Download
1 / 15
150 likes | 290 Views
ARAGOI. Antolakuntza politikoa. Aragoiko Autonomiaren Estatuaren arabera, boterea daukaten lau instituzioak hauek dira : Aragoiko Gorteak, Lehendakaria, Aragoiko Diputazio Orokorra eta Aragoiko Justizia.
E N D
Antolakuntzapolitikoa • Aragoiko Autonomiaren Estatuaren arabera, boterea daukaten lau instituzioak hauek dira : • Aragoiko Gorteak, Lehendakaria, Aragoiko Diputazio Orokorra eta Aragoiko Justizia. • Gorteak : lege boterea dute eta senadoreak aukeratzen dituzte. Aragoiko Gortea deitzen da. “Justizia de Aragon”, herritarren eskubideak eta askatasunak babesten ditu. • Lehendakaria: Marcelino Iglesias da. • Aragoiko Diputazioa : komunitateko eginkizun betearazle boterea ordezkatzen du.
Lurraldeenantolakuntza • Aragoi hiru lurraldeetan dago banatuta : • Teruel • Huesca • Zaragoza
Biztanleria • Dentsitatea: 26,77 biztanle kilometro karratukoa da • Jaiotze tasa: 9’91/1oo da • Bataz besteko haur kopurua emakumeko: 1,45koa da • Heriotza tasa: 10,8/1000
Sektoreak • Lehenengosektorea: • 1982 urtean, lurraldearen %59 landuta zegoen., gehiena Zaragoza probintzian. Abeltzaintzaren arloan, hegaztiak, hazten dira gehienak, gero behiak, txerriak eta ardiak.
Bigarrensektorea: • XIX. mendetik aurrera, metalezko tranformadoreak, Zaragozan egoten dira, Euskadi eta Kataluniaren erdian dagoelako. Zaragozan ere, Generalmotors industria oso nagusia dago, eta automoziorako industria, mekanika eta makinaria industria asko ere badago. • Energia sorrera ere badaukate, hidroelektriko zentralekin, Terueleko lignitoari esker.
Hirugarrensektorea: • Merkataritza handien duten hiriak Zaragoza eta Kalatayud dira. Gero, garrantzi gutxiagorekin, Teruel, Jaca, Babastro, Monzón… badaude. • Hiri handi hauetan ere zerbitzu general gehienak daude: ospitaleak, bankuak, denetako komertzioa… • Aragoik ere, badauka turismo interes nabarmen bat, bere patrimonio kulturalari esker: Pirineoa, Sistema Iberiko babestutako espazioak, Ruta mudejar, elizak, Tarazona…
Historioa • Erdi Aroa: • Aragoiko izena lehenengo aldiz agertu zen Erdi Aroan. Aragoi, 1035 urtea arte Pamplonako erreinuarekin batuta egon zen. 1076an, Sancho IV el de Peñalén hil zenean, Aragoiko bere lurraldeen zati bati, Navarrako zati bat sartu zuen.Sancho Ramirezen eta Pedro I erregeen agintearekin, fronterak zabaltzen ditu ego-aldetarantz. Urte batzuetara, Alfonso I “Gerlariak” heltzen da, Ebroren harana konkistatuzuena Aragoirentzat. 1137,, Aragoiko koroa lortu zuen, gerlari gehiago lortu zituen, posible egin zutenak, Mallorca eta Valentziako erreinuaren konkista. Aragoik,m frase bat sortu zuen: Nos, quevalemos tanto comovos os hazemosnouestro Rey y Señor, contalquenosguardeisnouestrosfueros y livertades, y si no. ElJusticia De Aragón. 1412, Caspen gerra bat saihesten da, Aragoiko koroarekin bukatuko zuena.
Aro modernoan: • Aragoik Monarkiarekin gatazka batzuk eduki zituen eta, Aragoiko alterazioen gatazka eman zen 1591. • XVII mendean, Aragoiko erreinuaren instituzioentzat belaunaldi txarra izan zen. • 1601 Aragoiko erreinuko artxiboa egin zen. Beste aldetik, Diputazio Generalak, zentsura ezarri zuen. Erreinuan gertatutako istorioren sei bolumen erre zituen. • Sucesio Gerran Aragoi erreinuak, karlosartziduke lagundu zuen. Almansa guda ondoren, • Felipe V.ak Aragoiko fueroekin bukatu zuen. Erdialdeko jarrera hartu zuen. Aragoi praktikan probintzia bat bihurtu zen eta bere kontseilua, Gaztelako kontseiluak hartu zuen. • Independentzia gerrarekin Zaragoza suntsituta gelditu zen eta bere garapena atzeratuta gelditu zen. • 1822. lehenengo probintzia banaketa egin zen Espainian eta Aragoik lau probintzia izan zituen, eta Calatayud zen laugarren probintziaren hiriburua. • Fernando VII.arekin beste erreforma bat egin zen eta hiru probintzi gelditu ziren, Huesca Teruel eta Zaragoza. • XIX. mendean gizarte rurala hiriburuko eta industriako gizarte bihurtu zen, eta jende asko Kataluniara eta Madrilera ere emigratu zen
Gauregun: • XX. mendean gerra Civilaren ondorioz (1936-1939) Aragoi, bi taldetan bananduta gelditu zen, bata ekialdean zegoena, Kataluniara gertuen zegoena errepublikari lotuta eta , beste aldetik, mendebaldekoa fascista mugimenduaren subordinatua. Garai horretan, bi taldeen artean gatazka asko sortu ziren Teruel hiriburua bereganatzeko. • Ia berrogei urteetan zehar Aragoi Francisco Franco jeneralaren mendean egon zen. • 1970n Autonomia politikoa eskatzen hasi ziren Aragoiko jendeak. • 1982 Espainiako erregeak eta gobernuaren lehendakariak, lege Organikoa zinatu zuten, Autonomiako Estatutua zeukana. • XXI. mendean infraestruktura asko garatu zuten eta 2008an Nazio arteko Erakusketa Zaragozan egin zen eta honek aldaketa asko ekarri zizkion probintzia osoari
Patrimonio kulturala • Museo del Teatro de Caesaraugusta • Museo del Teatro de Caesaraugustatokibat da non aurkiditzazkeguantzinakoerromatarrenteatroaZaragozan, (Espainia). San Jorge kaleandagokokatuta. Teatroareninstalazioenzatibaterdiaroko, literatura renacentista eta barrokoarekinbatdatoz. • Teatro romano de Caesaraugusta I K.O gokoa da bere 7.000 metro karratuekin eta 6.000 ikusle, esaten zen Hispainiakoteatrorikhandienazela. Berehondarrak 1972 anaurkituzirenauzoko baten esker. • Teatro romano de Caesaraugusta I K.O gokoa da bere 7.000 metro karratuekin eta 6.000 ikusle, esaten zen Hispainiakoteatrorikhandienazela. Berehondarrak 1972 anaurkituzirenauzoko baten esker.
Catedral-Basílica de Nuestra Señora del Pilar de Zaragoza • Basilika Katedrala Nuestra Señora del Pilar Zaragozakoa literatura barrokoko tenplu garrantzitsua da. Tradizioak dioenez, Mariano de la Cristianidad-eko lehen tenplua da bertan kontserbatzen direlako eta beneratzen delako elPilar
Tenpluko historia IX.mendekoa da, Aimoinoko • Historia del traslado de San Vicente esatenduenezSaraquastanelizamozarabebatdago Santa Mariaridedikatua. • Tenpluahirunabetanbanatzen da, altueraberdinekoak, kanoigangakestalia, non tartekatuegitendirakupulak eta platergangakfinkatutazutabeekin. Kanpoaldeaadreiluzkoa da. Erdikonabeaerdikokupularenazpiandagokokatua. OparriaAsuncionretabloarengatikdagogailenduta. Bestebikupulenazpian Santa Capilla de la Virgen del Pilar, koroa eta organoa, elizagotikoarenjatorrikoak. Gaureguntenpluarenhanketaramugitu da, espaziogehiagoedukitzeko . Gainera 2007tik Españako 12 altxorretakobat da.
