Təsnifatda yeri:

1. 7.5 Kələm bitkisinin bakteriya və virus mənşəli xəstəlikləri • Kələmin damarlı bakteriozu – Xanthomonas campestris • pv. campestris Dowson. Təsnifatda yeri: Qrammənfi aerob çubuqlar və kokklar bölməsi, Pseudomonaceae fəsiləsi, Xanthomonas cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyəmüxtəlifkələmbitkilərininbütüninkişaffazalarındarastgəlinir. Cücərtilərdəxəstəlikazhallardamüşahidəedilir, filqəyarpaqlarınşəffaflaşmasıvəbitkilərinsoluxmasıiləxarakterizələnir. Dahayaşlıyarpaqlardadamarbakteriozusoluxmayasəbəbolur, yarpaqlarınkənarısaralırvəonlardaqaralmışdamartozlarıgörünür. Yarpaqdamarlarınınvəxəstəbitkilərinözəyininkəsiyindənöqtəvəyazolaqşəklindədamaryığımıyaxşıgörünür. Erkənyoluxmazamanıbitkiinkişafdanqalır, başbağlamadan, bəzənbitkitamamiləölür. Lakinəksərhallardabirinciilbitkilərinəbakteriyanınvurduğuzərərəhəmiyyətsizdir. Xəstəliktoxumluqlardadahaşiddətliinkişafedir. Anaclıqbitkilərhəttazəifsirayətlənməzamanıadətənyazaqədərhəyatiliyiniitirir. Sahəyəköçürülmüşanaclıqlarınyarpaq-larınındamarlarıtezlikləqaralır, gövdəinkişafdanqalır, onlarınsəthindətündxətlərgörünür, qınlardamüxtəlifformavəölçülüşəffafqaraparıltılıləkələrmeydanaçıxır. Şiddətlisirayətlənmişqınlardatoxumlarinkişafetmirlər.

6. Yayılması. Xəstəlikdeməkolarki, dünyanınəksərölkələrindəge-nişyayılmışdır. BuxəstəlikilkdəfəSmolenskvəXarkovquber-niyalarındaqeydəalınmış, müəyyənzamankəsiyindəkələm, turp, turpcavəBrassicaceaefəsiləsinədaxilolandigərbitkilərbecərilənərazilərdəyayılmışdır (AxatovA.K., CəlilovF.S. vəbaşqaları, 2002). Ekologiyası. Damarlıbakteriozunkütləviinkişafınavegetasiyadövrüistirütubətlihava, habeləbitkilərinhəşəratlartərəfindənzədələnməsitəsirgöstərir. Buadətəntorpaqrütubətləzənginolduqdabaşverir. 27-300Ctemperturdaxəstəliyinsimptomlarıyoluxmadan 10-12 günsonrabaşverir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Kələminxəstəlikləyoluxmasıvegetasiyadövrübitkininbütüninkişafmərhələlərindəbaşverir, cücərtilər, şitillər, yaşlıbitkiləryoluxurlar. Xəstəliknəticəsindəbaşkələmməhsuluazalır, onunqidalıqkeyfiyyətləriaşağıdüşür. Sirayətlənmişbaşlardaşəkərinmiqdarı 1,5 dəfə, askarbinturşularınınmiqdarı 11-17% sağlamlaranisbətənazdır (Cəlilov, 1999).

8. Kələminseliklibakteriozu – Erwiniacarotovora Holland.pv. carotovora • Bergey et al. Təsnifatdayeri: Qrammənfifakültətivaerobçubuqlarqrupu, Enterobacteriaeaefəsiləsi, Erwiniacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

9. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Ağbaşvəgülkələmbitkilərisirayətlənir. Xəstəlikadətənbaşınvəgülkələmdəbaşcığınəmələgəlməsininbaşlanğıcındameydanaçıxır. Şitilləryoluxanzamanfilqəyarpaqlardavəhəqiqiyarpaqlardayağlıtəhərləkələrəmələgəlir, buisəbitkilərininkişafdanqalmasıvəyatamamiləməhvolmasıilənəticələnir. • Başlarbağlanarkənətrafyarpaqlarqonurlaşır, rütubətlihavadaonlarseliklənirvəçürüyürlər, bununlaəlaqədarxəstəliyibəzənyaşçürüməadlandırırlar. Quruhavadayarpaqların yoluxmuş hissələri quruyur, nazilir və şəffaf görünür. Xəstəlik nəticəsində çox vaxt başın daxili hissəsi çürüyür, özəklərdə boşluqlar əmələ gəlir. Beləkələmbaşlarıadətənyetişənəqədərözəkdənayrılırvəçoxpisüfinətliiyliolur. • Kələminsaxlanmayaqoyulanbaşhissəsinindaxilihəttazəifyoluxmazamanıyüksəktemperaturdatezvəşiddətliçürüyür, habeləüfunətliiyverir. Saxlanmazamanıyoluxmuşkələmdənxəstəliksağlamlaradakeçir.

11. Yayılması. Xəstəlikhəryerdəyayılmışdır. Bupatogenbütüntə-rəvəzbitkiləriniocümələdənkələmnövlərinisirayətləndirir. Tran-sportlaşmavəsaxlamazamanırejiməəməletmədikdəyoluxmaazmüddətdəböyükpartiyatərəvəzvəkələmnövlərinisirayətləndirir. Ekologiyası. Seliklibakteriozuninkişafıüçünəlverişlitem-peraturşəraiti 20-250Cvəhavanın 50%-liknisbirütubətlidir. Güclüyağmurluillərdəseliklibakteriozuninkişafıyüksəkhəddəçatır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliyinzərərikələmbaşlarınınvaxtındanəvvəlçürüməsi, gülkələmdəbaşcığınseqmentlərəayrıl-masıeləbunundanəticəsindəyarpaqlarınturqoruitirməsivətökülməsiiləxarakterizəolunur. Mübarizətədbirləri. Kələmindamarlıbakteriozundaolduğukimidir.

12. Kələminmozaikası – Cabbage mosaic virus Y.İ.Vlasovun (1973) məlumatlarınaəsasənbuvirusxəstəliyiAzərbaycanda, OrtaAsiyada, Krasnodardiyarındayayılmışdır. Xəstəlikənçoxugülkələmdərastgəlinir. Bununlabərabərvirusağbaşvəyemlikkələmdə, kolrabi, turpvəBrassicaceaefəsiləsinədaxilolandigəralaqlardadamüşahidəedilmişdir. Sirayətlənmişbitkilərinyarpaqlarındaəvvəlcəparıltılıdamarmüşahidəolunur, sonraonunətrafındatündyaşılhaşiyələrəmələgəlir. Yarpaqlarcırtdanformaalabilir. Şiddətliyoluxmuşgülkələmbitkilərininçiçəkdaşıyanlarıadətənformalaşmır. Xəstəliktörədicininvirionlarıspesifikformalı, 50 mm-əyaxındiametrlidir. Xəstəbitkilərinhüceyrələrində Xbədənbirləşmələrinətəsadüfedilir. Virussıxılmışşirədəotaqtemperaturunda 7-14 günsaxlanılır, inaktivasiyatemperaturu 70-750C-dir. Tarlaşəraitindəvirusmənənələrinköməyiiləxüsusiləkələmmənənəsi–Bravicorynebrassicae L. vasitəsiləötürülür.

14. Turpmozaikası –Radisch mosaic virus Dünyanınəksərölkələrindəgenişyayılmışdır. Turpdanəlavədigərxaççiçəklilərfəsiləsinədaxilolanbitkilərdəyoluxur. Sonillərrespublikamızdabudamozaikanövünəturp, turpça, şalğaməkinlərindətəsadüfedilir. Turpdaçoxşəkilliformasıəmələgəlir. Yarpaqlardaxlorotikhəlqələrgörünür, sonratipikmozaikainkişafedir. Yarpaqayəsinindamarlarıdeformasiyayauğrayır, çoxzamanyarpaqqırışıqlıolur. Toxumluqlarxüsusiləgüclüsurətdəyoluxur. Buzamanxəstəbitkilərböyümədənqalır. Yarpaqlarmozaikvədeformasiyalıolur. Damarlardazəifnekrozmüşahidəedilir. Patogen mənənələr (Lipaphis erysimi), uzunburun (Epitrix hertipennis) və şirə vasitəsi ilə ötürülür. Virusun daşıyıcıları bir sıra alaq otları da ola bilir. Mübarizə tədbirləri. Yüksək aqrofon yaradılmalı, alaq otları və sorucu ağız aparatı olan mənənə və digər həşəratlara qarşı müntəzəm mübarizə tədbirləri aparılmalıdır.

16. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm