كار ‌ كرد ‌ ها و مؤلفه ‌‌ هاي بنيادين توليد ناب

1. كار‌كرد‌ها و مؤلفه‌‌هاي بنيادين توليد ناب

2. چكيده • لازمه رقابت در دنياي توليد کنوني بهره گيري از تمام فنون، ابزارها و ايده هاي جديد ناب است. در نيمه دوم قرن بيستم، توليد کنندگان جهان با رقبايي جديد مواجه شدند که با نيمي از سرمايه و امکانات لازم، محصولات را با کيفيتي بهتر، تنوعي بيشتر و با قيمتي پايين تر به بازارجهاني عرضه مي کردند. • يکي از اين تکنيک هاي جديد توليد ناب است که برخاسته از صنعت خودروسازي است . باتوجه به اين که صنعت خودرو سازي يک صنعت مادر و به تعبيري «صنعت صنعتها» محسوب مي شودو از طرف ديگر با لحاظ کردن پتانسيل هاي عظيم و اهميت صنعت خودروسازي در زمينه توسعه و اشتغال‌زايي، اجراي موفق اصول ناب در اين صنعت منجر به افزايش چشمگير توان رقابتي توليد کنندگان داخلي با بهره گيري از ويژگيهاي توليد ناب در کاهش مداوم هزينه ها و قيمتها مي شود که طبعاً به ديگر صنايع نيز سرايت خواهد کرد. • توليد ناب در واقع شيوه توليدي است که ضمن به کارگيري فوايد توليد انبوه و توليد دستي، با هدف کاهش ضايعات و حذف هر فعاليت بدون ارزش افزوده شکل گرفته است. بر اين مبنا تكنيك ناب با كمك مجموعه ابزارهاي خود مي‌تواند نقش بنياديني در اصلاح و بهبود فرايندها داشته باشد.

3. مقدمــه قرن بيستـم شاهد دو انقلاب در صحنه‌ توليد بود. انقلاب اول را پـس از جنـگ جهـاني اول هنـري فـورد و آلفرد اسلون پي ريـزي كردنـد که منجر به ظهور توليد انبوه و پايان عصر توليـد صنعتـي (توليـد دستي) شـد و انقـلاب دوم توسـط «تاايچي اهنو» در شـرکت خودروسازي تويوتا صورت گرفت که با محـوريت حذف اتلاف، اتمام عصر توليد انبـوه و زايش توليـد نـاب را در پي داشـت. پس مي توان سه مرحله را در شيوه‌هاي توليد در نظر گرفت:

4. 1- توليد دستي (مبتني بر حرفه و هنر): در اين شيوه توليـد، کارگران ماهر با به کارگيري ابزار آلات ماشيني چند کاره، محصولاتي غيراستاندارد را در حجم کم و تنــوع بالا به صورت سفارشي براي خريداراني خاص توليد مي کردند. طبيعي است که اين ويژگي منجر به قيمت محصول مي شد. امروزه در ساخت ماهواره ها، سفينه هاي فضايي و مشتريان با سليقه هاي خاص اين شيوه کاربرد دارد.

5. 2- توليد انبوه: اين شيوه توليد اولين بار توسط آدام اسميت در قرن هيجدهم مورد تحليل قرار گرفت و برتخصص و تقسيم کار و مفاهيمي چون مقياس اقتصادي توليـد و شيـوه هاي تجزيه و تحليل هزينه و سود و حجم فعاليت تاکيد دارد. از ويژگيهاي ديگر اين شيوه توليـد ايـن اسـت که محصـول توسط متخصصان طراحي و بوسيله کارگران غيرماهر توليد مي شود. نيروي کار به آموزش کم احتياج دارد و سازماندهي به صورت ادغام عمودي کامـل است. تنـوع محصـولات نيـز محدود است ولي به خاطر حجم بالاي توليـد رونـد قيمتـها نزولي است.

6. 3- توليد ناب: زادگاه توليد ناب، شرکت تويوتا در جزيره ناگوياي ژاپن است. در دهه 1930 اي جي تويودا با مهندس شرکت (تاايچي اهنو) به آمريکا سفر کرده و از شرکت اتومبيل سازي فورد بازديد کردند و به اين نتيجه رسيدند که اصول توليد انبوه قابليت پياده سازي در ژاپن را ندارد زيرا اين سيستم پر از اتلاف است. بر اين مبنا، آنها شيوه جديدي را که بعدها «ناب» نام گرفت ايجاد کردند.

7. انجمن ملي استاندارد و فناوري در وزارت بازرگاني آمريکا توليد ناب را اين‌گونه تعريف کرده است: «يک راه حل نظام‌مند براي شناسايي و از بين بردن اتلافها ( فعاليتهايي که داراي ارزش افزوده نيستند) از طريق بهبود مستمر و به جريان انداختن توليد درست در هنگامي که مشتري به آن نياز دارد. اين فلسفه توليدي در پي کمال و بي نقص کردن سيستم هاي توليدي است». توليد ناب به اسامي ديگري چون: «توليد روان»، «سيستم توليد تويوتا» و «توليد بهنگام» نيز ناميده مي شود. اين توليد از اين رو ناب ناميده مي شود که در مقايسه با توليد انبوه همه چيز را به ميزان کمتر مورد استفاده قرار مي دهد. اصول توليد ناب اهداف نامحدودي را براي سيستم در نظر مي گيرد: نزول پيوسته قيمت تمام شده، به صفر رساندن ضايعات و تنوع بي پايان محصولات. اين شيوه توليد يک سيستم کامل است که از فلسفه بهبود مستمر استفاده مي کند و با بهره گيري از فرهنگ کار تيمي سعي در تحليل اتلافهاي موجود در فرايند توليد و حذف آن ها دارد. ازويژگي‌هاي چنين سيستمي کاهش زمان توليد، کارايي بهتر پرسنل، کيفيت بالاتر، عمر بيشتر ماشين آلات و کاهش در سطح موجودي و هزينه هاي سربار است.

8. دلايل تاکيد بر توليد ناب به عنوان يک راهبرد موفق • نياز به رقابت موثر در اقتصاد جهاني • فشار از طرف مشتريان براي کاهش قيمتها • نياز به استانداردسازي فرايندها براي دستيابي به نتايج مورد انتظار • افزايش دائمي انتظارات مشتري

10. سيستم ناب در سازمان هاي خدماتي در عمليات اداري يک شرکت توليـدي يـا در يـک سـازمان خدماتي، بسياري از ابزارها و شيوه هاي ناب با کاربرد اقتضايي قابل استفاده هستند. در اين فرايندها به جاي سخت افزار بايد به دنبـال ايجاد ارزش افزوده و استفاده از اطلاعات يا نرم افزاربود. براي مثال دريک مجموعه بيمارستاني ميتوان درفرآيندها از طريق روشهـايي نظير کاهش زمان چرخه و اجزاي آن (يعني تعريف رويـه ها، کارگروهي، استاندارد سازي، نقطه استفاده از ذخاير، سيستم ديـداري و...) بهبود ايجاد کرد.

11. وظايف مديريت در اجراي اصول ناب طرح مناسب و مديريت اجرايي کليد دستيابي به موفقيت پايدار در استفاده از توليدناب است. براي اجراي موفق اصول ناب، علاوه بر عملکرد مديريت، لازم است توليد ناب را با تمام راهبردهاي سازمان هماهنگ کرد. وظايف عمده مديريت در سيستم ناب شامل اين موارد مي شود: • ايجاد تغيير در فرهنگ سازماني همسو با اصول و رويه هاي ناب. • طراحي يک برنامه جامع و برنامه ريزي شده به جاي راه حلهاي تک منظوره. • تامين منابع لازم • حفظ اصول ناب و عمل به آن و تعهد بلند مدت • اختيار دادن به کارمندان و تاکيد بر کارگروهي و همکاري.

12. با اين وجود اکثر شرکتهايي که همچنان از روشهاي توليد سنتي و انبوه استفاده مي کنند براي خود دلايلي دارنـد: - اول آن که آماده سازي سيستم ناب نياز به هزينـه و زمـان دارد. - دليل دوم اين است که سيستم هاي ناب تغييراتي بنيادي در فرآيندها و رويه هاي سازمان بوجـود مي آورند که نيـاز به داشتن بستر فرهنگي، تکنولوژيک، اطلاعاتي و تدارکاتي مناسب داشته و همين طور الزامـات قانـوني و اجتماعي را ايجاب مي کنند. - دليـل سوم اين است که تغييـر شکـل دادن سازمـان از توليـد انبـوه به توليد ناب تنها در شرايطي که حتـماً برخاستـه از مديـريت باشـد امکان پذير است.

14. اتـلاف و توليـد نـاب • از ديدگاه تاايچي اهنو، اتلاف، هر فعاليتي است که منابع را مصرف کند ولي ارزشي براي مشتري خلق نکند. قدرت ناب در اين است که يک «جريان ارزش» را از ديد مشتري لحـاظ کرده و در يک رهيافت سيستمـاتيک به مرحله عمل در آورد. محور اقدامات ناب، حـذف جـامع اتلافهايي شامل اين موارد است: (جدول فوق) • اين اتلاف‌ها توسط ابزارهاي آماري کنترل فرايند شـامل شش سيگما، شناسايي و پس از ريشه يـابي با چـراهاي پنج‌گانه در يک فرآيند بهبود مستمر حذف مي شوند.

15. ارزيابي تغييرات در جهت توليد ناب (عناصر توليد ناب) • با در نظر گرفتن اصول اساسي ناب مي‌توان اين مراحل را براي اجرا در نظر گرفت: • تعيين دقيق ارزش هر محصول‌، شناسايي جريان ارزش محصولات (زنجيره ارزش مشتري) ،‌‌ حرکت بدون وقفه در اين مسير، سيستم کششي و تعقيب کمال. به منظور ارزيابي تغييرات در جهت توليد ناب بايد مولفه هايي را لحاظ کرد که عبارتند از:

16. 1- حذف اتلاف (يعني‌هرچيزي که مشتري نمي خواهد براي آن بهايي بپردازد). 2- بهبود مستمر توسط حلقه هاي کيفيت و سيستم پيشنهادات. 3- عيوب صفر که لازمه کيفيت است. 4- سيستم کششي به جاي فشاري (جريان فرايند براساس نيازها و تمرکز بر خروجي و سنجش تطابق با خواست‌هاي مشتري به جاي تمرکز بر ورودي). 5- تيم هاي چندکارکردي (که منجر به کاهش تعداد سطوح سازماني مي شود). 6- به هنگام بودن (به معناي کوتاه کردن زمان سفارش). 7- مسئوليتهاي غيرمتمرکز و وظايف تلفيقي (که بوسيله افزايش محتواي کاري و کاهش نيروي نظارتي و نيروي کار غيرمستقيم صورت مي گيرد). 8- کنترل کيفيت در حين فرايند به جاي بازرسي در انتهاي فرآيند. 9- تنظيم سريع دستگاهها (به خاطر تنوع توليدات وبالا بودن تعداد دفعات توليد).

17. 10- شبکه‌ي تامين (ارائه‌ بازخورد به عرضه کننده و رابطه برمبناي سود دو طرفه). 11- سيستم نگهداري و تعميرات جامع پيشگيرانه (TPM) . (بوسيله بهبود و اصلاح ماشين آلات و آموزش کارکنان). 12- توليد محموله هاي کوچک (سفارشهاي کم). 13- منابع قابل انعطاف (نيروي کار با گستره متنوعي از مهارتها و تخصصها و تجهيزات چند کاره براي توليد محصولات متفاوت در دستگاه هاي مشابه).

18. 14- رضايت مشتري (هم رضايت مشتريان دروني که کارکنان هستند و هم تامين رضايت مشتريان بيروني). 15- سيستم کنترل جي‌دوکا (JIDOKA) (انتقال هوش انساني به ماشين آلات خودکار به طوري که در مقابل توليد يک قطعه معيوب حساس باشد و ضمن اخطار، به طور خودکار متوقف شود). 16- استقرارهاي سلولي : استقرار انواع ماشين‌آلات (نوعاً به شکل U ) به نحوي که عمليات متفاوت طي يک توالي فشرده و تنگاتنگ صورت پذيرد. در اين شکل نمونه اي از استقرار U شکل ترسيم شده است.

19. نقاط ضعف تکنيک ناب به منظور داشتن يک ديد جامع مي‌بايست ضمن لحاظ کردن تمام محاسن و مولفه‌هاي مذکور، به ضعف هاي آن نيز در مقايسه با مهندسي ارزش توجه نمود. بعضي از اين نقاط ضعف عبارتند از: • تکنيک ناب ممکن است بدون سنجش منطقي نتايج، ريسک را افزايش دهد. • تکنيک ناب ممکن است نتواند مستندات کافي جهت سود در بازار کسب و کار براي حسابداري سنتي ارائه دهد. • به هنگام مواجهه با مسايل پيچيده مکرر و متقابل با محدوديت هايي مواجه است زيرا روش سعي و خطا را در پيش مي گيرد. • سيستم فروش ناب و همين طور آموزش کارکنان و متناسب کردن سيستم سازمان با اهداف ناب ممکن است مجموع هزينه ها را افزايش دهد.

20. مدیریت به موقع موجودیها در سیستمهای سنتی تولید، موجودیهایی از مواد خام و قطعات کالاهای نیم ساخته و کالاهای آماده فروش نگهداری می شود تا در مقابل امکان در دسترس نبودن اقلام موردنیاز، ایمنی لازم وجود داشته باشد. اما در سالهای اخیر مدیران واحدهای صنعتی پی برده اند که نگهداری موجودیهای ایمنی هزینه قابل توجهی را در دارد. زیرا نگهداری موجودیها موجب مصرف منابع ارزشمند می شود و هزینه های مخفی را ایجاد می کند. بنابراین، بسیاری از واحدهای تولیدی در کشورهای صنعتی، نحوه تولید و مدیریت موجودیهای خود را تغییر داده و استراتژی جدیدی را برای کنترل جریان و فرآیند تولید به موقع اجرا گذاشته اند که مدیریت به موقع موجودیها نامیده می شود. در این استراتژی، مواد خام و قطعات هنگامی خریداری یا ساخته می شود که در مراحل مخلف فرآیند تولید موردنیاز باشد. این نحوه تولید و مدیریت موجودیها، به دلیل کاهش سطح موجودیها، موجب صرفه جوییهای قابل توجهی در هزینه ها شده است. به همین ترتیب، کالاهای نیم ساخته موردنیاز در هر یک از مراحل تولید قبل از این که در مرحله بعدی لازم باشد تولید نمی شود. کالاهای ساخته شده نیز هنگامی تولید می شود که برای تامین سفارش مشتریان ضرورت داشته باشد.

21. ویژگیهای عمده سیستم مدیریت به موقع موجودیها در فرآیند تولید به شرح زیر است: 1- سرعت یکنواخت و هموار تولید : یکی از هدفهای با اهمیت سیستم JIT، برقراری جریان هموار تولید است که با خرید مواد و کالاها از فروشندگان شروع و با تحویل کالا به مشتریان تمـام می شـود. سرعتـهای در حـال نوسان تولید، موجب تاخیر یا ایجاد موجودیهای بیش از اندازه کالاهای در دست ساخت می گردد. این هزینه های بدون ارزش افزوده، در سیستم JIT حذفمی شوند یا به نحو چشمگیری کاهش می یابند.

22. 2- مراحل هم آهنگ فرآیند تولید: • در سیستم JIT، کالاها در هر یک از مراحل تولید تنها هنگامی ساخته می شود که درمرحله بعدی موردنیاز باشد. دراین صورت، موجودی کالاهای در دست ساخت بین مراحل تولید کاهش می یابد یا کلاً حذف می شود. درنتیجه، مدت انتظار و هزینه های بدون ارزش افزوده آن کاهش می یابد. • روش تولید مذکور در بالا از آخرین مرحله ولید شروع می شود. نگامی که مواد و قطعاتی در آخرین مرحله مونتاژ موردنیاز است، پیامی به مرکز فعالیت ماقبل ارسال می شود تا مواد و قطعات موردنیاز را ظرف چندساعت آینده تحویل نمایند. این طرز کار در تمامی مراحل تولید تا اولین مرحله ادامه می یابد. بنابراین، هیچ کالایی قبل از دریافت پیام از مرحله تولیدی مابعد ساخته نمی شود، موجودیها اضافه نمی گردد و فرآیند تولید جریانی هموار و یکنواخت خواهد داشت.

23. 3- خرید یا تولید به مقدار نسبتاً کم : • در سیستم JIT، کالاها به منظور ایجاد موجودی انبار خریداری یا ساخته نمی شود و تنها هنگام ضرورت برای تهیـه یا ساخـت آن اقدام می گردد. نتیجه این کار، کاهش فضای انبار مورد نیاز و زمان عاطل و همچنین هزینه های بدون ارزش افزوده آن است. 4- راه اندازی سریع و کم هزینه ماشین آلات : • با توجه به تولید مقادیر نسبتاً کم در هنگام ضرورت، لازم است که بتوان راه اندازی ماشین آلات را به سرعـت انجـام داد. فـن آوری پیشرفته و کنترل ماشین ها توسط کامپیـوتر به دستیـابی به این سرعت کمک می کند.

24. 5- کیفیت بالا برای مواد اولیه و کالاهای ساخته شده: • اگر قرار است که کالاها و قطعا هنگام نیاز در دسترس قرار گیرد، لازم است که کیفیت آن نیز در سطحی قابل قبول باشد. زیرا در غیراین صورت، خط تولیـد دچار وقفه و مبالغ با اهمیتی از هزینه های بدون ارزش افزوده ایجاد می شـود. علاوه براین، چون موجودی بسیار کمی از کالاهـای ساختـه شـده نگهـداری می گردد لازم است که کیفیت آن نیز در سطح بالا و قابل قبول باشـد. به ایـن دلیل، سیستم کنترل جامع کیفیت غالباً با سیستم JIT همراه است. 6- سیستم اثربخش نگهداری تجهیزات: • نظر به این که کالاهای مورد نیاز مشتریان باید به موقع ساخته شود، نمی تـوان خرابی تجهیزات و توقف فرآیند تولید را به آسانی تحمل کرد. با ایـن ترتیـب، ایجاد سیستم نگهداری مستمر و اثربخش تجهیزات و ماشین آلات یک ضرورت محسوب می شود که به نوبه خود از خرابی تجهیزات و توقف تولید تا حد امکان جلوگیری می کند.

25. 7- بهبود سیستم تولید از طریق کار گروهی: • حفظ توان رقابت در بازارهای جهانی ایجاب می کند که واحـدهای تولیدی همـواره در جستجوی راههایی برای بهبود کیفیت محصولات، افزایـش کارآیـی عملیات و حـذف هزینه های بدون ارزش افزوده باشند. این دستاوردها به بهترین شکل ممکن می تواند از طریق کار گروهی حاصـل شـود و بسیـاری از واحـدهای تولیـدی از طریـق ایجاد سیستمهای انگیزش، این وضعیت را در واحدخود ایجاد می کنند. 8- تنوع مهارتهای کارکنان و انعطاف تجهیزات: • اجرای سیستم JIT ایجاب می کند که تجهیزات تولیدی انع«طاف لازم را بـرای تولیـد کالاهای متنوع داشته باشد و کارکنان نیز مهارتهای متنوع را برای کار با این تجهیزات کسب نمایند. با دسته بندی ماشین آلات در واحدهایی که قـادر اسـت مجمـوعه ای از کالاها را با فن آوری مشابه تولید کند، کارگران دارای مهارتهای متنوع نیز می توانند با این ماشین آلات کار نمایند. این دسته بندی غالباً با اصطلاح فن آوری گـروهی مـورد اشاره قرار می گیرد.

26. سیستم مدیریت به موقع خرید • علاوه بر سیستم مدیریت به موقع موجودیها در فرآیند تولید، واحدهای انتفاعی می توانند سیستم مدیریت به موقع خرید را نیز ایجاد کنند. در این سیستم، مواد و قطعات، هنگامی از فروشندگان خارج از واحد انتفاعی خریداری می شود که موردنیاز باشد. با این ترتیب، از تحمل هزینه های غیرضروری نگهداری موجودیهای زیاد پرهیز می گردد.

27. ویژگیهای عمده سیستم مدیریت به موقع خرید به شرح زیر است: 1- فرشندگان معدود: • خرید نیازمندیها از تعداد معدود فروشندگان، موجب صرف وقت کمتر برای ایجاد ارتباط با فروشندگان می شود. تنها فروشندگان بسیار قابل اطمینانی انتخاب می شـوند که بتواننـد کالاهای با کیفیت را به موقع تامین کنند. 2- انعقاد قراردادهای بلندمدت با فروشندگان: • انعقاداین قبیل قراردادها،هزینه های اداری وعقد قراردادبا فروشندگان را برای معاملات مختلف کاهش می دهد یا حذف می کند. زیرا براساس قراردادهای بلندمدت می توان نیازمندیها را از طریق تلفن یا پیامهای کامپیوتری به فروشندگان اعلام کرد. در این گونه قراردادها نیز قیمت، کیفیت، و شرایط تحویل کالاها معین می شود.

28. 3- تحویل به موقع نیازمندیها با مقدار کم : • این کار که در واقع اساس سیستم مدیریت به موقع خرید است موجب می شود که از صرف هزینه نگهداری موجودیها پرهیز و نیازمندیها هنگام نیاز تحویل و در فرآیند تولید مصرف گردد. 4- کم شدن زمان بازرسی کالاهای تحویلی : • چون در قراردادهای بلندمدت، کیفیت کالاهای موردنیاز آشکارا بیان شده است و فروشندگان نیز با توجه به قابلیت اطمینان آنان از لحاظ تحویل کالاهای مورد نیاز طبق استانداردهای تعیین شده انتخاب شده اند، لذا می توان انتظار داشت که زمان بازرسی محموله های تحویلی بنحوی چشمگیر کاهش یابد.

29. 5- کاهش هزینه های پرداخت: • با توجه به وجود قراردادهای بلندمدت می توان به جای پرداخت مبـالغ مربوط به تحویل هر یک از محموله ها، این موارد را دسته بندی و یکـجا نسبت به پرداخت مطالبات فروشندگان اقـدام کـرد. این روش موجـب کاهش هزینه های اداری مربوط برای شرکت خریدار و شرکت فروشنده می شود. سیستـم مدیـریت به موقـع خـرید در بسیاری از واحدهای انتفاعی کشورهای صنعتی اجرا می شود. در بسیاری واحدهای تولیدی این کشورهــا نیــز این سیـستم دوش به دوش مدیـریـــت به موقــع موجودیـهای تولیـدی اجـرا می گردد. در شرکتهای فعال در صنایع خدماتی و خرده فروشی، سیستم مدیریت به موقع خرید می تواند موجب کاهش هزینـه های انبـارداری و تسهیل انجام وظایف خرید بشود.

30. نتيجه گيري توليد ناب نگرشي است که هدف آن حذف هر فرايند فاقد ارزش از مرحله تهيه مواد اوليه تا فروش است که براي مشتـري ارزش افزوده‌اي ايجاد نمي کند. از ويـژگـي هاي ايـن سيـستم رابطه نزديک بر مبناي سود معقول با عرضه کننده وارتباط دائـمي به وسيله سيستم پايگاه اطلاعات با مشتري و تعهـد دوطرفه بيـن مديريت وکارکنان است. با اين وجود استفاده از تکنيک ناب بايد در کنار تکنيک هاي نوين ديگري مانند مهندسي ارزش و شـش سيگما به کار گرفته شود تا ضمـن استفـاده از مزيـت هاي آنها، نقاط ضعف احتمالي تکنيک ناب نيز کاهش يابد.