بهره وري

1. بهره وري دانشگاه‌ آزاد اسلامي واحد كرج دانشكده مديريت و حسابداري اندازه گيري و تحليل

2. رويكردهاي مختلف به اندازه گيري بهره وري بهره وري از سه ديدگاه • اقتصادي، • مهندسي صنايع • و مديريت قابل بحث است كه رويكردهاي مهندسي صنايع و مديريت قدري به هم نزديك بوده اما رويكرد اقتصادي سمت و سويي مجزا از ايندو دارد.

3. رويكرد اقتصادي به بهره وري • رويكرد غالب در ادبيات اقتصادي بهره گيري از دو عامل سرمايه و نيروي كار جهت تأمين وروديهاي فرايند است و به همين علت در اكثر معادلات اقتصادي توليد تابعي از ايندو عامل در نظر گرفته مي شود: Q = f (L,K) L = نيروي انساني (كار)، K = سرمايه ، Q = ميزان توليد • اقتصاد دانان بهره وري عوامل توليد را ميزان تأثير گذاري آنها بر سطح توليد مي دانند. بر اين اساس، بهره وري يك عامل توليد، باميزان تأثيرگذاري افزايش آن بر سطح توليد سنجيده مي شود. بدين ترتيب، بهره وري عوامل توليد را مي توان توليد متوسط يا توليد نهايي آنها دانست. در مورد نيروي كار داريم: = توليد نهايي نيروي كار = توليد متوسط نيروي كار

4. بهره وري با رويكرد اقتصادي • ذكر اين نكته الزامي است كه در ادبيات اقتصادي ،بيشتر كارايي اقتصادي محاسبه و بررسي مي شود تا بهره وري. كارايي اقتصادي عبارتست از نسبت ميزان محصول قابل استفاده به نسبت ميزان منابع توليدي كه براي توليد آن محصول به كار رفته است. • كارايي هر روش توليدي بر حسب ارزش محصول به دست آمده در ازاء ارزش هر واحد از منابع توليد به كار رفته اندازه گيري مي شود. به بيان ساده: • هر قدر ارزش پولي محصول به دست آمده در ازاء يك واحد پول از منبع توليد بيشتر باشد ، كارايي اقتصادي نيز بيشتر خواهد بود.

5. مفهوم كارايي خروجي واقعي خروجي واقعي ورودي واقعي =كارايي = خروجي مورد انتظار خروجي مورد انتظار ورودي واقعي مثال : اگر ميزان توليد يك كارگر 120 قطعه در ساعت و نرخ استاندارد توليد آن 180قطعه در ساعت باشد، كارايي كارگر عبارتست از : گاه كارايي را با ميزان به كار گيري منابع جهت دستيابي به اهداف توسط سازمان و يا با به كار گيري رابطه زير نشان مي دهند: مقدار منابع مورد انتظار براي مصرف =كارايي مقدار منابع واقعا مصرف شده

6. انواع كارايي • كارايي فني • كارايي تخصيصي • كارايي ساختاري • كارايي مقياس

7. انواع كارايي كارايي فني: كارايي فني ميزان توانايي يك بنگاه براي حداكثر سازي ميزان توليد با توجه به منابع و عوامل توليد مشخص شده است. به عبارت ديگر ميزان توانايي تبديل ورودي هايي مانند نيروي انساني، ماشين آلات،و ... به خروجي ها در مقايسه با بهترين عملكرد، توسط کارايي فني سنجيده مي شود. كارايي تخصيصي: اين كارايي بر توليد بهترين تركيب محصولات با استفاده از كم هزينه ترين تركيب ورودي ها دلالت مي كند. پاسخگويي به اين سوال كه : آيا قيمت ورودي هاي مورد استفاده به گونه اي است كه هزينه توليد را حداقل كند؟“ بر عهده اين كارايي مي باشد.

8. انواع كارايي كارايي ساختاري: كارايي ساختاري يك صنعت از متوسط وزني كارايي شركتهاي آن صنعت به دست مي آيد. با استفاده از معيار كارايي ساختاري مي توان صنايع مختلف با محصولات متفاوت را مقايسه كرد. كارايي مقياس: كارايي مقياس يك واحد از نسبت ”كارايي مشاهده شده“ آن واحد به ”كارايي در مقياس بهينه“ به دست مي آيد. هدف اين كارايي توليد در مقياس بهينه مي باشد.

9. دو روش عمده براي اندازه گيري كارايي در اقتصاد پيشنهاد مي شود: • الف. روشهاي پارامتري در اين روش تابع توليد مشخصي با استفاده از روشهاي مختلف آماري و اقتصاد سنجي تخمين زده شده سپس با به كارگيري اين تابع نسبت به تعيين كارايي اقدام مي گردد. • ب. روشهاي غير پارامتري اين روش نيازمند تخمين تابع توليد نمي باشد. تحليل پوشش داده‌ها(DEA) روش غير پارامتري است كه كارآيي نسبي واحد را در مقايسه با يكديگر ارزيابي مي كند. در اين تكنيك نيازي به شناخت شكل تابع توليد نيست و محدوديتي در تعداد ورودي ها و خروجي ها نمي‌باشد

10. شاخص بهره وري • Mali شاخص بهره وري را بدينصورت تعريف مي كند. (Mali,1978) شاخص بهره وري در تعيين تفاوت بين كارايي و بهره وري بايد به نكات زير توجه داشت: 1- كارايي به عنوان معياري بين صفر تا يك و يا بر حسب درصد بين صفر تا صد بيان شده است در حالي كه بهره وري مي تواند بزرگتر از يك باشد. 2- بهره وري در ارتباط با تك تك عوامل مانند بهره وري نيروي انساني يا سرمايه محاسبه شده ولي كارايي به عنوان معياري كلي بايد از تركيب ورودي ها و خروجي حاصل شود.

11. سه روش در محاسبه كارآيي (بهره وري) از ديدگاه اقتصادي • روش تابع اوليه اساس اين روش يك رابط رياضي است كه ستانده را بصورت تابعي از نهاده ها در نظر مي‌گيرد. y = f (x1,x2,…) در اين رابطه y ميزان خروجي محصول و (x1,x2,…) ميزان منابع و عوامل توليد (ورودي ها) را نشان مي دهد. تابع توليد روش ساده اي براي ارتباط ميزان محصول و ميزان منابع به كار رفته مي باشد. اين روش كه به روش (I-O) معروف است، بيشتر براي اندازه گيري بهره وري در سطح اقتصاد ملي يا يك صنعت خاص به كار برده مي شود. اما براي اندازه گيري بهره وري در سطح بنگاه يا موسسات اقتصادي، معمولا از اين روش استفاده نمي شود. در حال حاضر، جدول داده ـ ستانده به عنوان يكي از بنيان هاي تحليل اقتصادي و ابزارهاي مورد استفاده در برنامه ريزي هاي اقتصادي، مورد قبول بسياري از انديشمندان و نظريه پردازان قرار گرفته است. • روش شاخص • روش داده ـ ستاده

12. رويكرد مهندسي صنايع • رويكرد اقتصادي، تنها جنبه اقتصادي و ارزشي سازمان و بنگاه اقتصادي را در نظر مي گيرد. اما در رويكرد مهندسي صنايع، جنبه هاي مختلف مهندسي سازمان و صنعت مورد توجه واقع مي شوند. رويكرد مهندسي، عموماً يك رويكرد تجزيه گرا و جزء نگر در بخشهاي مختلف سازمان است كه با تفكيك اجزا براي هر كدام راه محاسبه اي را پيشنهاد مي كند. در سطح سازماني روش مهندسان شامل بكارگيري روشهاي زير است: • روش بكارگيري منابع، روش سيستم خودكار و هزينه هر داده و روش شاخص. مثال از حوزه هاي تعريف شاخص هاي بهره وري: * مطالعه كار (شامل زمانسنجي و مطالعه روش) * كنترل كيفيت *سيستم نگهداري و تعميرات *سيستم برنامه ريزي توليد * سيستم مديريت جامع مواد * طراحي كارخانه و حمل و نقل ومواد

13. رويكرد مديريت به نظر مي رسد رويكرد مديريت يك رويكرد تركيبي براي بهره گيري از محاسن تمام رويكردهاي ديگر باشد. مديريت با حضور در راس هرم هر سازمان يا بنگاه، وظيفه تركيب بهينه فعاليتهاي سازماني اعم از اقتصادي يا مهندسي را جهت رسيدن به هدف به عهده دارد. بنابراين ، رويكرد مديريت به شرطي كه به نحو مطلوب از محاسن دو رويكرد ديگر بهره برده و از قابليت هاي آنها در جهت پوشش مشكلاتشان استفاده كند مطمئن ترين رويكرد است . • از عمده روشهاي استفاده شده در اين رويكرد مي توان به روش نسبتهاي مالي و روش شاخص اشاره نمود

14. روش نسبتهاي مالي • بطور كلي تحليل مالي در يك شركت يا موسسه عبارت است از فرايند تعريف نقاط قوت و ضعف مالي، توسط برقرار كردن روابط مناسب بين اقلام ترازنامه و صورت حساب سود و زيان. اما لازم به توجه است كه نسبت هاي مالي لزوماً در برگيرنده و رعايت كننده تعريف بهره وري يعني نسبت ستانده به نهاده نيستند بلكه هر نوع رابطه بين اقلام مختلف ترازنامه و حساب سود و زيان را مي توانند شامل شوند

15. روش شاخص • كندال و بوكلند شاخص‌بهره‌وري را اينگونه تعريف كرده‌اند: شاخص عددي، عبارت از مقداري است كه نشان مي‌دهد تغييرات مختلف در زمان يا در فاصله يك افزايش چقدر بوده است. به گونه‌اي كه اين تغييرات افزايشي بطور مستقيم توسط خودشان و مشاهده مستقيم در عمل قابل محاسبه نباشد. مثال: ميزان توليد در ما ه هاي 1 - 5 شاخص توليد حداقل در ما ه هاي 1 - 5

16. انواع شاخصهاي بهره وري از نظر سطح شمول عوامل • شاخصهاي بهره وري جزئيPartial productivity • بهره وري چند عاملMultifactor productivity • بهره وري كل عواملTotal Factors Productivity(TFP) • بهره وري جامع كلComprehensive Total Productivity (CTP)

17. شاخصهاي بهره وري جزئيPartial productivity • بهره وري نسبت بين ستانده و داده يك سيستم توليدي را به صورت كمي توصيف مي كند. هرگاه در نسبت مذكور از بين كليه داده ها و منابع صرفاً رابطه بين ستاده با يكي از منابع و عوامل توليد مورد بررسي قرار گيرد، به شاخص توليد شده، شاخص بهره وري جزئي مي‌گويند • تعداد محصول توليد شده به ازاي هر ساعت كار ماشين (دستگاه) • ارزش محصول توليد شده به ازاي هر ساعت كار ماشين (دستگاه) • بهره وري سرمايه • تعداد يا مقدار محصول توليد شده به ازاي هر ريال سرمايه به كار رفته در توليد • ارزش ريالي محصول فروخته شده به ازاي هر ريال سرمايه بكار رفته. • نسبت گردش انبار. • بهره وري انرژي • مقدار يا تعداد محصول توليدي به ازاي هر واحد معادل بشكه نفت خام مصرفي يا واحد ژول يا (BTO) • ارزش محصول توليد شده به ازاي هزينه انرژي. • تعداد محصول توليدي به ازاي هر كيلو وات ساعت برق مصرفي • بهره وري نيروي كار • تعداد واحد (مقدار) محصول توليدي به ازاي هر نفر ساعت كار. • ارزش افزوده حاصل به ازاي هر نفر ساعت. • ارزش ريالي محصول توليد شده به ازاي ارزش ريالي نيروي كار به كار گرفته. • مقدار كالاي حمل شده به ازاي هر نفر نيروي كار. • بهره وري ماشين آلات

18. بهره وري چند عامل Multifactor productivity بهره وري چند عامل عبارتست از حاصل كسر ارزش محصول كل يا ارزش افزوده بر تعدادي از نهاده ها. بهره وري چند عامل در واقع تركيبي از چند بهره وري جزئي است بدين معني كه خروجي محاسبه شده بر مجموع تعدادي از وروديهاي مورد نظر تقسيم مي شود. اين شاخص هنگامي مورد استفاده قرار مي گيرد كه محاسبه تمام وروديها براي سازمان ممكن نباشد بنابراين براي سهولت در اجرا و ساده سازي مفاهيم بهره وري، به چند عامل اكتفا مي شود.

19. بهره وري كل عواملTotal Factors Productivity (TFP) • . بهره وري كل عوامل توليد در واقع نوع خاصي از بهره وري چند عامل است كه در آن عوامل نيروي كار و سرمايه مد نظر قرار مي گيرند. اين نوع شاخص از اين جهت به صورت يك دسته شاخص مجزا آورده مي شود كه بهره وري را از ديدگاه اقتصادي مورد بررسي قرار مي دهد. در ادبيات اقتصادي ميزان توليد تابعي از نيروي كار و سرمايه محسوب مي شود.شاخص بهره وري كل عوامل از فرمول زير بدست مي آيد: VA: ارزش افزوده توليد شده (مجموع ارزش خالص توليد كالاها و خدمات در طول يكسال مالي) L . تعداد نيروي كار k. سرمايه به كار رفته w. سطح دستمزد r. بهره سرمايه البته بايد توجه داشت كه اين شاخص در برخي از محصولات كه بخش بسيار بزرگ هزينه هاي توليد را هزينه هاي غير از اين دو عامل تشكيل مي دهند، (مثلاً مواد) كاربرد چنداني ندارد. بطور مثال در توليد كالاهايي چون تلويزيون، ويدئو و كامپيوتر كه %65 از هزينه توليد را مواد اوليه تشكيل مي دهد. شاخص بهره وري كل عوامل، معيار مناسبي براي سنجش بهره وي نمي باشد.

20. بهره وري جامع كلComprehensive Total Productivity (CTP) • در شاخص بهره وري كل تمام ستانده ها و نهاده هايي كه ظاهراً در امر توليد دخالت دارند را در نظر گرفتيم. اما عوامل غير ملموس نيز بايد در محاسبه شاخصهاي بهره وري مد نظر قرار گيرند. شاخص بهره وري جامع كل عبارتست از حاصلضرب شاخص بهره وري كل در شاخص عوامل غير قابل لمس. • اين شاخص پچيده ترين معياري است كه مفهوم شاخص بهره وري را وسعت مي بخشد. زيرا در برگيرنده عوامل كيفي در ارتباط با رضايت مصرف كننده است. اما محاسبه آن براي همگان مقدور نيست.

21. مدلهاي بهره وري بر اساس روش شاخص • مدل كندريك ـ كريمر • مدل تيلور ـ‌ ديويس • مدل كرايگ ـ هريس • مدل مركز بهره وري آمريكا • مدل ارزيابي سريع بهره وري

22. مدل كندريك ـ كريمرKendrick – Creamer Model اين مدل شاخصهاي بهره وري را به سه دسته شاخصهاي بهره وري كل، بهره وري عوامل كلي و بهره وري جزئي تقسيم مي كند. ستاندة اندازه گيري شده در دوره‌ي مورد نظر به قيمت هاي دوره پايه نهاده هاي اندازه گيري شده در دوره‌ي مورد نظر به قيمت هاي دوره پايه بهره وري = = بهره‌وري عوامل كلي كالا و خدمات واسطه اي ـ ستانده = ستانده خالص نهاده هاي نيروي كار وسرمايه = نهاده عوامل كلي

23. ستاندة (ناخالص يا خالص) به قيمت هاي دوره پايه نهاده مواد به قيمت هاي دوره پايه مدل كندريك ـ كريمرKendrick – Creamer Model ستاندة (ناخالص يا خالص) به قيمت هاي دوره پايه نهاده نيروي كار به قيمت هاي دوره پايه = بهره وري جزئي نيروي كار ستاندة (ناخالص يا خالص) به قيمت هاي دوره پايه نهاده سرمايه به قيمت هاي دوره پايه بهره وري جزئي سرمايه= = بهره وري جزئي مواد اين دو محقق از اين شاخصها براي اندازه گيري بهره وري در شش بنگاه اقتصادي استفاده كردند. براي دو موسسه از اين موسسات، بهره وري نيروي كار و براي 4 تاي ديگر، معيار بهره وري كل استفاده شد. از نظر آنها به كارگيري اين شاخصها در كنار هم مي تواند اطلاعات بسيار مفيدي را در اختيار تصميم گيرندگان قرار دهد.

24. مدل تيلور ـ‌ ديويس • تيلور و ديويس در سال 1977 يك معيار بهره‌وري عامل كار براي شركت پيشنهاد نمودند: TPF : بهره‌وري كل شركت S : فروش خالص تعديل شده ؛صورت فروش خالص كه با شاخص دورة پايه تعديل شده است. C: مجموع تغييرات موجودي براي مواد خام، كالاهاي ساخته شده MP: كالاهايي كه مي توانند از منابع خريداري شوند ولي در داخل توليد مي شوند. براي مثال، تعميرات و نگهداري داخلي، ماشين آلات و تجهيزات توليد شده در داخل كارخانه و خدمات R&D E: استثنائات:(مواد و خدمات خريداري شده از خارج شركت) + (استهلاك ساحتمانها، ماشين آلات و تجهيزات) + (اجاره‌ها) W: حقوق و دستمزدها B: همه مزايا، مانند اضافه كاري، تعطيلات، بيماريها، بيمه، تسهيم سود، ماليات ضمانت اجتماعي بازنشستگي، پاداش Kw: سرمايه فعال : نقد + اسناد و حساب هاي دريافتني + موجوديها + هزينه‌هاي پيش پرداخت شده Kf: سرمايه ثابت: زمين + ساختمان‌ها + ماشين آلات و تجهيزات Fb: سهم سرمايه گذار df: عامل تعديل قيمت

25. مدل كرايگ ـ هريس • نهاده‌هاي سازمان در اين مدل: • نيروي انساني • سرمايه • مواد • ساير نهاده‌ها ستاده ها سازمان در اين مدل : • محصولات ساخته شده • محصولات نيمه ساخته • سود سهام سرمايه‌گذاري‌ها • سود اوراق بهادار • ساير درآمدها كل ستادة شركت در دورة مورد نظر بر مبناي قيمت‌هاي دورة پايه كل نهاده شركت در دورة مورد نظر بر مبناي قيمت‌هاي دورة پايه = بهره‌وري كل شركت در دورة مورد نظر در صورتي كه انديس «0» معرف دورة پايه باشد، در اين صورت شاخص بهره‌وري كل شركت در دورة مورد نظر (Pt) چنين خواهد شد:

26. مدل كرايگ ـ هريس 1- محصولات ساخته شده: • ستاده هاي سازمان: ارزش محصولات ساخته شده در دورة مورد نظر بر مبناي قيمت هاي دورة پايه = .2-محصولاتنيمه ساخته: ارزش محصولات نيمه ساخته در دورة مورد نظر بر مبناي قيمت‌هاي دورة پايه = 3- سود سهام سرمايه‌گذاريها، سود اوراق بهادار و ساير درآمدها را بر اساس ارزش آنها در دورة پايه، در محاسبات وارد مي نمائيم.

27. مدل كرايگ ـ هريس نهاده‌هاي سازمان: 1- نهادة نيروي انساني ارزش نهاده‌نيروي انساني در دورة مد نظر بر مبناي قيمت هاي دورة پايه = 2- نهادة سرمايه: نهاده سرمايه، شامل تجهيزات، وجوه نقد، اسناد دريافتني، موجوديها و ساير داراييها در گردش است. 3- نهادة مواد ارزش نهاده‌مواد در دورة مد نظر بر مبناي قيمت هاي دورة پايه = 4- ساير نهاده‌ها: اين گروه شامل كلية مواردي مي شود كه در سه نهاده: نيروي كار، سرمايه و مواد، گنجانده نشده باشند. مثال آن تسهيلات انرژي و گرمايش، بيمه، ماليات، تبليغات مواد و ملزومات اداري هستند. هر يك از اين وروديها با ضريب تبديل مناسب دورة پايه، تعديل مي گردند.

28. مدل مركز بهره وري آمريكا American Productivity Center Model (عوال بهبود قيمت ها) × بهره وري = سودآوري • در اينجا نيز نسبت بهره وري نمادي از مقدار منابع مصرف شده براي توليد ستانده بنگاه اقتصادي است. كه بوسيله نسبت مقادير ستانده به نهاده به دست مي آيد. در اين مدل براي بدست آوردن شاخص عملكرد بهره وري، مقادير ستانده و نهاده هاي هر سال در قيمت سال پايه ضرب مي شود و براي حاصل شدن شاخص عملكرد بهبود قيمت، قيمت ها و هزينه ها هر سال در مقاير سال جاري ضريب مي شود • اين مركز معياري را براي بهره وري تعريف مي كند كه به وسيله‌ي آن رابطه ميان سودآوري بنگاه‌هاي اقتصادي، بهره وري و عامل بهبود قيمت ها مشخص مي شود: سودآوري

29. مدل ارزيابي سريع بهره وري Quick Productivity Appraisal Approach (QPA) • اين روش ساده و عملي در مورد بنگاههاي اقتصادي كوچك و متوسط و به وسيله مركز بهبود بهره وري آكادمي توسعه فيليپين ابداع شده است. اين مدل يك رويكرد حسابرسي جامع و فراگير است. در حقيقت اين روش شامل تشخيص و نظارت در مورد برنامه هاي بهبود بهره‌وري كل سازمان است و با ارزيابي سيستماتيك عملكرد سودآوري و بهره وري شركت، نقاط قوت و ضعف سازمان را آشكار مي سازد. اين مدل داراي دو بخش اصلي است. در بخش اول به ارزيابي سطح عملكرد شركت در مقايسه با گذشته اش پرداخته مي‌شود و در بخش دوم به ارزيابي سطح عملكرد شركت در مقايسه با ساير رقبا مبادرت مي شود.

30. انواع شاخصهاي بهره وري از نظر نحوه عملكرد • شاخصهاي وضعيت • شاخصهاي نشان دهنده مشكلات • شاخصهاي پيش بيني • شاخصهاي ارزيابي انتخاب طرحها

31. معيارهاي انتخاب شاخص مناسب بهره وري • شاخصهاي بهره وري بايد تفسير و مفهوم خاصي در رابطه با عملكرد سازماني و يا بخش اقتصادي داشته باشند، در غير اينصورت جمع آوري اطلاعات، محاسبه و ارزيابي و تحليل اين شاخص نمي تواند مبناي ايجاد بهره وري قرار گيرد. • شاخصهاي بهره وري يك سازمان يا بخش اقتصادي بايد بين كليه وروديهاي مهم و قابل توجه و محصولات خروجي رابطه مناسبي برقرار نمايد. • شاخصهاي اندازه گيري بهره وري بايد شامل عوامل و منابع قابل كنترل كه در حيطه مسئوليت مديريت سازمان قرار دارند، بشود. • شاخصهاي بهره وري بايد بتوانند به طور مطلق در يك مقطع زماني خاص و همچنين به شكل روند در طول زمان قابل اندازه گيري باشد. لذا در تعيين شاخصها ميزان دسترسي به اطلاعات و آمار مورد نياز بايد در نظر قرار گيرد تا در اجرا مشكلي بروز نكند.

32. معيارهاي انتخاب شاخص مناسب بهره وري • شاخصهاي بهره وري بايد طوري انتخاب شوند كه امكان محاسبه آنها به سهولت وجود داشته باشد. • در انتخاب شاخصهاي بهره وري بايد به اين نكته توجه شود كه اقلام اطلاعاتي آنها با دقت كافي در دسترس بوده و يا مي تواند تهيه شود. • شاخصهاي بهره وري بايد مبناي محاسباتي مشترك و همخوان با هم داشته باشند. • شاخصهاي بهره وري مختص به زمان خاصي نبوده و بايد در دوره هاي مختلف امكان محاسبه آنها با اعتبار و دقتي مشابه امكان پذير باشد. • لازم است شاخصهاي بهره وري براي كاربران معني دار و ملموس بوده و سازو كارهاي عملي منجر به تغييرات آنها نيز برايشان معلوم باشد. • براي اندازه گيري بهره وري بايد از شاخصهايي استفاده كرد كه ارزش اطلاعاتي آنها از هزينه هاي مترتب بر استحصال آنها بيشتر باشد. • شاخصهاي بهره وري بايد طوري انتخاب شوند كه كيفيت آنها قابل اندازه گيري باشد. • شاخصهاي بهره وري بايد با ساختارهاي متداول و تواناييهاي فكري تناسب داشته باشد و در فرايند تصميم گيري هاي مستقيم قابل تحليل و استفاده باشند. (سايت سازمان ملي بهره وري ايران)[1]

33. فعاليتهاي دانشجويان • جستجوي شاخصهاي بهره وري مربوط به صنايع خاص( مثال شاخصهاي بهره وري مربوط به صنعت پتروشيمي) • مطالعه يك پروژه و يا يك پايان نامه در ارتباط با بهره وري و تهيه يك گزارش حداقل در 8 صفحه ( به نحوي كه گزارش مذكورشامل نكات كليدي و نتايج حاصل از اجرا پروژه باشد.) • مطالعه فصل ششم