بسم الله الرحمن الرحيم

1. بسم الله الرحمن الرحيم

2. نام درس: بهره وري و تجزيه وتحليل آن در سازمانها • تعداد واحد: 3 • منبع: بهره وري و تجزيه وتحليل آن در سازمانها • مولف: شهنام طاهري • ناشر: نشر هستان • مدرس: علاالدين رفيع زاده

3. اهداف درس آشنايي دانشجويان با: • مفاهيم بهره وري و جايگاه آن • سطوح بهره وري و جايگاه هر سطح • آشنايي با مفاهيم مديريت فراگير بهره وري • مفهوم مديريت بهره وري کل

4. اهداف درس • اندازه گيري بهره وري و شاخصهاي آن • روشهاي بهبود بهره وري • بهره وري نيروي انساني • مديريت سيستمها • اصول مديريت بهره وري فراگير و مزاياي استفاده از آن

5. مقدمه • تلاش براي بهبود بهره وري تلاش براي زندگي بهتر افراد و جامعه است. امروزه در بهبود زندگي اجتماعي و اقتصادي تلاش همه جانبه يي جهت ارتقا بهره وري به طور مستمر براي تداوم حيات و رشد توسعه آغاز شده است. از اين پس جهان به دو دسته کشورهاي تند و کند از نظر پيشرفت در مديريت بهره وري تقسيم مي شوند .

6. در دنياي رقابت آميز امروز, بهره وري به عنوان يک فلسفه و يک ديدگاه مبتني بر استراژي بهبود، مهمترين هدف سازمان را تشکيل مي دهد که مي تواند همچون زنجيري فعاليت هاي کليه آحاد جامعه را در برگيرد .

7. فصل اول مفهوم بهره وري

8. محدوديت منابع در دسترس, افزايش جمعيت و رشد نيازها و خواسته هاي بشر باعث شده که دست‎اندرکاران عرصه اقتصاد, سياست و مديريت جامعه و سازمانها, افزايش بهره وري را در اولويت برنامه هاي خود قرار دهند.

9. 1. شاخصهاي ارزيابي عملکرد سازمانها • براي سنجش و ارزيابي عملکرد هر سازماني (اعم از سازندگان کالاها يا ارائه دهندگان خدمات), معيارها و شاخصهاي گوناگون و متفاوتي مورد استفاده قرار ميگيرند. برخي از شاخصهايي که بيش از ساير معيارهاي ارزيابي عملکرد رايج تر مي باشند عبارتند از : اثر بخشي, کارايي , نوآوري , انعطاف پذيري و کيفيت زندگي کاري

10. اثر بخشي: با پاسخ به سولاتي از اين قبيل معلوم مي شود که: آيا براي رسيدن به هدفهاي سازمان فعاليتهاي درستي را انجام مي دهيم؟ آيا مشکلات سازمان را به درستي تشخيص داده ايم, و در صدد رفع آنها برآمده ايم, به طوري که به هدفهاي سازمان در موعد مقرر دست يابيم؟ درجه دسترسي به هدفهاي از پيش تعيين شده در هر سازمان, ميزان اثربخشي را در هر سازمان نشان مي دهد.

11. کارايي: تصميماتي که با هدف کاهش هزينه‎ها , افزايش مقدار توليد و بهبود کيفيت محصول اتخاذ مي شود کارايي نسبت بازدهي به بازدهي استاندارد است .

12. نوآوري: به ميزان تطابق محصولات توليدي و فرايندهاي توليدي يک سازمان در قبال تغييرات تقاضا و نيازهاي جديد مشتريان , تغييرات تکنولوژي و ساخت محصولات جديد گفته مي شود . نو آوري به منظور بر آورد نيازهای جديد مشتريان يا ايجاد تقاضاي جديد و کسب سهم بيشتر در بازار در مقايسه با رقبا انجام مي پذيرد .

13. قابليت انعطاف: به ميزان توان سيستم توليدي سيستم توليدي هر سازمان در عکس العمل و تطابق با تغييرات مورد لزوم در نوع , ترکيب و مقدار محصول گفته مي شود.

14. کيفيت زندگي کاري : به اين موضوع مربوط مي شود که سازمان تا چه ميزان به برقراري ايمني در محيط کار, امنيت شغلي در سازمان , پرورش استعداد کارکنان خود و بالابردن مهارتهاي آنان از طرق گوناگون و به عبارتي ديگر ايجاد رضايت شغلي آنان از محيط کار قادر مي باشد .

15. سود آوري : تابعي از درآمدها و هزينه ها مي باشد . درآمدها، به قيمت فروش و مقدار فروش محصول بستگي دارد

16. بهره وري : يعني اين که سازمان در قبال مقدار معيني از محصول به چه نسبتي از منابع توليدي استفاده مي کند .

17. کيفيت: به درجه تطابق محصول توليد شده با نيازهاي مشتريان و طرح محصول گفته مي شود.

18. تعريف بهره وري: در سال 1950 سازمان اقتصادي اروپا به طور رسمي بهره وري را چنين تعريف کرد: بهره وري حاصل کسري است که از تقسيم مقدار يا ارزش محصول بر مقدار يا ارزش يکي از عوامل توليد بدست مي آيد. بدين لحاظ مي توان از بهره وري سرمايه , مواد اوليه و نيروي کار صحبت کرد.

19. سازمان بين المللي کار بهره وري را چنين تعريف کرده است: بهره وري عبارت است از نسبت ستاده به يکي از عوامل توليد (زمين , سرمايه , نيروي کار و مديريت)

20. در سال 1958 آژانس بهره وري اروپا، بهره وري را درجه و شدت استفاده موثر از هر يک از عوامل توليد تعريف کرد. همچنين اين سازمان اعلام داشت که «بهره وري يک نوع طرز تفکر و ديدگاهي است بر اين پايه که هر فرد مي تواند کارها و وظايفش را هر روز بهتر از روز قبل انجام دهد.» اعتقاد به بهره وري يعني داشتن ايمان راسخ به پيشرفت انسانها.

21. اهداف ناشی از بهبود بهره وری از دیدگاه مرکز بهره وری ژاپن؛ حداکثر استفاده از منابع فيزيکي , نيروي انساني و ساير عوامل به روشهاي علمي به طوري که بهبود بهره وري به کاهش هزينه هاي توليد , گسترش بازارها , افزايش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگي همه آحاد ملت , منجر شود

22. بهره وری جزئی: نسبت ارزش و مقدار محصول به یک طبقه از نهاده را گویند. مثل محصول به ازای هر نفر ساعت • بهره وری کل عوامل تولید(TFP): نسبت خالص محصول بر مجموع نهاده های نیروی کار و سرمایه • بهره وری کلی(TP): نسبت کل ارزش محصول تولید شده به مجموع ارزش نهاده های مصروفی

23. بهره وری چند عامل: در این شاخص به جای همه عوامل در مخرج کسر، ارزش تنها چند عامل از کلیه عوامل تولید قرار می گیرد. • شاخص بهره وری جامع کل: عبارت است از حاصلضرب شاخص بهره وری کل در شاخص عوامل غیر قابل لمس.

24. 80 درصد شاخص هایی که شرکت ها به عنوان شاخص بهره وری برای ارزیابی عملکرد بکار می برند غیر استاندارد است. • امروزه تقریبا این اجماع وجود دارد که اندازه بهره وری با تقسیم ارزش ستاده ها به ارزش نهاده ها بدست می آید.

25. 3-ديدگاههاي مختلف درباره بهره وري • معمولا سه ديدگاه به شرح زير درباره بهره وري مطرح ميشود:

26. out puts ستاده ها P= In puts نهاده ها = الف – تعريف بهره وري از ديدگاه سيستمي • بهره وري از ديدگاه سيستمي طبيعت پيچيده تري داشته و در کل سيستم مطرح مي گردد. • بهره وري عبارت است از نسبت بين مجموعه خروجيهاي يک سيستم به وروديهاي آن .

27. ب- بهره وري از ديدگاه ژاپني • بهره وري در ژاپن موضوعي ملي و فراگير است و به عنوان يک رويکرد تاريخي , استراتژي بهبود بهره وري در کنار کنترل کيفيت جامع(TQC) و مديريت کيفيت جامع (TQM) مطرح مي گردد. • به عقیده پروفسور ساساکی بدون توجه به بهبود کیفیت و کاهش ضایعات بهره وری نمی تواند افزایش یابد. لذا کاهش ضایعات در فرمول بهره وری وارد می گردد.

28. Y P = L • بازده ( محصول توليد شده ) = Y • نيروي کار ( ساعات کار انجام شده ) = L • شاخص بهره وري = P

29. حجم کل توليد = T • ضايعات =D • کالاهاي سالم = Y • ساساکی، به کارگر به عنوان تنها عامل کار توجه نکرده بلکه عامل مدیریت را نیز وارد ساخته است. Y= T-D

30. رويکرد اقتصادي بهره وري • از نظر اقتصادي مقدار محصول يا خروجي, تابع عوامل سرمايه و نيروي کار فرض مي گردد. يعني اگر فرض کنيم که: • مقدار توليد = Q • سرمايه =K • نيروي کار =L • Q=f(K,L) باشد آنگاه مقدار توليد تابعي است از مقدار سرمايه و نيروي کار.

31. برخي سوء برداشتها درباره مفهوم بهره وري • الف) افزايش توليد ضرورتاً به معناي بهبود بهره وري نيست. • ب) بهبود کارايي, ارتقاء بهره وري را تضمين نمي کند . • پ) افزايش درآمد حاصل از فروش الزاماّ بهبود بهره وري را تضمين نخواهد کرد. • ت) بهره وري فقط مختص بخش صنعت نيست . • ث) افزايش بهره وري نبايد به بهاي تنزل کيفيت انجام شود.

32. سطوح بهره وري • الف ) بهره وري فردي • ب ) بهره وري در خانه • پ ) بهره وري در سازمان • ت ) بهره وري در سطح ملي

33. بهره وري سبز : بهره وري سبز نتيجه برنامه «توليد پاکيزه تر» در دستور کار بخشهاي توليدي قرار گرفته است. بهره وري سبز به عنوان يک هدف داراي آثار گوناگون در توسعه پايدار است. به طوري که مفاهيم محيط زيست را با احياء و حفظ منابع طبيعي در امور فني, اقتصادي و استراتژيک بهره وري, پيوند مي دهد.

34. فصل دوم ضرورت مديريت فراگير بهره وري

35. عوامل موثر بر وضعيت بنگاهها و سازمانها : • يکپارچگي و ارتباط بيشتر در سطح جهان . • تغيير در موازنه قدرت اقتصادي • افزايش اهميت نقش شرکتها و سازمانها در بازار جهاني • مسائل زيست محيطي وتوسعه پايدار .

36. تغییر تاکیدها در دهه های 1970 و 1980 • در دهه های 1950 و 1960 تاکید موسسات بر فروش بیشتر برای استفاده از رونق اقتصادی آن دوران بود. • در دهه 1980 تاکید و توجه مدیران بر بهبود کیفیت محصول سازمان های خود برای فروش بیشتر شد.

37. مديريت در شرايط وجود هدفهاي متناقض در دهه 1990 • نيمه دوم دهه 1980 و اوايل دهه 1990 را شايد بتوان دوره حساس سازي مشتري ناميد . در اوايل اين دهه مديريت کيفيت فراگير (TQM) گسترش يافت که موجب تمرکز وتوجه بيشتر سازمانها در ايجاد رضايت مشتريان گرديد .

38. هدفها ايالات متحده امريکا ژاپن • - بازده سرمايه 43/2 23/1 • - سود سرمايه 14/1 02/0 • - افزايش سهم فروش 73/0 43/1 • - بهبود در ترکيب محصول 50/0 68/0 • - کارايي فعاليتهاي تدارکاتي46/071/0 • - نسبت سرمايه بدهي38/059/0 • - نسبت محصول جديد 21/0 06/1 • - تصور جامعه از شرکت 05/0 20/0 • - کيفيت شرايط کاري04/009/0 مقايسه هدفهاي مديران در ايالات متحده و ژاپن

39. اهداف متناقضي که امروزه شرکتها با آن روبرويند • تا آنجا که ممکن است رضايت مشتريان را چه در داخل و چه در خارج از کشور جلب کرد اما در قيمتهاي رقابتي . • تا آنجا که ممکن است سيکل زماني توليد را کاهش دهد اما با منابع مالي محدود . • حداقل استفاده از سرمايه ثابت با کوتاهترين دوره برگشت سرمايه . • تا آنجا که ممکن است نيروي انسانی ماهر را عليرغم اين که نيروي کاري که آموزش لازم يا اساساّ آموزش نديده است جذب کرد . • جاه طلبي هاي بالا عليرغم قانونگذاري زياد جوامع . • اطمينان بالاي سيستم براي مراقبت از کاهش هزينه هاي پس از فروش يا توجه به کم کردن ضايعات. • حساسيت زياد در قبال مسايل زيست محيطي اما با حداقل هزينه براي توليد هر واحد. • رشد غير قابل اداره سازمان عليرغم نداشتن ماموريتي مشخص . • وفاداري کارکنان به ميزان بالا با توجه به نا امني زياد شغلي .

40. تغيير در کانونهاي مورد توجه مديران در اواخر دهه 1980 و دهه 1990 مديران لازم بود نگرش خود را در اداره سازمان به شرح زير تغيير دهند : • توجه به نتايج بلند مدت به جاي کوتاه مدت . • توجه بيشتر به بازاريابی خارجي تا داخلي . • تمرکز بر نگرش و اقدامات استراتژيک به جاي نگرش عملياتي و محدود . • توجه بيشتر به رضايت مشتريان . • توجه بيشتر به مديريت جامع بهره وري تا تاکيد صرف به بهبود کيفيت. • حرکت به سوي مديريت مشارکتي تا فردگرايي.

41. وظايف کارکنان ژاپني و نقش آنها در توسعه و بهره وري • مهمترين ويژگي کار در کارخانه ژاپني , وجود اختيارات وسيع و آزادي کاملي است که کارگر در محل کار خود دارد و اين خصوصيتي است که در تمامي موسسات ژاپني جريان دارد.

42. درس مهمي که بايد از بهره وري ژاپن آموخت توجه به جزئيات, تعهد, احترام متقابل, روح همکاري و نيز نظم ميباشد. ژاپنيها فراتر از تمامي ملل صنعتي, ارتباط تنگاتنگ بين بهره وري و کيفيت را دريافته اند.

43. سازمانهای ملي بهره وري در برخي از کشورهاي آسيايي: 1- ژاپن • مرکز بهره وري ژاپن در سال 1955 با سه ماموريت اصلي زير تاسيس شد : • بهبود بهره وري به منظور افزايش فرصتهاي اشتغال و ضمانت شغلي . • سازگاري ميان مديريت و نيروي کار در روشهاي بهبود بهره وري . • توزيع عادلانه ثمرات حاصله از بهبود بهره وري در ميان اقشار جامعه .

44. 2- هندوستان : در فوريه سال 1958 کشور هند شوراي ملي بهره وري (NPC) را با توجه به اهداف زير تاسيس کرد : _ برانگيختن و ايجاد آگاهي بهره وري در کشور . _ ايجاد پايگاه اطلاعاتي مربوط به شاخصهاي بهره وري در سطح کلان . _ ارائه خدمات تخصصي در زمينه تکنولوژي و بهبود کارايي عملياتي در سازمانها . _ اطلاع رساني درباره بهره وري .

45. 3- سنگاپور : در سال 1967 مرکز بهره وري ملي (NPC) را با اهداف زير تاسيس کرد : _ آگاهسازي کارگران در زمينه ارتقاء بهره وري . _ برقراري روابط مناسب ميان کارگران و مديران در اجراي برنامه ها بهره وري . _ مشاوره و کمک به شرکتها در بهبود بهره وري .

46. بهره وري در ايران : • ايران از زمان تاسيس سازمان بهره وري آسيايي تا قبل از وقوع انقلاب اسلامي ايران در بهمن 1357 عضو بوده است عضويت ايران در سال 1979 به حالت تعليق در آمد اما از سال 1363 با تصويب مجلس شوراي اسلامي دوباره به عضويت آن سازمان درآمد سپس سازمان بهره وري ملي ايران در سال 1364 وابسته به وزارت صنايع سنگين تاسيس شد سازمان ملي بهره وري ايران بعداّ به وزارت صنايع و در سال 1377 به سازمان امور اداري واستخدامي ملحق شد .

47. بهره وري نيروي انساني • گزارش ها نشان ميدهد شاخص بهره وري نيروي انساني در ايران در مقايسه با کشورهاي منطقه و نيز شرق آسيا بسيار پايين است آمارهاي اعلام شده نشان دهنده اين است که ميزان بهره وري نيروي کار در ايران در سال 69 نسبت به سال 64 حدود 25% کاسته شده است, يعني 25% رشد منفي داشته است .

48. بهره وري مواد غذايي • بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد که ايران جزء سه کشوري است که بيشترين ميزان ضايعات مواد غذايي را در جهان دارد. درآمد سرانه مواد غذايي که هر شبانه روز در کشور به هدر مي رود, معادل 1600 کالري است . به طور کلي 20% ارزش افزوده بخش صنعت را صنايع غذايي تشکيل مي دهد اما متاسفانه حدود 30% مواد غذايي در ايران ضايع مي شود که اين مقدار، غذاي 15 ميليون نفر است .

49. بهره وري ساعات کار • طبق آمار رسمي منتشر شده توسط مجامع علمي, ساعات کارمفيد در ژاپن 49 تا 60 ساعت در هفته است اين رغم در کره جنوبي به 54 تا 72 ساعت در هفته و در امريکا 36 تا 40 ساعت درهفته است در صورتي که در صنايع ما ساعات کار مفيد هفتگي به 6 تا 9 ساعت مي رسد .

50. بهره وري انرژي • در زمينه مصرف انرژي , طبق آمار ارائه شده نرخ مصرف سرانه انرژي در ايران به بالاترين نرخ مصرف سرانه در دنياست. چنانچه مصرف انرژي سرانه در ايران را معادل 100 فرض کنيم , مصرف سرانه انرژي در چين 33, در هند 19 و اندونزي 14 مي باشد .