Download
1 / 95
980 likes | 1.52k Views
به نام خداوند جان آفرين حکيم سخن در زبان آفرين. آموزش مقاله نویسی. تاریخچه ی مقاله نویسی :.
E N D
به نام خداوند جان آفرين حکيم سخن در زبان آفرين
تاریخچه ی مقاله نویسی : نوشتاري كه به يك موضوع خاص بپردازد، از گذشتههای دور مرسوم بوده است؛ اما مقاله نويسي به عنوان يك نوع ادبي و حرفهاي با اصول و ضوابط خاص مربوط به قرنهای اخير است. اولين بار مونتني به صورت رسمي مقاله نويسي را مرسوم كرد و در سال 1580، essays را نوشت و در قرن شانزدهم فرانسيس بيكن در انگلستان مقاله نويسي را رواج داد. گسترش مجلات، بستر مناسبي براي رشد و تكامل مقاله نويسي به وجود آورد. ميل محققان، دانشجويان و مردم به فهميدن مطالبي تقريبا مختصر اما در محدودهی خاص با روشي علمي و نتايج قابل استناد شايد بيش از هرچيزي در اين راستا تاثير داشته است. در ايران مقاله به فصلی از کتاب یا آغاز آن کتاب اطلاق میشده است و اصطلاح « مقالات» را برای کتابهایی به کار میبردهاند که در آنها گفتارهای کوتاه بزرگان گردآوری میشده اند؛ از جمله: مقالات شمس تبریزی، مقالات مولانا (فیه ما فیه) و.... و به نوشتههايي که به یک موضوع خاص اختصاص مییافت و جنبهی علمی داشت، «رساله» ميگفتند.
در ايران با رواج مجلات و روزنامهها ، بخصوص در دوران مشروطه، مقاله نويسي رايج شد و با رواج بيشتر مجلات و تخصصي شدن آنها اندك اندك مطالبي تخصصيتر و علميتر در قالب مقاله منتشر شد.مجله هايی مانند كاوه، بهار، دانشكده، ارمغان از مهمترين مجلاتي بودند كه به رشد مقاله نويسي كمك كردند و مقالات تحقيقي كساني مانند محمد تقی بهار، بدیع الزمان فروزانفر، مجتبي مينوي، علامه قزويني و... با گذشت سالها هنوز داراي نكتههای تازه و قابل استنادي هستند. در دوران سلطنت پهلوي و به خصوص رضا شاه به دليل تمايل شديد نژادي و تاريخي او تحقيقات زيادي در مورد گذشتهی تاريخي ايران انجام گرفت. در آن دوره «اهل تحقيق و نويسندگان و متفكران، عمدتا به تحقيقات تاريخي و تتبعات ادبي بر مبناي اصالت فرهنگي و تاريخ ايران باستان روي آوردند.» به دليل اهميت مقاله و گسترش مجلات و با گسترش شاخههای علمی و تخصصی شدن مطالعات و ضرورت انتشار یافتههای پژوهشی جدید، مقالههای پژوهشی روز به روز در دنیای آکادمیک امروز نقش جدیتری پیدا میکنند. میتوان گفت مقاله به یگانه رسانهی معتبر مراکز علمی بدل شده است و هر مقالهی پژوهشی توان پژوهشی دانشگاهها و ارزش کار محققان را میسنجد.
مقاله چيست ؟ مقاله نوشتهاي است معمولا كمتر از بيست و پنج صفحه يا فصلي از کتاب است كه به صورت روشمند و اصولي به موضوع خاصي پرداخته و نتيجهاي به دست ميآورد و نویسنده به وسیلهی آن، دیدگاههاو تجربههای ذهنی خود را در مورد یک موضوع خاص بر اساس اصول و قواعدی مشخص به بحث و بررسی نهاده و برای دیگران عرضه میکند.
اهمیت مقاله و جایگاه آن در عصر حاضر: درعصر حاضر که موسوم به عصر اطلاعات میباشد، انتشار مقالهی پژوهشی در نشریات و مجلات معتبر پژوهشی، اصلیترین و مهمترین شیوهی ارائهی نتایج یک مطالعه و تحقیق میباشد و در مجامع علمی بین المللی میزان مشارکت افراد، دانشگاهها و یا کشورها در تولید علم، با تعداد مقالات چاپ شده ی آنها در نشریات معتبرعلمی سنجیده میشود. پایگاههای موسسه ی اطلاعات علمی (isi) که نمایه سازی نشریات علمی و همچنین علم سنجی را در سطح بین المللی انجام میدهند، تعداد مقالات پژوهشی را مهمترین شاخص رشد علمی یک کشور در نظر گرفته و علاوه برآن شاخصهای دیگری نظیر: مقدار ارجاع به مقاله و نیز میزان متوسط ارجاع به هر مقاله را از شاخصهای کیفی ارزیابیها و رتبه بندیهای علمی خود ذکر میکنند.
علاوه بر موارد ذکر شده، در آیین نامهی ارتقای مرتبه ی علمی اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور، یکی از مواردی که سهم بسزایی دارد، انجام پژوهش و بویژه ارائهی مقاله در کنفرانسها و همایشهای علمی داخلی و خارجی و همچنین چاپ مقاله در نشریات و مجلات معتبر علمی – پژوهشی و... میباشد. در پذیرش دانشجو در دورههای تحصیلات تکمیلی دکتری نیز معمولا آنچه که علاوه بر سوابق تحصیلی در مصاحبهها مد نظر قرار میگیرد، میزان تلاشهای علمی فرد و بویژه انجام پژوهشهای علمی و ارائهی مقاله در مجامع علمی و نشریات علمی معتبر میباشد. به عنوان نمونه به جایگاه علمی ایران در سطح جهان در پایگاههای علمی اشاره میکنیم که در ده سال منتهی به 2006 در بین 146 کشور در تمام زمینههای علوم، در کل رتبهی42 را داشته و این رتبه در 5 ماه نخست سال2011 با تولید 7127 مقاله، که 316 /1 درصد تولیدات علمی جهان را شامل میشود، به جایگاه 21 جهان ارتقا یافته است.
باتوجه به توضیحات داده شده در خصوص نقش و جایگاه بارز و ممتاز مقاله و مقاله نویسی در عصر حاضر و با توجه به محتوای سند چشم انداز 20 سالهی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که باید در سال 1404 بر بالاترین نقطهی علمی در سطح خاور میانه و به طبع آن آسیا قرار گیرد و همچنین این اصل که یکی از شرایط کسب این جایگاه، حضور فعال محققین در عرصهی تحقیق و پژوهش و ارائهی مقالات کاربردی منتج از نتایج فعالیتهای علمی در نشریات معتبر داخلی و خارجی میباشد، میطلبد که در این زمینه اهتمام و توجه خاص در بین اساتید، دانشگاهها، دانشجویان، معلمان، آموزش و پرورش و حتی دانشآموزان معمول گردد.
انواع مقاله : 1) از لحاظ موضوع : مقاله ی تاريخي، فلسفي، ادبي، اجتماعي، سياسي و... 2) از نظر هدف : مقاله ی آموزشي، ترويجي، توصيفي، توضيحي، روايي، اقناعي. 3) از نظر امتیاز علمی: این که مقاله در چه مجلاتی چاپ شده باشد، مقالات را به مقالهیISI ، علمی- پژوهشی، دانشنامه ای، علمی-ترویجی، علمی – مروری، علمی-آموزشی و... تقسیم مینمایند. از منظري ديگر مقاله ها را به دو نوع تقسيم مي کنند : • مقاله ی رسمي • مقاله ی غير رسمي
مقالهی رسمي تقريبا غير شخصي است و با متد و نظم، دانش خاصي را مطرح ميكند و معمولا خوانندگان آن فضلا هستند. در مقالهی غيررسمي كه جنبهی خودماني و شخصي دارد، نويسنده لحنیصميمانه و خودماني را بر ميگزيند و زياد جدي نمينويسد.
انواع مقالهاز نظر روش و شیوهی تدوین: مقالههای علمی را با توجه به روش و شیوهی تدوین آنها به دو دسته تقسیم میکنند: الف) مقالههای علمی- پژوهشی ب) مقالههای مطالعاتی- ترویجی
الف) مقالههای علمی- پژوهشی: به آنها پژوهشنامه نیز گفته میشود و به مقالاتی گفته میشود که بر پایهی پژوهشهای توصیفی یا آزمایشی تدوین میشوند و از نتایج پژوهشها و تحقیقات استخراج شده اند و به منظور اشاعهی یافتههای پژوهشی صورت میگیرند و به تولید دانش و توسعهی آن کمک شایانی میکنند. رعایت اصل اختصار و خلاصه نویسی در تدوین آنها بسیار مهم و ضروری است. باید به گونهای تدوین شوند که در آن هیچ یک از جنبههای مهم پژوهش از قلم نیفتند وخوانندگان مقاله یافتهها و نتایج تازهی پژوهش را دریافت نمایند و پژوهشگران دیگر، در صورت تمایل، بتوانند همان پژوهش را، تنها با مطالعهی گزارش آن، از آغاز تا انجام، به طور کامل تکرار نمایند. این مقالات جزء منابع دست اول محسوب میشوند.
ب) مقالههای مطالعاتی- ترویجی: مقالههای مطالعاتی- ترویجی که به آنها مقالات کتابخانهای نیز گفته میشود، مقالاتی هستند که بر اساس مطالعات و تحقیقات صورت گرفتهی اسنادی و منابع مکتوب و چاپ شدهی موجود در کتابخانه و سایر مراکز اطلاع رسانی علمی، تدوین و منتشر میگردند. مقالات مطالعاتی-ترویجی بر اساس گرد آوری، جابه جایی، تلفیق، ترکیب و تحلیل دانش موجود تهیه میشوند. این گونه مقالات را بر اساس هدف و چگونگی تدوین آنها به انواع زیر تقسیم میکنند:
1-مقالههای گرد آوری (تألیفی): صرفاً با گرد آوری اقوال و گفتهها دربارهی یک موضوع خاص، فقط دیدگاهها و نظریات مختلف مرتبط با موضوع را منعکس میکنند و معمولاً فاقد نظریه، یافته، روش و نکتهی تازهای دربارهی موضوع هستند. این گونه مقالات در واقع به جمع آوری مطالب و اطلاعات پراکنده پیرامون یک موضوع پرداخته و سپس با جابه جایی، تلفیق و ترکیب و دسته بندی دانش موجود، به روشن سازی زوایای یک مساله کمک می نمایند و از نظر علمی در پایینترین سطح مقالات قرار میگیرند.
2- مقالههای دانشنامه ای: دانشنامه یا دایرة المعارف، کتابی است حاوی اطلاعات در موضوعات مختلف و در قالب مقالههای مستقل، این نوع مقالات را، اصطلاحاً «مدخل» میگویند و حجم آن نیز بستگی به نوع دانشنامه و زمینهی کارآن دارد. مقالهی دانشنامهای دربارهی یک موضوع واحد و با تکیه بر اطلاعات روشن و طبقه بندی شده با هدف اطلاع رسانی نوشته میشود و اطلاعات جامعی دربارهی موضوع از منابع موثق گردآوری میکند و با تلخیص و ترکیب آنها، فشردهای از معتبرترین اطلاعات را دربارهی هر مدخل به نگارش در میآورد.
3- مقالههای علمی- مروری: به نقد و ارزیابی نوشتههایی که قبلاً منتشر شده اند،میپردازد. هدف ازآنها، علاوه بر اطلاع رسانی، ارزیابی و تفسیر موضوع توسط افرادی است که نسبت به موضوع تسلط و اشراف کامل دارند. در این گونه مقالهها، نویسنده معمولاً به جای تدوین و تنظیم فرضیه، به تعیین هدفهای مقاله اکتفا میکند و یا این که به جای مشخص کردن جامعه، حجم نمونه و... به تعیین محدوده و وسعت مطالعاتی خود میپردازد .
4- مقالههای علمی- تحلیلی: این مقالات که به آنهاعلمی-نظری نیز گفته میشود،با هدف تحلیل یا بسط و گسترش اندیشهها و نظریهها و با به کار گیری یک روش تازه نوشته میشوندو با بهره گیری از منابع، بویژه مقالههای مروری و پژوهشی، نظریهی تازهای را در رشته ای تخصصی مطرح میکنند. گاه نظریههای موجود را تحلیل میکنند و بسط و گسترش میدهند و یا با ارائهی شواهد و مستندات تازه، تفوق آنها را بر دیگر نظریهها نشان میدهند، آنها را تقویت و تایید میکنند یا مورد تردید قرار میدهند. مقالههای علمی- مروری و علمی – تحلیلی از نظر ساختار تا حدود زیادی شبیه به مقالههای علمی- پژوهشی هستند و اعتبار علمی بالاتری نسبت به سایر مقالات این گروه دارند و مجلات معتبر علمی- پژوهشی، مقالههای مروری و تحلیلی را نیز مانند مقالههای علمی - پژوهشی چاپ میکنند.
5 – سایر مقالات : الف) مقالههای مطبوعاتی؛ ب) مقالههای سردبیری؛ ج) مقالههای دیدگاهی.
مقالههای ISI: شکل جداگانه یا دستهی دیگری از انواع مقالات ذکر شده نیست؛ بلکه بر خی از مقالاتی که از نظر علمی و نشر یافتههای جدید، اصول و شرایط خاصی را رعایت کنند، میتوانند در لیست مقالات نشریاتی که این امتیاز را کسب نموده اند، محسوب شده و نمایه سازی گردند. مقالههای ISI به مقالاتی گفته میشود که در مجلات و نشریههای معتبر علمی دنیا که از سوی «موسسهی بین المللی اطلاعات علمی» طبقه بندی و نمایه سازی شده اند، منتشر و در پایگاه اطلاع رسانی علمی www.isinet.comقابل رویت و دست یابی هستند. از آنجا که نشریههای پذیرفته شده در این موسسه از اعتبار علمی بالایی برخوردارند، مقالههایی نیز که در این نشریهها پذیرفته میشوند، از نظر امتیاز علمی نسبت به سایر مقالات بالاتر میباشند.
هر مجلهی علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI بر اساس معیارها و عوامل زیر مورد ارزیابی قرار میگیرد و اگر مجموع امتیاز عوامل آن در حد لازم بود، مورد پذیرش قرار میگیرد: (عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی و حتی الامکان منابع مورد استفاده آنها باید به زبان انگلیسی باشند.) 1 - نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن؛ 2- تنوع بین المللی مقالات چاپ شده در مجله؛ 3- رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI. سایر شاخصهای ارزیابی مستمر ISI عبارتند از: 4- شاخص «ضریب تاثیر یا درجهی تأثیر» (impact factor)؛ 5 - شاخص آنی یا «شاخص فوری» (immediaey index)؛ 6-شاخص«ارجاع به خود» (self citiation). شرکت isi بر اساس جریانی مداوم مجلات موجود در بانک اطلاعاتی خود را ارزیابی و گزینش میکند و تیمهای ویراستاری این موسسه پس از بازنگری و کنترل دقیق علمی و مستمرمجلات بر اساس معیارهای کمی و کیفی، مجوز ثبت یا حضور در فهرست این موسسه را برای آنها صادر مینمایند.
مجلات الکترونیکی: به طورکلی میتوان مجلهی الکترونیکی را نشریهای خواند که اغلب ویژگیهای مجلات چاپی را حفظ نموده و با عنوانی مشخص و در شمارههایی پیاپی و منظم به صورت الکترونیکی تولید و توزیع میشود و علاوه بر آن، دارای قابلیتهای جستجو، بازیابی، چاپ و ذخیره سازی اطلاعات توسط کاربران متعدد بوده و همواره روزآمد است.
مزاياي مجلات الكترونيكي: 1 - داوري و فرايند مجلات با سرعت بيشتري انجام ميپذيرد. 2- هزينهی ارسال براي مشتركين بسيار كمتر است. 3- فرآيند توليد مجله هزينهی كمتري دارد. 4- توزيع و مكاتبه با مشتركين بدون محدوديت زماني و مكاني . 5- دسترسي فوري به شمارههای مجلات. 6- ميتوان آنها را مستقيم وارد يك پايگاه اطلاعاتي الكترونيكي نمود. 7- ذخيرهی الكترونيكي بسيار ارزانتر از نگهداري در قفسه هاست. 8 - کیفیت و سرعت نشر بالا و پایین بودن هزینههای تولید و توزیع. 9 - امکان استفاده از قابلیتهای جستجو و بازیابی در آرشیو کامل و گذشته نگر مجلات بر حسب سالهای تحت پوشش. 10 - جستجو در نسخ الکترونیکی چند مجله به طور همزمان.
معايب مجلات الكترونيكي: - مشکل شناسايي آنها؛ زيرا روز به روز در حال افزايش هستند. 2 - تفاوت در شيوهی اشتراك و قيمت گذاري مجله. 3 - عدم آشنايي با رايانه . 4 - بعضي از مجلات به دقت ويراستاري نميشوند. 5 - تضييع حقوق ناشر و مولف بیشتر است. 6 - به آساني قابل تغيير و حذف هستند و امنيت آرشيو منابع مشكل آفرين است. 7-كيفيت اطلاعات ممکن است پایین باشد.
شاخص ضریب تاثیر(IF): ارزش یک مقاله بر مبنای میزان تاثیر آن بر مقالات بعدی تعیین میشود. مقالاتی که در حوزهی خود موثر باشند، به دفعات بیشتری مورد استفاده قرار می گیرند. «شاخص ضریب تاثیر» حاصل نسبت تعداد استنادها به مقالات یک مجله بر تعداد مقالات چاپ شده در آن در دو سال قبل میباشد. در واقع ضریب تاثیر، میزان مراجعه به مقالات مجله در سالهای بعد را نشان میدهد. این ضریب نه برای مقاله یا نویسنده، بلکه برای مجله بر مبنای یک دورهی سه ساله محاسبه میشود.
شاخص فوری (immediaey index): این شاخص نسبت تعداد ارجاعات بر تعداد مقالههای منتشر شدهی یک مجله در یک سال میباشد. این شاخص در حقیقت شیب رشد منحنی ارجاعات را بیان میکند. شاخص IF میزان مراجعه در همان سال چاپ مقاله را گزارش میکند که نشان میدهد که آیا آن مقاله خیلی سریع مورد توجه دیگر محققان و نویسندگان قرار گرفته است یا خیر؟
شاخص ارجاع به خود (self citiation): وقتی بحث استناد به مقالات مطرح میشود، این پرسش به وجود میآید که آیا دیگران به مقاله مراجعه کردهاند یا خود نویسندهی مقاله به آن ارجاع داده است؟ وقتی مقالات در بانک اطلاعاتی نمایه میشوند، مراجع آن هم ثبت میشود. اگر مراجع به یک مقاله خود نویسنده باشد، استناد به خود کرده است. به عبارتی دیگر اگر منابع ذکر شده در مقاله، پژوهش نویسندگان خود مقاله باشد، ارجاع به خود میگویند. استناد به خود کم ارزش نیست؛ اما در بررسی یک مقاله، ارجاعات دیگران بیش از ارجاعات خود محقق به خود، اهمیت دارد و لذا این کار ارزش مقاله را میکاهد. در مجلات ISI میزان ارجاع به خود معمولاً کمتر از 20% است.
سه پایگاه : ESI، WOS و JCR از معتبرترین پایگاههای علم سنجی هستند که توسط موسسهی اطلاعات علمی ISI تهیه و روز آمد سازی میشوند. پایگاه ESI (Essential science indicators) بر مبنای دورههای زمانی 10 ساله به ارائهی آمار در قالب شاخصهای تعیین شده ی تولید علم از جمله رتبه ی علمی کشورها بر اساس تعداد تولیدات علمی، تعداد کل استنادها و نسبت استناد به تولیدات علمی میپردازد. در پایگاه WOS(web of science) امکان جستجو و استخراج اطلاعات در طول دورههای زمانی مختلف بر اساس شاخصهای گوناگون علم سنجی وجود دارد. پایگاه JCR(journal citation reports) گزارش میزان استناد به نشریهها را بر اساس ضریب تاثیر (if) ارائه میکند.
ISC چیست؟ ISC پایگاه استنادی علوم و تکنولوژی در ایران است که همانند ISI مقالات دانشمندان ایرانی را سنجش و نمایه سازی میکند. متولی این پایگاه، کتابخانهی منطقهای علوم و تکنولوژی شیراز است که مقالات مجلات معتبر داخلی را در ISC بر اساس شاخصهای ISI مشخص مینماید. ایران به عنوان چهارمین کشور دارای چنین مرکزی است و هدف آن نیز افزایش سهم تولیدات علمی در ایران در بین کشورهای جهان از طریق پیوستنISC به ISI میباشد. کشورهای ژاپن و چین از پیشتازان چنین موسسهای میباشند. با برقراري پيوند علمي ميان ISI و ISC شناسايي علم به زبان فارسي در سطح بين المللي بيشترمي شود و سهم ايران از توليدات علمي دنيا بيشتر خواهد شد. هم اكنون 25 مجلهی ايراني توسط ISI شناسايي شده و نمايه ميشوند.
مراحل نوشتن مقاله تعیین موضوع ؛ تهیه ی اسناد و منابع ؛ نوشتن طرح کلی مقاله؛ استخراج مطالب (يادداشت برداري) ؛ دسته بندی فیش ها ؛ تدوین و نگارش مقاله.
1- تعیین موضوع در انتخاب موضوع به اين نکات توجه کنيد : • علاقه به موضوع : موضوع مقاله بايد هم براي خودتان جالب باشد، هم براي خواننده . • آشنايي با موضوع :بايد درباره ی موضوع شناخت کافي داشته باشيم و قبلا مطالعاتي در اين زمينه انجام داده باشيم . • دسترسي به منابع لازم :موضوعي را انتخاب کنيد که مطمئن هستيد منابع لازم را دردسترس خواهيد داشت . • جزئي کردن موضوع : از انتخاب موضوعات گسترده و وسيع بپرهيزيد . براي اينکار لازم است موضوع را جزئي کنيد: 1- قلمرو علمي 2- موضوع کلي 3 - موضوع جزئي 4 - موضوع خاص مقاله ادبيات ادبيات فارسي شعر دوره ی معاصر هنجارگریزی نحوی در شعر اخوان
- محدود کردن موضوع مقاله پس از این که موضوع مقاله برای نویسنده و محقق مشخص شد، باید به تعیین حد و مرز آن بپردازد. منظور از این امر، روشن کردن دامنهی بررسی و وسعت یک مساله است. معمولاً بین وسعت و عمق یک بررسی، رابطهی معکوس وجود دارد. هر چه عنوان یک مقاله کلی و وسیع باشد، محقق به ناچار و نا آگاهانه از عمق بررسی خود خواهد کاست و اگر وسعت مقاله محدود و منطقی باشد، قطعاً میتوان به صورت عمیقتر به بررسی ابعاد و جوانب آن پرداخت. برای مثال: «آموزش به سبکهای انفرادی و گروهی» اگر برای عنوان یک مقاله برگزیده شود، بسیار کلی و مبهم است؛ زیرا از جوانب مختلف با اهداف مختلف و در جوامع مختلف و... میتوان آن را مورد بررسی قرار داد و نویسنده از هر بعدی که آن را مورد بررسی قرار دهد، باز هم ابعاد و جنبههای بسیاری از آن نادیده انگاشته خواهد شد. بنابراین، «موضوع» صورتی کلی است که نویسنده آن را از کلیت خارج نموده و جنبهای از آن را به طور محدود در قالب«عنوان مقاله» مورد مطالعه قرار میدهد. پس بین «موضوع» مقاله و «عنوان» مقاله تفاوت وجود دارد و هر موضوع را میتوان با انتخاب یکی از ابعاد، جنبهها و یا زمینههای آن به عنوان مقاله تبدیل و سپس مورد مطالعه قرار داد.
2)تهیه ی اسناد و منابع (1) روش هاي جست‌و‌جوي منابع : • رجوع به دانشنامه ها ،فرهنگنامه ها ، دائرةالمعارف ها ويافتن مقالات مرتبط.( حتما فهرست کتابشناسي پايان مقاله را ببينيد .چون با موضوع شما مرتبتند. ) • استفاده از برگه دان هاي موضوعي کتابخانه ها يا سيستم رايانه‌اي براي يافتن کتاب ها وپايان‌نامه‌هاي تحصيلي مرتبط. • فهرست مقالات و سال‌شمار کتاب هاي چاپ شده را ببينيد. هرکتابي را که به دست مي گيريد، فهرست منابع پاياني آن را نيز بررسي کنيد .
2)تهیه ی اسناد و منابع(2) • رده بندي منابع : منابع علمي از نظر اعتبار و ارزش دو دسته اند :1-منابع اصيل يا دست اول: کتاب ها يا مقالاتي که اطلاعات تازه و دست اول از موضوع داشته باشند و يا نخستين بار به طرح موضوعي پرداخته باشند: • مقاله هاي پژوهشي در نشريه هاي تخصصي • پايان نامه هاي برتر • مقاله هاي همايش هاي علمي • گزارش هاي دقيق سازمان ها ي دولتي • کتاب هاي معتبر و اصيل دانشگاهي
2)تهیه ی اسناد و منابع(3) 2- منابع دست دوم : نوشته هايي که با استفاده از منابع دست اول نوشته شده اند. • دانشنامه هاي علمي • کتاب هاي درسي • فرهنگ لغت ها ولغت نامه ها • کتاب ها و نوشته هاي غير تخصصي • مقاله هايي که در نشريات عمومي و غير تخصصي نوشته مي شوند و مخاطب آنها عام است .
2)تهیه ی اسناد و منابع(4) براي يافتن منابع اين مراحل را انجام دهيد : • ابتدا اطلاعات روشني درباره ی کليات و اهداف خود به دست آوريد. • با کتاب هاي درسي دانشگاهي و يا دانشنامه هاي تخصصي شروع کنيد . • به فهرست کتابشناسي پايان مقالات دقت کنيد؛ مقاله هاي مروري نشريات گاه بسيار ارزنده اند. • برگه دان هاي موضوعي کتابخانه ها يا سيستم جستجوي رايانه اي را درنظر داشته باشيد. • جستجوگرهاي اينترنتي مي توانند شما را به پايگاه هاي علمي ، کتاب ها يا مقالات مرتبط وصل کنند. • مجلات مربوط به نشر کتاب مانند کتاب ماه ، کتاب هفته ، نمايه ،کتابنامه که زير نظر وزارت ارشاد فعاليت مي کنند، بسيار راهگشا خواهند بود . • کتابشناسي ها و فهرست مقالات نيز شما را به منابع تحقيق مي رسانند. (کتابشناسي ده ساله کتاب هاي ايران از ايرج افشار، کتابشناسي ملي ايران، نشريه ی کتابخانه ی ملي ايران، فهرست مقالات فارسي ايرج افشار و ...)
2)تهیه ی اسناد و منابع(5) اين پايگاه هاي اينترنتي نيز شما را دريافتن منابع کمک مي کنند: • دانشنامه الکترونيک ويکي پديا www.en.wikipedia.org • آي اس آي: پايگاه مجله هاي معتبر علمي www.isinet.com • پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران http://www.irandoc.ac.ir • آرشيو مقاله هاي فارسي http://www.nasour.net • بانک اطلاعات نشريات کشور http://www.magiran.com • پايگاه ثبت رساله ها و پايان نامه هاي کشور http://thesis.irandoc.ac.ir • کتابخانه ملي ايران www.nlai.ir مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامیwww.noormags.com • پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی www.sid.ir نشان /ic/ اختصار Academy براي سايت هاي دانشگاهي و نشان /edu/ نشان اختصاري Educational Institution براي مؤسسات آموزشي می باشند.
3 -نوشتن طرح کلی مقاله: قبل از این که فیش برداری را آغاز نماییم، بهتر است طرح کلی یا رئوس مطالب مقاله را مشخص نماییم. نویسندگان با تجربه معمولاً از این الگو پیروی میکنند؛ اما نویسندگان مبتدی ممکن است در پایان جمع آوری و دسته بندی اطلاعات، بتوانند ساختار کلی مقاله را مشخص نمایند. در تدوین طرح کلی مقاله به صورت ساختار درختی، ابتدا موضوع انتخابی به بخشهای مختلف(عام) با عنوان مشخص تقسیم میشود. سپس هر بخش به قسمتهای جزئیتر (خاص) تقسیم میشود و در نهایت میتوان هر یک از عناوین کلی و جزئی را کد گذاری نمود. در این حالت، هنگام مطالعه و جمع آوری اطلاعات، نویسنده میداند مطلبی را که جمع آوری میکند، با کدام بخش از مقالهی او مرتبط خواهد بود و موضوع کلی و جزئی که برای هر فیش در نظر میگیرد، نیز همان عناوین اصلی (عام) و فرعی (خاص) مقالهی خود میباشد.
مراحل تنظیم طرح کلی مقاله : - موضوع را تا حد ممکن به بخشها، نکتهها و عنوانهای اصلی و فرعی تجزیه کنید. - بخشهای متقابل با هم را روبه روی هم بنویسید. - موضوعات و بخشهای مرتبط با هم را جدا کنید. - سر فصلها و عناوین اصلی را مشخص کنید. - زیر بخشهای هر سر فصل (عناوین اصلی) را مشخص کنید. - سر فصلها را به ترتیب اهمیت تنظیم کنید.
4) استخراج مطالب (يادداشت برداري)(1) برای تدوین یک مقالهی ترویجی- مطالعاتی، بخش زیادی از وقت نویسندهی مقاله، صرف مطالعهی منابع گرد آوری شده و استخراج مطالب مورد نظر میشود. «فیش نویسی» و فیش سازی از جمله روشهای یادداشت برداری هستند که با استفاده از آنها میتوان به مطالب سازمان و انسجام داد. در فیش نویسی، محقق پس از مطالعهی دقیق متن مورد نظر، قسمتهای لازم را روی فیش در محل مورد نظر مینویسد. امروزه با توجه به گسترش استفادهی روز افزون رایانه در زندگی روزانهی بشر، شاید دیگر روشهای سنتی فیش برداری چندان مورد توجه و اقبال نویسندگان نباشد و اطلاعات مورد نظر جمع آوری شده به صورت مستقیم در پوشه یا پوشههایی در کامپیوتر تایپ و نگه داری شود. اما هنوز هم شیوهی سنتی فیش برداری مورد توجه و استفادهی اغلب پژوهشگران و نویسندگان میباشد.
4) استخراج مطالب (يادداشت برداري)(2) • هدف ازيادداشت برداري کمک به حافظه و اطمينان از درستي مطالب و پيشگيري از سرقت و انتحال علمي است . • در هر برگه فقط يک مطلب يا بخشي از يک موضوع جزئي را يادداشت کنيد. • در هر برگه عنوان موضوع اصلي و عنوان مطلب برگه را بنويسيد. • نشاني دقيق و شماره ی صفحه ی منبع خود را به طور خلاصه بنويسيد . براي يادداشت برداري بايد از برگه هاي مخصوص (فيش) استفاده کرد. اندازه ی برگه ها معمولا 10در 15 سانتي متر است.
ثبت و ضبط مطالب از منابع مطالعه شده، یکی از مهارتهایی است که مقاله نویس باید از آن برخوردار باشد؛ زیرا با فیش برداری از مطالب به راحتی میتوان: - مطالب را موضوع بندی کرد. - مطالب را دسته بندی کرد. - ترتیب و اهمیت مطالب را مشخص کرد. - مطالب را ماندگارتر نمود. - امکان تشکیل پروندهی علمی برای مطالب با شناسایی منابع، نقد منابع و اعتبار سنجی و جمع آوری آنها را به هر ترتیبی که مد نظر باشد، فراهم آورد.
5 - دسته بندی فیش ها: دسته بندی فیشها عبارت است از تقسیم فیشهای حاوی اطلاعات جمع آوری شده به ردهها یا طبقات مختلف، بر این اساس که فیشهای با محتوای مشابه در یک ردیف، رده یا طبقه و هر کدام در جای خود قرار گیرند. در دسته بندی فیشها، تمام فیشهایی که دارای خصایص مشترک هستند و در یک زمینه میباشند و یا به عبارتی دیگر دارای موضوع (اصلی یا فرعی) یکسان و مشابه میباشند، در کنار هم و در یک دسته و طبقهی مخصوص خود قرار میگیرند. برای این کار ابتدا، با توجه به موضوع هر فیش، فیش نخست را در یک طبقه قرار میدهیم. فیش بعدی اگر موضوع مشابه فیش نخست داشت، در همان دسته قرار میگیرد؛ ولی اگر موضوع متفاوت با آن داشت، در دستهی جدید قرار میگیرد. حال نوبت به فیش سومی میرسد؛ اگر موضوع آن مشابه فیش (طبقه) اول بود، در آن طبقه و اگر مشابه طبقهی دوم بود در طبقهی دوم و در غیر این صورت در طبقهی جدید قرار میگیرد. این عمل را تا آخرین فیش گرد آوری شده تکرار میکنیم. باید توجه داشت که نویسندهی مقاله در صدد است با کنار هم قرار دادن اطلاعات، رابطهای منطقی و معقول بین مطالب، کشف نموده و یا اطلاعات پراکندهی پیرامون یک موضوع را با ایجاد پیوند بین آنها منسجم و منظم نماید یا شکل و ساختار تازهای به آنها بدهد و یا این که به نقد و تحلیل مطالب بپردازد و نظریات و دیدگاههای خود را مطرح سازد و دسته بندی فیش باید به گونهای باشد که این امر را برای نویسنده تسهیل نماید و محقق را قادر به استنتاج و داوری نماید.
- نکاتی که باید در هنگام دسته بندی مورد توجه قرار گیرند: - برای دسته بندی، احاطه به محتوای فیشها ضروری است؛ لذا اگر فیش برداری توسط گروه صورت گرفته است، باید تمام اعضای گروه در هنگام دسته بندی حضور داشته باشند. - در دسته بندی فیشها، ویژگیهای مشترک، محتوای مشابه، دیدگاههای متفاوت نسبت به یک موضوع و... عواملی هستند که تعیین میکنند فیشها در چه دسته و طبقهای قرار گیرند. حتی فیشهایی که به ظاهر دارای محتوای ساده و کم اهمیت هستند، نیز باید در طبقهی مرتبط قرار گرفته تا شاید در جای خود مورد استفاده قرار گیرند. - دسته بندی فیشها بهتر است بر اساس یک طرح صورت گیرد و لذا نویسندگان با تجربهای که قبل از شروع جمع آوری اطلاعات و فیش برداری، ساختار کلی مقالهی خود را مشخص نموده اند، این مرحله برای آنان آسانتر خواهد بود و دستهها و طبقات مورد نظر، همان بخشهای عام (کلی) و خاص (جزئی) و... خواهد بود که در «ساختار درختی» مقالهی خود پیش بینی کرده اند. - ابتدا محقق تمام عناوین (کلی و جزئی) دستهها (طبقه ها) را روی یک برگ کاغذ یادداشت مینماید. این عناوین، سرفصل های(عنوان) مباحث مقالهی مورد نظر میباشند که به صورت پراکنده ثبت شده اند
5) دسته بندی فیش ها (1) • يادداشت برداري به دو شيوه است : • نقل به مضمون( مطلب کتاب را بخوانيد و آزادانه مفهومي را که برداشت‌کرده‌ايد، بنويسيد .) • نقل مستقيم(عين جمله هاي کتاب را نقل کنيد. در اين صورت بايد سخن نويسنده را داخل « » قرار دهيد و دقيقا رسم الخط نويسده را رعايت کنيد .اگر بخشی از کلام را لازم نمي دانيد، محل حذف را با (...) مشخص کنيد . • تنظيم و طبقه بندي يادداشت ها : • عنوان مطلب روي هر برگه ، عنوان اصلي در ساختمان نوشتار خواهد بود . • برگه‌ها را بر حسب عنوان هاي فرعي دسته بندي کنيد .( مطمئن باشيد که تقسيم بندي ها و عنوان ها روشن و دقيق هستند .) • موضوعات اصلي را طبق يک طرح منطقي مرتب کنيد و در هر دسته برگه‌ها را بر اساس اهميت موضوع منظم کنيد .
5)دسته بندی فیش ها (2) • چگونگي نقل قول مستقيم :اگر نقل قول مستقيم کمتر از 40 کلمه است آن را داخل متن بنويسيد و قبل و بعد از آن علامت گيومه بگذاريد. مانند نمونه‌ي زير : 1) نتايج پژوهش هاي انجام شده درباره‌ي ارزشيابي استادان توسط دانشجويان را مي توان اين گونه خلاصه کرد که:« ارزشيابي هاي دانشجويي بيش از آن که نشان دهنده‌ي تغييرات محتوايي باشند، نشان دهنده‌ي تغييرات روش آموزشي معلم يا طرز ارائه‌ي درس به وسيله‌ي او هستند.»(دونکن،1986:77 ) 2) دونکن (1986) نتايج پژوهش هاي انجام شده درباره‌ي ارزشيابي استادان توسط دانشجويان را اين گونه خلاصه کرده است که : « ارزشيابي هاي دانشجويي بيش از آن که نشان دهنده‌ي تغييرات محتوايي باشند، نشان دهنده‌ي تغييرات روش آموزشي معلم يا طرز ارائه‌ي درس به وسيله‌ي او هستند.» اگر نقل قول مستقيم طولاني تر از 40 کلمه باشد، آن را با حاشيه‌ي بيشتر از متن و به صورت يک پاراگراف جدا بنويسيد و ديگر علامت گيومه ضروري نيست و شماره‌ي صفحه نيز تنها در پايان مي آيد.
5)دسته بندی فیش ها(3)شيوه هاي استناد کردن(1) استناد کردن يا سند آوردناز مهم ترين و در عين حال پيچيده ترين موارد تهيه‌ي هرگونه نوشته‌ي علمي است .منظور از استناد اين است که نويسنده چگونگي استفاده ازانديشه هاي ديگران را به خواننده معرفي کند. ابتدا بايد دانست که چه چيزي را بايد مستند کرد.مک برني (1990) موارد استناد را به شرح زير بيان کرده است: • انديشه هاي ديگران که در نوشته‌ي شما استفاده شده اند. • وقتي که افکار وانديشه هاي شما با چارچوب فکري کسان ديگر همخواني دارد با ذکر منبع موارد را نشان دهيد. • زماني که نظريه يا روشي را مورد بحث قرار مي دهيد، منبع آن را ذکر کنيد تا اگر خواننده خواست اطلاعات بيشتري درباره‌ي آن کسب کند، بداند به کجا مراجعه کند.
5)دسته بندی فیش ها (4) شيوه هاي استناد کردن(2) • موارد مختلف استناد: • يک اثر داراي يک مؤلف . دراين صورت نام خانوادگي صاحب اثر و سال انتشار اثر را ذکر کنيد. اگر نام مؤلف بخشي از جمله‌ي متن است، تاريخ اثر به دنبال نام در داخل پرانتز مي آيد.درپژوهش زرين کوب (1368) چنين نتايجي به دست آمد. اگر نام مؤلف بخشي از جمله نيست به اين صورت :درپژوهشي که تازگي منتشر شده است (محمدي،1374) شواهدي به دست آمده است.در محدوده‌ي يک پاراگراف ، پس از يک بار استناد ديگر لازم نيست همراه با نام مؤلف تاريخ انتشار را هم ذکر کنيم :درپژوهشي که اخيرا درباره‌ي زمان واکنش انجام گرفت ،جمشيدي (1374)نشان داد...{پس از چند جمله }جمشيدي همچنين آورده است که ...
