Dhi Gurukul | E-Learning Competitive Exams UPSC, GPSC, Banking & SSC

sB{w y™u f~{eh - yuf {tÚk™ (¼k„ 1) „wshkŒ y™u GR rððkË ©e÷tfk{kt 20{ku ƒtÄkhýeÞ ‚wÄkhku r„÷„ex - ƒkÂÕxMŒk™ Mxkxo-y… …h ‚t‚ËeÞ ‚r{rŒ rh…kuxo þki[k÷Þ ‚ðuoûký ► ► ► ► ► ►

yLkw¢{rýfk ykŠxfÕMk f~{eh : yuf {tÚkLk (¼køk-1) ©e÷tfk yLku ¼khík økwshkík yLku G. R. rððkË Economy GDP ‚tfku[™ yuzsMxuz „úku‚ huðuLÞq ‚nfkh fku.yku. xâqƒ NCDC [u™÷ RBI™wt DSGE {kuzu÷ Vâw[h rƒÍ™u‚ „úw… …nu÷ rƒÍ™u‚ rhVku{o yufþ™ Ã÷k™ Mxkxo-y… rð÷uÍ yuLxhr«LÞkuh «ku„úk{ e-NAM Portal 1 to 11 Dhi Gurukul E - LEARNING | PUBLICATION 12 to 23 ‚hkuË-…kuxoT‚ MPLADS Vtz Sharing Economy fkuEh-Syku COVID-19 fkhýu yLÞ hku„ku™e h‚efhý {kxu ‚{MÞk ‚uƒe îkhk {ÂÕxfu… Vtz ‚tƒtÄe rËþk-r™Ëuoþ fu. S. ƒur‚™ COVID-19 y™u ðe{k™k Ëkðk MSME Wãku„ …h ÷kufzkW™™ku «¼kð RL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMx Þwðkn - Þwðk fkiþ÷ …nu÷ LÞq™Œ{ ‚{Úko™ Indian Polity 24 to 33 yÕ…‚tÏÞf ¾kuxk ‚{k[kh hkufðk rËþk-r™Ëuoþ Þk™ku{k{e s™òrŒ

yLkw¢{rýfk {ufuËkŒwt fkðuhe ™Ëe «kusufx - fýkoxf Äkhk‚¼k rðþu»kkrÄfkh™wt WÕ÷t½™ Mxkxo-y… …h ‚t‚ËeÞ ‚r{rŒ rh…kuxo ‚uLxÙ÷ rðMxk …w™:rðfk‚ …rhÞkus™k f]r»k rðÄuÞf - 2020 hnuXký™ku yrÄfkh yk¼k‚e yktËku÷™ ÷kuf yËk÷Œ hküÙeÞ r[rfí‚k ykÞku„ ‚¥kkðkh „ku…™eÞŒk fkÞËku r„÷„ex - ƒkÂÕxMŒk™ hküÙeÞ Œ…k‚ yusL‚e International Relationship Dhi Gurukul E - LEARNING | PUBLICATION 34 to 41 yktŒhhküÙeÞ LÞkÞrðË …rh»kË UNSC{kt ¼khŒ™e SŒ FARA ACT-1938 ®‚„k…wh fLðu™þ™ yku™ {urzÞuþ™ LAC - 5 ‚qºke Þkus™k ¼khŒ …h [e™ îkhk r™„hk™e {kWLx yuðhuMx ™e Ÿ[kE™e …w™:„ý™k SƒqŒe yk[kh ‚trnŒk ƒkuí‚ðk™k{kt nkÚkeyku™k {]íÞw ykhƒ ÷e„ Ônu÷ rs{uõ‚-20 ÂMðÍh÷uLz y™u EU rððkË yk{eor™Þk y™u yÍhƒiÍk™ rððkË Art and Culture 42 to 45 yktÄú«Ëuþ{kt Ëw÷o¼ rþ÷k÷u¾™e þkuÄ 2400 ð»ko sq™e «k[e™ {{e …wÒk…hk ðkÞ÷h rðÿkun-ºkkðýfkuh «‚kË Þkus™k [uLË{t„÷{ ‚kze zuÂMx™uþ™ ™kuÚko- EMx 2020 hku„™ r[ºkf÷k

yLkw¢{rýfk Environment 46 to 51 NDC-TPA ƒkÞku[kh «kusufx „t„k zkuÂÕV™ ‚thûký hküÙeÞ ðkt‚ r{þ™ s¤ðkÞw M{kxo þnuh ykf÷™ {k¤¾wt 2.0 rËÕ÷e - 2041 Ã÷k™ ç÷w ^÷u„ UN îkhk s¤ðkÞw «MŒkð{kt ¼khŒ {kxu sku„ðkE ‚ä™„Z ðLÞSð yÇÞkhý - hksMÚkk™ ¾kuhkf rðÁØ #Äý Science and Technology Dhi Gurukul E - LEARNING | PUBLICATION 52 to 64 M…u‚-yuõ‚™wt «Úk{ ÄúwðeÞ fûkk r{þ™ ‚kih Wòo ‚t[kr÷Œ M«uÞh [LÿÞk™ - 1 ELzMxÙe 4.0 r‚r÷fkur‚‚ hku„ {U„ku ‚ku^xðuh Ëðk {tsqhe fkÞo¢{ xÙkL‚Vux ¼khŒ y™u M¢U{sux ûk{Œk yuLxe ‚uxu÷kEx r{‚kR÷ - DRDO f®÷„k r¢fux £ku„ IMPACT-2020 VkuMVe™ „u‚ ‚kih[¢ - 25 r[rfí‚k W…fhý …kfo DRDO îkhk ABHYAS ™wt ‚V¤ …heûký ðuf‚e™ ðuƒ …kuxo÷ y™u hküÙeÞ Âõ÷r™f÷ hkSMxÙe M¢ƒ xkEV‚ y™u ™k„k÷uLz fkìt„ku Veðh UAE [tÿr{þ™ {kuƒkR÷ õ÷ku™ SATHI

yLkw¢{rýfk scheme 65 to 67 AICTE rðïuïhiÞk ©uü rþûkf …whMfkh - 2020 ‚{Úko Þkus™k COVID-19 y™u W…þk{f ‚t¼k¤ …ku»ký yr¼Þk™ þwr[ Þkus™k-fýkoxf Ëe™ËÞk÷ W…kæÞkÞ „úk{eý fkiþÕÞ Þkus™k ð„kuo {kxu hurzÞku Testometer Dhi Gurukul E - LEARNING | PUBLICATION 68 to 74

Talkative India f~{eh : yuf {tÚkLk (¼køk-1) - ykfkþ {kuËe f~{eh ½kxe su yuf Mk{Þ{kt rðïLkwt Mðøko {kLkðk{kt ykðíkwt níkwt íÞkt ðíko{kLk{kt W¥khÚke ÷ELku Ërûký MkwÄe y÷økkððkËLke hkus Lkðe yktÄe òuðk {¤u Au. su ÞwðkLkkuLkk nkÚk{kt ÃkwMíkf yLku f÷{ nkuðe òuEyu íku nkÚkku{kt ÃkÚÚkh yLku çktËwf Au íÞkt Mkk{u Mkwhûkk çk¤kuLkk nkÚkku{kt Ãku÷ux økLk. rËÕne y{LkLke yÃke÷ fheLku MktrÄ fhðk {ktøku Au íÞkt çkwræÄSðe MktðkË yLku f~{ehe ÞwðkLk y÷økkð. fhkuzku YrÃkÞkLke MkkðosrLkf MktÃkr¥k Lk»x ÚkE Au. Mkhuhkþ rËðMkku{kt Mfw÷, fku÷us yLku fkÞko÷Þ çktÄ òuðk {¤u Au. çkÄk fkÞkuo Äe{e økrík{kt [k÷u Au yLku sLk-SðLk yMík ÔÞMík Au Ãký ykx÷k ð»kkuo{kt þktrík MÚkkrÃkík ÚkE LkÚke. fkuE Ãký yuf LkkLkku {wÆku f~{eh ½kxe{kt çktËwf yLku çkkYË WXkððk {kxu Ãkwhíkwt Au su ¼÷u fu y{hLkkÚk ©kELk çkkuzo (2008), þkurÃkÞkO çk¤kífkh (2009) fu ÃkAe ykrMkVk çkkLkku (fXwyk huÃk fuMk) nkuÞ. Ëhuf Mk{Þu f~{eh{kt ®nMkk Ëu¾kÞ Au. ½kxeLke ykçkkunðk yux÷e yhksf ÚkE [qfe Au fu Mk{ÂLðík MktMf]ríkLkwt ÃkíkLk Ëu¾kÞ Au. ßÞkt f~{erhÞkík rðï{kt «ÏÞkík íkÚkk ÃkkrfMíkkLkLkk Ítzk yLku RM÷k{ef MxuxLkk Lkkhk ÷køkðk íku nðu Mkk{kLÞ çkkçkík Au, Ãký Mkðk÷ yu Au fu fk~{eh yk rMÚkrík{kt fE heíku ÃknkU[u Au ? ½kxeLkk y{wf ÷kufku ¼khík suðk ÷kufíkktrºkf Ëuþ Úke y÷øk ÚkELku ÃkkrfMíkkLk suðk yÂMÚkh Ëuþ{kt fu{ sðk {køku Au ? f~{ehe Mk{MÞkLku fÞkhuf fkLkqLke ÔÞðMÚkkLke rLk»V¤íkk, íkku fÞkhuf yktíkrhf MkwhûkkLkku {wÆku, íkku fÞkhuf EM÷k{Lke fèh ðnkçke rð[khÄkhkLkku «MkkhLkwt Ãkrhýk{ {kLkðk{kt ykðu Au, íkku çkwæÄeSðeykuLkku {ík Au fu ÃkkrfMíkkLk îkhk «kÞkuSík ykíktfðkËLkwt Ãkrhýk{ Au. f~{ehLku fÞkhuf LkunÁLke fwxLkeríkf rLk»V¤íkk íkku {nkhkò nrh®MknLke {n¥ðkfktûkkLkwt Ãkrhýk{ {kLkðk{kt ykðu Au. rðîkLkkuLkku yuf {ík rçkúxLkLke hksLkeríkLku Ãký ykLkwt fkhý {kLku Au. yk{, f~{eh Mk{MÞkLku Ëu¾kðkLkk LksheÞk y÷øk y÷øk Au Ãký Mk{kÄkLkLkku fkuE hMíkku LkÚke. yks fkhý Au fu f~{eh yksu Ãký ¼khík-ÃkkrfMíkkLke hksLkiríkf {níðkfktûkkLkwt MÚk¤ çkLku÷wt Au. f~{ehLke çkhçkkËe{kt ßÞkt ¼khík - ÃkkrfMíkkLkLkk «kuõMke ðkuhLkk yusLzkLke {wÏÞ ¼qr{fk çkíkkðu Articals September 2020 Edition Talkative India | 1

Talkative India Au íÞkt ÃkkrfMíkkLk îkhk ¼khíkLke çk¤sçkheLkwt yrÄøkúný yLku ¢wh þkMkLkLku {wÏÞ fkhý {kLku Au. Ãký çkÄk s fkhýku{kt MkkiÚke {n¥ðÃkqýo «&™ Au fu f~{ehLke ykðk{Lkwt þwt ? f~{ehLkk Mk{kÄkLk{kt {w¤ f~{ehe þwt rð[khu Au þwt íkuLkwt {qÕÞktfLk Lk Úkðwt òuEyu ? Ãký f~{ehLkku yÚko ¾k÷e f~{eh½kxe Lknª Ãký sB{w, ÷Ëk¾ yLku Ãkkf yrÄf]ík f~{ehLkku ¼køk Ãký Au.  f~{eh Mk{MÞk su ¼khík-ÃkkrfMíkkLk ðå[u rððkrËík s{eLkLkwt fkhý Ëu¾kÞ Au Ãký {nkhks nrh®MknLke {níðkfktûkkyku, ykí{rLkýoÞLkk yrÄfkhLkwt nLkLk, ÃkkrfMíkkLkLke fÃkxLkerík, rçkúxLkLkwt »kzÞtºk yLku ¼khíkeÞ LkuíkkykuLke ËwhËtŠþíkkLkku y¼kðLkwt Mkt{ur÷ík MðYÃk Au yux÷u fu fk~{ehLke Mk{MÞk yksLke Lknª Ãký ¼khíkLke ykÍkËe yLku rð¼ksLk{kt Au. 1947 Ãknu÷k f~{eh yuf Mðíktºk rhÞkMkík níke. suLkk Ãkh zkuøkhk hksÃkqík hkò nrh®MknLkwt þkMkLk níkwt Ãký hûkk, ËwhMkt[kh yLku rðËuþ Lkerík rçkúrxþ MkhfkhLkk nkÚk{kt níke. yk ûkuºkLke çknw{íke {wrM÷{ níke yLku þkMkf rnLËw níkk. {kWLxçkuxLk ÞkusLkkLkk ytíkøkoík ßÞkhu ¼khíkLkwt rð¼ksLk ÚkÞwt íkku Ëuþe hsðkzkLku ykí{rLkýoÞLkku yrÄfkh níkku fu ÃkkuíkkLke EåAkÚke íku ¼khík fu ÃkkrfMíkkLk{kt òuzkÞ yÚkðk Mðíktºk hnu. yks fkhý fk~{eh Mk{MÞkLke þYykík Au. f~{ehLkwt ûkuºkV¤ h,hh,h36 ðøko rf.{e. Au. yLku f~{ehykuLke {kuxe MktÏÞk rLkðkMk fhu Au. f~{ehLkku ÃkkuíkkLkku fkuE Wãkuøk Lk níkku Ãký íkuLke MkwtËhíkk, Vq÷kuLke ½kxe, çkhV ZtfkÞu÷ku Ãknkz yLku V¤kuLkk çkkøk-çkøke[k rðËuþe «ðkMkeyku {kxu ykf»koýLkwt fuLÿ níkwt. f]r»k Mkk{kLÞ níke Ãký fuMkhLkwt WíÃkkËLk yÔÔ÷ níkwt. {nkhkò nrh®Mkn f~{ehLku Mðíktºk Ëuþ çkLkkððkLkku rð[kh hk¾íkk níkk yLku ÃkqðoLkwt ÂMðxTÍ÷uoLz çkLkkððk {køkíkk níkk. yks fkhýkuÚke 1Ãk ykuøkMx 1947 MkwÄe f~{eh ¼khík-ÃkkrfMíkkLk{kt Mkt{ur÷ík Lkk ÚkÞwt yLku ÞÚkkÂMÚkrík (Stand Still Agreement) fhkhLke ¼÷k{ý fhe. suLkk ytíkøkoík ÔÞÂõíkyku íkÚkk ykð~Þf ðMíkwykuLku Mke{kLke ykh-Ãkkh {kuf÷e þfkíkwt níkwt. ÃkkrfMíkkLku yk fhkh fhe ÷eÄku Ãký ¼khíku hkn Ëu¾ðkLkwt ÃkMktË fÞwO. MkÃxuBçkh MkwÄe{kt ÃkkrfMíkkLkLkk MktçktÄ f~{ehÚke ¾hkçk ÚkÞk fkhý fu ÃkkrfMíkkLku ÷køkíkwt níkwt fu, fk~{ehLkk rnLËw þkMkf ¼khík íkhV ð¤e sþu íkuÚke íkuLku sYrhÞkíkLke ðMíkwyku hkufeLku f~{eh Ãkh Ëçkký W¼wt fÞwO. òufu MkhËkh Ãkxu÷Lku f~{ehLkk ÃkkrfMíkkLk{kt sðkÚke fkuE rðhkuÄ Lk níkku Ãký sqLkkøkZLkk {wÆk Ãkh ÃkkrfMíkkLkLkk »kzÞtºku MkhËkhLkku r{òs çkË÷e LkkÏÞku íku{ Aíkkt ¼khíku f~{ehLku ÃkkuíkkLkk{kt rð÷Þ fhðkLke fkuE Ãknu÷ Lkk fhe. ðkEMkhkuÞyu f~{ehLke heÞkMkíkLku MkwhûkkLkk nuíkwÚke fkuE Ãký yuf{kt rð÷Þ ÚkðkLke Mk÷kn ykÃke [qõÞk níkk Ãký {nkhkòyu rsÆLkk Akuze. ðkMíkð{kt, {nkhksLkku rLkýoÞ ÔÞÂõíkøkík {n¥ðkfktûkkyku yLku ¼kðLkkykuÚke «urhík níkku su íkfoþÂõíkLkk ykÄkh Ãkh Mkk[ku Lknkuíkku Wíkhíkku. íku MkktMf]ríkf rðhkMkík, f]r»k, çktËhøkkn, Wãkuøk yLku sLk¼kðLkkLku LkshytËks fheLku s{eLkÚke çktÄkÞu÷e rhÞkMkíkLku Mðíktºk çkLkkððk {køkíkk níkk. yks fkhýkuÚke rLkýoÞ ÷uðk{kt su rð÷tçk ÚkÞku íkuLku ÃkkrfMíkkLkLku f~{ehLkku fçkòu fhðkLkku yrÄfkh ykÃÞku yLku ynªÞkÚke sL{ ÚkkÞ Au f~{eh Mk{MÞkLkk çkeò hkuÃkýLke. yuðwt LkÚke fu rðï{kt s{eLkÚke çktÄkÞu÷k hkßÞLkwt yÂMíkíð Lk níkwt. 1947{kt h3 Ëuþ níkk yLku ðíko{kLk{kt 41 Ëuþ Au Ãký f~{eh yuf ykí{rLk¼oh rhÞkMkík Lkníke su íkuLke MkkiÚke {kuxe Mk{MÞk níke. MkkÚku s f~{ehLke Mkk{kLÞ rMÚkrík yLku MkktMf]ríkf rðhkMkík ½ýe rðrþ»x níke íkuÚke íkuLkwt ¼khík fu ÃkkrfMíkkLk{kt {u¤ðwt ½ýwt sYhe níkwt. yks çkkçkíkLku Mk{sðkÚke {nkhkò nrh®Mkn [qfe økÞk yLku yks f~{eh Mk{MÞk rÔkïLke Mkk{u Au. ÃkkrfMíkkLkLkk {wsçk f~{eh Ãkh yuLkku yrÄfkh Au fkhý fu {wrM÷{ çknw{íke, ÿehk»xÙ rMkæÄktík, ¼kiøkkur÷f LkSfíkk, ÃkkrfMíkkLkLke ºký {n¥ðÃkqýo LkËeyku (rMktÄw, su÷{, r[Lkkçk) Lkku WÆøk{ †kuík f~{eh{kt nkuðwt, f~{ehLke ÃkkrfMíkkLk Ãkh ykŠÚkf rLk¼ohíkk íkÚkk ykLke Mke{kyku ¼khík fhíkkt ÃkkrfMíkkLk MkkÚku ðÄkhu nkuðe suðk fkhýku Au òu fu yk çkÄk íkfo Ãkqhíkk ykÍkËeLkk Mk{ÞLke ÂMÚkrík September 2020 Edition Articals 2 | Talkative India

Talkative India LkÚke. ¼khík fÞkhuÞ Ãký rîhk»xÙLkk rMkæÄktíkLkku Mðefkh LkÚke fÞkuo MkkÚku s ¼khíku Ä{oLku Ãký fÞkhuÞ hkßÞLkku ykÄkh LkÚke {kLÞku. ¼khíkeÞ Lkuíkkykuyu ËuþLkk rð¼ksLk ®nMkkÚke çk[ðk {kxu MðefkÞko níkk Lkk fu Ä{oLkk ykÄkh Ãkh. rð¼ksLk ÃkAe Ãký ÃkkrfMíkkLkÚke ðÄkhu {wMk÷{kLk ¼khík{kt níkk suÚke {wrM÷{ çknw MktÏÞkLkku íkfo fk~{eh {kxu ykÄkh LkÚke. ÃkkrfMíkkLk{kt sðk ðk¤e ºký LkËeykuLkk Mºkkuík f~{eh{kt nkuðk yu íkfo Ãký yMðefkhkÞ Au fkhý fu ËuþLke Mke{kyku õÞkhuÞ Ãký LkËeykuLkk ykÄkh Ãkh Lk¬e Úkíke LkÚke. ºký LkËeyku{kt Ãký ¾k÷e su÷{ fk~{ehÚke Lkef¤u Au ßÞkhu rMktÄw yLku Mkík÷s ríkçkuxÚke Lkef¤u Au. ßÞkt MkwÄe ykŠÚkf rLk¼ohíkkLke ðkík Au íkku ÃkkrfMíkkLk fhíkk f~{eh yLku ¼khíkLke ykŠÚkf rLk¼ohíkk ÃkhMÃkh ðÄkhu hne Au yLku rðïLkk çkÄk Ëuþku yufçkeò Ãkh rLk¼oh Au su ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzkðkLkku íkfo yMðefkhu Au. ÃkkrfMíkkLkLku f~{ehLkku fçkòu fhðk {kxu hh-ykufxkuçkh-1947Lkk hkus nw{÷ku fhe ËeÄku. fçkkÞ÷eykuLkk ðuþ{kt ÃkkrfMíkkLkLke MkuLkkyu ÷qtx-Vkx, ®nMkk yLku çk¤kífkh suðe ¾kLkk¾hkçke fhe suLkkÚke ½kxe{kt ÃkkrfMíkkLkLkk «rík yýøk{ku W¼ku ÚkÞku. ykðe ÃkrhÂMÚkrík{kt hkò yLku «òyu ¼khíkÚke {ËË {ktøke yLku ¼khíkLke MkkÚku hnuðkLkwt yLku ¼rð»Þ{kt òuzkðkLke EåAk ònuh fhe. yk{ fkuE fkhý LkÚke fu ÃkkrfMíkkLk ÃkkuíkkLkku Ëkðku ònuh fhu Ãký ÃkkuíkkLke Ëw»xíkkLkk fkhýu íkuLku f~{eh {wÆk Ãkh 196Ãk yLku 1999 suðk ÞwØku ÷zâk yLku nkhLkku Mkk{Lkku fÞkuo. ðkMíkð{kt Ëu¾ðk sEyu íkku f~{eh Mk{MÞkLkku {q¤ sLkf ÃkkrfMíkkLk Au yLku yksu Ãký f~{eh ÞwðkLkkuLkk nkÚk{kt su ÃkÚÚkh Au íku ÃkkrfMíkkLkLkk LkkÃkkf rð[kYtLkwt s fkhý Au yuf ÷ktçkk Mk{ÞÚke ÃkkrfMíkkLk{kt rð[kh [k÷u Au fu ‘nMkfu r÷Þk ni ÃkkrfMíkkLk, ÷z fu ÷Uøku rnLËwMíkkLk....’ yk rð[khLke Ãkqýkonqrík {kxu {wrM÷{ fku{Lkk økheçk yLku ÷k[kh ÞwðkLkkuLku RM÷k{ yLku sunkËLkk çknkLku yktíkfðkËe çkLkkððkLkwt fk{ ÚkkÞ Au su ÃkkuíkkLke ykŠÚkf Mkwhûkk EåAu Au. òufu f~{eh Mk{MÞkLku rçkúxLkLkwt »kzÞtºk yLku ¼khíkeÞ LkuíkkykuLke yk ËqhËŠþíkkLkwt Ãkrhýk{ Ãký {kLkðk{kt ykðu Au. sLkh÷ {krLkf þkuLke zkÞhe yLku fuçkuÕMk Lkk{Lkk ËMíkkðusÚke òýðk {¤u Au fu rçkúxuLk Lkníkwt EåAíkwt fu Ãkqýo sB{w-f~{eh ¼khíkLkk nkÚk{kt òÞ. ÷tzLk{kt rðîkLkkuLke Äkhýk níke fu òu ÃkkrfMíkkLkÚke òuzkÞu÷ku ûkuºk ¼khík{kt sþu íkku ÃkkrfMíkkLkLkwt yÂMíkíð Mk{kó ÚkE sþu. ËMíkkðuòu «{kýu ðkEMkhkuÞ {kWLxçkuxLk yLku [eV ykuV yk{eo MxkV sLkh÷ hkuÞ çkwþhu ¼khíkLke MkiLÞ fkÞoðkneLkku rðhkuÄ fÞkuo níkku íkÚkk MkhfkhLku ¾kuxe Mk÷kn ykÃkíkk níkk su{k Lkunhw fux÷efðkh VMkkÞk Ãký MkhËkh Ãkxu÷Lkk fzf rLkýoÞLkk fkhýu MkiLÞ fkÞoðkne Mkt¼ð çkLke Ãký íku{ Aíkkt ¼khíkeÞ MkuLkk MktÃkqýo fk~{ehLkku fçkòu Lkk ÷E þfe yLku {kWLx çkuxLku LkunÁLku þktríkðkíkkoLke Mk÷kn ykÃke suLku {kLke ÷uðk{kt ykðe yLku ykøk¤ íku{Lke Mk÷kn Ãkh yk Mk{MÞkLku Mk{kÄkLk {kxu òLÞwykhe 1948{kt ÞwyuLkyku{kt ÷E sðk{kt ykÔÞku su ¼khíkLke Ãknkz sux÷e {kuxe ¼q÷ níke. rçkúrxþ Mkhfkh Ãký Lk níke EåAíke fu f~{ehLkku rð÷Þ ¼khík{kt ÚkkÞ fkhý fu òu f~{ehLkku ¼khíkLkku ytøk çkLku íkku ÞwyuMkyuMkykhÚke ¼khíkLke ¼qøkku¤ LkSf ÚkE sþu yLku ÞwyuMkyuMkykhLku ¼khík Mkrník Ërûký yurþÞk{kt MkkBÞðkËe rð[khÄkhkLkk «Mkkh{kt {ËË {¤þu. yk s fkhýÚke rçkúrxþ Mkhfkhu ÃkkrfMíkkLkLku Mkþõík fheLku ÞwyuMkyuMkykhLku hkufðkLkku «ÞíLk fÞkuo. rðîkLkkuLkku yuf {ík {kLku Au fu f~{eh Mk{MÞk Ãktrzík LkunÁ yLku «Úk{ ÃktÂõíkLkk LkuíkkykuLke xqtfe hksLkiríkf ËqhËŠþíkkLkwt fkhý níkwt. Lkunhw f~{ehLkk {wÆk Ãkh MkhËkh Ãkxu÷, rð.Ãke. {uLkLk yLku furçkLkuxLke søÞkyu {kWLx çkuxLkLku ðÄkhu {n¥ð ykÃkíkk níkk. Lkunhw îkhk f~{eh{kt MkiLÞ fkÞoðkne Ãkh Lkkhksøke, {kWLx çkuxLkLke Mk÷kn Ãkh Ãkqýo f~{ehÚke ÃkkrfMíkkLkykuLku çknkh Lkk fhðk yLku ÃkkA¤Úke íkuLku ÞwyuLkyku{kt ÷E sðwt. yk {wÆku ÞwyuLkyku{kt sðkÚke yktíkhhk»xÙeÞ rð»kÞ çkLke økÞku su LkunhwLke fqxLkiríkf rLk»V¤íkk Au ykLkk rMkðkÞ íku ÃkkuíkkLkk r{ºk þu¾ yçËwÕ÷kLku Ãký Mk{sðk{kt rLk»V¤ økÞk. su ÃkkA¤Úke f~{eh{kt çkkøke Lkuíkk çkLke økÞk yLku f~{eh yLku ¼khíkLke y÷øk y÷øk ÔÞkÏÞk fhe yLku rðï{kt ¼khíkLku rnLËw hk»xÙ íkhefu Mkk{u {qõÞwt. Articals September 2020 Edition Talkative India | 3

Talkative India yk çkÄk fkhýku rMkðkÞ Ãký sLk{ík MktøkúnLke Mðef]rík, ykŠxf÷ - 370, ykŠxf÷ - 3Ãkyu f~{ehLku ¼khík{kt Ãkqýo rð÷ÞLkk {køkoLku çkkÄf Mkkrçkík fhu Au. ðkMíkð{kt Lkunhw, ~Þk{k«MkkË {w¾So fu þu¾ yçËwÕ÷kLke yËqhËŠþíkkLkku ¾k÷e rð»kÞ LkÚke Ãký ¼khíkeÞ Lkuík]íð Ãký nt{uþk fkuE rLkýoÞ Lkk ÷E þõÞwt su 196Ãk ÃkAeLkku íkkMftË fhkh nkuÞ fu 1971 ÃkAeLkku rMk{÷k fhkh nkuÞ. fqxLkerík{kt ÃkkrfMíkkLk MkkÚku nt{uþk ÃkhkSík ÚkÞwt. Ëhuf yktíkhhk»xÙeÞ {t[ Ãkh sux÷e «{w¾íkkÚke f~{ehLkku {wÆku ÃkkrfMíkkLku WXkÔÞku Au íkux÷wt ¼khík LkÚke WXkðe þõÞwt yLku yks fkhý Au fu ¼khík yks rËLk MkwÄe Ëçkký MknLk fhu Au.  Ãknu÷k f~{eh Mk{MÞkLkk {q¤{kt ¾k÷e ÃkkrfMíkkLkLke Ãk[kððkLke Lkerík níke Ãký f~{ehe ÷kufku{kt íkuLkwtt fkuE Mk{ÚkoLk Lkníkwt Ãký nðu, yk MðYÃk{kt Úkkuzku çkË÷kð ykÔÞku Au. ykLkwt fkhý ¼khíkÚke ºký-ºký ÞwØku{kt nkÞko ÃkAe ÃkkrfMíkkLk îkhk f~{eh{kt ykíktfðkËLkk {kæÞ{Úke Ãkhkuûk ÞwØLke ÷ktçkk Mk{ÞLke hýLkeríkLkwt Mkt[k÷Lk ÚkÞwt. ÃkkrfMíkkLku ¼khík îkhk çkktø÷kËuþLku Mðíktºk fÞko ÃkAe f~{eh{kt MkwrLkÞkursík rð¼ksLkfkhe hýLkeríkLkku «ÞíLk þY fÞkuo su{kt 1987{kt ÚkÞu÷e f~{eh [qtxýe{kt ÔÞkÃkf ÄktÄ÷e ÃkAe íkuLku yðMkh {éÞku. yk [qtxýe{kt MkiÞË y÷e þkn røk÷kLke, yçËw÷ økLke ÷kuLk, MkiÞË y÷kWÆeLk suðk LkuíkkykuLke nkh ÚkE. su ÃkkA¤ síkkt nwŠhÞík fkuLVhLMk, JKLF fu rnÍçkw÷ {wÍkrnÆeLk suðk y÷økkððkËe MktøkXLkkuLkk rÃkíkk çkLÞk. yk MktøkXLkkuLku ÃkkrfMíkkLkLkwt Mk{ÚkoLk {éÞwt yLku f~{eh{kt y÷økkððkËLke MkkÚku ykíktfðkËu sL{ ÷eÄku. suLku çkÒku íkhVLkk f~{ehLku ¼uøkk fhíkk ykÍkË f~{ehLke {ktøk fhe su hÃk ð»kkuo{kt çkË÷kíkk f~{ehLku ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzðk MkwÄe ÃkrhðŠíkík ÚkÞwt. ykíktfðkËu yk Mk{Þ{kt f~{eh Ãktrzíkku yLku þe¾kuLke níÞk þY suLkkÚke ®nMkk yLku yhksfíkk ðå[u ¼khík Mkhfkhu 1990{kt Mkþ† çk¤ rðþu»kkrÄfkh yrÄrLkÞ{ (AFSPA)Lku ÷køkw fÞkuo. yk{ Ëu¾ðk sEyu íkku Ãk0Lkk Mk{Þ{kt f~{eheykuLke {ktøk MðkÞík¥kk níke su 90Lkk Mk{Þ{kt y÷økkððkË yLku ykíktfðkË MkkÚku ykÍkËe{kt Ãký Ãkrhðoríkík ÚkE Ãký nðu íku ÃkkrfMíkkLk{kt rð÷Þ ÚkðkLke {ktøk MkkÚku W¼e Au. yks ðíko{kLkLke fk~{eh Mk{MÞk Au. Ãký yk hÃk ð»kkuo{kt yuðk þwt fkhý hÌkk Au fu Ëh 6 {rnLkk{kt f~{eh{kt yhksfíkk yLku yÔÞðMÚkk W¼e ÚkkÞ Au ?      fk~{ehÚke íkkŠff yLku ði¿kkrLkf Ãkqýo MktðkËLkku y¼kð. þYykíkÚke ½kxe{kt ÷kufkuLku yrðïkMk níkku fu çknw{íke ÷½w{íkeLke MðkÞ¥kkLku Lknª Mðefkhu. ¼khík Mkhfkhu Mðefkhe ¾he Ãký ÷køkw fhðk{kt nt{uþk f[kþ fhe. su{kt 19Ãk3{kt þu¾ yçËwÕ÷kLke ÄhÃkfz yLku íku{Lku Lksh fuË fhðk MkkÚku s 1987{kt rðÄkLkMk¼kLke [qtxýe{kt ÄktÄ÷e fheLku MÚkkÞe heíku ½kxeLku ¼khíkLke rðÁØ ÷E sðkLkwt fkÞo fÞwO. f~{ehLke MkkÚku rðïkMk W¼ku fhðkLke søÞkyu MkiLÞ çk¤Lke rLk{ýqtfu Mk{kÄkLkLku Mk{kó fhe ËeÄwt. ¼khík{kt ÷kufkuLku f~{ehLkwt Mk{kÄkLk MkiLÞ ÷køku Au Ãký fkuE hksLkiríkf Mk{MÞkLkwt Mk{kÄkLk çktËwfÚke Lkk ÚkE þfu.      ÃkÚÚkhLke søÞkyu Ãku÷ux økLkÚke sðkçk ykÃkðku íku sLkr«Þ MkhfkhLkwt ÷ûký Lkk nkuE þfu. MktðkËLku MÚkkrÃkík fhðkLke søÞkyu f~{eh Ãkh nt{uþk þtfk fhðk{kt ykðe suLku yrðïkMk MÚkkrÃkík fÞkuo. ÃkkrfMíkkLku f~{eh{kt yhksfíkk Vu÷kððk{kt fkuE fMkh LkÚke Akuze Ãký f~{ehLke Ëhuf Mk{MÞkLkwt fkhý ¾k÷e ÃkkrfMíkkLk LkÚke fÞktf ¼khíkLkk ÷kufku Ãký Au. þwt f~{eh MkwtËh ðkËeyku, Ãknkzku yLku Vq÷ku {kxu ¼khíkLkwt ¼køk nkuðku òuEyu ? þwt f~{eh yuf ûkuºk yLku s{eLkLkk xwfzk íkhefu òuEyu Au ? f~{ehLke MkkÚku f~{ehLkk ÷kufkuLke ¼khík{kt fkuE søÞk LkÚke ? yk Mkðk÷ku Ãkh rð[khku yLku {tÚkLk fhðwt sYhe Au yLku rðïkMk W¼ku fheLku rË÷ SíkðkLkku «ÞíLk Úkðku òuEyu. rË÷eÃk Ãkzøkktðfh Mkr{ríkLkk ykÄkh Ãkh su Mkr{ríkLke h[Lkk ÚkE Au íkuLke ¼÷k{ýkuLku Ãkqhe heíku y{÷{kt ÷kððwt íku s ½kxe{kt þktrík yLku Mk{]ØLkku Lkðku yæÞkÞ Au. ðíko{kLk{kt f~{eh Mk{MÞkLkwt MðYÃk AFSPA suðk fkLkqLkÚke ½kxe{kt MkirLkfkuLku rðþu»k yrÄfkh {éÞk suLku yktíkfðkËLku Mk{kó fhðk{kt yLku f~{ehLku rLkÞtrºkík fhðk{kt ÃkkuíkkLke {n¥ðÃkqýo ¼qr{fk ¼sðe Ãký íkuLke ykz yMkh yu níke fu 90Lkk ËkÞfk{kt su ÃkuZe sL{e íkuLku þnuh, September 2020 Edition Articals 4 | Talkative India

Talkative India øk÷eyku yLku ûkuºkku{kt Mkwhûkk çk¤kuLke nkshe òuE yLku çkkuBçk, çkkYË yLku çktËqfu MktÃkqýo ÃkuZeLke {kLkrMkfíkkLku yktíkrfík fhe Lkk¾e. Mkíkík ÃkuZeLku Mkwhûkk, rLkÞtºký{k Sððwt Ãkzu íkku íku rðÿkune çkLku Au yLku Mkwhûkk{kt íku{Lku yMkwhûkk {nuMkqMk ÚkkÞ Au. yks fkhý Au fu 90Lkk Ëþf{kt sL{u÷e ÃkuZe yksu MkuLkkLke Mkk{u nkÚkku{kt ÃkÚÚkh ÷ELku W¼e Au. ðirïf Míkh Ãkh EM÷k{Lke ðknçke, Mk÷kVe suðe fèh rð[kh ÄkhkLkku ðÄíkku «¼kð suLku ¾kËe Ëuþku{kt ÃkuxÙkuzku÷hLku rðï{kt sunkÆe hksLkiríkf {n¥ðkfktûkkLkk Vt®zøkLkwt fkhý çkLkkÔÞwt yLku {æÞÃkqðo, Ãkrù{ yurþÞkÚke hkßÞ «kÞkursík yktíkfðkËLku þY fhu. ÃkuxÙkuzku÷hLkk YÃk{kt ykðu÷k yk s YrÃkÞk çkuhkusøkkh f~{ehe ÞwðfkuLkk nkÚk{kt ÷uÃkxkuÃk yLku ÃkuLkLke søÞkyu ÃkÚÚkh ykÃku Au. ¼khíkeÞ çktÄkhýLke Äkhk 370 su f~{ehLku rðþu»k hkßÞLkku Ëhßòu ykÃku Au yLku MðkÞ¥kíkkÚke òuzkÞu÷ Au íku ¼khíkLke MkkÚku f~{ehLkk òuzký{kt {wÏÞ yðhkuÄ Au. òufu f~{eh 370Lku ÃkkuíkkLkku yrÄfkh {kLku Au yLku íkuLkk yÂMíkíð MkkÚku òuzu Au. Mðíktºkíkk ÃkAe sB{w-f~{ehLkku rð÷Þ sYhe níkku yLku íku s fkhýkuÚke ¼khíku þu¾ yçËwÕ÷kLke ðkíkLku {kLkeLku f~{ehLku rðþu»k hkßÞLkku Ëhßòu ykÃÞku su 370 Au yLku íkuLkk çkË÷k{kt f~{ehLkk çktÄkhýLkk «Úk{ yLkwåAuË{kt yu LkkUÄðk{kt ykÔÞwt fu ‘‘f~{eh ¼khíkLkku yr¼Òk ytøk Au yLku fkuE Ãký ÂMÚkrík{kt íku ¼khíkÚke y÷øk Lknª ÚkkÞ.’’ Ãký íkwr»xfhýLke hksLkeríkyu f~{ehLku y÷øk fhe LkkÏÞwt. ðíko{kLk Mk{Þ{kt nwŠhÞík Lkuíkkyku îkhk {kLkðkrÄfkhLkku {wÆku WXkððk{kt ykðu Au suLkkÚke f~{ehe sLkíkk{kt ¼khíkLkk «íÞu hku»k W¼ku ÚkkÞ Au. ßÞkhu fu f~{eh{kt Mkwhûkkçk¤kuLku AFSPALke Mkwhûkk «ËkLk Au yLku yktíkfðkË Lkçk¤ku Ãkzu Au Ãký {wêe¼h ÷kufku {kLkðkrÄfkhLke ykz{kt ¼khík MkhfkhLkku Ëw»«[kh fhu Au yLku f~{eh MkkÚku MktðkË{kt çkkÄk WíÃkÒk fhu Au. rðï{t[ Ãkh ÃkkrfMíkkLk yLku y÷økkððkËe Lkuíkk yk «&™ku W¼k fheLku «ËŠþík fhu Au fu ¼khíku yðiÄ fçkòu fhu÷ Au su ÞkuøÞ LkÚke. rLk»f»ko : f~{ehLke sLkíkk MkkÚku MktðkË ðÄkhðkLke sYh Au Ãký íkuLke þíko f~{ehLke ykÍkËe Lkk nkuðe òuEyu. f~{ehLkk {wêe¼h ÷kufku f~{ehLkk ¼rð»ÞLku Lk¬e Lknª fhe þfu yLku ¼khík MkhfkhLkk fkLkqLk Mkðkuoå[ yLku MkðkuoÃkrh Au íku{ Aíkkt ¼khík Mkhfkhu Mk{sðwt òuEyu fu sLkíkk Ãkh Ãku÷uxøkLkÚke nw{÷ku fheLku yk¢kuþ yLku yrðïkMk ykuAwt Lkk fhe þfkÞ. MktÃkqýo ¼khík{kt yktËku÷Lk ÚkkÞ Au íÞkt Ãku÷uxLkku «Þkuøk LkÚke íkku ÃkAe f~{eh Ãkh fu{ ?                      AFSPA fkLkqLkLke Ãký Mk{Þktíkhu Mk{eûkk fhðe sYhe Au yLku ÃkkÞ÷kux «kusufx íkhefu þktík ûkuºk{kt íkuLku nxkððkLke òuðwt òuEyu suLkkÚke Mkk[k Ãkrhýk{ MkwÄe ÃknkU[e þfkÞ Au. fk~{ehLkk Mkk{kLÞ ÷kufkuÚke, nwŠhÞík Lkuíkk yLku y÷økkððkËeÚke MktðkË MÚkkrÃkík fhðku sYhe Au íkÚkk {wVíke {kunt{Ë MkEËLkk ‘rn®÷øk x[’ rð[khLkk ytíkøkoík rMkrð÷ MkkuMkkÞxeLku Mkþfík çkLkkððk{kt ykðu su rðïkMk ðÄkhe þfu. yk¢{f rðËuþ LkeríkLkk {kæÞ{Úke POK yLku çk÷wr[MíkkLkLkk {wÆkLku «kÚkr{fíkkÚke yktíkhhk»xÙeÞ {t[ku Ãkh WXkðk òuEyu suLkkÚke ÃkkrfMíkkLk Ãkh Ëçkký W¼wt fhe þfkÞ. su{ Ãkw÷ðk{kLke ½xLkk ÃkAe ¼khíku ykíkthhk»xÙeÞ {t[kuLkku WÃkÞkuøk fÞkuo íku rðËuþ LkeríkLke ô[kE íkÚkk ðirïfMíkh Ãkh ¼khíkLke þÂõíkLku «ËŠþík fhu Au. 90Lkk Ëþf{kt yktíkfðkË ¾k÷e ¼khíkLke Mk{MÞk níke su yksu çkÄk ËuþkuLke Mk{MÞk Au. ¼khík Mkhfkh ¼rð»ÞLkku hkuz{uÃk íkiÞkh fheLku fE heíku xkøkuox rzMxÙkuÞ fhu Au íkuLke ðÄkhu sYh Au. 370Lke Mk{Þktíkhu Mk{eûkk fhðk {kxu MÚkkÞe Mkr{ríkLke sYh Au suÚke íkeðúíkkLku Mk{S þfkÞ yLku íkuLkwt rLkðkhý ÷kðe þfkÞ. ÃkkrfMíkkLkLke MkkÚku rzÃ÷ku{Mke xÙuf ðLk-xw-Úkúe [k÷w hk¾íkk ðkíkkoLku MÚkkLk sYhe Au.           (¼køk-h ykðíkk ytfu....) Articals September 2020 Edition Talkative India | 5

Talkative India ©e÷tfk yLku ¼khík - {nuLÿ þkn [[ko{kt fu{ ? LkðuBçkh - 2019{kt ©e÷tfk{kt hk»xÙÃkríkLke [qtxýe yLku ykuøkMx 2020Lke Mkk{kLÞ [qtxýeyku ÞkuòE íku{kt {®nËk hksÃkûkuLke Sík çkkË ©e÷tfkLkk çktÄkhýLke 2 {wÏÞ òuøkðkEyku su{kt 19th çktÄkhýeÞ MkwÄkhku yLku 20th çktÄkhýeÞ MkwÄkhku su [[koLkku rð»kÞ çkLÞku Au. {wÆk ©e÷tfk Mkhfkh îkhk h0{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkku «Míkkð {wfðk{kt ykðu÷ ÞAu suLkk fkhýu Mk¥kkÃkûkLke ytËh yLku çknkh rðhkuÄ òuðk {¤e hÌkku Au æÞkLk ykÃkðk çkkçkík yu Au fu ©e÷tfk Mkhfkh h0{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk {kæÞ{Úke ð»ko h01Ãk{kt fhðk{kt ykðu÷ 19{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk{kt çkË÷kð fhðkLkku «ÞíLk Au. òu h0{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ©e÷tfkLke Ãkk÷ko{uLx{ktÚke ÃkMkkh ÚkE òÞ Au íkku ©e÷tfkLke hksfeÞ rMÚkrík çkË÷kE sþu yLku MkkÚku ð»ko 1987{kt sÞðÄoLku MkhfkhLkk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk fhðk{kt ykðu÷ 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk yÂMíkíð {kxu Ãký «&™ W¼ku ÚkE hÌkku Au. su ¼khík {kxu ®[íkkLkku rð»kÞ çkLke hÌkku Au. ©e÷tfkLkwt 20{wt çktÄkhýeÞ MktþkuÄLk h-MkÃxuBçkh-h0h0Lkk hkus ©e÷tfk îkhk ÃkkuíkkLkk ËuþLkk çktÄkhý{kt MkwÄkhk fhðk yuf «Míkkð {qfðk{kt ykÔÞku suLkk {kæÞ{Úke 19{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLke íku òuøkðkEyku çkË÷ðk {kxu ÄkhkfeÞ «r¢Þk þY fhðk{kt ykðe su ©e÷tfkLkk hk»xÙÃkríkLke þÂõíkyku Ãkh ytfwþ ÷økkððkLke òuøkðk¤yku fhu Au. ÷øk¼øk 4h ð»ko Ãknu÷k ©e÷tfkLkk íkífk÷eLk «ÄkLk{tºke sqrLkyMk rh[kzo sÞðÄoLku îkhk ÷køkw fhðk{kt ykðu÷ çktÄkhý{kt yk h0{ku çktÄkhýeÞ MkwÄkhku nþu. ©e÷tfk Mkhfkh îkhk «Míkkð fhu÷ çktÄkhýeÞ MkwÄkhk{kt ‘çktÄkhýeÞ Ãkrh»kË’Lkk MÚkkLk Ãkh ‘MktMkËeÞ Ãkrh»kË’ þçË {wfðk {kxu òuøkðkE fhkE Au fkhý fu ðíko{kLk çktÄkhý {wsçk çkttÄkhýeÞ Ãkrh»kË îkhk fhðk{kt ykðu÷ rLkýoÞ ©e÷tfkLkk hk»xÙÃkrík {kxu çktÄLkfíkko Au suÚke Lkðwt MkwÄkh ÃkMkkh ÚkE síkkt MktMkËeÞ Ãkrh»kËLkk rLkýoÞ hk»xÙÃkrík {kxu çktÄLkfíkko hnuþu Lknª. çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk {kæÞ{Úke «ÄkLk{tºkeLkk {wÏÞ {tºke{tz¤ yLku yLÞ {tºkeykuLke rLk{ýqf yLku çkhíkhV fhðkLkku           September 2020 Edition Articals 6 | Talkative India

Talkative India rLkýoÞ hk»xÙÃkríkLke Mðrððuf þÂõík Ãkh ykÄkrhík ÚkE sþu su fkuE Ãký MkhfkhLkk ¼rð»Þ {kxu «&™r[Ln çkLke økÞku Au su{kt hk»xÙÃkríkLkwt yuf nÚÚkwt þkMkLk MÚkkrÃkík ÚkE sðkLkku zh hnu÷ku Au. yk Ãknu÷k {tºke{tz¤ yLku yLÞ {tºkeykuLke rLk{ýqf yLku çkhíkhVe {kxu «ÄkLk{tºkeLke Mk÷kn ÷uðe VhSÞkík níke íkuÚke yk òuøkðkE Ãký Ëqh fhðkLkku «Míkkð h0{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk{kt Au. «Míkkrðík çktÄkhýeÞ MkwÄkhk{kt yuðe Ãký òuøkðkE fhðk{kt ykðe Au fu MktMkËLkk 1 ð»koLkk Mk{Þøkk¤k çkkË hk»xÙÃkrík EåAu íÞkhu íkuýu fkuE Ãký Mk{Þu ¼tøk fhe þfu Au WÃkhktík yLÞ yuf MkwÄkhku yu Ãký {qfðk{kt ykðu÷ Au fu MktMkËLkk Mk{ûk fkuE Ãký rðÄuÞf «Míkwík fhíkk Ãkqðuo Mkk{kLÞ sLkíkk Mk{ûk su íku rðÄuÞfLku {qfðkLkku Mk{Þøkk¤ku Ãknu÷k 14 rËðMk níkku íkuLku Ãký ½xkzeLku 7 rËðMk fhðkLke òuøkðkE W{uhðk{kt ykðe Au. h0{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk xefk ©e÷tfkLkk çktÄkhýeÞrðËku yLku fkÞËkfeÞ rðþu»k¿kku îkhk Mkhfkh Ãkh ykhkuÃk {qfðk{kt ykÔÞku Au. yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk {kæÞ{Úke ðíko{kLk Mkhfkh çktÄkhýeÞ MktMÚkkykuLkku fXÃkqík÷e çkLkkðe hksfeÞ EåAkÚke {LkMðeYÃku VuhVkh fhðkLkku «ÞíLk fhe hne Au yLku çktÄkhýeÞ MktMÚkkyku su Lkkøkrhf fÕÞký {kxu MÚkÃkkE Au su{kt fkuE Ãký «fkhLkku hksfeÞ nMíkûkuÃk ÞkuøÞ LkÚke. yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhk îkhk {kºk ©e÷tfkLkk ÷kufíktºkLkk {qÕÞku Ãkh yMkh Ãkzþu suÚke MkhfkhLke yÂMÚkhíkk yLku sðkçkËkhe Ãký yMkh Ãkzu Au. ©e÷tfkLkk rðÃkûke Ë¤ îkhk yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLku ©e÷tfkLke Mkwr«{ fkuxo{kt ÃkzfkhðkLke ðkík Ãký fhðk{kt ykðe Au. yk MktþkuÄLk rðÄuÞfLku Mkw«e{ fkuxoLkk yð÷kufLk çkkË 1/2 çknw{ÚkeÚke MktMkË îkhk ÃkMkkh fhðkLke Ãký þõÞíkkyku òuøkðkE hne Au fkhý fu ðíko{kLk hksÃkûku Mkhfkh ÃkkMku yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLku ÃkMkkh fhðk sYhe çknw{íke «kó Au. ©e÷tfkLkwt 19th çktÄkhýeÞ MkwÄkhku yk çktÄkhýeÞ MktþkuÄLkLku ð»ko h01Ãk{kt íkífk÷eLk hk»xÙÃkrík {iºkeÃkk÷k rMkrhMkuLkk yLku «ÄkLk{tºke hkrLk÷ rð¢{®MkÄuLkk fkÞofk¤ Ëhr{ÞkLk (ð»ko h01Ãk-19) MktMkË{kt ÃkMkkh fhðk{kt ykðu÷ níkku. yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk {kæÞ{Úke ð»ko h010{kt ÷kððk{kt ykðu÷ 18{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLku hË fhðkLkku «ÞíLk fhðk{kt ykðu÷ níkku. 18{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk îkhk ÷øk¼øk çkÄe s þÂõíkyku hk»xÙÃkrík ÃkkMku furLÿík fhðk{kt ykðe níke suÚke 19{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk îkhk hk»xÙÃkríkLke þÂõíkykuLku rLkÞtºký{kt fhðk{kt ykÔÞk suÚke ¼rð»Þ{kt íkuLku ËwÁÃkÞkuøk yxfkðe þfkÞ. yLÞ {n¥ðÃkqýo Ãkøk÷wt yu níkwt fu, 19{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhk îkhk [qtxýe ykÞkuøk, hk»xÙeÞ Ãkku÷eMk ykÞkuøk, {kLkðyrÄfkh ykÞkuøk, Lkkýk ykÞkuøk, ©e÷tfkLke ÷kufMkuðk ykÞkuøk Mkrník fw÷ 9 ykÞkuøkku{kt fhðk{kt ykðíke rLk{ýqfLke MktÃkqýo «r¢ÞkLku rðfuLÿef]ík Ãký fhe Ëuðk{kt ykðe níke. yk{, WÃkhkufík çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLku òuíkk ¼khík {kxu 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ®[íkkLkku rð»kÞ çkLÞku Au fu òu yk s heíku ©e÷tfkLkk çktÄkhý{kt MkwÄkhk Úkíkk s hnuþuLkku ¼khíkLkk «ÞíLkku îkhk ©e÷tfkLkk çktÄkhý{kt Ëk¾÷ fhkÞu÷ 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku LkSfLkk ¼rð»Þ{kt Mk{kó fhe Ëuðkþu suÚke ¼khík Ãkh íkuLke «ríkfq¤ hksfeÞ yMkh Ãkze þfu íku{ Au. ©e÷tfkLkwt 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku þwt Au ? ð»ko 1987{kt ÃkMkkh fhðk{kt ykðu÷ yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ©e÷tfkLkk 9 «ktíkkuLku Mkt[kr÷ík fhðk {kxu MÚkkrÃkík «ktíkeÞ Ãkrh»kË (Provincial Council)Lku þÂõík nMíkktíkhýLke òuøkðkE fhu Au.              Articals September 2020 Edition Talkative India | 7

Talkative India ð»ko 1987{kt ‘¼khík yLku ©e÷tfk fhkh’Lkwt Ãkrhýk{ Au yux÷u ¼khík îkhk ©e÷tfkLkk çktÄkhý{kt W{uhðk{kt ykðu÷ MktþkuÄLk Au. su{kt ¼khíkLkk íkífk÷eLk «ÄkLk{tºke hkSð økktÄe yLku ©e÷tfkLkk hk»xÙÃkrík sqrLkÞMk rh[kzo sÞðÄoLku îkhk òíkeÞ Mkt½»ko (Ethnic Conflict) yLku ©e÷tfLk øk]nÞwØLku þktík fhðk íkÚkk ©e÷tfkLkk íkr{÷ ÷kufkuLke Mkwhûkk yLku Mkthûký fhðk yk 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku fhkh îkhk Ëk¾÷ fhðk{kt ykðu÷ níkku. ¼khík yLku ©e÷tfk fhkh - 1987Lkku {wÏÞ WÆu~Þ ©e÷tfkLkk Ãkqðkuo¥kh «ktíkLku (íkr{÷ ðMíke Ähkðíkku ûkuºk) hksfeÞ þÂõíkLkwt nMíkktíkhý fhðkLkku níkku. 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkk fkhýu ©e÷tfk{kt «ktíkeÞ Ãkrh»kËkuLkwt rLk{koý fhðk{kt ykðe suLkk îkhk rMktn÷ ðMíke Ähkðíkk ûkuºkku Mkrník MktÃkqýo ©e÷tfk{kt 9 «ktíkLku MðþkMkLk {kxu Mkûk{ fhðk {kxu Mk¥kkLkwt rðfuLÿefhýðk¤e ÔÞðMÚkkLkku WÆ¼ð ÚkÞku suÚke çkkË{kt «ktíkeÞ Ãkrh»kËLku íku Mk¥kkyku ykÃkðk{kt ykðe. «ktíkeÞ Ãkrh»kËLku rþûkk, MðkMÚÞ, f]r»k, hnuXký, s{eLk, Ãkku÷eMk suðk rð»kÞku MktË¼o{kt Mk¥kk ykÃkðk{kt ykðe Ãkhtíkw LkkýkfeÞ þÂõíkyku Ãkh «ríkçktÄ yLku hk»xÙÃkrík îkhk ÃkMkkh fhu÷k rLkÞ{kuLku øk{u íÞkhu çkË÷e þfðkLke þÂõíkLkk fkhýu «ktíkeÞ Ãkrh»kË îkhk Úkíkk ðneðx{kt «økrík òuðk {¤e Lknª. rðþu»k YÃkÚke Ãkku÷eMk yLku s{eLkÚke MktçktrÄík òuøkðkEyku fÞkhu Ãký ÷køkw Úkðk Ëuðk{kt s Lk ykðe. 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku yLku rððkË 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ©e÷tfk{kt øk]nÞwØLkk ð»kkuo{kt yíÞtík ðÄw [[koLkku {wÆku hnu÷ku suLkku rMktn÷e hk»xÙðkËe Ë¤ yLku r÷çkhuþLk xkEøkMko ykuV íkr{÷ E÷{ çktLku îkhk Mk¾ík rðhkuÄ fhðk{kt ykðu÷ níkku. yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ¼khík îkhk ©e÷tfk{kt fhðk{kt ykðu÷ nMíkûkuÃkLkwt Ãkrhýk{ níkwt suÚke {kuxk¼køkLkk rMktn÷e ÷kufku yk MkwÄkhkLkku rðhkuÄ fhe hÌkk níkk WÃkhktík rðhkuÄLkwt {wÏÞ fkhý níkwt fu, yk MkwÄkhkLke òuøkðkEyku ©e÷tfk{kt hnuíkk íkr{÷ ÷kufku{kt y÷økkððkËLku «kuíMkknLk ykÃkíkwt níkwt. íkr{÷ hksfkhýÚke òuzkÞu÷k ÷kufku {wÏÞíðu r÷çkhuþLk xkEøkMko ykuV íkr{÷ E÷{ íkÚkk yLÞ íkr{÷ «{w¾ku yk 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLku ÃkÞkoó fkÞËku {kLkíkk Lknkuíkk. 13{wt çktÄkhýeÞ MkwÄkhkLkwt {n¥ð yk çktÄkhýeÞ MkwÄkhku ÷ktçkk Mk{ÞÚke Ãkzíkh ÚkÞu÷k íkr{÷kuÚke òuzkÞu÷k ík{k{ Mkðk÷kuLkk sðkçkYÃku yuf{kºk çktÄkhýeÞ òuøkðkELkk YÃk{kt yÂMíkíð{kt ykÔÞwt. nMíkktíkhýLke «r¢ÞkLkk ykïkMkLk WÃkhktík 1980Lkk ËþfLkk Mk{Þøkk¤kLkk çkkË ðÄe hnu÷k rMktn÷ - çkkiØ Mkh{w¾íÞkhþkne rðÁØ ©e÷tfk{kt íkr{÷ ÷kufkuLke hksLkiríkf ¼køkeËkhe MkwrLkrùík fhðk yuf {n¥ðLkwt Ãkøk÷wt Ãký {kLkðk{kt ykðu÷ Au.             LTTE Liberation Tigers of Tamil Eelam  MÚkkÃkLkk : 5 May 1976 ðu÷wÃkÕ÷e «¼kfhLk îkhk fhkE. ©e÷tfk{kt MkkiÚke «çk¤ íkr{÷ ykíktfðkËe sqÚk íkhefu {kLkðk{kt ykðíkwt níkwt. su ©e÷tfk{kt W¥khe yLku W¥kh-Ãkqðo ûkuºkku{kt h0 ð»kkuo MkwÄe Mkr¢Þ hne.   LTTELke økýLkk rðïLkk MkkiÚke ðÄw ©u»X økkuhe÷k ÃkæÄríkLkk ÷zðiÞk íkhefu Úkíke níke.  LTTE Ãkh yuðk ykhkuÃk Ãký Au íku{Lkk îkhk s ¼qíkÃkqðo «ÄkLk{tºke hkSðøkktÄe íkÚkk ©e÷tfkLkk hk»xÙÃkrík «u{ËkMkk hLk®MkÄuLke níÞk ð»ko fhðk{kt ykðe níke.  September 2020 Edition Articals 8 | Talkative India

Talkative India økwshkík yLku G. R. rððkË Ãk]»X¼qr{ Ãkku÷eMk RLMÃkuõxh ðøko-2Lke ¼híke çkkçkíku W{uËðkhku îkhk økwshkík nkEfkuxoLkk yuf÷ ßsLkk [wfkËk yLku økwshkík hkßÞ MkhfkhLkk GAD-General Administration DeptLkk íkkhe¾ 1-Aug-2018Lkk XhkðLku Ãkzfkhðk{kt ykðu÷ níkku. {wÆk WÃkhkufík yhSLkk yLkwMktÄkLk{kt Ãkku÷eMk ELMÃkufxh ðøko-2Lke fw÷ 115 søÞkLke ¼híke-rLk{ýqf «r¢Þk çkkçkíku økwshkík nkEfkuxoLkk [eV sÂMxMk rð¢{LkkÚk yLku LÞkÞkÄeþ su. çke. Ãkkhzeðk÷kLke ¾tzÃkeX îkhk [wfkËku ykÃkðk{kt ykÔÞku su{kt MktÃkqýo fuMk {rn÷k yLkk{íkLke økýíkheLke ÃkæÄrík çkkçkíkLkku rðMík]ík WÕ÷u¾ fhíkku níkku.     økwshkík hkßÞLkk Xhkð íkk. 1-Aug-2018Lku «Míkwík fuMk{kt W¼ku ÚkÞu÷ku {wÆku níkku fu ‘yLkk{ík ðøko{ktLke {rn÷k W{uËðkh òu {urhx{kt ykðu íkku Ãký íkuLku {kºk SC, ST yLku OBCLke y÷øk yÃkkÞu÷ yLkk{ík ðøko{kt s økýLkk fhðk{kt ykðíke níke. su{kt {rn÷k yLkk{ík çkkçkíku 2 ÃkæÄrík{kt økýíkhe fhðk{kt ykðu Au.’  (1)Horizontal Reservations su{kt Mkk{kLÞ {rn÷kykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. (2)Vertical Reservations su{kt SC, ST, OBC ðøkkuoLke {rn÷kykuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. økwshkík nkEfkuxoLke ¾tzÃkeX fu su{kt økwshkíkLkk [eV sÂMxMk rð¢{LkkÚk íkÚkk LÞkÞkÄeþ su.çke. Ãkkhzeðk÷k îkhk økwshkík hkßÞLkk GAD (Mkk{kLÞ ðneðxe rð¼køk)Lkk íkk. 1-ykuøkMx-2018Lkk XhkðLku hË fhðkLkku ykËuþ ykÃÞku Au yLku {kºk yuf÷ ßs îkh ykÃkðk{kt ykðu÷ [wfkËkLkk fux÷kf ¼køkku íkÚkk òuøkðkEykuLku hË ònuh fhðk{kt ykðe íkÚkk ykËuþ Ãký fÞkuo fu Ãkku÷eMk ELMÃkuõxh ðøko-2Lke fw÷ 115 søÞkLkk W{uËðkhku{kt su 7 W{uËðkhku GPSCLke Ãkheûkkyku su{kt 18-Sept-2018Lkk hkus ònuh ÚkÞu÷ ÃkMktËøke ÞkËe{ktt Mk{kðuþ LkÚke ÃkkBÞk íku{Lke Ãký rLk{ýqf fhðkLkku ykËuþ ykÃÞku Au. su{kt yk fuMkLkk MktË¼o{kt íkuLku ðÄkhkLke søÞkYÃku økýðk{kt ykðþu.  {rn÷kykuLke sLkh÷ fuxuøkheLke yLkk{ík çkuXfku Ãkh økwshkík hkßÞLke ík{k{ {rn÷kyku su {uhex{kt ykðíke nkuÞ íkuLkku yrÄfkh økýðk{kt ykðþu íkuðwt Ãký økwshkík nkEfkuxo îkhk ònuh fhðk{kt ykÔÞwt Au yux÷u fu òu {rn÷k W{uËðkh SC, ST yLku OBCLke yLkk{ík fuxuøkheLke nkuÞ Ãkhtíkw {urhx {wsçk òu sLkh÷ fuxuøkhe{kt ykðu íkku íkuLke rLk{ýqf {kxuLke Mk{kðuþ sLkh÷ fuxuøkhe{kt ykðu íkku íkuLke rLk{ýqf {kxuLke Mk{kðuþ sLkh÷ fuxuøkhe{kt fhðk{kt ykðþu.  Articals September 2020 Edition Talkative India | 9

Talkative India økwshkík nkEfkuxo îkhk hsq fhkÞu÷ ÃkæÄrík Äkhku fu fkuE ¼híke{kt òu 100 søÞk {kxu W{uËðkhLke rLk{ýqf {kxu ÃkMktËøke fhðkLke nkuÞ íkku søÞkLke Vk¤ðýe Lke[u {wsçk hnuþu.   yk{ [wfkËk{kt W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke {kxu Lke[u {wsçkLke ÃkæÄrík Ãký hsq fhe su{kt fux÷kf íkçk¬kykuLkku Mk{kðuþ  ðøko fw÷ søÞk {rn÷k {kxu yLkk{ík sLkh÷ 51 17 SC 12 04 ST 17 06 OBC 20 07 ÚkkÞ Au. íkçk¬ku- 1 {uhex {wsçk 100 W{uËðkhkuLke ÞkËe íkiÞkh fhðk{kt ykðþu. íkçk¬ku- 2 sLkh÷ fuxuøkheLke ÞkËe íkiÞkh fhðk {kxu íkçk¬ku-1Lkk 100 W{uËðkh{ktÚke «Úk{ 51 W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke fhðe su{kt yk «Úk{ 51 W{uËðkhku{kt ík{k{ fuxuøkheLkk W{uËðkh nþu su Ãký {uhex {wsçk sLkh÷ fuxuøkhe{kt ykðíkk nkuÞ Au. íkçk¬ku- 3 íkçk¬ku - 2Lkk 51 W{uËðkhku{ktÚke 12 W{uËðkh {rn÷k nkuðe VhSÞkík Au. su yk 51 W{uËðkh{kt ykuAk{kt ykuAe 17 {rn÷kyku nkuðe VhSÞkík Au fkhý fu økwshkík Mkhfkh îkhk {wÏÞ{tºke ykLktËeçkuLk Ãkxu÷Lkk fkÞofk¤ Ëhr{ÞkLk ‘økwshkík rMkrð÷ MkŠðMk ({rn÷k {kxu yLkk{ík) rLkÞ{-1997 {wsçk økwshkík{kt 33 xfk {rn÷k yLkk{íkLke òuøkðkE fhðk{kt ykðe níke íkuLkwt Ãkk÷Lk fhðwt Ãký VhSÞkík Au Ãký yk ÞkËe{kt 17Úke ykuAe {rn÷kyku nkuÞ íkuðe çkkçkíkku{kt y÷øk «r¢Þk yLkwMkhðkLke hnuþu.       yLkw{kLk {wsçk yk 51 W{uËðkhkuLke ÞkËe{kt 10 {rn÷k W{uËðkh nkuÞ íkku íku{kt 7 {rn÷k W{uËðkhLke MktÏÞk ¾qxu Au suÚke yk fuMk{kt 51 W{uËðkhkuLke ÞkËe{ktÚke 7 ÃkwY»k W{uËðkhLku ÞkËe{ktÚke çkkË fhðk{kt ykðþu. çkkË{kt íkçk¬k-2 {wsçk 51 W{uËðkhkuLkk çkkËLkk W{uËðkhku{kt «Úk{ 7 {rn÷kLke ÃkMktËøke fhðk{kt ykðþu yLku íkuLku sLkh÷ fuxuøkheLke {rn÷k yLkk{ík{kt Mk{kðuþ fhðk{kt ykðþu. yk {rn÷k W{uËðkhku fkuE Ãký fuxuøkhe su{ fu SC, ST, OBCLke Ãký nkuE þfu Au. yk{ MktÃkqýo «r¢ÞkLku yLkwMkhe sLkh÷ fuxuøkheLke W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke ÞkËe íkiÞkh fhðk{kt ykðþu. íkçk¬ku- 4 yk íkçk¬k{kt SC W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke fhðk{kt ykðþu su{kt íkçk¬k 2Lkk 51 W{uËðkh çkkËLkk «Úk{ 12SC W{uËðkhLke ÃkMktËøke fhe íkÚkk íkçk¬k 3{ktÚke hË fhkÞu÷k 7 ÃkwY»k W{uËðkhku{ktÚke fkuE W{uËðkh SC ðøko{ktÚke nkuÞ íkku íkuLku Ãký yk 12SC W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke ÞkËe{kt þk{u÷ fhðk{kt ykðþu.    September 2020 Edition Articals 10 | Talkative India

Talkative India íkçk¬ku- 5  SC ðøkoLkk 12 W{uËðkh{kt ykuAk{kt ykuAe 4 {rn÷k SC nkuðe VhSÞkík Au. òu ÞkËe{kt 4SC {rn÷kyku nkuÞ íkku rððkË LkÚke Ãký òu 4SC {rn÷k W{uËðkh Lk nkuÞ íkku y÷øk «r¢ÞkLku yLkwMkhðe Ãkzþu.  su yLkwMkkh ÞkËe{kt {kºk 2 {rn÷k SC W{uËðkh nkuÞ íkku yLÞ 2 {rn÷k SC W{uËðkhLke ÃkMktËøke fhðe VhSÞkík nkuÞ Au íku{kt íkçk¬k-2 {wsçkLkk 51 W{uËðkhku çkkËLke ÃkMktËøke ÞkËe{ktÚke «Úk{ 2 {rn÷k SC W{uËðkhLku ÃkMktË fhðk{kt ykðu Au.  òu yk W{uËðkhLke ÃkMktËøke ÞkËe{kt fkuE s {rn÷k W{uËðkh Lk nkuÞ íkku yk søÞkyku SC fuxuøkheLkk ÃkwY»k W{uËðkhLku Vk¤ððk{kt ykðþu yLku òu yk SC fuuxuøkheLkk ÃkwY»k W{uËðkh EåAu íkku søÞkyku ykøkk{e ¼rð»ÞLke ¼híke- «r¢ÞkLkk SC Quota{kt fuhe Vkuhðzo fhðk{kt ykðþu. íkçk¬ku- 6   ST fuxuøkheLkk W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke ÞkËe íkiÞkh fhðk {kxu Ãký WÃkhkufík ÃkæÄríkLku s yLkwMkhe yux÷u fu íkçk¬ku- 4 yLku íkçk¬ku-5Lke «r¢ÞkLku yLkwMkhðkLke ÃkæÄríkLkwt ÃkwLkhkðíkoLk fhðk{kt ykðþu. íkçk¬ku- 7   OBC fuxuøkheLkk W{uËðkhkuLke ÃkMktËøke ÞkËe íkiÞkh fhðk {kxu Ãký íkçk¬ku - 4 yLku íkçk¬ku - 5 {wsçkLke s «r¢ÞkLku yLkwMkhðkLke ÃkæÄríkLkwt s ÃkwLkhkðíkoLk fhðk{kt ykðþu.  Articals September 2020 Edition Talkative India | 11

Economics Economics Economics Economics Economics GDP ‚tfku[™ yuzsMxuz „úku‚ huðuLÞq ‚nfkh fku.yku. xâqƒ NCDC [u™÷ RBI™wt DSGE {kuzu÷ Vâw[h rƒÍ™u‚ „úw… …nu÷ rƒÍ™u‚ rhVku{o yufþ™ Ã÷k™ Mxkxo-y… rð÷uÍ yuLxhr«LÞkuh «ku„úk{ e-NAM Portal ‚hkuË-…kuxoT‚ MPLADS Vtz Sharing Economy fkuEh-Syku COVID-19 fkhýu yLÞ hku„ku™e h‚efhý {kxu ‚{MÞk ‚uƒe îkhk {ÂÕxfu… Vtz ‚tƒtÄe rËþk-r™Ëuoþ fu. S. ƒur‚™ COVID-19 y™u ðe{k™k Ëkðk MSME Wãku„ …h ÷kufzkW™™ku «¼kð RL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMx Þwðkn - Þwðk fkiþ÷ …nu÷ LÞq™Œ{ ‚{Úko™

Talkative India  GDPMktfku[Lk yk{, ¼khík Mðíktºkíkk çkkË yíÞkh MkwÄe MkkiÚke ¾hkçk rMÚkrík ¼khíkeÞ yÚkoÔÞðMÚkk{kt LkkUÄðk{kt ykðe Au. [[ko{kt fu{ ? NSO-National Statistical Office îkhk ònuh fhu÷ yktfzk {wsçk LkkýkfeÞ ð»ko 2020-21Lke «Úk{ rºk{krMkf (April-May-June){kxu ¼khíkeÞ GDP{kt -23.9% Mktfku[Lk LkkUÄðk{kt ykðu÷ Au su MkkiÚke ¾hkçk «ËþoLk Ëþkoðu Au. {wÆk ¼khík îkhk April, May, June {rnLkk{kt WíÃkkrËík ðMíkw yLku MkuðkLkk fw÷ {qÕÞ{kt -23.9% Mktfku[Lk ÚkÞwt Au. Mktfku[LkLkwt {wÏÞ fkhý ¼khík Covid-19Úke MkkiÚke ðÄw «¼krðík yÚkoÔÞðMÚkkyku{ktÚke yuf yÚkoÔÞðMÚkk Au. yk Covid-19Lkwt fuLÿ [eLk{kt April-May-June {kt [eLk GDP 3.2%ð]rØ MkkÚku ykùÞosLkf ð]rØ LkkUÄkðe Au. suÚke fne þfkÞ fu rðï{kt Covid-19 Lkk «¼kðÚke çknkh ykðLkkh «Úk{ Ëuþ [eLk Au. rçkúxLk, s{oLke, USAsuðk ËuþkuLke yÚkoÔÞðMÚkk Ãký Mktfku[Lk Ãkk{e Au. rçkúxLk{kt GDP{kt 20.4%Mktfku[Lk LkkUÄðk{kt ykðu÷ Au. ßÞkhu s{oLke{kt 10.1% GDP Mktfku[Lk LkkUÄkÞwt Au. ¼khík{kt {wÏÞ Mktfkuíkfku{kt Mktfku[Lk ¼khíkeÞ yÚkoÔÞðMÚkk{kt ÷øk¼øk çkÄk s {wÏÞ Mktfuíkfku{kt Mktfku[Lk LkkUÄðk{kt ykðu÷ Au. fku÷Mkk WíÃkkËLk{kt 15% Mktfku[Lk, rMk{uLx WíÃkkËLk{kt 38.3% Mktfku[Lk, Mxe÷ ðÃkhkþ{kt 56.8% Mktfku[Lk LkkUÄkÞwt Au. Covid-19Lkk fkhýu ðknLkðu[ký{kt 84.8% Mktfku[Lk íkÚkk yuhÃkkuxo Ãkh ykðíkk Þkºkeyku{kt 94.1% Mktfku[Lk òuðk {¤u÷ Au. Mktfuíkf (Indicator) 21 (April-May-June) fku÷Mkk WíÃkkËLk rMk{uLx WíÃkkËLk Mxe÷ ðÃkhkþ fw÷ xu÷eVkuLk økúknf fkuŠ{þÞ÷ ðknLkLkwt ðu[ký yuhÃkkuxo Ãkh Þkºke {w÷kfkík fkøkkuo þeÃk{uLx - çktËhku Ãkh fkøkkuo þeÃk{uLx - yuhÃkkuxo Ãkh   AGR - Adjusted Gross Revenue [[ko{kt fu{ ? Mkw«e{ fkuxo îkhk {kuçkkE÷ ËqhMkt[kh ftÃkLkeykuLku ÃkkuíkkLke çkkfe Lkef£íke AGR hf{ [qfððk 10 ð»ko {kxu Mk{Þ ykÃkðkLkku rLkýoÞ ÷uðk{kt ykðu÷ Au. {wÆk Mkw«e{ fkuxo îkhk yk rLkýoÞ Covid-19 fkhýu WíÃkÒk ÚkÞu÷ ykŠÚkf ÃkzfkhkuLku òuíkk ÷uðk{kt ykðu÷ Au. {k[o 2020 {kt fuLÿ MkhfkhLku Ëqh Mkt[kh (xur÷fku{) ftÃkLkeyku îkhk AGR Lke [qfðýe fhðk 20 ð»koLkku Mk{Þ ykÃkðk ¼÷k{ý fhðk{kt ykðu÷ níke. Mkw«e{ fkuxo îkhk Ëhuf xur÷fku{ ftÃkLkeyu ÃkkuíkkLke çkkfe fw÷ AGRLke hf{Lkk 10 % ¼køk 31- March 2021 MkwÄe s{k fhkððk ykËuþ ykÃÞku Au. çkkË{kt xur÷fku{ ftÃkLkeLke [qfððkLke çkkfe hf{ ð»ko 2021 Úke ð»ko-2031 ð»ko MkwÄe [qfðýe fhðkLke hnuþu. ðíko{kLk Mk{Þ{kt ¼khíkLke y÷øk y÷øk xur÷fku{ ftÃkLkeykuLke fw÷ çkkfe AGR hf{ 1.4 ÷k¾ fhkuz Yk. ÚkE økE Au. xur÷fku{ ftÃkLkeyku suLke AGR hf{ çkkfe nkuÞ íku ftÃkLkeLkk Managing Director îkhk 4 MkóknLke ytËh ÔÞÂõíkøkík økuhtxe ykÃkðkLke hnuþu yLku AGR Lke çkkfeLke hf{ [wfððk{kt Lknª ykðu íkku íku ËtzLkeÞ fkÞoðkne {kxu sðkçkËkh hnuþu. ¼khík{kt rðrðÄ xur÷fku{ ftÃkLkeLke çkkfe AGRLke ytËkSík hf{ Lke[u {wsçk Au.                          (1) ðkuzVkuLk - ykEzeÞk - 58000 fhkuz Yk.  Q1-2020- (h) ¼khíke- yuhxu÷ - 21000 fhkuz Yk. - 15.0% (3) TATA xur÷MkŠðMk - 4000 fhkuz Yk. - 38.3% - 56.8% (4) rh÷kÞLMk Syku - 1200 fhkuz Yk. Mkw«e{ fkuxo îkhk I & B Code {wsçk MÃkufxÙ{Lkk ðu[ký MktË¼o{kt NCLAT - National Company Law Appellate Tribunal Lku 2 {kMkLke ytËh rLkýoÞ ÷uðk rLkËuoþ ykÃÞk Au. AGR þwt Au ?  - 2.0% - 84.8% - 94.1%   - 19.8% Adjusted Gross Revenue- Ministry of - 57.2% September 2020 Edition Economics 12 | Talkative India

Talkative India CommunicationsLkk Ëqh Mkt[kh rð¼køk (DOT) îkhk xur÷fku{ ftÃkLke ÃkkMkuÚke ðMkq÷ fhðk{kt ykðíkku (LF) Licence Fee 3 % yLku Spectrum Usage Charges (SUC) 5% yu{ fw÷ 8% su fw÷ huðLÞwLkk ykÄkh Ãkh økýðk{kt ykðu Au. {qÕÞktfLk fhðk DSGE {kuzu÷Lkku WÃkÞkuøk fhe hne Au. DSGE {kuzu÷ DSGE - Macro Economy {kt WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðíke «r¢Þk Au su ykŠÚkf-rðfkMk yLku ÔÞkÃkkh [¢ yLku ykŠÚkf LkeríkLkk «¼kðkuLku Mk{sðk General Equilibrium Theory íkÚkk ykŠÚkf rMkØktíkku Ãkh ykÄkheík Econometric ModelLkk {kæÞ{Úke ykŠÚkf ½xLkkLkwt rð&÷u»ký fhu Au. Econometric Model ykŠÚkf MktçktÄkuLkk yLkw¼ðÚke WíÃkÒk Mkk{økúe «ËkLk fhðk ykŠÚkf yktfzk {kxu yktfzkfeÞ ÃkæÄríkLkku WÃkÞkuøk fhu Au. General Equilibrium Theory yuf ÔÞkÃkf ykŠÚkf rMkæÄktík Au su yÚkoÔÞðMÚkk{kt çkòh{kt {ktøk yLku ykÃkqŠík fuðk «fkhu økríkþe÷YÃkÚke fkÞo fhu Au yLku yík: ®f{íkkuLkk Mk{íkku÷Lk (Equilibrium){kt ÃkrhðíkoLk Ãkk{u Au. RBI îkhk sLkíkk, Mkhfkh, ftÃkLkeykuLku yÚkoÔÞðMÚkk{kt {wÏÞ ðknfku {kLkðk{kt ykðu÷k Au. ÷kufzkWLkLku fkhýu ÷kufku ½h{kt hnuðk {sçkqh çkLÞk níkk suÚke ftÃkLkeyku, Vufxheyku{kt ©{Lke ÃkqŠík{kt ½xkzku Úkíkk sYheÞkík ðMíkwykuLke økuhnksheLkk fkhýu ðÃkhkþ yLku ykðf çktLku{kt ½xkzku LkkUÄðk{kt ykðu÷ Au. DSGE {kuz÷Lkk Ãkrhá~Þ ÷kufzkWLk - I ynª ©{ ykÃkqŠík yLku íkuLke WíÃkkËfíkk ykuAe Úkíkk ÃkwhðXkLke ÃknkU[ ÷kufku MkwÄe Lk Úkíkk ykÃkqŠík ©]t¾÷k ¾hkçk heíku «¼krðík ÚkE. ÷kufzkWLk - II ynª Mke{ktík ¾[o{kt ð]rØ LkkUÄðk{kt ykðe suÚke ðMíkw yLku Mkuðk WíÃkkËLk{kt ¾[o ðÄkhku ÚkÞku suÚke ®f{íkku ðÄíkk {ktøk{kt ½xkzku LkkUÄðk{kt ykÔÞku. Future Business Group - Ãknu÷’   Sahakar Co-op tube NCDC Channel [[ko{kt fu{ ? fuLÿeÞ f]r»k yLku ¾uzqík fÕÞký {tºkk÷Þ îkhk NCDC LkuþLk÷ fku.yku. fkuÃkkuohuþLk Lke Lkðe Ãknu÷ ‘Mknfkh fqÃkxâwçk NCDC [uLk÷’ Lke þYykík fhe. WÆu~Þ ¾uzqíkku yLku ÞwðkLkkuLku Mknfkhe Mkr{ríkLkk VkÞËk {u¤ððk «kuíMkkrník fhðk yLku Mknfkh {kæÞ{Úke ÞwðkLkku{kt hkusøkkheLke íkfku W¼e fhðe. {wÆk Youtube Ã÷uxVku{o Ãkh ‘Mknfkh fqÃk xâwçk [uLk÷’ UP, W¥khk¾tz, {æÞ«Ëuþ, A¥keMkøkZ, nrhÞkýk, íkr{÷Lkkzw, Ãktòçk, økwshkík, fuh÷, {nkhk»xÙ, ykurzþk, rºkÃkwhk, r{Íkuh{, Ãk.çktøkk¤, rçknkh fýkoxf hkßÞku{kt þYykík fhðk{kt ykðe Au. fuLÿeÞ f]r»k yLku ¾uzqík {tºkk÷Þ îkhk Mknfkhe MktMÚkk, Mkr{ríkLkk økXLk yLku LkkUÄýe «r¢Þk {kxu 18 hkßÞku{kt rnLËe ¼k»kk yLku su íku hkßÞLke «kËurþf ¼k»kk{kt NCDC îkhk {køkoËþoLk ykÃkíkku ðerzÞku Ãký Youtube Ãkh {qfðk{kt ykðu÷ Au.                    NCDC - National Co-operative Development Corporation MÚkkÃkLkk - 13 {k[o 1963 {tºkk÷Þ : ¾uíke yLku ¾uzqík fÕÞký {tºkk÷Þ fkÞo : Mknfkhe ûkuºk {kxu {wÏÞ LkkýkfeÞ yLku rðfkMkkí{f MktøkXLkYÃku fkÞo fhu Au. MknfkheLkk ûkuºku f]r»k WíÃkkËLk, ¾kã ÃkËkÚkkuo, «kuMkurMktøk, Mxkuuhus, {kfuo®xøk, ykÞkík rLkfkMk çkkçkíkkuLkk fkÞo¢{ yLku ÞkusLkk çkLkkðe íkuLkwt y{÷efhý fhu Au.       DSGE-Dynamic stochastic general equilibrium modeling [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt CII- Confederation of Indian   [[ko{kt fu{ ? RBI îkhk ¼khíkeÞ yÚkoÔÞðMÚkk Ãkh Covid-19Lkk fkhýu fhkÞu÷ ÷kufzkWLkLkk yMÚkkÞe yLku yLkw{krLkík   Industry (¼khíkeÞ Wãkuøk {nkMkt½) îkhk ‘Wãkuøkku’ þY fhðk {kxu MknkÞíkk «ËkLk fhðk ‘^Þw[h rçkÍLkuMk økúqÃk’ Lkk{Lke Ãknu÷ þY fhe Au. Economics September 2020 Edition Talkative India | 13

Talkative India BRAP : Business Reform Action Plan [[ko{kt fu{ ? fuLÿeÞ Mkhfkh îkhk BRAP- ÔÞkÃkkh MkwÄkh fkÞo ÞkusLkk ytíkøkoík ‘fkhkuçkkhe Mkw{íkk- Ease of Doing Business ykÄkhu hkßÞkuLke hu®føkLke ònuhkík fhe.’ {wÆk hkßÞku yktÄú«Ëuþ W¥kh «Ëuþ íku÷økkýk {æÞ«Ëuþ Íkh¾tz A¥keMkøkZ rn{k[÷ «Ëuþ hksMÚkkLk Ãkrù{çktøkk¤    {wÆk CII îkhk DPIIT-Dept. For promotion of huLf -2019   1 Industry and Internet Trade (ðkrýßÞ yLku Wãkuøk {tºkk÷Þ) MkkÚku {¤eLku ¼rð»ÞLkk Wãkuøkku {kxu hk»xÙeÞ ÔÞwnh[Lkk (hýLkerík) rLk{koý fhþu. Lkðk WãkuøkkuLke MÚkkÃkLkkLku MknkÞíkk fhðk yk ‘Ãknu÷’ ytíkøkoík Lkeríkøkík MknkÞ «ËkLk fhðk{kt ykðþu su {kxu Lkðk rðfkMk rð¼køkLke yku¤¾ fhðk{kt ykðþu yLku yktíkhhk»xÙeÞ ¼køkeËkheLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðþu. CII Mk÷knfkh yLku Ãkhk{þo MktçktÄe «r¢ÞkykuLkk {kæÞ{Úke ¼khíkLkk rðfkMk, Wãkuøk, Mkhfkh yLku Lkkøkrhf Mk{ks ðå[u ¼køkeËkhe {kxu yLkwfq¤ ðkíkkðhý çkLkkððk fk{ fhu Au. 2 3 4  5 6 7 8 9  økwshkík 10  ÔÞkÃkkh MkwÄkh fkÞo ÞkusLkk, ykÄkh Ãkh hkßÞkuLke hu®føk Lk¬e fhðkLkwt fkÞo 2015{kt þY fhðk{kt ykðu÷.  CII {wÏÞíðu WãkuøkkuLku Lkuík]íð ykÃke ¼khíkLkk rðfkMk «r¢Þk{kt Mkr¢Þ ¼qr{fk ykÃke hÌkwt Au. CII- Confederation of Indian Industry MÚkkÃkLkk - 1895 rçkLkMkhfkhe ðuÃkkh Mkt½ Au su Lknª LkVku Lknet LkwfMkkLk Äkuhýu fkÞo fhu Au. fkÞo : ¼khíkLkk WãkuøkkuLkwt ðirïfMíkh Ãkh Lkuík]íð fhðwt yLku ¼khíkLke ykiãkurøkf rðfkMk «r¢Þk{kt Mkr¢Þ ¼qr{fk ¼sðu Au. ðíko{kLk yæÞûk - WËÞ fkuxf ðíko{kLk zkÞhufxh sLkh÷ - [tÿSík çkuLkhS fw÷ 11 rðËuþe f[uheyku Ähkðu Au. ykuMxÙur÷Þk, çknuheLk, [eLk, ESó, £ktMk, s{oLke, EhkLk, rMktøkkÃkwh, MkkWÚk ykr£fk, Þw.fu., Þw.yuMk.  yk hu®føk ÃkæÄrík{kt 180 {wÏÞ {kÃkËtz Lk¬e fhðk{kt ykðu÷ Au su{kt Mkq[Lkk MkwÄe ÃknkU[, rMktøk÷ rðLzku ÃkæÄrík, ©{ yLku ÃkÞkoðhý {wÏÞ Au.   fkhkuçkkhe Mkwøk{íkkLkk «ËþoLk{kt hkßÞkuLkk ykÄkhu hu®føk Lk¬e fhíkk Mk{Þu ‘MðMÚkÞ «ríkMÃkÄko’ yLku ‘rðMík]ík Lkkýkhkufký’Lkku WÆu~Þ {u¤ððk «ÞíLk fhðk{kt ykðu÷ Au.     «Ëuþ {wsçk Mkðkuo¥k{ «ËþoLk fhLkkh hkßÞku (1) W¥kh ¼khík - W¥kh«Ëuþ (2) Ërûký ¼khík - yktÄú«Ëuþ (3) Ãkqðeo ¼khík - Ãkrù{ çktøkk¤ (4) Ãkrù{ ¼khík - {æÞ«Ëuþ     (5) W¥kh - Ãkqðeo ¼khík - ykMkk{ (6) UT «Ëuþ - rËÕne September 2020 Edition Economics 14 | Talkative India

Talkative India e-Nam Portal - Ãkh çkòhku ({tze)Lke MktÏÞk{kt ðÄkhku ÚkÞku Start up Village Preneurship Programme [[ko{kt fu{ ? Ministry of Agriculture & Farmers [[ko{kt fu{ ? økúk{eý ûkuºkku{kt yuLxh«kEÍ (WÄ{)Lkku «Mkkh fhðk Start-up Village Entrepreneurship «kuøkúk{ îkhk Wãkuøk MkknrMkfLkwt MksoLk fhðk{kt ykðu Au. {wÆk yk fkÞo¢{ Aug-2020Lkk yktfzk {wsçk ËuþLkk 23 hkßÞku, 153 ç÷kuf{kt, ÔÞðMkkÞ MknkÞíkk Mkuðk yLku {qze çkkçkíku MknkÞ fhðk{kt ykðu Au. yk fkÞo¢{ îkhk Community Resource Person     Welfare îkhk 10 hkßÞku yLku UT{kt 117 Lkðk çkòh f]r»k WíÃkkËLk / ¾uËkþLkk ðuÃkkhLkk {kfuo®xøk (rðÃkýLk) {kxu e-NAM Portal Úke òuzký fÞwO. {wÆk e-NAM{kt òuzkÞu÷ çkòhkuLke MktÏÞk ðÄe 962 ÚkE (su Ãknu÷k 785) Lkðk òuzkÞu÷k çkòhLke ÞkËe. økwshkík - 17, nrhÞkýk - 26, sB{w yuLz fk~{eh 1, fuh÷-5, {nkhk»xÙ - 54 ykurzþk 15, Ãktòçk       EnterpriseLkk ÷øk¼øk 2000 íkk÷e{ Ãkk{u÷k økúk{eý Wãkuøk MkknrMkfkuLku Mkuðk ykÃku Au su{kt 100000 yuLxhr«LÞkuh MknkÞíkk {u¤ðu Au. y{ËkðkËLke SVEP MktMÚkk îkhk xufLkku÷kuS MknkÞ yÃkkÞ Au. 17,hksMÚkkLk - 25, íkr{÷Lkkzw - 13, ðuMx çktøkk¤ - 1. Lkðk 117 yk òuzký Ãknu÷k e-NAM Portal Úke   17 hkßÞku, 2 UTLke 785 çkòh òuzkÞu÷k níkk. suÚke 1.66 fhkuz ¾uzqík, 1.30 ÷k¾ ÔÞkÃkkhe, 71,911 fr{þLk yusLx òuzkÞu÷k níkk.   SVEP SVEP «kuøkúk{ Day-NRLM rËLk-ËÞk÷ ytíÞkuËÞ ÞkusLkk - LkuþLk÷ Yh÷ ÷kEð÷enqz r{þLk ð»ko 2016{kt fuLÿeÞ økúk{ýe rðfkMk {tºkk÷Þ îkhk þY fhðk{kt ykÔÞwt. WÆu~Þ : økúk{eý økheçke Ëqh fhðe, yuLxhr«LÞkuhLku rLk{koý fhðwt íkÚkk MðhkusøkkheLke íkfku W¼e fhðe.  Lockdown fkhýu e-NAM Portal Ãkh MkwÄkhk fhe FPO Trade Module yLku eNWR {kuzÞw÷, Logistic {kuzÞw÷Lke þYykík fhkE. suLkk îkhk çkòhku{kt ¼ez¼kz çktÄ fhe þfkÞ. fkhkuLkkÚke çk[kð {kxu. e-NAM Ãkkuxo÷ MkkÚku 9 ÷kuSMxefMk MkŠðMk yuøkúeøkuxoMkLke ¼køkeËkhe Au su{kt 2,31,300 xÙkLMkÃkkuxoh Au su ðknLk ÔÞðnkh ({k÷Lke yðh-sðh {kxu) 11,37,300 xÙfku WÃk÷çÄ fhkðkÞ Au. (1) e-NAM Portal {kt MktþkuÄLk / MkwÄkhk  e-NAMLkk ¼tzkhøk]n (økkuËk{- Warehouse) Úke ÔÞkÃkkh fhðkLke MkwrðÄk {kxu (eNWR) ðuÞh nkWMk ykÄkheík xÙu®zøk {kuzâw÷.  WDRA-Warehouse Development & Regulatory Authority{kt LkkUÄýe fhkÞu÷ ¼tzkhøk]n{kt [wfðýeLke MkwrðÄk þY fhkE suÚke ¾uzqíkku ÃkkuíkkLkwt WíÃkkËLk (WÃks) MkeÄk s WDRWDRA {kt LkkUÄýe fhkÞu÷ ¼tzkhøk]nÚke ðuÃkkh fhe þfþu.    SVEP yuLxhr«LÞkuhLku LkkýkfeÞ MknkÞ, ðneðx{kt MknkÞ yLku íkk÷e{ WÃk÷çÄ fhkðu Au. SVEP økúk{eý MxkxoyÃkLku {wÏÞ ºký Mk{MÞk Mkk{u MknkÞ fhu Au. (1) LkkýkfeÞ MknkÞ (h) ELfÞwçkuþLk (3) fkiþÕÞ íktºk W¼wt fhðwt. SVEP MktMÚkk - y{ËkðkË DAY-NRLM rËLk-ËÞk÷ ytíÞkuËÞ ÞkusLkk - LkuþLk÷ Yh÷ ÷kEð÷enwz r{þLkLkk y{÷efhý {kxu yrÄf]ík MktMÚkk Au su EDI-Enterpreneurship Development Institute ytíkøkoík fkÞo fhu Au.    Economics September 2020 Edition Talkative India | 15

Talkative India  WíÃkkËLkku Mkk[ðe hk¾ðk WDRALkk økkuËk{ (¼tzkh øk]n) WÃkÞkuøk fhe þfþu. FPO Trade Module ¾uzqík WíÃkkËLk MktøkXLk ÃkkuíkkLkk Mktøkún fuLÿkuÚke WíÃkkËLk WÃks (ðMíkw) yLku økwýð¥kk ÄkhkÄkuhýku Vkuxk (Açker[ºk) yÃk÷kuz fhe ¾heËkhkuLku çkku÷e çkku÷kððk{kt {ËË {¤u Au. MkhkuË ÃkkuxoMk fhþu yLku rðr¼Òk fhkhkuLkk fk{økehe {kxu Ãký ¼køkeËkhe fhþu. MkhkuË ÃkkuxoMkLke òuøkðkE NHAI îkhk økrXík MkhkuË - hkuzMk Mk{kLk Au. Sharing Economy  (2)  [[ko{kt fu{ ? Covid- 19 fkhýu rðï{kt Sharing Economy Mktfx{kt ykðe Au. Uber, Lyft suðe ftÃkLke yÂMíkíð xfkððk «ÞíLkku fhe hne Au.   [[ko{kt fu{ ? fuLÿ Mkhfkh îkhk rËÕne{kt ÔåÞwowy÷ {kæÞ{Úke    Society for Affordable Redressal of  Sharing Economy ð]rØ Ëh 2014 {kt 14 rçkr÷ÞLk US zku÷hÚke ðÄe 2025 MkwÄe 225 rçkr÷ÞLk US zku÷h ÚkðkLkku ytËks níkku. {wÆk Sharing Economy ? ykŠÚkf ÃkæÄrík Au su{kt P2P (Peer to Peer) ykÄkrhík økríkrðrÄ YÃk{kt ÔÞkÏÞkrÃkík Au su{kt B2B (Business to Business) ELxhfuþLk Ãký Mkk{u÷ Au. su{kt Good-service Lke ÃknkU[ Sharing Lke MkwrLkrùíkíkk fhkÞ Au. WÃkÞkuøk ÔÞÂõík / Mk{qnLku çkeLk-WÃkÞkuøke MktÃkr¥kÚke ÃkiMkk f{kððk MkwrðÄk ykÃku Au fux÷kf Online Platform su økúknf- ðu[LkkhLku òuzu Au. ðMíkw huLx (¼kzu) ykÃke þfkÞ Au. fkh, fu{uhk, ½h, çkuzY{ ¼kzu yÃkkÞ Au. Disputes ports yux÷u fu ‘rððkËku {kxu ykŠÚkf Mk{kÄkLk {kxu Mkr{ríkLke’ þYykík fhðk{kt ykðe. {wÆk ‘MkhkuË’ MÚkkÃkLkk MkkuMkkÞxe LkkUÄýe yrÄrLkÞ{ - 1860 ytíkøkoík fhkE Au suLkku WÆu~Þ Lke[u {wsçk Au. (1) LÞkÞÃkqýo heíku rððkËkuLkwt Mk{kÄkLk (2) {æÞMÚkkuLkk YÃk{kt xufLkku÷kuS rðþu»k¿kkuLke ÃkuLk÷ MkkÚku rððkË Mk{kÄkLk íktºkLkwt rLk{koý fhðwt. MkhkuË ÃkkuxoMk{kt - ¼khíkeÞ Ãkkuxo yuMkkurMkÞuþLk yLku ¼khíkeÞ ¾kLkøke çktËh yLku x{eoLk÷ yuMkkurMkÞuþLkLkk MkÇÞkuLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykðu÷ Au. Mk{wÿe ûkuºk{kt rððkËkuLkk Ãkíkkðx {kxu Mk÷kn-Mkq[Lk MknkÞíkk «ËkLk fhþu su{kt MkkðosrLkf çktËh yLku ¾kLkøke çktËh, suxe, xŠ{Lk÷, rþ®Ãkøk ûkuºkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk «krÄfhý yLku ÷kEMkLMk Äkhf, AqxAkx {u¤ðLkkh, fkuLxÙkõxhku ðå[u rððkËkuLku Wfu÷ðkLkwt fkÞo             Online Platform = Zipcar, Uber, Aidonb September 2020 Edition Economics 16 | Talkative India

Talkative India îkhk fkuE Ãký ðMíkw ¼kzu ykÃke þfkÞ Au. su ¾heËËkh yLku ðu[LkkhLku ¼uøkk fhu Au. Share Economy Lkk yLÞ Lkk{ku çkLkkððk 5% {køko ÷tçkkELkwt rLk{koý {kxu Coir- Geo-Textiles WÃkÞkuøk Úkþu. rLk{koý - ¾[o Coir-Geo Textile WÃkÞkuøk fhe Mkzf rLk{koý Lke[u {wsçk Úkþu. yktÄú«Ëuþ- 164 km, økwshkík 151    (1) Peer Economy (2) collaborative economy Coir-Geo Taxtiles km, fuh÷ 71 km, {nkhk»xÙ 328 km, ykurzþk 470 km, íkr{÷Lkkzw 369 km íku÷økkýkt 121 km 7 hkßÞku{kt WÃkÞkuøk fhkþu. su{kt fw÷ 1674 Mkzf {køko rLk{koý Úkþu su {kxu 1 crore sq. meter IRC- Indian Roads Congress  Highway yuÂLsrLkÞhkuLke Mkðkuoå[ MktMÚkk Au.  MÚkkÃkLkk : Dec-1934 sÞfh Mkr{rík ¼÷k{ý îkhk (¼khíkeÞ Mkzf rðfkMk Mkr{rík)  WÆu~Þ : ¼khík{kt Mkzf rðfkMk ðÄkhku fhðku.  UN îkhk 2011-2020 Lku Decade of Action for Road Safety 2011-2020 ònuh fÞwO.  ¼khík Mkhfkh îkhk 2011-2020 ËþofLku ‘Mk{kðuþe rðfkMk {kxu ELkkuðuþLkLkwt ËþfLkwt YÃk’ ònuh fÞwO.  [[ko{kt fu{ ? PMGSY-«ÄkLk{tºke økúk{ Mkzf ÞkusLkkLkk 3rd íkçk¬k{kt økúk{eý ûkuºk{kt Mkzf-{køko çkLkkððk Coir-   Geotaxtile WÃkÞkuøk Úkþu. Ministry of Rural DevelopmentLke hk»xÙeÞ økúk{eý EL£kMxÙf[h rðfkMk yusLMke {wsçk Covid-19 Lkk fkhýu yLÞ hkuøkkuLke Vaccine hMkefhý {kxu Mk{MÞk  [[ko{kt fu{ ? WHO yLku UNICEF rhÃkkuxo {wsçk Covid-19 fkhýu WíÃkÒk Mk{MÞkÚke 1 ð»koÚke ykuAe ô{hLkk 80 r{r÷ÞLk çkk¤fkuLkk Sð òu¾{{kt ykÔÞk Au. {wÆk fkuhkuLkk hkuøk[k¤k fkhýu, Ãkkur÷Þku, fku÷uhk (niò), ¾Mkhk (ykuhe)- ÷k÷[fk{k þheh Ãkh Mkrník yLÞ rçk{kheLke hMkefhý (Vaccination) Mk{MÞk WÃkÒk ÚkE Au. ykðk yr¼ÞkLkku{kt Covid-19Lkk Vu÷kðk hkufðk Social Distancing rLkÞ{Lkwt WÕ÷t½Lk ÚkkÞ Au.        Coir Geo Textile ÃkkhøkBÞ fkÃkz (suLke ykh- Ãkkh òuE þfkÞ íkuðwt) Au. «kf]ríkf YÃkÚke {sçkqík, xfkW, Vkxðk - xqxðk, ð¤ðk LkwfMkkLk Lknª ¼us «ríkhkuÄe Au su Mkqû{Sðe ({kE¢kurçkÞ÷) nw{÷kÚke {wfík hnu Au. {wÆk rËþk-rLkËuoþ PMGSY Mkzf {køko rLk{koý{kt «íÞuf MkzfkuLke fw÷ ÷tçkkELkk 15% {kt Lkðe xufLkku÷kuS WÃkÞkuøk rLk{koý{kt fhkþu. su{ktÚke 5% hkuz rLk{koý - IRC-Indian Roads Congress îkhk {kLÞíkk «kó xufLkku÷kuS WÃkÞkuøk Úkþu. IRC îkhk økúk{eý Mkzf çkLkkððk Cori Geo TextileLku {kLÞíkk ykÃke Au. su{kt økúk{eý {køko                     65 Úke ðÄw Ëuþku{kt March-April Ëhr{ÞkLk hMkefhý fkÞo¢{ku MktÃkqýoYÃkÚke fu yktrþfYÃkÚke [k÷e hÌkk Au.  Economics September 2020 Edition Talkative India | 17

Talkative India      yLÞ fkhý ÷kufzkWLk - International Flight çktÄ nkuðkÚke Vaccine ÃknkU[kzðk {kxu rð÷tçk ÚkE hÌkku Au. ykr£fe Ëuþku{kt Mk{MÞk Unicef : rhÃkkuxo {wsçk - 38 Ëuþku{kt [k÷íkk Ãkkur÷Þku yr¼ÞkLk çktÄ ÚkE økÞk Au. 27 Ëuþkuyu ykuhe hMkefhý hkufÞk Au. ykr£fe Ëuþku{kt 40 Úke ðÄw Ëuþkuyu çkkuzoh Seal fhe Lkk¾e Au suÚke íku Ëuþku{kt Vaccine, {urzf÷ MknkÞLkk fkøkkuo ÃknkU[kzðk{kt Mk{MÞk WíÃkÒk ÚkE Au fkhý ykr£fkLkk {wÏÞíð Ëuþku Land Locked Au. ¼khík rMÚkrík ¼khík Ãkkur÷Þku {wõík Ëuþ Au. 2014 {kt WHO îkhk ¼khík Ãkkur÷Þku {wõík ònuh ÚkÞu÷ Au. rËþk- rLkËuoþ {Õxe fuÃk Mfe{{kt Large, Mid, Small Cap ftÃkLkeykuLke Erfðxe yLku ErfðxeÚke MktçktÄeík LkkýkfeÞ MkkÄLkku{kt ykuAk{kt ykuAe hkufký {ÞkoËk fw÷ MktÃkr¥kLkk 25% xfk nkuðe òuEyu. òu fkuE Vtz nkWMkLke {ÕxefuÃk Mfe{{kt 10000 fhkuz Yk. Lkk AUM-Assets Under Management nkuÞ íkku íkuLke 3 ûkuýe{kt þuh{kt ykuAk{kt ykuAk 2500 fhkuz Yk.Lkwt hkufký fhðwt Ãkzþu yk Ãknu÷k {ÕxefuÃk Vtz {kxu ykðk LÞqLkík{ hkufkýLke MxkufLke ©uýe {kxu fkuE rËþk-rLkËuoþ yÂMíkíð Ähkðíkk Lknkuíkk. SEBI îkhk ònuh fhkÞu÷ yktfzk {wsçk fux÷ef ÞkusLkk{kt M{ku÷fuÃk ftÃkLkeykuLku hkufký ðnU[ýe þqLÞLke ykswçkksw níkwt yLku 35 {ktÚke 9 {ÕxefuÃk Mfe{ îkhk M{ku÷ fuÃk ftÃkLke{kt 5% Úke ykuAwt hkufký fhðk{kt ykðu÷ Au íkuðwt LkkUÄðk{kt ykÔÞwt Au.                                           WHO {wsçk su Ëuþ{kt Mkíkík 3 ð»ko Polio fuMk LkÚke ykðíkk íku Ëuþ Polio Free ònuh fhkÞ Au. ¼khík{kt ytrík{ Polio Case-2011 {kt Ãkrù{ çktøkk¤{kt LkkutÄkÞu÷ níkku. suÚke ¼khík Ãkkur÷Þku {wõík Ëuþ ònuh fhkÞu÷ Au.      (1)      Mutual Fund yuðk xÙMx (rðïkMk) Au su{kt fux÷kf hkufkýfkhkuLkk Lkkýk yuf s søÞkyu ¼uøkk ÚkkÞ Au. çkkË{kt yk VtzLku çkòh{kt hkufký fhðk{kt ykðu Au. BÞwåÞwy÷ VtzLku AMC-Asset Management Company îkhk Mkt[k÷Lk yLku ðneðx fhðk{kt ykðu Au. ¼khík{kt UTI AMC MkkiÚke sqLke BÞwåÞwy÷ Vtz ftÃkLke Au. SEBIîkhk Multi Cap Fund MktçktÄe rËþk-rLkËuoþ [[ko{kt fu{ ? SEBI îkhk BÞwåÞwy÷ Vtz {ÕxefuÃk Mfe{{kt þuh çkòh{kt hkufký Ãkh {ÞkoËk Lk¬e fhðk rËþk-rLkËuoþ ònuh fhðk{kt ykÔÞk.                     (2) Multi Cap Fund September 2020 Edition Economics 18 | Talkative India

Talkative India      yk rðrðÄ «fkhLkk BÞw[y÷ Vtz Au. su rðr¼Òk çkòh {qzefhý (Market Capitalization) ðk¤e ftÃkLkeykuLkk Erfðxe yLku Erfðxe MktçktrÄík þuh{kt ÃkkuxoVkur÷Þku{kt ÃkkuíkkLkk Lkkýk hkufký fhu Au. (3)      Large Cap, Mid Cap, Small Cap Mkk{kLÞ heíku {kfuox fuÃk {kxu fkuE rLkrùík {kÃkËtz LkÚke Ãkhtíkw ÷øk¼øk 10,000 fhkuz Yk.Lkk çkòh {qzefhý Ähkðíke ftÃkLkeLku Large Cap ftÃkLke fnu Au. ßÞkhu íkuLkkÚke ykuAk çkòh {qze fhý Ähkðíke ftÃkLkeLku      Mid Cap yLku Small cap ftÃkLkeyku fnu Au. SEBI {wsçk çkòh{kt «Úk{ 100 ftÃkLkeyku Large Cap ftÃkLkeyku Au. 101 to 250 MkwÄe ¢{ (Rank) Ähkðíke ftÃkLkeyku Mid Cap ftÃkLke fnu Au yLku íkuLkk 250 ¢{ çkkË{kt ykðíke ftÃkLkeyku Small cap ftÃkLkeyku íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au. ÃkæÄríkLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. I çkurMkLk{kt yrÄfík{ {eÚkuLkkusurLkf rðrðÄíkk òuðk {¤e Au su ytËk{kLk yLku {nkLkËe çkurMkLkLke íkw÷Lkk{kt çkkÞkusurLkhf r{ÚkuLkLkk «[wh Mºkkuík nkuðkLke ¾kíkhe fhíkwt nkuðkLkwt {wÏÞ fkhý Au. r{ÚkuLk nkEzÙuxLkk yk rLkûkuÃk sirðf {q¤ (Biogenic Origin) Lkku nkuðkLkku yLkw{kLk Au. þkuÄ îkhk ÷k¼ r{ÚkuLk MðåA yLku MkMíkw #Äý rðfÕÃk Au ËnLk «r¢Þk{kt ¾qçk s MðåA nkuÞ Au ßÞkhu ykurfMksLkLke nkshe{kt r{ÚkuLkLkwt ËnLk ÚkkÞ íkku r{ÚkuLkLkk yuf yýw, ÃkkýeLkk 2 yýw, yLku fkçkoLk zkÞkufMkkEzLkk 1 yýw {wfík ÚkkÞ Au. yLkw{kLk {wsçk 1 ½Lk {exh r{ÚkuLk nkEzÙuz{kt 160- 180 ½Lk{exh r{ÚkuLk nkuÞ Au. WÃkhktík K.G. çkurMkLk{kt r{ÚkuLk nkEzÙuxMkLkk ¼tzkh{kt nksh {eÚkuLkLkku ¼tzkh rðï{kt nksh çkÄk s Sðk~{ #ÄýLkk ¼tzkh fhíkk 2 økýku ðÄw nkuðkLke yLkw{kLk «çk¤ Au. K.G.. çkurMkLk f]»ýk-økkuËkðhe LkËeLkk çkurMkLk (LkËe †kð rðMíkkh) yktÄú«Ëuþ{kt 50000 ðøko rf÷ku{exh Úke ðÄw ûkuºk{kt Vu÷kÞ÷ Au.                          K.G. çkurMkLk [[ko{kt fu{ ? rð¿kkLk yLku xufLkku÷kuS rð¼køkLke yuf MktMÚkk ARI yøkhfh rhMk[o RÂLMxxâwxLkk rð¿kkrLkfku îkhk MktþkuÄLk {wsçk KG f]»ýk - økkuËkðhe çkurMkLk{kt «[wh {kºkk{kt ‘r{ÚkuLk nkEzÙux rLkûkuÃk’ r{ÚkuLkLke ÃkÞkoó ykÃkqrík MkwrLkrùík fhþu. {wÆk yk yÇÞkMk DST Lke SERB- Science and Engineering Reserch Board Þwðk ði¿kkrLkfku «kusufxLkk ¼køkYÃku ykÞkuSík fhkÞu÷ níke. yk yÇÞkMkLku ‘{heLk SLkur{fMk’ {uøkurÍLk{kt «fkrþík fhðk {kxu {tswhe ykÃkðk{kt ykðe Au. r{ÚkuLk nkEzÙux Lkwt rLk{koý íÞkhu ÚkkÞ Au ßÞkhu nkEzÙkusLk MktÞwõík s¤ (HYdrogen Bonded Water) yLku r{ÚkuLk økuMk {nkMkkøkhku{kt Wå[ Ëçkký yLku ykuAk íkkÃk{kLk MkkÚku yufçkeòLkk MktÃkfo{kt ykðu Au. yÇÞkMk{kt WÃkÞkuøk fhu÷ ÃkæÄrík yk yÇÞkMk Ãkh{kýw (ykÛðef) yLku MktðÄoLk                                                   k.G. çkurMkLk nkEzÙkufkçkoLkLkku yuf Mk{]æÄ Mºkkuík {kLkðk{kt ykðu Au íkÚkk yk çkurMkLk{kt ykur÷ð rhz÷u Mk{wÿe fk[çkkLkwt yk©Þ MÚk¤ Ãký {kLkðk{kt ykðu Au su yuf MktðuËLkþe÷ «òrík Au.           Economics September 2020 Edition Talkative India | 19

Talkative India Policy Lapse{kt hkník ðíko{kLk 30 rËðMk hkník yÃkkE íkÚkk ðe{k ftÃkLkeykuyu fkuÃkkuohuxTMkLku Ãký ð¤íkh ykÃkðwt Ãkzþu fu su 30 rËðMkÚke ðÄw çktÄ nkuÞ.           Covid-19 yLku ðe{kLkk Ëkðk (Insurance Claime)           Force Majeure/ Act of God ykþÞ yMkkÄkhý ½xLkk yLku ÃkrhÂMÚkríkÚke Au su {kLkð rLkÞtºký{kt LkÚke.      Force Majeure clause ðe{k Ãkkur÷Mke{kt çktLku Ãkûk(ftÃkLke - økúknf) fhkh sðkçkËkheÚke {wfík fhu Au. Force Majeure/ Act of God çkkçkíku rLkÞ{      [[ko{kt fu{ ? su ftÃkLkeyku Covid-19 fkhýu LockdownLkk ÷eÄu LkwfMkkLk ÚkE hÌkwt Au íku ftÃkLkeyku îkhk ÃkkuíkkLkk           Indian Contract Act-1872 {wsçk Lk¬e fhkÞu÷ku Au.           General Insurance Council Insurance{kt hnu÷e òuøkðkE/ «kðÄkLk/ ClauseLku ÷ELku rððkË ÚkðkLke þfÞíkkyku ¾qçk s Au. rððkË Covid-19- Insurance{kt fðh Úkþu? ÄtÄk-ðuÃkkhLkk LkwfMkkLk çkkçkíku þwt ? ðe{k ftÃkLke ¼hÃkkE fhþu ? Corporate {wÏÞíðu Standard fine & Special Perils Policy ÷u Au su MkkËe ¼k»kk{kt Property IRDAI-2001 {kt Insurance Act 1938Lke f÷{ 64(C) {wsçk çkLku÷ Au. IRDAI yLku 100 % FDI Wãkuøk{kt fzeYÃku fkÞo fhu Au. Mkhfkh íkÚkk Wãkuøk ðå[uLkk rððkËku Ãkh Mk{LðÞ (Mkðo Mkt{rík) MÚkkÃkðkLkwt fkÞo fhu Au. IRDAI yLku General Insurnace Wãkuøk{kt fzeYÃku fkÞo fhu Au. Mkhfkh íkÚkk Wãkuøk ðå[uLkk rððkËku Ãkh Mk{LðÞ (MkðoMkt{rík) MÚkkÃkðkLkwt fkÞo fhu Au.                          Policy fnuðkÞ Au. yk Policy {wsçk fkuE Claim ð¤íkh (Ëkðku) Lknª {¤u. Corporate îkhk ÷uðkíke ðe{k Ãkkur÷Mkeyku (1) Material Damage Policy : yk Ãkku÷eMke{kt ykøk, Ãkqh, {þeLk ¾k{eLkk fkhýu Úkíkwt LkwfMkkLk ¼hÃkkE ÚkkÞ Au.      DPIIT-Dept for promotion of Industry &      Internal Trade îkhk 100 % FDI Lke yLkw{rík ykÃkðk FDI Policy {kt çkË÷kð fÞkuo Au. su{kt Insurance Broking, Insurance Company, Third Party Administrator, MkðuoÞh, Loss yuuMkuMk{uLx Mk{kðuþ ÚkÞku Au. MSME Wãkuøkku Ãkh ÷kufzkWLk «¼kð (2) Business Interrnuption Policy : yk Ãkku÷eMke{kt ÔÞðMkkÞ/ ÄtÄk{kt Úkíkwt LkwfMkkLk¼hÃkkE {kºk «kuÃkxe zu{us f÷kuÍ{kt WÕ÷u¾ fhkÞu÷ fkhýkuÚke ÚkkÞ íkku s ð¤íkh {¤u Au. Property Policy{kt òuøkðkEyku ÷kufzkWLk fkhýu Úkíkk LkwfMkkLkLku ¼hÃkkE fhðkLke fkuE òuøkðkE LkÚke. LkwfMkkLk ykøkLkk fkhýu ðe{k fhkÞu÷ ÄtÄku çktÄ ÚkkÞ íkku LkwfMkkLk ð¤íkh {¤u Au. òu fkuE ÄtÄku-yuf{ Mkíkík 30 rËðMk çktÄ hnu íkku Ãkkur÷Mke fðh Mk{kÃík ÚkE òÞ Au.           [[ko{kt fu{ ? Covid-19 fkhýu MSME(Micro- Small & Medium Enterprises)Lku MkkiÚke ðÄw «¼krðík fÞko Au. {wÆk MSME Lkk 99.5% Wãkuøk Micro ©uýe{kt ykðu Au.                               September 2020 Edition Economics 20 | Talkative India

Talkative India hkßÞku{kt s ÂMÚkík Au. (1) UP-14% (2) Ãk. çktøkk¤ - 14% (3) íkr{÷Lkkzw - 8% (4) {nkhk»xÙ - 8% (5) fýkoxf - 6% (6) rçknkh - 5% (7) yktÄú«Ëuþ - 5%      MSME ðíko{kLk{kt 12 fhkuz ÷kufkuLku hkusøkkhe ykÃku Au. MSMEíkuLke Mk{MÞk yktfzk - LkkUÄýe Lknª, GST ÃknkU[Úke çknkh Au. íkuyku fkuE Bank AccountLkku WÃkÞkuøk LkÚke fhíkk, çk[ík-ykðf nkuðk Aíkkt ÷uðz-Ëuðz «r¢Þk {wÏÞíkðu hkufz Úkíke nkuðkÚke Paper{kt ykðf çkíkkðe LkÚke þfíkk suÚke rLkrùík ykðfLkk yktfzk MkhfkhLku LkÚke {¤íkk. suÚke MSMELku ÷kuLk, Éý, Mkhfkhe MknkÞ {¤íke LkÚke.                MSME ÔÞkÏÞk hkufký yLku {þeLkhe ykÄkhu fhkÞ Au su Feb-2018{kt rLkýoÞ ykÃÞku fu MSME ©uýe Lk¬e fhðk Investment Lknª Ãký Annual Business (ðkŠ»kf fkhkuçkkh) æÞkLk{kt ÷uðkþu Ãký yk rLkýoÞ ÷køkw LkÚke ÚkÞku. Lkðe MSME ÔÞkÏÞk {wsçk           Micro (Mkqû{) : 5 fhkuzÚke ykuAku ðkŠ»kf fkhkuçkkh      LkkUÄýe : nk÷ fkuhkuLkk ÷kufzkWLk fkhýu òu Mkhfkh îkhk MSMELku hkník Ãkufus yÃkkÞLkku íku ÷uðk{kt Mk{MÞk ykðu Au íku LkkUÄýe y¼kðu. MkçkrMkze, ðÄkhkLkk Éý Ãký LkÚke {u¤ðe þfíkk.      ÷Äw (Small) : 5-75 fhkuz MkwÄe ðkŠ»kf fkhkuçkkh      {æÞ{ (Medium) : 75-250 fhkuz ðkŠ»kf fkhkuçkkh ¼khík{kt MSME ÂMÚkrík           ykŠÚkf : 2018 IFC yktíkhhk»xÙeÞ Lkkýk rLkøk{ rhÃkkuxo {wsçk MSME ûkuºkLku {wÏÞ Mk{MÞk Éý LkÚke {¤íkwt íku s Au. MSMELke fw÷ Éý sYheÞkíkLkk {kºk 1/3Úke Ãký ykuAe Éý/ ÷kuLk {u¤ðe þfu Au.      2018-19 {wsçk MSME {wsçk 6.34 xfk Wãkuøk Mkr¢Þ Au íku{ktÚke 51% (yzÄk) økúk{eý rðMíkkhku{kt Au.      nk÷{kt MSME 99.5% Wãkuøk Micro Mkwû{ ©uýe{kt ykðu Au. Mkwû{ Wãkuøk yÚko - íkuLkwt Mkt[k÷Lk 1 ÔÞÂõík îkhk ÃkkuíkkLkk ½huÚke s fhkíkwt nkuÞ.      MSME {kuxk¼køkLkwt Éý Lkkýk rÄhký fhLkkhk ÃkkMkuÚke {u¤ðu Au suÚke RBILkk «ÞkMkku Lkwt Ãkrhýk{ rMkr{ík hnu Au.      ÷Äw - {æÞ{ (Small- Medium) ðÄw yuf{ku Wãkuøkku þnuhe ûkuºkku{kt Au su Ãk fhkuzLku hkusøkkhe ykÃku Au.      MSME Lku ¼wøkíkkLk/[wfðýe{kt rð÷tçk Úkðku íku Ãký yuf Ãkzfkh s Au. su{kt ¾heËLkkhk Ãký [wfðýe{kt rð÷tçk fhu Au yLku GST rhVtz Ãký rð÷tçkÚke {¤u Au.      ðíko{kLk{kt MSMELkku 66% Wãkuøk Mk{ks{kt Lke[÷k (Law) ðøko / Mk{wËkÞ îkhk Mkt[kr÷ík Au. MSME Ãkh Covid-19 «¼kð ÷kufzkWLkLku fkhýu ½ýk MSME yÂMíkíð Ãkh «&™ Au.           SC-12%, ST - 4.1 %, OBC-49.7%, 80% ÃkwY»kku, 20% {rn÷k f{o[khe Au.           MSME ¼kiøkkur÷fYÃkÚke 50% MSME7 Economics September 2020 Edition Talkative India | 21

Talkative India      ©r{fkuLkwt Ãk÷kÞLk (ðíkLk ÃkkAwt sðwt) íku {wÏÞ Mk{MÞk su WãkuøkLku ÃkwLk: þY fhðk{kt {kuxe Mk{MÞk Mkkrçkík Úkþu. RL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMxLkk økXLkLkwt Mk{ÚkoLk fhkÞwt Au su{kt {kºk 2Lku Mkqr[çkæÄ fhkÞk Au su Lke[u {wsçk Au. (1) RBI Infrastructure Investment Trusts      {kºk 7%MSME s 3 {rnLkkÚke Ãký ðÄw fkhkuçkkh çktÄ hnu íkku Wãkuøk çk[kðe þfþu. Mkhfkhu þwt fhðwt ? (2) India Grid Trust      EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMxLku SEBI (IIT)      Regulation 2014 îkhk Mkt[k÷Lk yLku ðneðx fhðk{kt ykðu Au.      MSME Lku Banking SystemÚke òuzðe      Éý ykÃkðwt, Mkhfkhe xuûk ykuAk fhðk.      EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMxLke Mkth[Lkk      Refund [wfðýe ÍzÃke çkLkkððe.      BÞwåÞwy÷ VtzLke su{ yk xÙMx ÃkkMku xÙMxe, ELðuMx{uLx {uLkush, «kÞkusf yLku «kusuõx {uLkush nkuÞ Au.      ðÄw Lku ðÄw MSME Lku çkòh Ãkwhk Ãkkzðk      MSME Lku CoronaLkk fkhýu ÄtÄk ÃkwLk: þY fhðk Mkhfkhu Ãkkuíku Credit Gurantee ykÃkðe òuEyu.      xÙMxe ÃkkMku yk xÙMxLkk «ËþoLkLkwt rLkheûký fhðkLke sðkçkËkhe nkuÞ Au. Infrastructure Investment Trusts      «kÞkusf (Sponsor) yu ftÃkLkeLkk «{kuxh Au su{ýu yk xÙMxLke MÚkkÃkLkk fhe Au. [[ko{kt fu{ ? ¼khíkeÞ hk»xÙeÞÄkuhe{køko «krÄfhý -NHAI îkhk EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMxLkku Mkzf{køko çkwrLkÞkËe {k¤¾kLkk rLk{koý {kxu Lkkýk {u¤ððk yuf LkkýkfeÞ MkkÄLkLkk YÃk{kt WÃkÞkuøk fhðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku Au. {wÆk yk LkkýkfeÞ MkkÄLk su Mutual FundLke su{ fkÞo fhu Au. yk MktÃkr¥k{kt hkufký fhðk hkufkýfkhkuÚke Lkkýk {u¤ðu Au. su yuf Mk{Þ {ÞkoËk{kt hkufz ÷k¼ ykÃku Au. yk ÷k¼Lku hkufkýfkhkuLku rzrðzLz (÷k¼ktþ)Lkk YÃk{kt ðnU[ðk{kt ykðu Au.           ELðuMx{uLx {uLkushLku yk xÙMxLke MktÃkr¥kyku yLku hkufkýLke Ëu¾hu¾ hk¾ðkLkwt fkÞo MkkUÃkðk{kt ykðu Au.           «kusuõx {uLkushLku MktÃkqýo «kusuõxLkku ðneðx fhðk ykÃkðk{kt ykðu Au. sYrhÞkík fu{ ? ykuõxkuçkh - 2017{kt ¼khík Mkhfkh îkhk 5,35,000 fhkuz Yk.Lkk hkufký MkkÚku 34,800 rf÷ku{exh Mkzf{køkoLkk rLk{koý yLku rðfkMk {kxu ‘¼khík {k÷k «kusuõx’Lke þYykík fhe Au. yk «kusuõxLku Ãkqýo fhðk {kxu National Higways Authority of India (NHAI)Lku Lkkýk ¼tzku¤Lke sYrhÞkík nkuðkÚke Lkkýk hkufký Lku ykf»koðk {kxu EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMxLke þYykík fhðk{kt ykðe Au.                          yuf EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMx IPO-Initial Public Offer {kt ykuAk{kt ykuAk 10 ÷k¾ Yk. h¾kE Au. suÚke Wå[ LkuxðÚko Ähkðíkk ÔÞÂõíkyku, MktMÚkkyku, hkufkýfkhku {kxu hkufký {kxuLkwt MkkÄLk çkLke þfu Au. ‘Þwðkn’ Þwðk fkiþ÷ Ãknu÷ [[ko{kt fu{ ? ¼khík MkhfkhLkk Þwðkçkkçkík yLku h{ík{tºkk÷Þ yLku UNICEF îkhk ¼khLku ðirïf {Õxe MxufnkuÕzh Ã÷uxVku{o ‘Þwðkn: sLkhuþLk yLkr÷r{xuz’Lke MÚkkÃkLkk                IPOLkk {kæÞ{Úke MxkufLke su{ s yufMk[uLs{kt Ãký RL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMx Mkqr[çkæÄ Au.      ¼khíkeÞ çkòh nS MkwÄe EL£kMxÙf[h ELðuMx{uLx xÙMx{kt ÃkrhÃkfð çkLÞwt LkÚke yíÞkh MkwÄe {kºk 10 September 2020 Edition Economics 22 | Talkative India

Talkative India fhðk {kxu Statement of Intent Ãkh Mkne fhðk{kt ykðe Au. {wÆk Þwðk WÄ{eyku ðå[u WÄ{þe÷íkkLku «kuíMkknLk ykÃkðk {kxu MkV¤ WÄ{e yLku rðþu»k¿kkuLkk {kæÞ{Úke WÄ{íkk ðøkkuo (Online yLku Offline) ykÞkuSík fhkðeLku ÞwðkLkkuLku «kuíMkknLk ykÃkðk{kt ykðþu.                     ½ô ð»ko 2020-21 {kxu MSPLku 1975 Yk. «rík frðLx÷ Lk¬e fhðk{kt ykðu÷ Au su ð»ko 2019-20{kt 1925 Yk. «rík frðLx÷ níkwt. suÚke fne þfkÞ fu ð»ko 2019Lke Mkh¾k{ýe{kt ð»ko 2020{kt ½ô {kxuLkk MSP ¼kðku{kt 2.6% Lkku ðÄkhku fhðk{kt ykðu÷ Au. LkkUÄLkeÞ çkkçkík yu Au fu ½ôLkk MSP ¼kðku{kt Mkhfkh îkhk fhðk{kt ykðu÷ ð]rØ AuÕ÷k 11 ð»ko{kt MkkiÚke ykuAe Au. {Mkqh fuLÿ îkhk MkkiÚke ðÄw MSPLkk ¼kðku{kt ðÄkhku {Mkqh {kxu fhðk{kt ykðu÷ Au. {MkqhLkk MSP ¼kð ð»ko 2020-21 {kxu 5100 Yk. «rík frðLx÷ hk¾ðk{kt ykðu÷ Au su ð»ko 2019- 20Lke Mkh¾k{ýe{kt 6.25% ðÄw yux÷u fu 300 Yk. ðÄw Au.      h1{e MkËeLkk fkiþÕÞ, SðLk fkiþÕÞ, rzrsx÷ fkiþÕÞ Ãkh ykuLk÷kELk yLku ykuV÷kELk [uLk÷Lkk {kæÞ{Úke Þwðk ÷kufkuLku yÃkøkúuz fhðk yLku íkuLkk WíÃkkËf SðLkLke yLku ¼rð»Þ{kt fkÞo fhðk {kxu Mð-rþûkýLkk {kæÞ{Úke íku{Lkwt Mk{ÚkoLk fhðk{kt ykðþu.      ÞwðkLkkuLku furhÞh Ãkkuxo÷ MkkÚku Lkkufhe Ãkkuxo÷ îkhk ykí{- [fkMkýe MkºkLkk {kæÞ{Úke hkusøkkh íkÚkk furhÞh rðþu {køkoËþoLk íkÚkk MknkÞíkk «ËkLk fhðk{kt ykðþu.           yk Ãknu÷ Þwðk çkkçkíkkuLkk rð¼køkLke ¼qr{fk Þwðk xufLkku÷kuS fkÞo Mk{qnku{kt ¼køk ÷uðk {kxu rðþu»k {køkoËþoLk yLku rðþu»k¿k îkhk MknkÞ Ãkqhe Ãkkzðk{kt ykðþu.                    ø÷kuçk÷ sLkhuþLk yLkr÷r{xuz þYykík ð»ko 2018{kt UNICEF îkhk fhðk{kt ykðe Au.            çkÄk s MkÇÞ ËuþkuLkk ÞwðkLkkuLke rþûkk, fkiþÕÞ yLku MkþÂõíkfhý nuíkw Mk{ÚkoLk ykÃkðk íkÚkk rðMíkkh fhðk {kxu yuf yusLzk «ËkLk fhu Au. [ýk      [ýkLkk MSP ¼kðku{kt økík ð»ko 2019-20 Mkh¾k{ýe{kt ð»ko 2020-21{kt 225 Yk. yLku yÚkðk 4.62% ðÄkhku fhðk{kt ykðu÷ Au. suLkwt {qÕÞ 5100 Yk. «rík frðLx÷ Lk¬e fhkÞku Au. (MSP)LÞqLkík{ Mk{ÚkoLk {qÕÞ{kt ðÄkhku [[ko{kt fu{ ? «ÄkLk{tºke LkhuLÿ {kuËeLke yæÞûkíkk{kt ykŠÚkf çkkçkíkkuLke {tºke {tz¤eÞ Mkr{rík îkhk LkkýkfeÞ ð»ko 2020-21 {kxu 6 hrðÃkkf (rþÞk¤w Ãkkf) {kxu MSP- Minimum support Prices{kt ðÄkhku fhðkLke ònuhkík fhe Au. {wÆk fuLÿ {wsçk MSP{kt yk ð]rØ Mðk{eLkkÚkLk ykÞkuøkLke ¼÷k{ý {wsçk Au.           hkE      yk ð»kuo 2020-21 hkELkk MSP ¼kð 4650 Yk. «rík frðLx÷ hk¾ðk{kt ykðu÷ Au su ð»ko 2019- 20Lke Mkh¾k{ýe{kt 225 Yk. yLku 5.08% ðÄw Lk¬e fhkÞk Au. fwMkw{      yk ð»kuo 2020-21 MSP Yk. 112 ðÄkhe yux÷u fu 2.15% ðÄkhku fhe 5327 Yk. «rík frðLx÷ hk¾ðk{kt ykðe Au.           Economics September 2020 Edition Talkative India | 23

Indian Polity yÕ…‚tÏÞf ¾kuxk ‚{k[kh hkufðk rËþk-r™Ëuoþ Þk™ku{k{e s™òrŒ {ufuËkŒwt fkðuhe ™Ëe «kusufx - fýkoxf Äkhk‚¼k rðþu»kkrÄfkh™wt WÕ÷t½™ Mxkxo-y… …h ‚t‚ËeÞ ‚r{rŒ rh…kuxo ‚uLxÙ÷ rðMxk …w™:rðfk‚ …rhÞkus™k f]r»k rðÄuÞf - 2020 hnuXký™ku yrÄfkh yk¼k‚e yktËku÷™ ÷kuf yËk÷Œ hküÙeÞ r[rfí‚k ykÞku„ ‚¥kkðkh „ku…™eÞŒk fkÞËku r„÷„ex - ƒkÂÕxMŒk™ hküÙeÞ Œ…k‚ yusL‚e

Talkative India  fuLÿ îkhk hk»xÙeÞ Míkh Ãkh {wrM÷{, r¾úMíke, þe¾, çkkiØ, siLk, ÃkkhMke Mk{wËkÞkuLku yÕÃkMktÏÞf YÃku ðøkeof]ík fhðk{kt ykðu÷ Au. yk fkÞËku yÕÃkMktÏÞfkuLkk ðøkeofhý {kxu hkßÞ MkhfkhkuLku fkuE yrÄfkh LkÚke ykÃkíkku. hkßÞ Míkhu yÕÃkMktÏÞf ðøkeofhýLke sYheÞkík T.M.A. ÃkkE VkWLzuþLk V/S fýkoxf hkßÞ - 2002 {kºk hk»xÙeÞ Míkh Ãkh yÕÃkMktÏÞfkuLkwt ðøkeofhý fhðwt íku TMA ÃkkE VkWLzuþLk fuMk{kt ykðu÷k Mkw«e{ fkuxoLkk rLkýoÞLke ¼kðLkk rðÁØ Au, yk fuMk{kt Mkw«e{ fkuxo îkhk yÕÃkMktÏÞf ðøkoLke yku¤¾ {kxu hk»xÙeÞ Míkh yLku hkßÞ Míkh yu{ yku¤¾Lkk 2 ykÄkh ykÃku÷k níkk. Fake News hkufðk rËþk - rLkËuoþku yÕÃk MktÏÞf(Minority) [[ko{kt fu{ ? Mkw«e{ fkuxo îkhk NCMEIA - National Commission for Minority Educational Institutions Act- 2004Lke òuøkðkELku Ãkzfkhíke PIL- Public Interest Litigation (ònuh rníkLke yhS) {kxu fuLÿ ÃkkMku sðkçk {ktøÞku Au. {wÆk yhS fhLkkhLkk {ík {wsçk NCMEIA Act-2004 îkhk {kºk hk»xÙeÞ Míkh Ãkh s yÕÃkMktÏÞfkuLke yku¤¾ fhu Au, hkßÞ Míkh Ãkh yku¤¾ LkÚke ykÃkíkwt suÚke yk fkhýkuLku ÷eÄu NCMEIA Act - 2004 yÕÃkMktÏÞfkuLku íku{Lkk çktÄkhýeÞ yrÄfkhkuLke ðtr[ík fhu Au. NCMEIA         National Commission for Minority Educational Institutions MÚkkÃkLkk - NCMEIA Act 2004 îkhk fhðk{kt ykðe Au. su Quaci-Judicial (yÄoLÞkrÞf) MktMÚkk Au suLku Civil Court (Lkkøkrhf çkkçkíkku)Lke þÂõíkyku «kó Au. yæÞûk yLku yLÞ 3 MkÇÞku íkhefu nkEfkuxoLkk LÞkÞkÄeþ nkuÞ Au suLke rLk{ýqtf fuLÿ Mkhfkh îkhk fhðk{kt ykðu Au. WÆu~Þ ¼khíkeÞ çktÄkhýLkk yLkwåAuË - 30 {wsçk yÕÃkMktÏÞfkuLkk yrÄfkhku íkÚkk íkuLkk WÕ÷t½Lk çkkçkíku VrhÞkË rLkðkhý fhðwt. yLkwåAuË - 30Lkwt ðýoLk çkÄk s yÕÃkMktÏÞf Mk{wËkÞku {kxu rþûký MktMÚkkykuLke MÚkkÃkLkk yLku íkuLkk ðneðxLkku yrÄfkh ykÃku Au íkÚkk hkßÞLku ykðe rþûký MktMÚkkLku MknkÞíkk ykÃkðk {kxu Ä{o fu ¼k»kk ykÄkhu ¼uË¼kð fhíkk yxfkðu Au. NCMEIykÞkuøkLke ¼qr{fk 3 çkkçkíkku{kt hnu Au. (1) MknkÞf fkÞo (2) Mk÷knfeÞ fkÞo (3) ¼÷k{ý fkÞo NCMEIA ACT-2004{wsçk yÕÃkMktÏÞf yk fkÞËkLkk Section-2 (f) {wsçk, yÕÃkMktÏÞf yu ÷kufku Au suLku fuLÿ îkhk yrÄMkqr[ík fhkÞu÷ nkuÞ.      [[ko{kt fu{ ? BPRD - Bureau of Police Research& / development îkhk Fake News, Video yku¤¾ðk fkÞËkfeÞ y{÷efhý MktMÚkkykuLku rËþk- rLkËuoþ ykÃÞk Au. Fake NewsLkkfkhýku fkuE yusLMke, ÔÞÂõík, yuf{Lku LkwfMkkLk fhðk, ykŠÚkf- hksfeÞYÃkÚke ÷k¼ {u¤ððk {kxu. MkLkMkLke¾us, ¾kuxe, {LkøkXtíkWÃkMkkðu÷ çkkçkíkkuLkku WÃkÞkuøk fhe ËþofkuLke MktÏÞk ðÄkhðk {kxu. Mkkt«ËkrÞfíkk, ®nMkk Vu÷kððk {kxu MkkÞçkh yÃkhkÄ îkhk Fake URLçkLkkðe ÷kufku ÃkkMkuÚke ¾kuxe heíkuËkLk, Lkkýk ÷uðkÞ Au. WËk. PM CARES suðe s Mk{kLk ÷køkíke yLÞ ðuçkMkkEx             September 2020 Edition Indian Polity 24 | Talkative India

Talkative India çkLkkðe Lkkýk Ãkzkðe ÷uðkÞ Au. rËþk - rLkËuoþku íkÃkkMk yrÄfkheyu yuðe ðuçkMkkEx, r÷tfÚke Mkíkof hnuðwt su{kt Spelling ¼q÷ nkuÞ, íkÚkk fkuE Link ðkMíkrðfíkkÚke y÷øk ÷køkíke nkuÞ. ðkEh÷ Vkuxku, ykurzÞku-hufkuŠztøk, ðerzÞku íkhík s æÞkLk{kt ÷uðk suÚke yMkíÞLku Vu÷kíkwt yxfkðe þfkÞ. LÞqÍLke MkíÞíkk [fkMkðk rðïMkLkeÞ Mk{k[khkuLkk MºkkuíkLkwt yð÷kufLk fhðwt yLku sYh ÷køkuíkku LÞqÍ yusLMkeLkk MktÃkfo{kt hne LÞqÍ - Mk{k[khLke MkíÞíkk rðþu ¾kíkhe fhðe òuEyu. fkuEÃký Mk{k[khLke MkíÞíkk [fkMkðk ÷u¾f yLku MktÃkkËfLke yku¤¾ fhðe. RLxhLkux {erzÞkLkk LkwfMkkLk yLku òu¾{ Ãknu÷k ÔÞÂõík Mk{k[kh ðkt[ðk Mk{k[khÃkºkku Ãkh rLk¼oh níkk nðu ÷kufku ELxhLkux îkhk Mk{k[kh òuíkk ÚkE økÞk Au suÚke ÷k¾ku ÷kufku îkhk Vu÷kðkÞu÷ fkuE VufLÞqÍ, xrðx, rh-xrðx, Vkuhðzo {uMkus ðøkuhu îkhk ¾kuxk «kuøkøkutzkLku MkíÞ {kLke ÷u Au suÚke Mkk{kSf ÔÞðMÚkk, fkÞËk yLku ÔÞðMÚkk Ãkh ¾íkhku WíÃkÒk ÚkkÞ Au. BPRD MÚkkÃkLkk - 28-08-1970 øk]n{tºkk÷Þ nuX¤ fkÞo : Ãkku÷eMk{kt ykÄwrLkfefhý fhðwt íkÚkk íku {kxu ¼÷k{ýku fhðe. Ãkku÷eMkLkkfkÞkuo {kxu MktþkuÄLk yLku Mk÷knfkhe Ãkrh»kËYÃku Ãký fkÞo fhu Au. ÞkLkku{k{e ykËeðkËe     Ãkzu÷e (Isolated) ykËeðkMke òrík Au. «k[eLk Mkkt«ËkrÞf ÔÞðMÚkkLkk yLkwMkhý fhLkkh yk ÞkLkku{k{e sLkòríkLkk ÷kuøkku {kuxk yLku økku¤kfkh Ähku{kt hnu Au suLku ÞkLkkuMk (Yanos) yÚkðk þkçkkuLkuMk     (Shabonos) fnu Au. ð»ko 1980Lkk Mk{ÞÚke MkkuLkkLkk ¾kýfk{ {kxu yk sLkòrík Ãkh nw{÷kyku ÚkE hÌkk Au. ÞkLkku{k{e sLkòrík{kt çkÄk ÷kufku Mk{kLk økýðk{kt ykðu Au. íku{kt fkuE ykrËðkMke hkò fu Lkuík]íðfíkko nkuíkwt LkÚke. íkuLkk çkË÷k{kt yk sLkòrík ík{k{ rLkýoÞku ÷ktçke [[koyku yLku MkðoMkt{rík ykÄkhu fhu Au. ÞkLkku{k{e sLkòrík ‘rÍheyík’ ¼k»kk çkku÷u Au. çkúkrÍ÷Lkk ‘fkuÃkuLkkðk’ su{ýu ÞkLkku{k{e sLkòríkLkk ÷kufkuLkk s{eLkLkk nfku {kxu ÷zík [÷kðe Au suÚke íku{Lku hkEx ykSðefk yuðkuzo {¤u÷ Au su MðezLkLkk ðifÂÕÃkf Lkkuçku÷ ÃkwhMfkh YÃku yku¤¾kÞ Au. {ufuËkíkw «kusufx         [[ko{kt fu{ ? ÞkLkku{k{e sLkòrík îkhk ÃkkuíkkLkk ÷kuneLke ®f{ík Ãkh fkZðk{kt ykðíkk MkkuLkkLku (Gold)Lku Blood Gold Lkk{ ykÃke ¼khík MkhfkhLku yk MkkuLkkLke ¾heËeLku hkufðk yÃke÷ fhe Au. {wÆk ÞkLkku{k{e sLkòríkLke ðMíke W¥kh çkúkrÍ÷ yLku Ërûký ðuLkuÍwyu÷kLke MkhnË Ãkh rMÚkík Ãkðoíkku yLku yu{uÍkuLkLkk ð»kkoðLkLkk støk÷ku{kt òuðk {¤u Au. yk Ërûký y{urhfk {nkîeÃkLke MkkiÚke {kuxe Aqxe   [[ko{kt fu{ ? fuLÿ Mkhfkh îkhk {ufuËkíkw «kusuõxLkk rLk{koý {kxu {tsqhe ykÃkðk fýkoxf hkßÞLkwt yuf «ríkrLkrÄ{tz¤ fuLÿLke {w÷kfkík ÷uþu. {wÆk ð»ko 2017{kt fýkoxf hkßÞ îkhk 9000 fhkuzLke yk ÞkusLkk fuLÿeÞ s¤ MktMkkÄLk {tºkk÷ÞÚke {tsqhe {u¤ðe [qfe Au Ãký fuLÿeÞ ÃkÞkoðhý yLku ðLk {tºkk÷Þ îkhk nS {tswhe ykÃkðk{kt ykðe LkÚke fkhý fu        Indian Polity September 2020 Edition Talkative India | 25

Talkative India {wsçk Mkwhûkk {¤u÷ Au. yLkwåAuË-194 hkßÞ rðÄkLkMk¼k yLku íkuLkk MkÇÞku yLku íku{Lke þÂõík- rðþu»kkrÄfkhkuLke òuøkðkE Au. MktMkËeÞ rðþu»kkrÄfkh - rðÄkLkMk¼kyku îkhk «kó «ríkfkhfþÂõíkLku MktËŠ¼ík fhu Au su{kt MkÇÞku îkhk íkuLkk ÄkhkfeÞ fkÞkuo Ëhr{ÞkLk fhðk{kt ykðu÷ fkÞkuo - {tíkÔÞku - hsqykíkku {kxu Lkkøkhef yÚkðk yÃkhkrÄf sðkçkËkheÚke Mkwhûkk «ËkLk fhu Au. rðþu»kkrÄfkh WÕ÷t½Lk þwt Au ? çktÄkhý{kt øk]nkuLke økrh{k yLku yrÄfkh çkLkkðe hk¾ðk MktMkË MkÇÞku, rðÄkLkMk¼k MkÇÞkuLku rðþu»kkrÄfkh yLku þÂõíkyku «ËkLk fhðk{kt ykðe Au. yk þÂõíkyku yLku rðþu»kkrÄfkhLku MktrníkkçkæÄ LkÚke fhðk{kt ykÔÞk. yk «fkhu yk rðþu»kkrÄfkh WÕ÷t½Lk þwt Au íku Lk¬e   íkr{÷Lkkzw Mkhfkh îkhk {ufuËkíkw «kusfux rðÁØ Mkw«e{ fkuxo{kt yhS Ëk¾÷ fhe Au. {ufuËkíkw «kusuõx yk yuf «fkhLke ‘{ufuËkíkw Mktíkw÷Lk s¤¼tzkh ’ Au su{kt ÃkeðkLkk ÃkkýeLkk Mktøkún {kxu «Míkkrðík fhðk{kt ykðu÷ Au yk ÞkusLkkLkwt rLk{koý fýkoxfLkk hk{Lkøkh{T rsÕ÷kLkk fLkfÃkwhk{kt fhðk{kt ykðþu. {ufuËkíkw «kusuõx yuf økúurðxe çkktÄ Au fu su {ufuËkíkw{kt       67.16 TMC(thousand million cubic feet) su{ktÚke 4.75 TMC s¤Lke ykÃkqŠík ÃkuÞs¤Lkk WÆu~ÞÚke çkUø÷kuhLku fhðk{kt ykðþu. {ufuËkíkw «kusuõx ‘fýkoxf yLku íkr{÷LkkzwLkk ðå[u rððkË’Lkwt {wÏÞ fkhý Au su fkðuhe LkËe Ãkh çkLkkððk{kt ykðe hÌkku Au. su çktLku hkßÞkuLkk ÃkeðkLkk ÃkkýeLkk {n¥ðÃkqýo †kuík Mkkrçkík Úkþu. {ufuËkíkw «kusufxLkk rLk{koýÚke fkðuhe ðLÞSð yÇÞkhýLkk 50 ðøko rf.{e. ðLk¼qr{ s¤zqçk{kt sðkLke Mkt¼kðLkk Ãký òuðk{kt ykðe hne Au.  fhðk fkuE MÃk»x yrÄMkqr[ík rLkÞ{ LkÚke suLkk îkhk fux÷e yLku þwt Mkò ykÃkðe íku Lk¬e fhe þfkÞ. fkuE Ãký fkÞo òu hkßÞ rðÄkLk{tz¤Lkk fkuEÃký øk]nLkk íkuLkk fkÞkuoLku hkufu Au yÚkðk fkuE Ãký øk]nLkk MkÇÞLku íkuLkk fíkoÔÞ sðkçkËkhe rLkðnoLk fhðk{kt Mk{MÞk WíÃkÒk fhu Au yÚkðk yuðe «ð]r¥k su{kt «íÞûk fu y«íÞûkYÃkÚke øk]nLke ¼kðLkk rðÁØ Ãkrhýk{ {¤íkk nkuÞ íkku íku ÄkhkMk¼kLkk rðþu»kkrÄfkhLkwt WÕ÷t½Lk {kLkðk{kt ykðu Au. òu fkuE øk]n yÚkðk Mkr{ríkLkk [rhºk fu fkÞoðkne yÚkðk øk]nLkk fkuE MkÇÞ Ãkh yÚkðk íkuLkk [rhºk MktçktrÄík, yk[hýÚke MktçktrÄík fkuE rððkËLku «fkrþík fhðk{kt ykðu Au íkku íku øk]nLke yð{kLkLkk økýðk{kt ykðu Au yLku yk f]íÞLku ÄkhkMk¼kLkk rðþu»kkrÄfkhkuLkwt   ÄkhkMk¼kLkk rðþu»kkrÄfkhLkwt WÕ÷t½Lk [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt s {nkhk»xÙ rðÄkLkMk¼k{kt Mk{k[kh [uLk÷Lkk {wÏÞ MktÃkkËf yLkoçk økkuMðk{e yLku yr¼Lkuºke ftøkLkk hkýkðík rðÁØ rðþu»kkrÄfkhLkk WÕ÷t½LkLkku «Míkkð ÷kððk{kt ykÔÞku Au. {wÆk rðÄkLkMk¼kLke Mkwhûkk {kxu òuøkðkEyku ¼khíkeÞ MktMkË yLku íkuLkk MkÇÞkuLku fkuE Ãký øk]n{kt þÂõík, rðþu»kkrÄfkh yLku hûkk {kxu yLkwåAuË-10Ãk       September 2020 Edition Indian Polity 26 | Talkative India

Talkative India rçkr÷ÞLk US zku÷hÚke ðÄw nkuÞ Au. ¼÷k{ýku Mkr{rík {wsçk SIDBI-Small Industries Development Bank of India Lkk Vtz ykuV VtzTMk Ãknu÷Lkku rðMíkkh fhðk ¼÷k{ý fhe Au suÚke hkufký ðÄkhðk SIDBILkku WÃkÞkuøk fhe þfkÞ. MxkxoyÃkLke {qze †kuíkLkku rðMíkkh fhðk ftÃkLkeyku yLku Limited Liability PartnershipLku NBFC ònuh fÞko ðøkh Mxkxo yÃk{kt hkufkýLke {tsqhe ykÃkðe òuEyu. çkUfkuLku ©uýe III Lkk ðifÂÕÃkf hkufký fku»k (AIF- Alternative Investment Fund){kt hkufkýLke {tsqhe ykÃkðe òuEyu. rðËuþe zuð÷Ãk{uLx LkkýkMktMÚkkykuLku MÚkkrLkf MktÃkr¥k ðneðx ftÃkLkeyku MkkÚku {¤eLku Vtz Mkth[Lkk yÚkðk «íÞûk Wã{ {qze, ¾kLkøke Efrðxe Vtz MÚkkrÃkík fhðk {kxu «kuíMkkrník fhðk òuEyu. TAX {kt Aqx Covid-19 Lkk fkhýu Mxkxo yÃk{kt hkufkýLku ðÄkhðk Mkr{rík îkhk fuLÿ MkhfkhLku ykuAk{kt ykuAk 2 ð»ko {kxu CIVS, Collevtive Investment Vehicles su{ fu yuLs÷ Vtz, AIF, LLP îkhk fhkÞu÷ hkufký Ãkh Long Term Capital Gains TaxLku Mk{kó fhðk ¼÷k{ý fhe Au. WÃkhktík 2 ð»koLke AqxAkx çkkË STT- Security Transaction Tax ÷køkw fhðkLke ðkík fhðk{kt ykðe Au. WÕ÷t½Lk {kLkðk{kt ykðu Au. frÚkík WÕ÷t½Lk çkkçkíkku{kt Úkíke «r¢Þk rðÄkLkMk¼k yæÞûk yÚkðk rðÄkLk Ãkrh»kË yæÞûk yuf rðþu»kkrÄfkh Mkr{ríkLkwt økZLk fhu Au su{kt rðÄkLkMk¼k nkuÞ íkku 1Ãk MkÇÞku yLku rðÄkLkÃkrh»kË nkuÞ íkku 11 MkÇÞku Lke{ðk{kt ykðu Au. Mkr{rík ÃkkMku yÄo - LÞkrÞf þÂõíkku «kó nkuÞ Au. rðÄkLkMk¼k yæÞûk yÚkðk rðÄkLk Ãkrh»kË yæÞûk Mkki«Úk{ «Míkkð Ãkh rLkýoÞ ÷uðkLkwt fkÞo fhu Au. òu rðþu»kkrÄfkh yLku yð{kLkLkk Lku MkíÞ {kLkðk{kt ykðu íkku íku ykøk¤Lke «r¢Þk {kxu rðþu»kkÄefkh Mkr{ríkLku {kuf÷ðk{k ykðu Au. ðíko{kLk Mk{Þ{kt hkßÞ rðÄkLkMk¼kLkk fkuE Ãký øk]n ÃkkMku rðþu»kkrÄfkh Mkr{rík LkÚke. rðþu»kkrÄfkh Mkr{rík MktçktrÄík ÔÞÂõík /Mk{qn / Ãkûkfkh ÃkkMkuÚke MÃk»xefhý {kxuLkku sðkçk {ktøku Au çkkË íkÃkkMk fhu Au yLku hkßÞ rðÄkLk{tz¤Lku ÃkkuíkkLke íkÃkkMkLkk ykÄkhu fkÞoðkne fhðk ¼÷k{ý fhu Au.               MxkxoyÃk Ãkh MktMkËeÞ Mkr{rík rhÃkkuxo [[ko{kt fu{ ? LkkýkfeÞ çkkçkíkku Ãkh MktMkËLke MÚkkÞe Mkr{rík îkhk ‘Mxkxo yÃk’ Ãkh rhÃkkuxo MktMkË{kt hsq fhðk{kt ykÔÞku. {wÆk Mkr{rík îkhk Ëuþ{kt MxkxoyÃk íktºkLkk MktË¼o{kt rLkBLk Lkk{Úke heÃkkuxo hsq fhðk{kt ykðu÷ Au. þe»kfo : ‘Financing the startup Ecosystem’ Mkr{rík {wsçk ¼khíkLke Mxkxo yÃk ftÃkLkeyku [eLk yLku USA suðk ËuþkuLke Ãkh ÃkkuíkkLke rLk¼ohíkk ykuAe fhðkLke sYh Au. æÞkLk ykÃkðk çkkçkík Au fu Aug-2020 {kt ònuh ÚkÞu÷ ‘Hurun Global Unicorns-2020’ rhÃkkuxo{kt Mk{kðuþ ÚkÞu÷ 21 MxkxoyÃk ÞwrLkfkuLko{ktÚke 11 ftÃkLkeyku y÷eçkkçkk, xuÂLMkLx, DST-Global suðe [eLkLke hkufkýfkh ftÃkLkeyku îkhk Vtz {u¤ðu÷ níkwtt. Mxkxo yÃk ÞwrLkfkuLko yuðk Mxkxo yÃk Au suLkwt {qÕÞ 1        Central Vista Redevelopment Project [[ko{kt fu{ ? TATA Project LtdLku MktMkËLkk Lkðk ¼ðLk rLk{koý {kxu ÃkMktË fhkE suÚke CVRP «kusuõx ÷E fux÷kf Ãkqðo MkLkËe yrÄfkheykuyu ®[íkk ÔÞfík fhe. yk ÞkusLkk 2019{kt Housing & Urban Affairs              Indian Polity September 2020 Edition Talkative India | 27

Talkative India Ministry îkhk hsq fhkE. {wÆk yk ÞkusLkk{kt Mk{kðuþ {wÆkyku Lkðwt MktMkË ¼ðLk rLk{koý rºkfkuý ykfkh{kt. fuLÿeÞ Mkr[ðk÷Þ India Gate Úke ÷E hk»xÙÃkrík ¼ðLk MkwÄe Mkzf {køko ‘Rajpath’ {kt ÃkrhðíkoLk fhðku.                           North Block, South BlockLku Mktøkúnk÷Þ BÞwrÍÞ{ çkLkkðe Ëuðk íkuLkk MÚkkLk Ãkh Lkðk ¼ðLk (Building) çkLkkððe. EÂLËhk økktÄe hk»xÙeÞ f÷k fuLÿLku MÚk¤ çkË÷e ËuðkLke ðkík Ãký níke. yk s ûkuºk{kt rðr¼Òk {tºkk÷Þku íkuLkk rð¼køkku {kxu ykurVMk çkLkkððe. ¾[o 861.90 fhkuz 2022 MkwÄe MktÃkqýo Lkðwt MktMkË rLk{kýo fhe Ëuðk{kt ykðþu. MkhfkhLkku Ãkûk nk÷Lkwt MktMkË ¼ðLk MkwrðÄk yLku {ktøk {wsçk yÃkqhíkwt Au. 2026 çkkË LS/RS ðMíke yLkwMkkh [qtxýe ûkuºkkuLke ð]rØ Úkþu íÞkhu nk÷Lkwt MktMkË ¼ðLk LkkLkwt Ãkzþu. {tºkk÷Þ - íkuLkk rð¼køk y÷øk y÷øk ûkuºkku rðMíkkhku{kt nkuðkÚke yktíkh-rð¼køkeÞ sðkçkËkhe rLk¼kððk rð÷tçk ÚkkÞ Au. nk÷Lkw MktMkË 1911{kt çkLku÷ Au suLkku fkÞofk¤ Ãkqýo ÚkE [qõÞku Au. ®[íkk ? Corona fkhýu ykŠÚkf ¾hkçk nk÷ík{kt ykx÷e {kuxe hf{ ¾[o fhðe ÞkuøÞ LkÚke. Lkðk MktMkË rLk{koý{ktt ÃkÞkoðhý «Ëq»ký ðÄkhku Úkþu. {tºkk÷Þ rð¼køkku çkLkkðxe yk rðMíkkh ònuh sLkíkk {kxu «ríkçktrÄík ÚkE sþu. Central Vista þwt Au ? rËÕne rMÚkík hk»xÙÃkrík ¼ðLk, MktMkË ¼ðLk, North ç÷kuf, South ç÷kuf EÂLzÞk økux, hk»xÙeÞ yr¼÷u¾køkkh Lkku rðMíkkh su ÷tçkkE 3.h rf÷ku{exh Au. Dec-1911 {kt ßÞkuso 5th (Ãkt[{) îkhk ¼khíkLke hksÄkLke f÷f¥kkÚke rËÕne ÷kÔÞk íÞkhu yk ¼ðLkLkku rLk{koý fhkÞk níkk. suLkwt fkÞo yuzrðLk ÷wxeÞtMk yLku nxo çkufhu fhu÷ Au.                          f]r»k rðÄuÞf [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt s fuLÿ Mkhfkh îkhk f]r»k økríkrðrÄyku yLku ¾uzqíkkuÚke MktçktrÄík 3 rðÄuÞfLku {tsqhe ykÃkðk{kt ykðe. {wÆk {tsqh fhkÞu÷k rðÄuÞf Lke[u {wsçk Au. f]r»k WíÃkkËLk, ÔÞkÃkkh yLku ðkrýsÞ (MktðÄoLk yLku MkwrðÄk) rðÄuÞf, ¾uzqík (MkþÂõíkfhý yLku Mkthûký)Lkk {qÕÞ ykïkMkLk fhkh yLku f]r»k Mkuðk rðÄuÞf. ykð~Þf ðMíkw (MktþkuÄLk) rðÄuÞf f]r»k WíÃkkËLk, ÔÞkÃkkh yLku ðkrýsÞ (MktðÄoLk yLku MkwrðÄk rðÄuÞf), {wsçk fkuE hkßÞ Mkhfkh îkhk Mkt[kr÷ík ‘APMC - f]r»k WíÃkkËLk çkòh Mkr{rík yrÄrLkÞ{’ yÚkðk yLÞ fkuE hkßÞ fkÞËk ytíkøkoík fkuE Ãký çkòh þwÕf, WÃkfh (MkuMk), yÚkðk {nuMkq÷ fkuE Ãký ¾uzqík yLku ÔÞkÃkkhe Ãkh yÚkðk E÷ufxÙkurLkf xÙurztøk yÚkðk ÷uðz-Ëuðz Lknª ÷økkððk{kt ykðu. ¾uzqík hkßÞkuLke Mkqr[ík {tz¤eyku WÃkhktík hkßÞLke ytËh yLku çknkh ËuþLkk fkuE Ãký MÚkkLk Ãkh ÃkkuíkkLkwt WíÃkkËLk                           (1)           (h)      (3)                                September 2020 Edition Indian Polity 28 | Talkative India

Talkative India fkuE hkufxkuf ðøkh ðu[e þfu Au. ¾uzqík (MkþÂõíkfhý yLku Mkthûký) {qÕÞ ykïkMkLk fhkh yLku f]r»k Mkuðk rðÄuÞf yLkwMkkh, Contract Farming Lke òuøkðkE fhkE Au. yk rLkýoÞ LkkLkk ¾uzqíkkuLku æÞkLk{kt hk¾íkk ÷uðkÞku Au. su{kt fkuE Ãký ¾uzqík fkuE Ãký ðkðuíkh yÚkðk ÃkkfLke ÉíkwÚke Ãknu÷k ¾heËkhku MkkÚku fhkh fhe þfu Au. ykð~Þf ðMíkw (MktþkuÄLk) rðÄuÞf yLkwMkkh, yMkkÄkhý ÃkrhÂMÚkrík suðe fu, ÞwØ, «kf]ríkf ykÃkr¥kLku AkuzeLku ¾kãÃkËkÚkkuoLkk Mxkuf-nkurÕztøk yÚkðk ¼tzkhýLke {ÞkoËk Mk{kó fhðk{kt ykðe Au suLkk îkhk yLkks, ¾kãíku÷, çkxkfk, ztøk¤e, fXku¤Lku yrLkðkÞo ðMíkwykuLke Mkqr[{ktÚke Ëqh fhðk{kt ykðe Au suLkku yÚko nðu yk ík{k{ ðMíkwykuLkwt Mktøkún fhe þfkÞ Au suLke {tsqhe Ãknu÷k Lknkuíke yÚkðk íku y{wf {ÞkoËk MkwÄe «ríkçktrÄík níkwt. ykð~Þf ðMíkwykuLke Mkqr[{ktÚke Ëqh fhðk{kt ykðe Au suLkku yÚko nðu yk ík{k{ ðMíkwykuLkwt Mktøkún fhe þfkÞ Au.suLke {tsqhe Ãknu÷k Lknkuíke yÃkkÞk íku y{wf {ÞkoËk MkwÄe «ríkçktrÄík níkwt. W¼k ÚkE hÌkk Au. «kf]ríkf LÞkÞLkk rMkæÄktíkLkwt WÕ÷t½Lk Mkwr«{ fkuxoLkk yk ykËuþÚke «kf]ríkf LÞkÞ yLku Wr[ík «r¢ÞkLkk rMkæÄktíkku (Principal of natural                Justice and due process)Lkku WÕ÷t½Lk fhu Au fkhý fu yk «¼krðík økheçk ðøko yux÷u fu ÍqtÃkzeyku{kt hnuLkkhkLke ðkíkLku Mkkt¼éÞk ðøkh ykËuþ ykÃkðk{kt ykðu÷ Au. yk ykËuþ ÷ktçkk Mk{ÞÚke [k÷íkk huÕðu xÙuf rfLkkhu f[hkLkk Zøk÷kÚke òuzkÞu÷ çkkçkík{kt ykÃkðk{kt ykðu÷ Au yLku {wÏÞ ðkík yLkkiÃk[krhf ðMíkeLke {kLÞíkkÚke òuzkÞu÷ fkuE ðkíkLkku WÕ÷u¾ fhðk{kt LkÚke ykÔÞku. rLk»ýkíkku {wsçk Mkwr«{ fkuxo îkhk f[hkLkk Zøk÷k yLku ÍqtÃkzeyku ðå[u MktçktÄ ËþkoðeLku ÍqtÃkzeyku yk f[hk {kxu sðkçkËkh Au íkuðe ònuhkík fhe Au. MkhfkhLke çktÄkhýeÞ sðkçkËkhe Au fu íku økheçkkuLku hnuXký WÃk÷çÄ fhkðu. hnuXkýLkku yrÄfkh {kºk SðLkLkwt Mkthûký Lknª Ãký {kLkrMkf, þkherhf, çkkiræÄf, ÄkŠ{f rðfkMk {kxu Ãký hnuXký sYhe Au. ykSrðfkLkk yrÄfkhLku yýòuÞku fhðku VqxÃkkÚk Ãkh hnuíkk ÷kufkuÚke òuzkÞu÷k yiríknkrMkf fuMk. ykuÕøkkxur÷Mk V/S çkkuBçku BÞwrLkrMkÃk÷ fkuÃkkuohuþLk - 1985 rLkýoÞ ykÃkíkk Mkw«e{ fkuxuo fÌkwt fu SðLk SððkLkk yrÄfkh{kt ykSrðfkLkku yrÄfkh Ãký Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. UN îkhk Ãký hnuXký yrÄfkh yLku ykSrðfk yrÄfkhLku çkwrLkÞkËe {kLkð-yrÄfkh YÃk{kt Mðefkhðk{kt ykðu÷ Au.                                              hnuXkýLkku yrÄfkh [[ko{kt fu{ ? ¼khíkLke Mkwr«{fkuxo îkhk rËÕne{kt huÕðuLkk Ãkkxk (xÙuf ÷kELk)Lkk rfLkkhu MÚkÃkkÞu÷ ÷øk¼øk 48000 ÍqtÃkzeykuLku nxkððk ykËuþ ykÃku÷ Au. Mkwr«{ fkuxoLkk yk rLkýoÞ-ykËuþ Ãkh fkÞËkfeÞ Mkðk÷ku                     Indian Polity September 2020 Edition Talkative India | 29

Talkative India      MkhfkhLku rLkÞtrºkík {erzÞk îkhk ÃkkuíkkLkk Ãkûk{kt Mkq[Lkkyku yLku {krníke sLkíkk MkwÄe ÃknkU[kzðk {ËËYÃk ÚkkÞ Au. ÞwðkLk ÃkuZe{kt Mkk{kSf Mk{MÞkyku{kt ¼køkeËkhe ÷uðk, íku Mk{MÞkLku Mk{sðk MkkÚku-MkkÚku ÞwðkLkku{kt xufLkku÷kuS WÃkÞkuøkLke ¼kðLkk Ãký rðfMkkðu Au. yk¼kMke yktËku÷Lk [[ko{kt fu{ ? fkurðz-19Lkk fkhýu ‘yk¼kMke yktËku÷Lk’Lkwt {n¥ð ðÄíkwt òÞ Au. ¼khík{kt rðhkuÄ«ËþoLk fhðkLkwt fkÞo yk¼kMke YÃkÚke [[ko, rzçkux, E-{uE÷ îkhk fhðk{kt ykðu Au. {wÆk Social Media íkÚkk E÷ufxÙkurLkf {kæÞ{Úke Lkkøkrhfku yktËku÷LkLku íkeðúíkk «ËkLk fhu Au yLku fkuE Ãký {wÆkLku [[koLkku rð»kÞ çkLkkððk {kxu «ÞkMk fhkÞ Au. yk yuf MktøkrXík MkkðosrLkf «ÞkMk økýkÞ Au su{kt rzrsx÷ {erzÞkLkk {kæÞ{Úke LkkøkrhfkuLkwt fkuE {wÆk çkkçkýu Mk{ÚkoLk {u¤ððk{kt ykðu Au. Social Media yk «fkhu Online Activism{kt ð]rØ fhu Au íkuLkk 3 {wÏÞ fkhýku Au. (1) yk sLkíkkLke Mkk{kSf Mk{MÞkykuÚke MktçktrÄík yLkw¼ð, {tíkÔÞ, Mk÷kn-Mkq[Lk ÔÞõík fhðk {t[ Ãkqhku Ãkkzu Au. (2) yMkk{kSf ík¥ðku îkhk Úkíke Lkfkhkí{f «ð]r¥kLku Ãkzfkhðk Mðíktºkíkk yLku MkkiÚke ykMkkLk hMíkku WÃk÷çÄ fhkðu Au.                ÷kufyËk÷ík                               [[ko{kt fu{ ? ykurzþkLkk ftÄ{k÷ rsÕ÷k{kt yuf ÔÞÂõík îkhk 20 Úke ðÄw «íÞLkLkku çkkË Ãký ykÄkh fkzo {u¤ððk{kt rLk»V¤íkk {¤íkk ÷kufyËk÷ík{kt VrhÞkË LkkUÄðk{kt ykðe Au. ÷kufyËk÷ík ÷kufyËk÷íkLke MÚkkÃkLkkLkku rð[kh Ãkqðo {wÏÞ LÞkÞkÄeþ (CJI)P.N. ¼økðíke îkhk fhðk{kt ykÔÞku níkku yLku ¼khíkLke «Úk{ ÷kuf yËk÷ík ð»ko 1982{kt økwshkík{kt ykÞkusLk fhkE níke. çkkË{kt ð»ko 2002Úke ÷kufyËk÷íkkuLku MÚkkÞeYÃk ykÃkðk{kt ykÔÞwt. ÷kufyËk÷ík yuðwt {t[ fu Vkuh{ Au ßÞkt fuMkku r{ºkíkkÃkqýo «u{Úke Wfu÷ðk{kt ykðu Au. ÷kufyËk÷ík Mkk{kLÞ LÞkÞk÷ÞÚke y÷øk nkuÞ Au fkhý fu ynª rððkËeík Ãkûkku ðå[u ÃkhMÃkh fhkhLkk {kæÞ{Úke rððkËkuLkwt Mk{kÄkLk fhðk{kt ykðu Au. (3) ÃkkuíkkLke rð[khÄkhkykuÚke y÷øk ÷kuøkku MkkÚku MktçktrÄík {wÆkykuLke ðkMíkrðfíkk ÷kufku Mk{ûk hsq fhðk {ËËYÃk ÚkkÞ Au yLku økýíkhe{kt s ÷k¾ku ÷kufku MkwÄe ÃkkuíkkLke ðkík ÃknkU[kze þfkÞ Au. yktËku÷LkLkk ÷k¼ ÷kufíktºk yLku fÕÞkýfkhe þkMkLk EåAíke sLkíkkLku ÃkkuíkkLke ðkík {qfðk {t[ «ËkLk fhu Au. su ÷kufku rðhkuÄ-«ËþoLk{kt «íÞûkYÃkÚke ¼køk LkÚke ÷E þfíkk íku ík{k{ ÷kufku ykuLk÷kELkLkk {kæÞ{Úke ÃkkuíkkLkku yðks WÒkík Míkhu {qfðk yLku Mk{ÚkoLk «kó fhðk MknkÞYÃk çkLku Au. hksfkhýLkk rðfuLÿefhý{kt yíÞtík MknkÞf Au su{kt ÔÞkÃkfYÃkÚke sLkíkkLke ¼køkeËkhe MkwrLkrùík fhe þfkÞ Au.                                         September 2020 Edition Indian Polity 30 | Talkative India

Talkative India      NALSA-hk»xÙeÞ fkÞËkfeÞ Mkuðk «krÄfhý îkhk yLÞ yusLMkeyku MkkÚku {¤eLku ÷kuf yËk÷íkLkwt ykÞkusLk fhðk{kt ykðu Au. ÷kufyËk÷ík{kt çkÄk s rËðkLke fuMkku, ÷øLk rððkË, Lkkøkrhf çkkçkíkku, s{eLk çkkçkík, {sËqh, MktÃkr¥k ðnU[ýe, rððkË, ðe{ku, ðes¤e MktçktÄe ík{k{ rððkËkuLkwt Mk{kÄkLk fhðk{kt ykðu Au. ÷kuf yËk÷ík fkÞËk ytíkøkoík yuðk yÃkhkÄ su{kt hkSLkk{wt Lk ÚkE þfíkwt nkuÞ íkuðk çkkçkíkku{kt ßÞkt MktÃkr¥kLkwt {qÕÞ 1 fhkuz Yk.Úke ðÄw nkuÞ íkuðk rððkËkuLkwt Mk{kÄkLk ÷kuf yËk÷ík{kt LkÚke ÚkE þfíkwt. hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøk hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøk yrÄrLkÞ{Lku 8-Aug- 2020Lkk hkus hk»xÙÃkrík îkhk {tsqhe ykÃkðk{kt ykðe níke. hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøk{kt 4 y÷øk MðkÞ¥k çkkuzoLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykðþu su Lke[u {wsçk hnuþu. (1) MLkkíkf r[rfíMkk rþûkkçkkuzo (h) yLkwMLkkíkf r[rfíMkk rþûkk çkkuzo (3) r[rfíMkk {qÕÞktfLk yLku hu®xøk çkkuzo (4) yurÚkfMk yLku {urzf÷ hSMxTÙuþLk çkkuzo Mk¥kkðkh økkuÃkLkeÞíkk fkÞËku                [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt s rËÕne Ãkku÷eMk îkhk hksfeÞ çkkçkíkkuLkk rð&÷u»kf yLku ¼khíkeÞ Ãkºkfkh hkSð þ{koLku [eLk {kxu òMkqMke fkÞo fhðk çkË÷ WÃkhkufík fkÞËk ytíkøkoík ÄhÃkfz fhðk{kt ykðe Au. {wÆk Mk¥kkðkh økkuÃkLkeÞíkk fkÞËku {q¤ rçkúrxþ ykiÃkrLkðuþ ÞwøkLke h[Lkk Au. suLkwt {q¤ MktMfhý ‘¼khíkeÞ Mkhfkhe økkuÃkLkeÞíkk yrÄrLkÞ{ - 1889’ Au. yk fkÞËku rçkúrxþ hks Mk{Þ{kt ¼khíkeÞ ÷kufku îkhk fhðk{kt ykðíkk rçkúrxþ LkeríkLkk rðhkuÄ yLku fux÷ef ¼k»kk{kt Mk{k[khÃkºk{kt AÃkkíkk ÷u¾kuLku Ëçkkððk {kxu çkLkkððk{kt ykðu÷ níkku MkkÚku su hksfeÞ [uíkLkkLkk rLk{koý fhðk yLku Ãkku÷eMkLke fkÞoðkneLkku rðhkuÄ fhðk, su÷Lkku rðhkuÄ fhLkkhk ÷kufku {kxu yk fkÞËku çkLkkððk{kt ykðu÷ níkku. ðkEMk hkuÞ ÷kuzo fÍoLkLkk Mk{Þ{kt yk fkÞËkLku MktþkuÄLk fhe yrÄfkhef (Mk¥kkðkh) økkuÃkLkeÞíkk yrÄrLkÞ{ - 1904Lkk YÃk{kt yíÞtík fXkuh çkLkkððk{kt ykÔÞku. su çkkË{kt 1923{kt Lkðwt MktMfhý yrÄMkqr[ík fhðk{kt ykÔÞwt suLkk îkhk ¼khíkLkk þkMkLk{kt økkuÃkLkeÞíkk yLku rðïLkeÞíkk MkwÄeLke ík{k{ çkkçkíkkuÚke yk fkÞËkLku rðMíkkh fhðk{kt ykÔÞku. {wÏÞíðu yk fkÞËku 2 ÃkûkÚke MktçktrÄík Au. su{kt f÷{ - 3 {wsçk òMkqMke yÚkðk økwó[h ÔÞðMÚkk hk¾ðk{kt                     [[ko{kt fu{ ? 25 Sep 2020Úke ¼khík{kt r[rfíMkk rþûkk yLku ÔÞðMkkÞLkk xku[Lkk {wÏÞ rLkÞk{f YÃku hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøk yÂMíkíð{kt ykÔÞwt Au. {wÆk yk hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøk îkhk MCI ¼khíkeÞ r[rfíMkk Ãkrh»kËLkwt MÚkkLk ÷uðk{kt ykÔÞwt Au. hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøkLke MÚkkÃkLkk {wÏÞíðu r[rfíMkk rþûkk{kt MkwÄkh ÷kððk {kxu yuf Mkhfkhe «ÞkMkYÃku fhðk{kt ykðe Au. yk Ãknu÷k ðíko{kLk Mkhfkh îkhk MCI - Medical Council of India Ãkh yMktÏÞ ¼ú»xk[khLkk ykhkuÃk, økuhðneðxLkk ykhkuÃkkuLkk fkhýu MCILku Mk{kó fhðkLkku rLkýoÞ ÷uðk{kt ykÔÞku níkku. MCILke MÚkkÃkLkk ð»ko 1934{kt ¼khíkeÞ r[rfíMkk yrÄrLkÞ{ - 1933 ytíkøkoík fhðk{kt ykðu÷ suLkwt {wÏÞ fkÞo ¼khík{kt r[rfíMkk ÞkuøÞíkkLku {kLÞíkk ykÃkðk {kxu Mk{kLk {kÃkËtz MÚkkrÃkík fhðkLkwt níkwt. rËÕne rMÚkík AIIMS yr¾÷ ¼khíkeÞ ykÞworð¿kkLk MktMÚkkLkk ENT rð¼køkLkk Ãkqðo «{w¾ zku. Mkwhuþ [tÿ þ{koLku 3 ð»ko {kxu hk»xÙeÞ r[rfíMkk ykÞkuøkLkk yæÞûk íkhefu rLk{ýqf fhðk{kt ykðe Au. r[rfíMkk rþûkk ûkuºk{kt {kuxk MkwÄkhkLke òuøkðkE ðk¤k                                                                  Indian Polity September 2020 Edition Talkative India | 31

Talkative India ykðe Au yLku f÷{ - 5 {wsçk MkhfkhLke yLÞ Mk¥kkðkh økwó òýfkheLku ònuh fhðkLke çkkçkík MktË¼uo òuøkðkE fhðk{kt ykðe Au. ynª økwó òýfkhe{kt fkuE Ãký Mk¥kkðkh fkuz, ÃkkMkðzo, M¢u[, {kuz÷, ÷u¾, Lkkux, ËMíkkðus yLku fkuEÃký Mkq[LkkLkku Mk{kðuþ fhðk{kt ykðu÷ Au. f÷{-Ãk {wsçk WÃkhkufík «fkhLke økwó {krníke fu Mkq[LkkLku Vu÷kðLkkh ÔÞÂõík yLku íku {krníke fu Mkq[Lkk {u¤ðLkkh ÔÞÂõík yk{ çktLkuLku Ëtz ykÃkðkLke òuøkðkE fhkE Au. fkuE ËMíkkðusLku ðøkeof]ík fhðk {kxu fkuEÃký Mkhfkhe {tºkk÷Þ yÚkðk rð¼køk, rð¼køkeÞ Mkwhûkk rLkËoþku 1994 {uLÞwy÷Lkwt Ãkk÷Lk fhu Au Lknª fu Mk¥kkðkh økkuÃkLkeÞíkk yrÄrLkÞ{, WÃkhktík Mk¥kkðkh økkuÃkLkeÞíkk yrÄrLkÞ{ MðÞt Ãkkuíku Ãký íku MÃk»x LkÚke fhíkwt fu fÞk-fÞk ËMíkkðus ‘økwó ËMíkkðus’{kt Mk{kðuþ Úkþu. yk çkkçkík Lk¬e fhðkLkku yrÄfkh MkhfkhLku ykÃkðk{kt ykðu÷ Au. æÞkLk ykÃkðk çkkçkík Au fu yk fkÞËku {krníke yrÄfkh yrÄrLkÞ{ - 2005 MkkÚku ðkhtðkh rððkË WíÃkÒk fhu Au. yux÷u fu yMktÏÞ RTI{kt {krníke ykÃkðkLkku ELfkh fhðk{kt ykðu÷ Au suLkku {wÏÞ ykÄkh ‘Mk¥kkðkh økkuÃkLkeÞíkk yrÄrLkÞ{’ økýðk{kt ykðu Au. røk÷røkx çkkÂÕxMíkkLk      Provincial Autonomous RegionLkk YÃk{kt ðneðx fhkE hÌkku Au yLku yk ûkuºk ÃkkrfMíkkLk rLkÞtºký{kt Au. ÃkkrfMíkkLkLke Mkw«e{ fkuxo îkhk røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLk ûkuºk{kt Mkk{kLÞ [qtxýe fhkððk {kxu ‘røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLk Mkhfkh ykËuþ - 2018’{kt MktþkuÄLk fhðkLke ðkík fhe Au. ûkuºkLke rMÚkrík røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLkLkkt W¥kh{kt [eLk, Ãkrù{{kt yV½krLkMíkkLk yLku Ërûký Ãkqðo{kt fk~{eh MkkÚku MkhnË Ähkðu Au. Ãkkf yrÄf]ík fk~{eh (POK) MkkÚku ¼kiøkkur÷f MkhnË Ähkðíkk yk ûkuºk røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLkLku ¼khík îkhk yrð¼kßÞ sB{w yLku fk~{ehLkku ¼køk økýðk{kt ykðu Au. [eLk - ÃkkrfMíkkLk ykŠÚkf fkuhezkuh (CPEC) yk ûkuºk{ktÚke s ÃkMkkh ÚkkÞ Au. yk ûkuºk{kt 8000 {exhÚke ðÄw ô[kE Ähkðíkk Ãkðoíkku òuðk {¤u Au íkÚkk ÄúwðeÞ «ËuþLku çkkË fhíkk rðïLkk {kuxk ø÷urþÞh (rn{LktË) røk÷røkx-çkkrÕxMíkkLk ûkuºk{kt s òuðk {¤u Au. røk÷røkx-çkkrÕxMíkkLkLkku EríknkMk ÃkkrfMíkkLk ykuõÞwÃkkEz fk~{eh (POK)Lkk Ãkrù{{kt røk÷røkx yLku Ërûký{kt çkkÂÕxMíkkLk rMÚkík Au su 4                                    [[ko{kt fu{ ? ÃkkrfMíkkLk îkhk røk÷røkx-çkkrÕxMíkkLk ûkuºkLku yuf Ãkqýo «ktík çkLkkððkLke ònuhkík fhðk{kt ykðe Au. {wÆk ¼khík îkhk MÃk»x þçËku{kt rðhkuÄ fhíkk fnuðk{kt ykÔÞwt Au fu sB{w-fk~{eh (UT) yLku røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLk ûkuºk ¼khíkLkk yr¼Òk ytøk Au. UN{kt Ãký ¼khík îkhk yk ðkík hsq fhe [qõÞwt Au íkÚkk ¼khíkLkk Lkfþk Ãkh yk ûkuºk nt{uþk ¼khíkLkk yrÄf]ík ytøk yLku «Ëuþ YÃku Ëþkoððk{kt s ykðþu. ð»ko 2009Úke røk÷røkx-çkkrÕxMíkkLk ûkuºkLku yuf                                    Nov. 1947 Úke ÃkkrfMíkkLk îkhk «þkMkLk fhðk{kt ykðu Au. ¼khíkLke ykÍkËe Ãknu÷kyk ûkuºk sB{w-fk~{eh hsðkzkLkku s ¼køk níkwt Ãký ytøkúuòu îkhk ð»ko 1846Úke           September 2020 Edition Indian Polity 32 | Talkative India

Talkative India ÷eÍ Ãkh ÷uðk{kt ykðu÷ níkwt fkhý fu yk rðMíkkh ô[kE Ãkh rMÚkík nkuðkÚke ynª yLÞ «ËuþkuLke rLkøkhkLke fhðe ykMkkLk níke suÚke ‘røk÷røkx MfkWx’ Lkk{Lke MkuLkkLke xwfze ynª {qfðk{kt ykðe níke yLku ßÞkhu ytøkúuòu ¼khík AkuzeLku økÞk íÞkhu yk ûkuºk {nkhkò nrh®MknLku ÃkwLk: MkkutÃke Ëuðk{kt ykðu÷ níkku. çkkË{kt nrh®Mkn îkhk yk ûkuºk{kt rçkøkúuzeÞh ÄtMkkh rMktnLku íÞkt økðoLkh Lke{ðk{kt ykÔÞk yLku ‘røk÷røkx MfkWx’ ynª s hk¾ðk{kt ykðe. ð»ko 1947{kt ÃkkrfMíkkLk îkhk fk~{eh nw{÷ku fhðk{kt ykÔÞku íÞkhu 31-Oct-1947 Lkk hkus {nkhkò nrh®Mkn îkhk ¼khík MkkÚku rð÷ÞÃkºk Ãkh nMíkkûkh fhðk{kt ykÔÞk suÚke røk÷røkx - çkkrÕxMíkkLk ¼khíkLkku rnMMkku çkLke økÞku Ãký ytøkúus yrÄfkheyku îkhk yk fhkh y{kLÞ økýðk{kt ykÔÞwt yLku økðoLkh ÄtMkkh rMktnLku su÷{kt Ãkqhe Ëuðk{kt ykÔÞk íkÚkk ytøkúus yrÄfkheyku îkhk 2 Nov 1947 røk÷røkx çkkrÕxMíkkLkLku ÃkkrfMíkkLk{kt {u¤ððk fhkh fhe Ëuðk{kt ykÔÞk yLku ð»ko 1949{kt POKLku fk~{ehLku MkkUÃke Ëuðk{kt ykÔÞku. NIA íkÃkkMk yusLMke’Lke ûk{íkkLku {sçkqík fhþu. WÃkhktík økt¼eh yÃkhkÄkuÚke MktçktrÄík {n¥ðÃkqýo òýfkhe yLku ÃkwhkðkLku Mk{Þ {ÞkoËk{kt Mktøkún fhðk{kt MkwrðÄk «ËkLk fhþu. ðíko{kLk{kt ‘hk»xÙeÞ íkÃkkMk yusLMke’Lke fw÷ 9 þk¾kyku (Branch) Au su Lke[u {wsçk Au. (1) økwðknkxe (ykMkk{) (6) fkuå[e (fuhk÷k) (2) {wtçkE ({nkhk»xÙ) (7) ÷¾Lkki (W¥kh«Ëuþ)           (3) sB{w (4) fku÷fkíkk (Ãkrù{ çktøkk¤) (5) niËhkçkkË (íku÷økkýk)      rðþu»k Mkwhûkk yuf{ YÃku {wÏÞk÷Þ ‘Lkðe rËÕne{kt rMÚkík Au, yk{ ðíko{kLk 9 þk¾kyku íkÚkk 3 Lkðe {tsqh fhkÞu÷ þk¾kyku {¤eLku fw÷ 12 þk¾k MktÏÞk ÚkE sþu.      NIAhk»xÙeÞ íkÃkkMk yusLMke      MÚkkÃkLkk : ð»ko 2008 (hk»xÙeÞ íkÃkkMk yusLMke fkÞËku - 2008 {wsçk)      WÆu~Þ : ¼khík{kt ykíktfðkËLkku Mkk{Lkku fhðku íkÚkk Ëhuf «fkhu íkuLku Mk{kó fhðku.      fuLÿeÞ ykíktfðkË rðhkuÄe fkÞËkLkk y{÷efhý yusLMkeLkk YÃk{kt fkÞo fhu Au. (8) hkÞÃkwh (A¥keMkøkZ) (9) [tËeøkZ      [[ko{kt fu{ ? øk]n{tºkk÷Þ îkhk ‘hk»xÙeÞ íkÃkkMk yusLMke’Lke 3 ðÄkhkLke þk¾kyku ¾ku÷ðkLke {tsqhe ykÃkðk{kt ykðe Au. {wÆk ‘hk»xÙeÞ íkÃkkMk yusLMke’Lke 3 Lkðe þk¾k Lke[u {wsçk hnuþu. (1) EBVk÷ ({ýeÃkwh) (2) [uÒkkE (íkr{÷Lkkzw)                     (3) hkt[e (Íkh¾tz) ¼khík Mkhfkh îkhk yk rLkýoÞLku ËuþLke {wÏÞ ykíktfðkË - rðhkuÄe íkÃkkMk yusLMke îkhk WÃkhkufík 3 hkßÞku{kt WíÃkÒk ÚkE hnu÷ ÂMÚkríkLku íðrhík «ríkr¢Þk ykÃkðk {kxu MkwrLkrùík fhðk {ËË {¤þu. yk rLkýoÞ ykíktfðkËÚke MktçktrÄík çkkçkíkku yLku yLÞ hk»xÙeÞ MkwhûkkÚke MktçktrÄík çkkçkíkkuLke íkÃkkMk {kxu ‘hk»xÙeÞ           Indian Polity September 2020 Edition Talkative India | 33

International Relationship yktŒhhküÙeÞ LÞkÞrðË …rh»kË UNSC{kt ¼khŒ™e SŒ FARA ACT-1938 ®‚„k…wh fLðu™þ™ yku™ {urzÞuþ™ LAC - 5 ‚qºke Þkus™k ¼khŒ …h [e™ îkhk r™„hk™e {kWLx yuðhuMx ™e Ÿ[kE™e …w™:„ý™k SƒqŒe yk[kh ‚trnŒk ƒkuí‚ðk™k{kt nkÚkeyku™k {]íÞw ykhƒ ÷e„ Ônu÷ rs{uõ‚-20 ÂMðÍh÷uLz y™u EU rððkË yk{eor™Þk y™u yÍhƒiÍk™ rððkË

Talkative India UNSC{kt ¼khíkLke Sík [[ko{kt fu{ ?   UNSC-United Nations Security Council{kt ÃkkrfMíkkLk îkhk 2 ¼khíkeÞ LkkøkrhfkuLku ‘UNSC- 1267 «ríkçktÄ Mkr{rík’ {wsçk ykíktfðkËe ònuh fhðkLke {ktøk fhðk{kt ykðu÷ su hË ònuh fhkE Au. {wÆk BJP ÃkûkLke yk LkkUÄýe çkkË BJPLku USALkk MkktMkËkuLke çkuXfku, fkÞo¢{ku{kt ykÞkusLk, y{urhfkLkk Mk{qnku îkhk {¤íkk LkkýkLke ònuhkík fhðe Ãkzþu.   {wÆk   UNSC îkhk ‘ytøkkhk yÃÃkkS’ yLku ‘økkurðtË ÃkxLkkÞf’ Lkk{Lkk h ¼khíkeÞ LkkøkrhfkuLku s ykíktfðkËe ònuh fhðkLke {ktøkLku hË fhe Au.  USA{kt ykøkk{e hk»xÙÃkrík [qtxýe ÞkuòLkkh Au yk [qtxýe{kt BJP MkÇÞku MktøkXLkkí{f MknÞkuøk Lknª fhu þfu íkÚkk òu BJP fkuE MknÞkuøk fhþu íkku íku USALke [qtxýe{kt rðËuþe nMíkûkuÃkLkk YÃk{kt òuðk{kt ykðþu. FARA ACT-1938 yk fkÞËku USA{kt VktMkeðkË (Fascism)Lkk «[kh «MkkhLku hkufðk ÷køkq fhðk{kt ykðu÷ níkku. yk fkÞËk ytíkøkoík rðËuþe yusLxkuLku USALkk sÂMxþ rzÃkkxo{uLx ytíkøkoík LkkUÄýe fhðk{kt ykðu Au yLku ÃkkuíkkLke økríkrðrÄykuLku sLkíkkLku çkíkkððe VhSÞkík fhðk{kt ykðu Au. hksLkiríkf yÚkðk yÄo - hksLkiríkf ûk{íkk MkkÚku rðËuþe þÂõíkyku Lkk rníkkuLku «ríkrLkrÄíð fhLkkh yusLxkuLku Ãký LkkýkfeÞ MktçktÄku íkÚkk yLÞ çkkçkíkkuLke sðkçkËkhe ykÃkðe Ãkzu Au. {n¥ð :USA{kt rðËuþe «¼kð íkÚkk hk»xÙeÞ Mkwhûkk nuíkw {kxuLkk ¾íkhkykuLke yku¤¾ fhe þfkÞ Au. USA Lke ytËh rðËuþe «¼kð MktçktÄku ÃkkhËŠþíkk{kt ðÄkhku ÚkkÞ Au. MkòLke òuøkðkE FARALkk økt¼eh WÕ÷t½Lk {kxu 5 ð»ko MkwÄe fkhkðkMk yÚkðk 2,50,000 US zku÷hLkku Ëtz yÚkðk çktLku ÚkE þfu Au. ßÞkhu y{wf {ÞkoËk MkwÄe fkÞËkLkk WÕ÷t½Lk {kxu 6 {rnLkkÚke ðÄw su÷ yÚkðk 5000 US zku÷hLkku Ëtz yÚkðk çktLku ÚkE þfu Au.  ÃkkrfMíkkLk 2 ¼khíkeÞ Lkkøkrhfku Ãkh 4 MkÇÞðk¤k yV½krLkMíkkLk ykÄkrhík ‘Indian Terror Syndicate’ Lkku ¼køk nkuðkLkku ykhkuÃk ÷økkðu÷ níkku suÚke ÃkkrfMíkkLk {wsçk h ¼khíkeÞ Lkkøkrhf «ríkçktrÄík ykíktfðkËe Mk{wnku ‘íknhef-yu-íkkr÷çkkLk ÃkkrfMíkkLk’ yLku ‘s{kík-W÷-ynhkh’ MkkÚku {¤e ÃkkrfMíkkLk{kt ykíktfe nw{÷k fhðk MktøkXLk çkLkkðe hÌkk níkk.     UNSC{kt USA, rçkúxLk, VktMk, s{oLke, çkuÂÕsÞ{ îkhk h ¼khíkeÞ LkkøkrhfkuLku rLkËkuo»k ònuh fhe ykíktfðkËe ònuh fhðk Ãkh «ríkçktÄ {qfe ËeÄku Au. UNSC-1267 «ríkçktÄ Mkr{rík    MÚkkÃkLkk - 1999  ‘y÷fkÞËk «ríkçktÄ Mkr{ík’ íkhefu Ãký yku¤¾kÞ Au.  fkÞo : UNSCLkk «Míkkð {wsçk ÔÞÂõík, Mk{qnLku yku¤¾ fhe íkuLkk «ríkçktÄ {qfðk íkÚkk yktíkfðkËe fu yktíkfðkËe Mk{qn ònuh fhðkLkw fkÞo fhu Au.   FARA ACT-1938   [[ko{kt fu{ ? USA îkhk FARA - ACT-1938 (Foreign Agents Registration Act) ytíkøkoík BJP ÃkûkLke LkkUÄýe fhðk{kt ykðe Au suÚke BJP, USA{kt Lkk{ LkkUÄkðLkkhe ¼khíkLke «Úk{ hksfeÞ Ãkkxeo / Ãkûk çkLÞku Au.    September 2020 Edition International Relationship 34 | Talkative India

Talkative India Singapore Convention on Mediation LAC- 5 Mkqºke ÞkusLkk [[ko{kt fu{ ? ðuÃkkh fhðk{kt yLkwfq¤íkk ðÄkhðk íkÚkk rððkËkuLkk rLkhkfhý Mkth[Lkk suLku rMktøkkÃkwhfLðuLþLk ykuLk {urzyuþLk fnu Au íkuLku ÷køkw fhðk{kt ykðu÷ Au. {wÆk yk fLðuLþLk ¼khík yLku rðïLkk yLÞ nMíkkûkh fíkko ËuþkuLku ÔÞðMkkÞÚke òuzkÞu÷k fkuÃkkuohux rððkËkuLke {æÞMÚke fhðk {kxu yuf «ýk÷e «ËkLk fhu Au. yk fLðuþLkLku yLÞ Lkk{Úke Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au su{ fu UN Convention on International     [[ko{kt fu{ ? ¼khík yLku [eLkLkk rðËuþ{tºkeyku îkhk LAC-Line of Actual Control Ãkh ÷øk¼øk 4 {rnLkkÚke [k÷íkku íkýkð Ëqh fhðk 5 Mkqºke ÞkusLkk ÷køkq fhðk Mkn{íke ÔÞõík fhðk{kt ykðe Au. {wÆk ¼khík- [eLkLkk rðËuþ {tºke îkhk hrþÞk{kt ykÞkuSík þktÄkE MknÞkuøk MktøkXLkLke rðËuþ{tºkeykuLke çkuXf{kt yuf y÷øk ¼khík-[eLkLke rîÃkûkeÞ çkuXf{kt ðkík[eík fhðk{kt ykðe su{kt Ãk Mkqºke ÞkusLkkLkku Mðefkh fhðk{kt ykðu÷ Au. {ík ¼uËkuLku rððkË Lk çkLkðk Ëuðk ¼khík-[eLk MktçktÄku rðfkMk Ãkh xku[Lkk Lkuíkk îkhk ðkík[eík Mkn{íke su{ fu ðwnkLk yLku {nkçk÷eÃkwh{{kt ÚkÞu÷ «ÄkLk{tºke MíkhLke ðkík[eíkÚke {køkoËþoLk ÷E Mkk{kLÞ {ík¼uËkuLku rððkË çkLkíkk yxfkððk çktLku ÃkûkkuLke Mkn{íke ËþkoðkE Au. MkhnË Ãkh MkuLkkLku ÃkkAe ÷uðe çktLku Ëuþku îkhk Mke{kðíkeo ûkuºkku{kt ðíko{kLk ÃkrhÂMÚkrík yLku íkýkð fkuE Ãký Ãkûk {kxu rníkfkhe Mkkrçkík ÚkkÞ íku{ LkÚke suÚke MkirLkfku MkkÚku MktðkË fhe MkuLkk ÃkkAe ÷uðe suÚke íkýkð ½xkzku ÚkkÞ. ¼khík - [eLk MkhnË «kuxkufku÷Lkwt Ãkk÷Lk fhðwt çktLku Ëuþku MkhnË çkkçkíku ík{k{ ðíko{kLk fhkh yLku «kuxkufku÷Lkwt Ãkk÷Lk, Mke{kðíkeo ûkuºkku{kt þktrík yLku rMÚkhíkk çkLkkðe hk¾ðk yuðe fkuE Ãký fkÞoðkneÚke çk[ðk Mkn{íke ÔÞfík fhðk{kt ykðe suÚke íkýkð ykøk¤ Lk ðÄe þfu.      Settlement Agreement Resulting from Mediation. ynª rMktøkkÃkwh{kt fhðk{kt ykðu÷ MktÞwõík hk»xÙ (UN)Lke «Úk{ MktrÄ Au. yk fLðuþLk fkÞËkfeÞ çkkçkíkku yLku Mk{ÞLku yLkwfq¤ nþu su yrLkrùíkíkk Lkk Mk{Þu ÔÞðMkkÞku {kxu {n¥ðÃkqýo Mkth[Lkk Mkkrçkík Úkþu. yk fLðuþLk Ãkh Ãk3 Ëuþku Ãkh nMíkkûkh fhðk{kt ykðu÷ Au su{kt ¼khík, [eLk, USALkku Ãký Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. yk fLðuþLk MktÞwõík hk»xÙ {nkMk¼k îkhk 20/ Dec/  (1)    2018 {kt yktíkhhk»xÙeÞ Mk{kÄkLk fhkh YÃku yk MktrÄ yÃkLkkðu÷ su{kt UN îkhk yrÄf]ík fhðk{kt yk fLðuþLk rMktøkkÃkwh{kt fhðk{kt ykðþu suLku ‘rMktøkkÃkwh fLðuþLk ykuLk {urzyuþLk’ YÃku yku¤¾ðk{kt ykðþu. yk MktrÄ {æÞMÚkíkkLkk Ãkrhýk{ MðYÃk yktíkhhk»xÙeÞ Mk{kÄkLk fhkhLku ÷køkw fhðk yuf Mk{kLk yLku fwþ¤ íktºk rðfrMkík fhðk{kt ykðþu su{kt fkuÃkkuhux rððkËkuLkwt íðrhík rLkhkfhý fhe ¼khíkLku ÃkkuíkkLke ÔÞkÃkkh þk¾Lku ðÄkhðk yk fLðuþLk {ËË fhþu. yk fLðuþLk ÷køkq ÚkðkÚke ¼khík yLku rðï¼hLkk ÔÞðMkkÞku - Wãkuøk ÄtÄkLkk rððkËku {æÞMÚkíkk îkhk Wfu÷ ÷kððk{kt ðÄw MkwrLkrùíkíkk ykðþu. (2)   (3)   September 2020 Edition International Relationship Talkative India | 35

Talkative India (4) MktðkË : çktLku Ëuþku MkhnËÚke òuzkÞu÷k {wÆk Ãkh rðþu»k «ríkrLkrÄyku ¼khík íkhVÚke hk»xÙeÞ Mkwhûkk Mk÷knfkh ySík zku¼k÷ yLku [eLke rðËuþ{tºke ðktøk Þe Lkk {kæÞ{Úke ðkík[eík [k÷w hk¾ðk Mkn{íke ÔÞõík fhkE MkkÚku - MkkÚku MkhnËe çkkçkíkku Ãkh WMCC - ík{k{ hufkuzo Mktøkún fhu Au. yk «fkhLke Data Mining íku ykÄwrLkf ÞwØþ† YÃk{kt òuðk{kt ykðu Au suLkk îkhk þºkw Ãkh rçkLk þiLÞ çkkçkíkkuÚke Ãký ð[oMð çkLkkðe ÞwØ fÞko ðøkh rðhkuÄe ËuþkuLke ík{k{ fkÞkuo{kt {w~fu÷eyku W¼e fhe íkuLke ík{k{ ykÞkusLk, ¼rð»ÞLke ÞkusLkkykuLku rLk»V¤ çkíkkðe ykŠÚkf rðfkMkLku hkufðk{kt ykðu Au. Mt. Everst ÃkðoíkLke ô[kELke ÃkwLk:økýLkk  Working Mechanism for Consultation & Co-Ordination Lke çkuXfku ò¤ðe hk¾ðk Mkn{íke ÔÞõík fhðk{kt ykðe Au. (Ãk) ÃkhMÃkh rðïkMk ðÄkhðk Ãkøk÷kt ÷uðkt  çktLku Ëuþku îkhk Mkn{íke ÔÞõík fhkE fu suðe rMÚkrík Mkk{kLÞ çkLkþu. çktLku ÃkûkkuLkk Mke{k ûkuºkku{kt þktrík yLku rMÚkhíkk ðÄkhðk Confidence Building Measures Ãkh fkÞo fhðk{kt íkeðúíkk ÷kððk{kt ykðþu. ¼khík Ãkh rLkøkhkýe [[ko{kt fu{ ? EÂLzÞLk yufMk«uMkLke Mðíktºk íkÃkkMk {wsçk [eLkLke xufLkku÷kuS ftÃkLke îkhk ¼khíkLkk 10000Úke ðÄw ÷kufku Ãkh Mkr¢Þ rLkøkhkLke hk¾ðk{kt ykðe hne Au. {wÆk íkÃkkMk {wsçk [eLkLkk þuLkÍuLk{kt rMÚkík Zhenhua   [[ko{kt fu{ ? [eLk-LkuÃkk¤ îkhk {kWLz yuðuhMxLke ô[kELke ÃkwLk: økýíkhe fhðk MktçktrÄík yrÄf]ík yktfzk LkSf{kt su ònuh fhðkLke Mkt¼kðLkk Au. {wÆk [eLk-LkuÃkk¤u ð»ko h019{kt fhkh {wsçk {kWLx yuðhuMxLke ô[kE {kÃkðkLke ònuhkík fhe níke. yuðhuMxLke ðíko{kLk ô[kE 8,848 {exh Au suLke økýíkhe 1956{kt Survey of India îkhk fhðk{kt ykðe níke yLku yk s ô[kELku Mkðo{kLÞ Mðefkh fhðk{kt ykðu÷ Au. Ãkhtíkw AuÕ÷k Ëþfku{kt ÚkÞu÷ xufxkurLkf økríkrðrÄykuLkk fkhýu {kWLx yuðhuMxLke ô[kE{kt ÃkrhðíkoLk ÚkÞk nkuðkLke Mkt¼kðLkk ÔÞõík fhkE hne Au su{ fu ð»ko 2015 {kt LkuÃkk¤{kt 7.8 íkeðúíkkLkku ¼qftÃk ykðu÷ suLkk fkhýu ÃkðoíkLkku ô[kE{kt ½xkzku ÚkðkLke þõÞíkk òuðkE hne Au. yLÞ rð»kÞ fu {kWLx yuðuhMxLke ô[kELku íkuLke Wå[ík{     Data Information Technology co. LTd îkhk ¼khíkLkk hk»xÙÃkrík, «ÄkLk{tºke, [eV ykuV rzVuLMk MxkV Mkrník fux÷kf yrÄfkheykuLke, MktMÚkkykuLke økríkrðrÄ Ãkh Lksh hk¾e íkuLkk MktçktÄ{kt Ëhuf «fkhLkk Data {krníke yufºk fhe hne Au. [eLkLke yk ftÃkLke îkhk hksLkerík, Mkhfkh, ÔÞðMkkÞ, xufLkku÷kuS, {erzÞk, MktçktrÄík ÔÞÂõík yLku MktMÚkkLku ÷ûÞ fhðk{kt ykðu÷ Au. yk ftÃkLke rðþu»k ÔÞÂõíkLke {krníke yufºk fhe íkuLke       Inforamtion Library íkiÞkh fhe hne Au su{kt {kºk Mk{k[kh Ãkºkku yLku MkkðosrLkf {t[ Ãkh WÃk÷çÄ òýfkhe s Lknª Ãký {n¥ðLkk zkuõÞw{uLx, ÃkuxLx, ËMíkkðuòuLke òýfkhe Ãký WÃk÷çÄ Au. yk ftÃkLke Relation Database çkLkkðu Au su ÔÞÂõík - MktMÚkkyku ðå[u Mkq[Lkk ykÃk-÷u MktçktrÄík   September 2020 Edition International Relationship 36 | Talkative India

Talkative India Ãkðoík rçktËwLkk ykÄkh Ãkh {kÃke þfkÞ yÚkðk Wå[ík{ çkhVLkk rçktËw Ãkh {kÃke þfkÞ. su{kt LkuÃkk¤-[eLk ðå[u yk çkkçkíku s rððkË níkku su nðu [eLkLkk ËkðkLku LkuÃkk¤ {kLkðk {tsqhe ykÃke ËeÄe Au. {kWLx yuðhuMxLke økýLkkLkwt yLÞ fkhý Ãký Au fu yíÞkh MkwÄe Ãkðoík ô[kELke økýLkk {kºk ¼khíkeÞ, ÞwhkuÃkeÞ, y{urhfkLkk MkðuoûkýkuLkk ykÄkhu s økýðk{kt ykðe Au. suÚke nðu LkuÃkk¤-[eLk Ãký Ãkkuíku MktÞwõík «ÞkMk îkhk hk»xÙeÞ økkihð ðÄkhðk {ktøku Au. [eLk-LkuÃkk¤ ðå[u h019{kt s [eLk hk»xÙÃkrík þe rsLk®ÃkøkLkk LkuÃkk¤ «ðkMk{kt {kWLx yuðhuMxLke ô[kE {kÃkðk Mkn{íke ÔÞõík fhkE níke. [eLk Ãknu÷k Ãký {kWLx yuðhuMxLke ô[kE økýíkhe h ðkh fhe [qfu÷ Au. «Úk{ðkh ð»ko 197Ãk{kt yLku çkeSðkh ð»ko h00Ãk{kt. yk ð¾íku h019{kt {kWLx yuðhuMxLke ô[kE {kÃkðk [eLkLkk Mkðuoûkýfíkkoyku [eLkLke çkkRzq LkurðøkuþLk Mkuxu÷kEx rMkMx{Lkku WÃkÞkuøk fÞkuo Au. Ãkhtíkw nS yu MÃk»x LkÚke fu yu ÂMÚkrík{kt þwt Úkþu ßÞkhu [eLk yLku LkuÃkk¤ çktLku ËuþkuLkk y÷øk y÷øk {kÃk hsq fhðk{kt ykðþu fkhý fu LkuÃkk¤ yLku [eLk îkhk Ãkðoík {kÃkðkLke y÷øk y÷øk ÃkæÄríkLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðe hÌkku Au suÚke yk Mkt¼kðLkk Lkfkhe Lk þfkÞ fu çktLkuLkk ËuþkuLkk {kWLx yuðhuMxLke ô[kELke {kÃkýe{kt ytíkh òuðk {¤þu s. Mt. Everest LkuÃkk¤- ríkçkux ([eLk) ðå[u 8848 {exh ô[kE (29035 Vqx) {kWLx yuðhuMx rn{k÷ÞLke Ãkðoík ©]t¾÷k{kt Ãk]ÚðeLkwt MkkiÚke ô[wt rçktËw økýðk{kt ykðu Au su ríkçkux{kt [ku{ku÷wtøk{k yLku LkuÃkk¤{kt Mkkøkh{kÚkk fnu Au. 19{e MkËe{kt yk ÃkðoíkLkwt Lkk{ ¼khíkLkk Ãkqðo {nkMkðuoûkf ßÞkuso yuðhuMxLkk Lkk{ ÃkhÚke {kWLx yuðhuMx hk¾ðk{kt ykðu Au. rÍçkqíke yk[kh Mktrníkk [[ko{kt fu{ ? ¼khíkLku ‘rÍçkqíke yk[kh Mktrníkk’ ytíkøkoík «uûkfLkku Ëhßòu (Observer status) ykÃkðk{kt ykðu÷ Au. {wÆk Íçkqíke yk[kh MktrníkkLkwt rLk{koý Jan 2009 {kt IMO- yktíkhhk»xÙeÞ Mk{wÿe MktøkXLkLkk íkíðkÄkLk{kt fhðk{kt ykðu÷ níkwt. IMO {wsçk ðíko{kLk{kt rÍçkqíke yk[kh MktrníkkLkk MkÇÞ ËuþkuLke MktÏÞk 20 Au ßÞkhu 5 Ëuþku ¼khík, òÃkkLk, USA, UK, LkkuðuoLku «uûkf (Cobserver status)Lkku Ëhßòu yÃkkÞku Au. WÆu~Þ ÷k÷ Mkkøkh, yuzLkLke ¾kze, yk£efe {nkîeÃkLkk Ãkqðeo rfLkkhkLkk Ëuþku íkÚkk rntË {nkMkkøkh ûkuºk{kt rîÃkeÞËuþkuLkk {k÷ðknf snkòuLku Mk{wÿe ÷wxkYyku ([kt[eÞk)ykuÚke Mkwhûkk «ËkLk fhðe. çkkçk - y÷-{tzuçk s¤ MktrÄ ÷k÷ Mkkøkh yLku yuzLkLke ¾kzeLku òuzu Au. ð»ko 2017{kt MkkWËe yhurçkÞkLkk ‘suÆk’ {kt ykÞkuSík Mkt{u÷Lk{kt yk yk[kh-MktrníkkLkk WÆu~Þku Ãkh MktþkuÄLk fhe ‘ÃkÞkoðhýeÞ {wÆku’ Mk{kðuþ fhðk{kt ykÔÞku ßÞkhÚke ‘rÍçkqíke yk[kh Mktrníkk’ Lku suÆk MktþkuÄLk (Jeddah Amendment)Lkk Lkk{Úke Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au.                                                         IMO : International Maritime Organization MÚkkÃkLkk : 7th {k[o 1948, {wÏÞk÷Þ - ÷tzLk (UK) ytíkh Mkhfkhe MktøkXLkLkk YÃk{kt MÚkkrÃkík fhðk{kt ykðu÷ yktíkhhk»xÙeÞ Mk{wÿe MktøkXLk - UNLke 17 rðrþ»x yusLMke (Specialised Agencies) {ktÚke yuf Au. ¼khík ð»ko 1959{kt IMOLkku MkÇÞ çkLku÷ Au yLku yk s ð»kuo íkuLke «Úk{ çkuXf SLkuðk (rMðÍh÷uLz){kt ykÞkuSík ÚkÞu÷ níke.                      September 2020 Edition International Relationship Talkative India | 37

Talkative India fkWrLMk÷Lke yæÞûkíkk Akuzðk{kt ykðe Au. {wÆk ykhçk ÷eøk - W¥kheÞ ykr£fk yLku Ãkqðkuo¥kh ykr£fk yLku Ërûký-Ãkrù{ yurþÞk ({æÞÃkqðo)Lkk ykhçk ËuþkuLkwt ûkuºkeÞ MktøkXLk Au. ykhçk ÷eøkLke MÚkkÃkLkk 22 - {k[o - 1945Lkk hkus r{MkúLke hksÄkLke fknehk{kt fhðk{kt ykðu÷ níke. ykhçk ÷eøkLkk MktMÚkkÃkf Ëuþku{kt r{Mkú, Ehkf, òuzoLk, ÷uçkLkkuLk, MkeheÞk yLku MkkWËe yhçkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. ðíko{kLk Mk{Þ{kt ykhçk ÷eøk{kt fw÷ hh MkÇÞ Ëuþku Au su{kt LkðuBçkh - 2011Úke MkeheÞkLke ¼køkeËkheLku hË fhðk{kt ykðe Au. ykhçk ÷eøkLkk MkÇÞ Ëuþku yÕSheÞk, çknuheLk, fku{kuhkuMk, Sçkwíke, Ersó, Ehkf, òuzoLk, fwðiík, ÷uçkuLkkuLk, ÷eçkeÞk, {kuhku¬ku, yku{kLk, Ãku÷uMxkELk, fíkkh, MkkWËe yhurçkÞk, Mkku{k÷eÞk, MkwËkLk, xâwrLkrþÞk, Þ{Lk, ÞwyuE, {irhxkLkeÞk. çkkuíMkðkLkk{kt nkÚkeykuLkk {]íÞw                     [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt s çkkuíMkðkLkk{kt íkÃkkMk{kt LkkUÄðk{kt ykÔÞwt Au fu Ãkkýe{kt ‘MkkELkkuçkufxurhÞk’ îkhk WíÃkkrËík Íuhe ÃkËkÚkoLkk fkhýu ð»ko 2020 {kt çkkuíMkðkLkk{kt 300Úke ðÄw nkÚkeyku {]íÞw ÃkkBÞk Au. {wÆk MkkELkku çkufxurhÞk Mkqû{Sð Au yLku {wÏÞíðu Ãkkýe{kt òuðk {¤u Au. õÞkhuf {]Ëk{kt Ãký òuðk {¤u Au. çkÄk s MkkELkku çkufxurhÞk Íuhe ÃkËkÚkkuoLkk WíÃkkËLk LkÚke fhíkk Ãkhtíkw s¤ðkÞw ÃkrhðíkoLkLkk fkhýu ðirïf íkkÃk{kLk ðÄíkk Íuhe ÃkËkÚkkuoLke WíÃkkËLk fhðkLke ûk{íkk - ½xLkk ðÄíke òÞ Au. çkkuíMkðkLkk ykr£fe {nkîeÃkLkk Ërûký{kt rMÚkík Ëuþ Au. çkkuíMkðkLkk rðïLke MkkiÚke ðÄw nkÚkeLke MktÏÞk yLku ðMíke Ähkðíkku Ëuþ Au ynª ÷øk¼øk 1,30,000 nkÚkeykuLke LkkUÄýe fhðk{kt ykðe Au. çkkuíMkðkLkk{kt ‘ykufkðktøkku zuÕxk ûkuºk’Lkk W¥kh{kt {]ík nkÚkeykuLke 300Úke ðÄw MktÏÞk LkkUÄðk{kt ykðe Au. yk {]ík 300 nkÚkeLke MktÏÞkLku yuf ðLÞSð Mkthûký [urhxe xÙMx ‘Elephants without Borders’ îkhk r[Lneík fhðk{kt ykðu÷ Au.                                                                  yhçk ÷eøk [[ko{kt fu{ ? MktÞwõík ykhçk y{ehkík yLku çknuheLk îkhk EÍhkÞ÷ MkkÚku ÃkkuíkkLkk MktçktÄku Mkk{kLÞ fhðk {kxu nk÷{kt s ‘yçkúkn{ yufkuzo’ Lkk{Lkk þktrík fhkh Ãkh nMíkkûkh fhðkLkk rðhkuÄ{kt Ãku÷uMxkELk îkhk ykhçk ÷eøk                     yhçk ÷eøk WÆu~Þ : MkÇÞ ËuþkuLkk ðå[u MktçktÄkuLku ðÄw ÄrLk»X çkLkkððk íkÚkk íkuLke hksfeÞ økríkrðrÄyku{kt Mk{LðÞ MÚkkrÃkík fhðwt, íku{Lke Mðíktºkíkk yLku Mkt«¼wíkkLke hûkk fhðe íkÚkk ykhçk ËuþkuLkk rníkkuLku «kuíMkknLk ykÃkðwt. September 2020 Edition International Relationship 38 | Talkative India

Talkative India ÃkkA¤-ÃkkA¤ òÞ Au suLkk fkhýÚke Ônu÷ fkuE MÚk¤u yÚkzkE òÞ Au yÚkðk Ãkkuíku rþfkh çkLke þfu Au suðe íku Mkw{ÿLkk rfLkkhkLkk MÚk¤ku{kt VMkkE sðkLke ½xLkk çkLku Au. MÃk{o Ônu÷, Killer Whales yÚkðk Shark {kA÷eykuÚke çk[ðkLkk fkhýu Mk{wÿ rfLkkhu VMkkE síke òuðk {¤u Au. Ônu÷ku{kt Mkk{qrnf MÚkkLkeÞ ytíkÃkýoLk{kt Mk{wÿ rfLkkhu yÚkðk íkx hu¾kLkk ykfkhLkwt {n¥ðÃký ðÄe òÞ Au. fkhý fu òu Mk{wÿ rfLkkhkLkku Zk¤ {tË nkuÞ íkku Ônu÷ su LkuðeøkuþLk {kxu Echolocation Ãkh rLk¼oh nkuÞ Au íku ÃkkuíkkLkk {køkoÚke ¼xfe òÞ Au. ð»kkuo Ãknu÷k ð»ko 1935{kt íkM{krLkÞk îeÃk su ykuMxÙur÷ÞkLkwt yuf hkßÞ Au ynª Ônu÷ {kA÷eykuLke MkkiÚke {kuxe MÚkkrLkf yíkÃkoýLk ½xLkk{kt 294 Ônu÷ VMkkE økE níke. Echolocation æðrLk íkhtøkku yLku ÃkzÄkLkk WÃkÞkuøk îkhk yu Lk¬e fhðk{ktt ykðu Au fu ykMkÃkkMkLkk ûkuºk{kt ðMíkwyku fE søÞkyu rMÚkík Au. Ônu÷, [k{k[erzÞk ðøkuhu ytÄkhk{kt Ãký ÃkkuíkkLkk ¼kusLk þkuÄðk Efku÷kufuþLkLkku WÃkÞkuøk fhu Au.           yçkúkn{ yufkuzo EÍhkÞ÷ yLku ykhçk Ëuþku ðå[u 26 ð»kkuo{kt ÚkÞu÷ «Úk{ þktrík fhkh Au. yk Ãknu÷k ð»ko 1994{kt EÍhkÞ÷ yLku òuzoLk îkhk þktrík fhkh fhðk{kt ykðu÷ níkk. yçkúkn{ yufkuzo çkkçkíku {æÞMÚkk fhLkkh USA îkhk fnuðk{kt ykÔÞwt Au fu yk fhkh MktÃkqýo yhçk ûkuºk{kt þktrík MÚkkÃkðk fhðk {kxu {n¥ðÃkqýo Mkkrçkík Úkþu.                Ônu÷                [[ko{kt fu{ ? ykuMxÙur÷Þk{kt 450Úke ðÄw Ônu÷Lkk {]íÞw ÚkÞk suÚke ykuMxÙur÷Þk{kt Ônu÷kuLkwt MkkiÚke {kuxwt MÚkkrLkf ytíkÃkoýLk (Stranding) LkkUÄðk{kt ykÔÞwt. {wÆk ÃkkuíkkLkk rðþk¤ ykfkhLkk fkhýu Ônu÷ rðï{kt Mk{wÿ rfLkkhu VMkkE síke {kA÷e YÃku Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au. ykðe ½xLkk íku{Lke MkkÚku ÔÞÂõíkøkík yÚkðk Mkk{qrnf ykÄkhu òuðk {¤u Au. Ônu÷{kt ÔÞÂõíkøkík MÚkkLkeÞ ytíkÃkoýLku {wÏÞíðu Eò yLku rçk{kheLkk fkhýu òuðk {¤u Au Ãkhtíkw nS íku MÃk»x LkÚke fu Mk{wÿ rfLkkhk Ãkh Mkk{qrník ytíkÃkoýLkLke ½xLkk fu{ çkLku Au. Ônu÷kuLkk Mkk{qrnf MÚkkLkeÞ ytíkÃkoýLkLkk fkhý Ônu÷ {kA÷e rþfkhLku Ãkfzðk {kxu AeAhk Ãkkýe{kt                rs{ufMk [[ko{kt fu{ ? 26th Úke 28th Sept 2020 Ëhr{ÞkLk W¥khe yhçk Mkkøkh{kt ¼khík-òÃkkLk ðå[u Lkuðe yÇÞkMk rs{ufMkLke [kuÚke ykð]r¥kLkwt MktMfhýLkwt ykÞkusLk fhðk{kt ykÔÞwt. {wÆk yk Lkuðe yÇÞkMk ¼khíkeÞ Lkuðe yLku òÃkkLke Mk{wÿe ykí{hûkk Ë÷ ðå[u rîðkŠ»kf YÃku ykÞkuSík fhðk{kt ykðu Au.                                         Oct-2018{kt rs{ufMkLke ºkeS ykð]r¥kLkwt ykÞkusLk rðþk¾kÃkèLk{ (yktÄú«Ëuþ){kt fhðk{kt ykðu÷ níkwt. rs{fuMk rs{ufMk - 20 Mk{wÿe Mkt[k÷LkLkk ûkuºk{kt WÒkík                     September 2020 Edition International Relationship Talkative India | 39

Talkative India yðh-sðhLkk fkhýu sLkMktÏÞk, «kf]ríkf MktMkkÄLkku, ykðkMk ¾[o{kt ð]rØ ÚkðkÚke íkýkðÃkqýo fÕÞký ÃkæÄríkLkku sL{ ÚkÞku Au Ãký ÂMðxTÍ÷uoLzLke Mkhfkh îkhk yk Ãknu÷Lkku rðhkuÄ fhðk{kt ykðu÷ níkku. ÞwhkuÃkeÞ ykÞkuøkLkk yæÞûk WMkwo÷k ðkuLkzuh ÷uÞLk îkhk sLk{íkMktøkúnLkk Ãkrhýk{kuLku òuíkk fÌkwt fu MktçktÄku {sçkqík yLku økkZ Au íku yk sLk{ík MktøkúnLkk Ãkrhýk{ku Mkfkhkí{f Mktfuík ykÃku Au. yk Ãknu÷Lkk rðhkuÄ{kt íkfo ykÃkðk{kt ykÔÞku fu ÞwhkuÃkeÞ Mkt½Lkk Free Movement Ãkh «ríkçktÄ {qfðkÚke ÂMðxTÍ÷uoLz{kt Skill WorkerLke MktÏÞk{kt ½xkzku ÚkE òík yLku ÷øk¼øk 8.2 r{r÷ÞLkLke fw÷ ðMíke Ähkðíkk ÂMðxTÍ÷uoLz{kt 1.4 r{r÷ÞLk ÞwhkuÃkeÞ Mkt½Lkk Lkkøkhefku s ðMkðkx fhu Au yLku ÞwhkuÃkeÞ Mkt½ Ëuþku{kt ÂMðxTÍ÷uoLzLkk ÷øk¼øk 50000 ÷kufku ðMkðkx fhu Au. sLk{ík MktøkúnLkk Ãkrhýk{ku Mkq[ðu Au fu rMðMk Mkhfkh ÞwhkuÃkeÞ Mkt½ MkkÚku Free Movement çkkçkíku ykøk¤ ðÄe þfu Au yLku ÂMðxTÍ÷uoLz ÞwhkuÃkeÞLk ÞwrLkÞLk{kt þk{u÷ ÚkÞk rðLkk ykŠÚkf çkkçkíkku {kxuLkk MktçktÄku çkLkkðe hk¾þu. yk{eorLkÞk yLku yÍhçkiòLk rððkË      yÇÞkMkkuLkk {kæÞ{Úke Wå[-Mkt[k÷Lk yLku MktÞwõík yÇÞkMk MkkÚku fkiþÕÞ «ËþoLk fhðk{kt ykðu Au.           Covid-19 æÞkLk{kt hk¾íkk 3 rËðMkLkk rs{ufMkLkwt ykÞkusLk Non-Contact-at-Sea-only FormatLkk ykÄkhu ykÞkuSík fhkE hÌkwt Au. {n¥ð rs{ufMk çktLku Ëuþku ðå[u LkkiMkuLkk ðå[u MknÞkuøk yLku rðïkMk ðÄkhþu su çktLku ËuþkuLkk MktçktÄku {sçkqík fhþu. AuÕ÷k fux÷kf ð»kkuoÚke ¼khík-òÃkkLkLkk MktçktÄku{kt yuf Wå[ - íkk÷{u÷ òuðk {¤e hÌkku Au. yk rs{ufMk Lkuðe yÇÞkMkLke ©]t¾÷k ð»ko 2012 {kt Mk{wÿe MkwhûkkLku æÞkLk{kt hk¾e MknÞkuøk ðÄkhðk {kxu þYykík fhðk{kt ykðe Au.                          ÂMðxTÍ÷ìoLz yLku EUrððkË [[ko{kt fu{ ? ÂMðxTÍ÷uoLz{kt {íkËkíkk îkhk EU ÞwhkuÃkeÞLk ÞwrLkÞLk MkkÚku ‘Free movment’ fhkhLku Mk{kó fhðkLkk «MíkkðLku yMðefkh fhðk{kt ykÔÞku Au. {wÆk sLk{ík Mktøkún (Referendum) {kt yÃkkÞu÷ {ík (Vote){kt ÷øk¼øk 62%Vote free Movment {kxu Ãkûk{kt yÃkkÞk yLku 38% íkuLke rðhkuÄ{kt yÃkkÞk. sLk{íkMktøkúnLke yk Ãknu÷ rMðMk ÃkeÃkÕMk Ãkkxeo îkhk fhðk{kt ykðe níke. su{kt ðíko{kLk rLkÞ{Úke Ëh ð»kuo Mkhuhkþ 75000 ÞwhkuÃkeÞ MktÄLkk LkkøkrhfkuLku ÂMðxTÍ÷uoLz{kt Free MovementLke {tsqhe ykÃkíkwt níkwt. rMðMk ÃkeÃkÕMk Ãkkxeo îkhk Ëkðku fhðk{kt ykðu÷ níkku fu ÞwhkuÃkeÞ Mkt½Úke yíÞtík ðÄw {kºkk{kt ðMíkeLkk           [[ko{kt fu{ ? nk÷{kt s LkkøkkuLkkuo fkhkçkk¾ ûkuºkLku ÷E r¾úMíke ðMíkeðk¤k yk{eorLkÞk yLku {wrM÷{ ðMíkeðk¤k yÍhçkiÍkLk ðå[u ÃkwLk: rntMkf ÞwØ þY ÚkE økÞwt Au. {wÆk AuÕ÷k 40 ð»kkuoÚke ðÄw Mk{ÞÚke {æÞ yurþÞk{kt Ërûký fkufuþMk ûkuºkLku ÷ELku yk{eorLkÞk yLku yÍhçkiÍkLk ðå[u ûkuºkeÞ rððkË [k÷e s hÌkku Au. suÚke yk ûkuºk{kt ykŠÚkf, Mkk{kSf, hksfeÞ rðfkMk òuðk {¤íkku LkÚke. LkkøkkuoLkku - fkhkçkk¾ ûkuºk {wÏÞíðu Ërûký-Ãkrù{e yÍhçkiÍkLk{kt ÷øk¼øk 4,400 ðøko rf{e Vu÷kÞu÷ Ãknkze «Ëuþ Au su yk{eorLkÞkLke yktíkhhk»xÙeÞ MkhnËÚke                                              September 2020 Edition International Relationship 40 | Talkative India

Talkative India {kºk 50 rf.{e. Ëqh Au. yne yk{eorLkÞk Mk{ÚkoLk{kt fux÷kf ûkuºkeÞ y÷økkððkËe MkiLÞ Mk{qnkuLkku ËçkËçkku Au íku{Lkk îkhk ynª yrÄfkh fhe ÷uðk{kt ykðu÷ Au. çktLku Ëuþku ðå[u rððkË MkkurðÞíkMkt½ (USSR)Úke Mðíktºk ÚkÞk çkkË ÷øk¼øk ð»ko 1918Úke þYykík ÚkE su{kt LkkøkkuLkkuo- fkhkçkk¾ ûkuºk{kt yk{eorLkÞk {q¤Lkk ÷kufkuLke ðMíke ðÄw nkuðkÚke MkkurðÞík Mkhfkh îkhk yk ûkuºkLku yÍhçkiÍkLkLkwt yuf MðkÞ¥k ûkuºk ònuh fhe Ëuðk{kt ykÔÞwt Ãkhtíkw MkkurðÞík þkMkLkLkk «¼wíðLkk fkhýu ð»ko 1918 Mk{Þu rððkË yLku Mkt½»ko WíÃkÒk ÚkÞku Lknkuíkku. 90Lkk Ëþ{kt MkkurðÞík þkMkLk Lkçk¤wt Ãkzíkk LkkøkkuLkkuo- fkhkçkk¾ ûkuºkLke rðÄkLkMk¼k îkhk yk{eorLkÞk{kt rð÷Þ ÚkðkLkk «MíkkðLku ÃkMkkh fhe ËeÄku yLku ð»ko 1991{kt sLk{ík MktøkúnLkk {kæÞ{Úke ÃkkuíkkLku Mðíktºk ònuh fhe ËeÄku. yÍhçkiÍkLk îkhk WÃkhkufík rLkýoÞLku fÞkhuÞ Mðefkhðk{kt LkÚke ykÔÞku yLku çktLku Ëuþku ðå[u yrðhíkÃkýu rntMkf Mkt½»ko ÞwØLke þYykík ÚkE økE su Mk{Þ MkkÚku ðÄíke òÞ Au yLku ð»ko 1994{kt Mkt½»ko rðhk{ Ãkh Mkn{íke çkLke Ãký Mkt½»koLkku ytík LkÚke ykÔÞku. ð»ko 2016{kt yk ®nMkf Mkt½»ko ¾qçk s ðÄe økÞku suLku Four Day WarLkk YÃk{kt yku¤¾ðk{kt ykðu Au.                     September 2020 Edition International Relationship Talkative India | 41

Art And Culture yktÄú«Ëuþ{kt Ëw÷o¼ rþ÷k÷u¾™e þkuÄ 2400 ð»ko sq™e «k[e™ {{e …wÒk…hk ðkÞ÷h rðÿkun-ºkkðýfkuh «‚kË Þkus™k [uLË{t„÷{ ‚kze zuÂMx™uþ™ ™kuÚko- EMx 2020 hku„™ r[ºkf÷k

Dhi Gurukul | E-Learning Competitive Exams UPSC, GPSC, Banking & SSC

Dhi Gurukul | E-Learning Competitive Exams UPSC, GPSC, Banking & SSC

Presentation Transcript

GPSC Travel Grant Application

Latest General Knowledge Question and Answer at 2016 for All Indian Competitive Exams

Top Questions List of USPC Exams at upscgk website

CTET Coaching in Delhi

Best Banking Classes in Nagpur | yczbankexams | Yashshree

Best Banking Classes in Nagpur | yczbankexams | Yashshree

B.El.Ed Entrance Exam Coaching

CLAT Exam Coaching

SSC Combined Graduate Level Exam Coaching

UPSC Geologist Result

Weekly Current Affairs (1st to 7th Dec 17) SSC, UPSC, Banking

Best Ctet Coaching Institute In Uttam Nagar Delhi NCR

UPSC Preparation Institutes in Delhi

PAD 500 GUIDES Successful Learning / pad500guides.com

Syllabus for All Government Competition Exams | 2018

Engineering Coaching Institutions

Current Affairs PDF Download 2018

Online Mock Test Series

GURUKUL BOYS PG IN JANAK PURI FOR STUDENTS

Direction Sense competitive exams preparation

Top Residential School in Pune - MIT Vishwashanti Gurukul

Daily Current Affairs for UPSC, Banking, SSC - 6 April' 19