 2 ana takım altında toplanırlar. Bu alt sınıf içerisindeki bazı familyalar (aileler) ve örnek türleri şunlardır.

9. 1. Familia (Aile): Didelphidae (Keseli memeliler) Burun ucu ve kuyruk, uzun ve çıplaktır. Kuyrukları kavrayıcı özelliktedir. Bir doğumda çok sayıda yavru dünyaya getirilebilir. Didelphis marsupialis (opossum)

10. 2. Familia (Aile): Dasyuridae (Keseli sansarlar) Etobur veya böcekçildirler. çıplak olan kuyruklarının uç kısmı kıllıdır. Dasyurus maculatus (keseli sansar)

11. 3. Familia (Aile): Myrmecobiidae (Keseli karıncayiyenler) Ön üyelerde 5, arka üyelerde ise 4 parmak bulunur. Oldukça büyük gözleri, sivri kulakları, uzun ve ince bir dilleri vardır. Dilleri yardımıyla ağaç kütüklerinin içinden karınca ve termitleri ayıklayarak yerler Myrmecobius fasciatus (keseli karıncayiyen)

12. 4. Familia (Aile): Phalangeridae (Uçan sincaplar) Ayakları tutunucu tipte ve 5 parmaklıdır. Bazılarında kuyruk bulunmaz. Koalalarda, kese açıklığı arkadadır. Tırmanıcı veya planör uçuşu yapabilen türleri içerir. Petaurus spp. (uçan keseli sincap Phascolarctos cinereus (koala, keseli ayı)

13. 5. Familia (Aile): Macropodidae (Kangurular) Gövdeleri genellikle dik tutulur. Sıçrayarak hareket ederler. Uzun ve kuvvetli yapıdaki kuyruk, harekete yardımcıdır. Sıçrama esnasında dengeyi sağlar ve dururken destek görevindedir. Macropus rufus (büyük kızıl kanguru) Dendrolagus spp. (ağaç kangurusu)

14. 3. Subclassis (Alt sınıf): Eutheria = Placentalia (Plasentalı memeliler) Yavru gelişimi, annenin uterusu içinde, gerçek bir plasenta ile anneye bağımlı olarak gerçekleşir. Bazı gruplarda yavru gözleri kapalı olarak doğar ve belirli bir süre anne-baba bakımı altında tutulur. Bazı gruplarda ise yavrular, doğumdan hemen sonra erginlerle birlikte hareket edebilecek gelişmişlikte olurlar. Hareket, beslenme ve yaşama tarzlarına göre, farklı organ özelleşmeleri ortaya çıkmıştır. Dişi üreme organı, daima tek yapılıdır. Üreme, sindirim ve boşaltım ürünleri ayrı açıklıklardan dışarıya bırakılır. Yurdumuzdaki memeliler, bu gruba dahildir.

15. 1. Ordo (Takım): Insectivora (Böcek yiyenler) Böceklerle beslenirler ve başlarının ön kısımları sivridir. Tabanlarına basarak yürürler. çoğu gececidir. Koklama ve işitme duyuları oldukça iyi gelişmiştir. Burun, ağız ve göz çevresinde, hareketli dokunma kılları bulunur.

16. 1. Familya (Aile): Erinaceidae (Kirpiler) Baş konik şekilde uzun, gözler ve dış kulaklar oldukça iyi gelişmiştir. Vücut üzerindeki kıllar değişikliğe uğrayarak, diken şeklini almıştır. Tehlike sırasında çoğu, tostoparlak olur ve dikenlerini dışta bırakarak kendini korur. Kış uykusuna yattıkları bilinmektedir. Erinaceus europaeus (küçük kulaklı kirpi) Hemiechnius auritus (büyük kulaklı kirpi)

17. 2. Familya (Aile): Soricidae (Sivri burunlu fareler) Burun kısmı sivri ve hortum şeklindedir. En küçük boyutlu memelilerdir. ıyi gelişmiş koku bezleri, üreme döneminde karşı cinsi çekmek için veya yaşama alanını işaretlemek için kullanılır. çok yüksek frekanslı sesler çıkararak, birbirleriyle anlaşırlar. Koklama ve dokunma duyuları son derece iyi gelişmiştir. Sorex minutus (cüce sivri burunlu fare)

18. Suncus etruscus(cüce fare) Crocidura spp. (sivrifare)

19. 3. Familya (Aile): Talpidae (Köstebekler) Kafatasları dar ve uzun yapılıdır. Uzun burunları, genellikle hareketlidir. Gözler oldukça küçüktür ve bazen deri altına çekilmiştir. Toprak altında rahatlıkla hareket edebilirler. Dış kulaklar çok küçüktür. Bacaklar kısadır ve her üyede 5 parmak bulunur. Talpa spp. (köstebek)

20. . Familya (Aile): Macroscelidae (Hortumlu fareler) Kısa ve sık tüylü, uzun kol ve bacaklı, kanguru gibi sıçrayarak yürüyen, geceleri işlek hayvanlardır. Afrika'da yaşarlar. Elephantulus spp. Rhynchocyon spp.

21. 2. Ordo (Takım): Rodentia (Kemiriciler) Köpek dişlerinin olmaması nedeniyle kesici ve azı dişleri arasında boşluk bulunması, kafataslarında tipiktir. Çenelerinin önünde bulunan kesici dişler, uzayıp kıvrılarak "kemirici diş" halini almıştır. Genellikle bitkisel beslenirler. Bazı önemli aileleri şunlardır:

22. 1. Familia (Aile): Sciuridae (Sincaplar) Kuyruk uzun ve kıllıdır, gündüzleri aktiftirler. Sciurus vulgaris (sincap) Spermophilus (Citellus) spp. (tarla sincabı)

23. 2. Familia (Aile): Castoridae (Kunduzlar) Kuyrukları geniş ve üstten basıktır. Gözler ve kulaklar küçük, bacaklar kısadır. Uzun süre su altında kalabilirler. Castor fiber (kunduz)

24. 3. Familia (Aile): Dipodidae (Araptavşanları) Vücutları kanguruya benzer. Arka ayaklar uzamış, ön bacaklar kısalmıştır. Sıçrayarak hareket ederler. Dış kulakları oldukça büyüktür. Görme ve işitme duyuları iyi gelişmiştir. Oldukça uzun bir kuyrukları bulunur. Allactaga spp. (araptavşanı) Sicista spp. (huşfaresi)

25. 4. Familia (Aile): Muridae (Fareler, Sıçanlar) Kuyruk gövdeden uzundur ve üzeri kıllarla ya da halka şeklindeki pullarla kaplıdır. Gerbillus spp. (gerbil) Meriones spp. (çöl sıçanı)

26. Mus spp. (ev afaresi) Rattus spp. (sıçan) Acomys spp. (dikenli fare)

27. 5. Familia (Aile): Spalacidae (Körfareler) Gözler, körelerek deri altına çekilmiştir. Toprak altında yaşamaya uyum yapmışlardır, geceleri aktiftirler. Spalax spp. (körfare)

28. 6. Familia (Aile): Gliridae (Yediuyurlar) Kuyruk oldukça uzun, kulaklar büyüktür. İşitme duyuları çok iyi gelişmiştir. Geceleri aktiftirler. Dryomys spp. (Yediuyur Muscardinus spp. (Fındıkfaresi)

29. 7. Familia (Aile): Hystricidae (Oklu Kirpiler) Sırtları diken şeklini almış uzun kıllarla kaplıdır. Tehlike anında yumak şeklini alır ve dikenlerini oynatarak ses çıkarır. Geceleri aktiftir. Hystrix indica (Oklukirpi)

30. 8. Familia (Aile): Cricetidae (Hamstergiller) Vücutları küçük ya da orta büyüklüktedir. Kuyrukları çok kısa ve kıllarla örtülüdür. Bitkisel beslenirler. Tahılları yuvalarına taşıyarak biriktirirler. Mesocricetus spp. (Hamster) Arvicola terrestris (Su sıçanı)

31. 3. Ordo (Takım): Lagomorpha (Tavşanlar) Diş yapıları kemirgenlere benzer, ancak üst çenede arkada iki küçük kesici diş daha bulunur. köpek dişleri yoktur. Çiğneme kaslarının ve kan plazmalarının yapı farkı nedeniyle, kemirgenlerden ayrı bir grup olarak incelenirler. Kör bağırsakları uzun ve kıvrımlıdır. Sert ve yuvarlak olan normal dışkının yanında bırakılan yumuşak dışkı, dışarı bırakıldığında hayvanın kendisi tarafından yenir. Böylece, ilk sindirimde vücuda alınamayan yararlı maddeler ve vitaminler, geri kazanılır.

32. 1. Familia (Aile): Leporidae (Tavşanlar) Kuyrukları uzun kıllarla örtülüdür. Kulaklar ve arka bacaklar uzamıştır Lepus spp. (yabani tavşan Oryctolagus cuniculus (ada tavşanı)

33. 2. Familia (Aile): Ochotonidae (Islıklı tavşanlar) Kuyrukları kısa ve yuvarlaktır. Ön ve arka üyeleri eşit uzunluktadır. Geceleri aktiftirler ve ıslık şeklinde sesler çıkarırlar Ochotona spp. (ıslıklı tavşan, pika)

34. 4. Ordo (Takım): Perissodactyla (Tek toynaklılar) Ön ve arka üyelerde 3. parmak toynaklıdır. Diğer parmaklar daha az gelişmiştir ve uçlarında tırnak bulunur. Köprücük kemikleri ve safra keseleri bulunmaz, mideleri basit yapılıdır. Tamamı herbivor beslenme tipi gösterir. Dünyada hemen her yerde, geniş dağılım gösterirler. çok hızlı hareket ederler

35. 1. Familia (Aile): Equidae (Atlar) Çoğu binek hayvanı olarak evcilleştirilmiştir. Çok iyi gelişmiş olan koku ve tat alma duyuları, korunmalarında önemlidir. Equus caballus przewalskii (yabani at) Equus zebra (zebra)

36. Equus asinus (evcil eşek)

37. 2. Familia (Aile): Tapiridae (Tapirler) Ön ayakta 4'er, arka ayaklarda 3'er parmak bulunur. Burun uzayarak, hortum şeklini almıştır. Koku alma duyuları çok iyi gelişmiştir. Gözleri küçük, kulakları kısa ve yuvarlak, kuyrukları küçük ve çıplaktır. Suyu çok severler ve her gün banyo yaparlar. Orta ve Güney Amerika ile, Güney Asya'da yayılış gösterirler Tapirus spp. (tapir)

38. 3. Familia (Aile): Rhinocerotidae (Gergedanlar) Burun kemikleri üzerinde, keratin yapılı 1 ya da 2 boynuz bulunur. Afrika'da, Orta ve Güneydoğu Asya'da yayılış gösterirler. Ceratotherium simum (beyaz gergedan) Rhinoceros unicornis(Hint gergedanı)

39. 5. Ordo (Takım): Artiodactyla (Çift Toynaklılar) İyi gelişmiş olan 3. ve 4. parmaklar toynak taşır. Birinci parmak, hiç oluşmamıştır. Diğer parmaklar da bazı türlerde körelmiştir. Parmakları ucuna basarak yürürler. Köprücük kemikleri bulunmaz. Gözleri büyüktür ve renkleri çok iyi ayırt ederler. İşitme ve koku alma duyuları çok iyi gelişmiştir, kulaklarını sesin geldiği yöne doğru çevirebilirler Subordo (Alttakım): Nonruminantia (Geviş Getirmeyenler)Mideleri 1 ya da 3 gözlü olup, geviş getirme için özelleşmiş olan 4 özel odacık bulunmaz.

40. 1. Familia (Aile): Suidae (Eskidünya Domuzları) Baş uzun, gözler küçük, bacaklar kısa ve incedir. Burun hareketlidir ve ucunda kıkırdak ya da kemik yapıda bir disk taşır. Alt çenedeki köpek dişleri, özellikle erkeklerde uzun ve yukarıya doğru kıvrıktır. Toprağı eşeleyerek beslenirler. Kuyruk ucundaki kılları uzun ve süpürge şeklindedir. omnivordurlar. Sus scrofa (yaban domuzu)

41. 2. Familia (Aile): Hippopotamidae (Su Aygırları) Ağız büyük, kulaklar hareketli ve küçüktür. Gözleri üst konumlu olup, yukarıya bakar. Bacaklar kısa, kuyruk kısa ve yuvarlaktır. Vücut üzerinde kıl bulunmaz. Salgı bezleri bakımından zengindirler. Bitkisel beslenirler. Kör bağırsakları ve safra keseleri bulunmaz. Özellikle alt çenedeki köpek dişleri uzamıştır. Suya dalışta burun delikleri kapatılır. Çiftleşmeleri su içerisinde gerçekleşir. Hippopotamus amphibius (su aygırı)

42. 1. Familia (Aile): Camelidae (Develer) Bacakları uzun ve yuvarlak yapılıdır. Parmaklar, arka kısımda topuk benzeri bir yapı şeklinde birleşir. Kılları yumuşaktır. Burun koni şeklinde olup, burun delikleri kapatılabilir. Alyuvarları oval şekilli olan tek memeli grubudur. Hörgüçlü olan türler, hörgüçlerde biriken yağdan enerji ve su ihtiyaçlarını karşılarlar Camelus bacterianus (çift hörgüçlü deve)

43. Camelus dromedarius (tek hörgüçlü deveLlama spp. (lama)

44. Subordo (Alttakım): Ruminantia (Geviş getirenler) Mide 4 odalıdır. Mide odaları sırasıyla: Rumen (işkembe), Retikulum (börkenek), Omasum (şirden) ve Abomasum (kırkbayır) şeklindedir.

45. 1. Familia (Aile): Cervidae (Geyikler) Boynuzları oldukça tipiktir. Birkaç ilkel türü dışında, tümünün erkek bireylerinde mutlaka boynuz bulunur. Ren geyiklerinin dişileri de boynuz taşır ve bunların boynuzları yeniden oluşurken, boynuza yeni dallar eklenir Cervus elaphus (kızıl geyik) Cervus (Dama) dama (alageyik)

46. Capreolus capreolusRangifer taranduMoschus moschiferus (karaca) ( Ren geyiği) (misk keçisi)

47. 2. Familia (Aile): Giraffidae (Zürafalar) Baş küçük, gözler büyük, kirpikler uzun, burun dar, dil uzun ve hareketli, üst dudaklar çıplak ve hareketli, alt dudaklar kıllarla örtülüdür. Burun delikleri kapatılabilir. Boyunları oldukça uzundur (okapi hariç). Arka üyeler, ön üyelerden kısadır. Kuyruk ucunda, püskül şeklinde kıllar bulunur. Giraffa camelopardalis (zürafa) Okapia johnstoni (okapi)

48. 3. Familia (Aile): Antilocapridae (Antiloplar) Bacaklar uzun, kuyruk kısadır. Dallı boynuzlar her yıl dökülür ve yenileri oluşur. Tehlike durumunda, kuyruk çevresindeki beyaz kıllar dikleştirilir ve ışığı yansıtarak sürüdeki diğer bireyler uyarılır. çok iyi koşuculardır, kalpleri de bu nedenle büyüktür. Safra keseleri bulunur. Kuzey Amerika'da yaşarlar ve soyları tükenmek üzeredir. Antilocapra americana (Amerikan antilobu)

49. 4. Familia (Aile): Bovidae (Boynuzlular) Gözler genellikle büyüktür. Geyiklerinkinden farklı olarak kemiksi öz taşıyan, 2-4 arası boynuz bulunur. Herbivordurlar, bazı türler çok fazla su içerler. Bos taurus (sığır)

50. Tragelaphus spp. (kudu)Bison bison (bizon)