AŞI İLE ÇOĞALTMA

1. AŞI İLE ÇOĞALTMA Bir meyve tür veya çeşidinden alınan bir göz yada kalemin anaç üzerine yerleştirilmesine aşı, yapılan bu işleme de aşılama denir. Aşı, ancak iletim dokusu oluşturan, ksilem ve floem dokuları arasında meristamatik özellikte ve sürekli doku halindeki kambiyumu içeren bitkiler arasında yapılabilmektedir. Tanımından da anlasılacağı gibi , aşılama sonucu oluşacak yeni bitkide göz yada kalem ağacın taç; anaç ise kök sistemini oluşturur. Bunun sonucu iki sistem arasında ortak fakat birbirine bağımlı ve zorunlu bir yaşam başlamış olur.

3. AŞININ AMAÇLARI • Meyve Tür ve Çeşitlerini Çoğaltmak, • Anaçların Değişik Özelliklerinden Yararlanmak • Çeşit Değiştirmek, Yabani Meyve Tür ve Çeşitlerinden Yararlar Sağlamak • Yetiştiricilerin İsteklerini Karşılayabilecek Şekilde Bol Fidan Üretmek • Zararlanan Meyve Ağaçlarını Onarmak • Islah Çalışmalarının Sonuçlarını Değerlendirmek • Zararlı ve Hastalıkların Etkilerini Gidermek

4. AŞILAMADA BAŞARI SINIRLARI Aşıda başarıyı sınırlayan ekolojik, fizyolojik, morfolojik ve kalıtsal olmak üzere bir çok etmen vardır. Aşının yapıldığı dönemdeki sıcaklık, nem, aşı yapan kişinin becerisi ve deneyimi, aşı gözü veya kaleminin alındığı zaman, ağaç üzerindeki konumu ve yapısı, muhafazası, aşı yapma tekniği, aşı yapılacak bitkiler arasındaki akrabalık ilişkileri vb. birçok etmenler aşının başarılı yada başarısızlığı üzerine doğrudan etkili olmaktadır. Anaç ile göz yada kalem arasında ortak bir dokunun oluşması bunlar arasındaki akrabalıkla yakından ilişkilidir. Yakın akraba olan anaç ile göz yada kalem kombinasyonunda ortak bir doku kolaylıkla oluşur ve başarı oranıda yüksek düzeyde gerçekleşir.

5. Çeşitler Arasında Başarının Sınırı • Türler Arasında Başarının Sınırı • Citrus cinsine giren Portakal, Limon, Mandarin, Altıntop • Prunus cinsine giren Badem, Erik, Kaysı, Şeftali • Pistacia cinsine giren Antepfıstığı, Buttum, Melengiç • Cinsler Arasında Başarının Sınırı • Armut (Pyrus) farklı cinsten olan Ayva (Cydonia), Üvez(Sorbus) ve alıç (Crataegus) • Portakal (Citrus) ayrı bir cins olan Üç Yapraklı (Poncirus)

6. UYUŞMAZLIK Aşılanan farklı iki bitkinin birlikte ortak tam bir doku oluşturamaması yada yetersiz bir doku oluşturmasına; ilerleyen yıllarda bitkideki fizyolojik çabaların, farklı iki parçanın karşılıklı olarak gereksinimlerini karşılayamamaları yada farklı nedenler sonucu birlikte yaşayamamalarına ve tek bir bitki oluşturamamalarına uyuşmazlık denir.

7. UYUŞMAZLIĞIN NEDENLERİ • Anaç ile Göz yada Kalemin Farklı Büyüme Özelliklerinden Kaynaklanan Uyuşmazlık • Fizyolojik ve Biyokimyasal Nedenlerden kaynaklanan Uyuşmazlık Armut/ ayva aşı kombinasyonunda ayva da bulunan Prunasin maddesi armuta geçmekte ve HCN (Hydrosiyanik asit) meydana gelmektedir. Şeftali-Badem aşı kombinasyonunda yine Prunasin maddesi uyuşmazlığa neden olur. • Patojenden Kaynaklanan Uyuşmazlık • Anatomik Nedenle Oluşan Uyuşmazlık

8. UYUŞMAZLIK TİPLERİ • Argles’e göre bazı meyve ağaçlarında gecikmiş ve aşı yerinde şişkinlik oluşturan iki farklı tipte uyuşmazlık görülmektedir. Gecikmiş uyuşmazlığın etkisi yaşlı ağaçlarda görülmekte ve ağaç, yıllar sonra aşı noktasından kırılmaktadır. Buna karşın, diğer tip uyuşmazlıkta ise iletim demetlerindeki tıkanıklar sonucu aşı noktasında görülen şişkinlikler oluşturmaktadır. • Scaramuzzi (1959), uyuşmaz anaç/göz-kalem kombinasyonunda görülen olumsuzluğu gidermek amacıyla ara anaç kullanımına karşı ortaya çıkan tepkilere göre uyuşmazlığı şu şekilde sınıflandırmıştır :

9. Uyuşmaz anaç-kalem arasına ara anaç yerleştirilerek giderilebilen uyuşmazlık • Ara anaçla önlenemeyen uyuşmazlık • Uyuşur anaç-kalem kombinasyonunda kullanılan ara anaç etkisiyle ortaya çıkan uyuşmazlık Mosse (1962) meyve tür ve çeşitlerinde anaç-kalemde görülen uyuşmazlığı, Taşınan ve Yerleşik olmak üzere iki farklı şekilde tanımlamıştır. Nonpareil Badem Çeşidi/ Marianna 2624 erik anacı- Texsas Bazı Armut Çeşitleri/ Ayva Anacı- Beurre Hardy Armut Çeşidi

10. UYUŞMAZLIK BELİRTİLERİ • Aşı noktasındaki çok belirgin ve düzgün çatlaklar • Aşı tuttuktan sonra sürgünün meyve dalına dönüşerek gelişmeden geri kalması • Aşılardan oluşacak sürgünlerin toprağa paralel olacak şekilde meyilli büyümesi ve düz değil de helozon şeklinde gelişme göstermesi • Kültür önlemlerinin yeterli ölçüde alınması ve uygulanmasına karşın, yaprakların sararması, zamansız dökülmeleri, normalden küçük olmaları, sürgünlerin kurumaları • Anaç ve kalemin farklı büyümelerinden dolayı aşı noktalarındaki aşırı şişkinlikler

11. AŞI TEKNİKLERİ • Yapıldığı Zamana Göre Aşılar • SÜRGÜN (GÖZ VEYA KALEM) AŞI : Ekolojik koşullara bağlı olarak kış dinlenme sonu ile ilkbahar gelişme dönemi içerisinde yapılırlar ve yazgelişme dönemi içerisinde güçlü ve gelişmiş yeni fidanlar oluştururlar. • DURGUN GÖZ AŞISI : Yaz gelişme dönemi içerisinde yapılan, ancak kış dinlenme dönemi sonunda süren bir aşı şeklidir. Kışın yaprağını döken meyve türlerinde aşıya ekolojik koşullara bağlı olarak, Temmuz ayının ikinci haftasında başlanır ve meyve ağaçları kış dinlenme dönemine girinceye kadar devam edilebilir.

12. Aşılanacak Parçanın Niteliğine GöreAşılar • GÖZ AŞISI : Üzerinde yaprak sapı ile birlikte bir göz bulunan bir kabuk parçasıdır. • KALEM AŞISI : Kalem aşılarında kullanılan kalem 3-4 göz içeren bir veya iki yıllık bir dal parçasıdır. • Yapıldıkları Amaca Göre Aşılar • ONARMA AŞILARI : Ana dal, dal, gövde ve köklerde oluşacak yaraların onarılması, anaç-kalem arasındaki uyuşmazlık olayının önlenmesi ve daha önce yapılan fakat tutmayan aşıların yenilenmesi amacı ile yapılır. • ÇEŞİT DEĞİŞTİRME AŞILARI : Meyve ağaçlarının çeşitlerini değiştirmek için yapılır.

13. FİDAN YETİŞTİRME AŞILARI : Göz aşıları daha çok ve sıklıkla fidan yetiştirmek amacıyla yapılır. Meyve yetiştiricilerinin binlerce fidan isteği ancak vegatatif veya genaratif anaçlar üzerine göz aşısı yapmak suretiyle karşılanabilir. • Yapıldıkları Yere Göre Aşılar • GÖVDE • KÖK

14. GÖZ AŞISI Fidan yetiştiriciliğinde en çok kullanılan bir aşı şeklidir. Diğer aşılara göre daha kolaylıkla yapılabilir. Aşı tutmadığı taktirde aynı dönemde tekrarlanabilir. İyi bir aşı ustası bir bağlayıcı ile günde 800-2000 kadar göz aşısı yapabilir. Aşıda bir göz kullanıldığından bir aşı kaleminden fazla sayıda aşı gözü almak olasıdır. Kolaylıkla öğrenilir ve uygulanabilir. Aşının tutma oranı (%80-95) çok yüksektir. Göz aşısı kurşun kalem kalınlığında ki anaçlar üzerine bile yapılabilir. Bu nedenle aşı yapmak için anacın daha fazla kalınlaşmasını uzun zaman beklemek zorunluluğu yoktur. Ayrıca bu aşılarda macun kullanılmaz.

15. Uygulanan göz aşısı metodu ise şunlardır : 1- T aşısı (kalkan aşı) 2- Ters T aşısı 3- Yama göz aşısı 4- Flüt göz aşısı 5- I göz aşısı 6-Yongalı göz aşısı 7-Bilezik göz aşısı

27. KALEM AŞILARI Kalem aşıları yapılma tekniğine göre Yarma, Kabuk altı (Çoban), Kakma, Köprü ve Kemer aşılar olmak üzere 5 kısma ayrılır. Yarma, kabuk altı ve kakma kalem aşıları fidan yetiştirme ile çeşit değiştirmede, köprü ve kemer aşıları ise meyve ağaçlarının onarılmasında kullanırlar.

28. 2-Kalem Aşıları 1-Yarma aşı 2-Gaga aşısı (torba, çuval kese aşısı) 3-Makine aşısı 4-Çoban aşısı 5-Kakma aşı 6-Kemer aşı 7-İngiliz aşı (Dilcikli ve dilciksiz İngiliz aşıları) 8-Yanaştırma aşı (kertikli, dilcikli ve kakmalı yanaştırma aşıları ) 9- Köprü aşı 10-Bağlama veya destek aşı 11-Kenar (yan) aşı (Dilcikli, kertikli ve küt uçlu yan aşı)

29. YARMA AŞI : En eski bir aşılama yöntemidir. Amatorler tarafından bile kolaylıkla yapılır. Yarma aşı 2,5-10 cm ve daha yukarı çaplardaki ağaçcık ve ağaçlara yapılabilir. Kışı ılık geçen bölgelerde yarma aşı kış dinlenme dönemi içerisinde her zaman uygulanabilir. Ancak, ilkbahar gelişme döneminin başlamasından hemen önceki dönem en uygun aşılama zamanıdır.

35. KABUK ALTI (ÇOBAN) AŞISI Basit kolaylıkla yapılabilen ve başarı oranı yüksek bir aşıdır. Aşının yapılma zamanı da oldukça geniştir. İlkbahar gelişme döneminin sonuna kadar yapılabilir. Yarma aşıda olduğu gibi özel araç ve gerece de fazla gereksinim yoktur. Kabuk altı aşı kalemleri hazırlanış şekline göre kertikli ve kertiksiz olmak üzere iki şekilde yapılabilir. İlkbahar gelişme dönemine girmeden önce yapılacak aşılar için kalemlerin önceden kesilip soğuk hava depolarında 0-4 0C sıcaklıkta yada serin yerlerde saklanmaları gerekir. Şayet aşı yaz gelişme dönemi içerisinde yapılıyorsa o taktirde kalemler, aşılama sırasında alınıp yaprak ayaları kopartıldıktan sonra nemli ortamlarda saklanır.

46. DİLCİKLİ KALEM AŞISI Eşit çaplı anaç ve kalemlerle yapılan, bu nedenle de tutma oranı yüksek olan bir aşı şeklidir. Asma yetiştiriciliğinde çok kullanılmaktadır. Bugün bu aşı, makinelerle çok hızlı ve sağlıklı yapılarak bol miktarda aşılı fidan üretilmektedir. Bu yöntemle, saatte 500-800 adet aşı yapmak olasıdır.