การรับมือ ผลกระทบจากหมอกควัน ในมุมของสาธารณสุข

1. การรับมือ ผลกระทบจากหมอกควัน ในมุมของสาธารณสุข ดร.นพ. สุวิช ธรรมปาโล ผู้อำนวยการสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 12 จังหวัดสงขลา

2. มาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศมาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศ • หมอกควันจัดเป็นฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน (PM10) ซึ่งมีผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน • ปริมาณฝุ่นขั้นต่ำที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ ถูกกำหนดเป็นค่ามาตรฐาน • ในปัจจุบันใช้ค่าเฉลี่ย 24 ชั่วโมงของ PM10และ PM2.5

3. ดัชนีคุณภาพอากาศ Air Quality Index (AQI) • ค่า AQI ใช้บอกถึงระดับคุณภาพอากาศที่อาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพในระดับต่างๆ

4. สถานการณ์หมอกควัน: ภาคเหนือ

5. สถานการณ์หมอกควัน: ภาคใต้ 21 มิ.ย. 55 18 มิ.ย. 55

6. ผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควันผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควัน • กลุ่มเสี่ยง ได้แก่ เด็กเล็ก ผู้สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง โรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง โรคปอด หอบหืด โรคภูมิแพ้  และผู้ต้องทำงานกลางแจ้ง • ทำให้เกิดโรคในหลายระบบตามกลุ่มโรค ได้แก่ โรคระบบหัวใจและหลอดเลือด โรคระบบทางเดินหายใจ โรคตาอักเสบ และโรคผิวหนังอักเสบ

7. ผลกระทบต่อระบบทางเดินหายใจผลกระทบต่อระบบทางเดินหายใจ • การศึกษาของนักวิจัยหลายคณะเกี่ยวกับผลกระทบของฝุ่นหยาบ (PM10-2.5) และฝุ่นละเอียด (PM2.5) พบว่า • PM2.5และ PM10-2.5สัมพันธ์กับอาการไอ Odds ratio 1.07 (0.90, 1.26) ต่อ 15 µg/m3ที่เพิ่มขึ้น และ 1.18 (1.04, 1.34) ต่อ 8 µg/m3 ที่เพิ่มขึ้นตามลำดับ • PM2.5และ PM10-2.5สัมพันธ์กับอาการของระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง Odds ratio 1.29 (1.06, 1.57) และ 1.05 (0.9, 1.23) ตามลำดับ (Schwartz and Neas ,2000,2007. Tiittanen et al. , 1999. Neas et al. , 1999)

8. ผลกระทบต่อระบบหลอดเลือด และหัวใจ • มีการศึกษาแบบอนุกรมเวลาเชิงนิเวศ (ecologic time-series design) เพื่อหาความสัมพันธ์ระหว่าง PM10กับการรับเข้ารักษาในโรงพยาบาลด้วยโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดในประชากรที่มีอายุมากกว่า 65 ปีในเมือง Detroit โดยใช้เวลาการศึกษา 4 ปี พบมีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญ (Schwartz and Morris ,1995)

9. การทบทวนผลกระทบต่อสุขภาพการทบทวนผลกระทบต่อสุขภาพ • จากผลการทบทวน (พงศ์เทพ วิวรรธนะเดช, 2551) พบว่า หากฝุ่นละอองขนาดเล็กสูงกว่าค่ามาตรฐาน จะส่งผลให้ • การตายด้วยระบบทางเดินหายใจเพิ่มขึ้น 7% – 20% • การป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจเพิ่มขึ้น 5.5% • การตายและป่วยด้วยโรคหัวใจเพิ่มขึ้น 2% – 5% • การตายและป่วยด้วยโรคหัวใจหลอดเลือดเพิ่มขึ้น 5.3% • ผู้สูงอายุป่วยด้วยระบบทางเดินหายใจเพิ่ม 17% • ผู้สูงอายุป่วยด้วยโรคหัวใจและหลอดเลือดเพิ่ม 7.6% และยังทำให้สภาพปอดในเด็กแย่ลง

10. การศึกษาในไทย (ต่อ) ข้อมูลของโรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ ปี 2555 • พบผู้ป่วยโรคหืดเพิ่มขึ้นกว่า 2 เท่า • ผู้ป่วยโรคถุงลมโป่งพองเพิ่มขึ้น 3 เท่า • ผู้ป่วยทั่วไปที่มารับการตรวจจากอาการแสบตา แสบจมูก หายใจไม่สะดวก ไอ จาม มึนศีรษะ จำนวนมากในแต่ละวัน (หน่วยระบบหายใจเวชบำบัดวิกฤติและภูมิแพ้ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2555)

11. ผลกระทบต่อสุขภาพชุมชน • รายงานการศึกษาของพงศ์เทพ วิวรรธนะเดชและคณะ (2550, 2551) พบ • ในการศึกษาแบบ time series ในประชาชนทั่วไป จำนวน 121 วัน ผลการศึกษาพบความสัมพันธ์ของอาการใน 4 ระบบ (ระบบทางเดินหายใจ หัวใจและหลอดเลือด ผิวหนัง และตา) กับระดับของสารก่อมลพิษ (PM10, CO, NO2, SO2และ O3) โดยความแตกต่างขึ้นกับอาการและพื้นที่ที่ศึกษา • สอดคล้องกับผลการศึกษาของ สุภัทร ฮาสุวรรณกิจและคณะ (2552)ซึ่งใช้วิธีการศึกษาแบบ time series เป็นเวลา 44 วัน พบความสัมพันธ์ระหว่างระดับสารมลพิษและอาการต่างๆใน 5 ระบบ (ระบบทางเดิน หายใจ หัวใจและหลอดเลือด ผิวหนัง ตาและระบบประสาท)

12. ผลกระทบจากมลพิษอากาศต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆ • ในด้านการเฝ้าระวังมลพิษอากาศได้มีการนำสิ่งมีชีวิตที่ไวต่อมลพิษอากาศมาเป็นตัวชี้วัดคุณภาพอากาศอีกด้วย เช่น • ใช้ไลเคน และยีสต์บนผิวใบไม้ เป็นตัวชี้วัดคุณภาพอากาศ โดยอากาศที่ดีขึ้น จะช่วยเพิ่มความหลากหลายของสายพันธุ์ไลเคน และเพิ่มประชากรของยีสต์บนผิวใบไม้ • ใช้สัตว์บางชนิดที่ไวต่อมลพิษอากาศมาใช้ในการเฝ้าระวังด้วย เช่น ใช้นกเป็นตัวชี้วัดคุณภาพอากาศ เนื่องจากนกมีอัตราการหายใจที่มากกว่า สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม • การศึกษาในอเมริกาเหนือพบว่าฝนกรดมีผลต่อการขยายพันธุ์ของนกชนิดหนึ่งชื่อ Wood Thrush ซึ่งเป็นนกที่มีเสียงขัน อย่างมีนัยสำคัญ • การศึกษาในฟินแลนด์พบว่ามลพิษอากาศที่ปนเปื้อนโลหะหนักที่ถูกปล่อยออกมาจากโรงงาน และสารพวกมีฤทธิ์เป็นกรด มีผลกระทบต่อการขยายพันธุ์และการอยู่รอดของนก 2 ชนิด คือ Pied Flycatcher และ Great Tit (Eeva et al. , 2005. Hames et al., 2002)

13. ผลกระทบจากมลพิษอากาศต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆ (ต่อ) • มีการศึกษาพฤติกรรม/อาการไม่ปกติและเสียงขันของนกเขาชวา อาการป่วยในคน การได้รับกลิ่นเหม็นจากโรงงานในคน และค่ามลพิษอากาศรายวันควบคู่กันไป ต่อเนื่อง 90 วัน ในพื้นที่ อ.จะนะ จ.สงขลา เบื้องต้นพบว่า • ระดับมลพิษอากาศในช่วงเวลาที่ศึกษา แม้อยู่ในระดับไม่เกินมาตรฐาน เมื่อปริมาณมากขึ้น พบว่า อาการป่วยในคน พฤติกรรม/อาการไม่ปกติมากขึ้น และเสียงขันของนกเขาชวาลดลง • พบความสัมพันธ์ที่ชัดเจนระหว่าง การได้รับกลิ่นเหม็นจากโรงงานของคน กับพฤติกรรม/อาการ และเสียงขันของนกเขาชวา • ความเป็นไปได้ที่จะใช้นกเขาชวาเป็น sentinel สำหรับการเฝ้าระวังผลกระทบต่อสุขภาพจากมลพิษอากาศ (สมฤดี โสมเกษตรินทร์, 2556)

14. แนวปฏิบัติเพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควันสำหรับประชาชนแนวปฏิบัติเพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควันสำหรับประชาชน •  ถ้าอยู่ในบริเวณที่มีหมอกควันให้ใช้หน้ากากอนามัยชนิดกรอง 3 ชั้นหรือผ้าที่ทำด้วยฝ้ายหรือลินินพันหลายทบพรมน้ำหมาดๆ มาคาดปาก และ จมูก จะช่วยกรองอนุภาคขนาด 5 ไมครอนได้ • ผู้ที่ทำหน้าที่ดับไฟป่าและประชาชนที่อยู่ในที่ที่ประสบปัญหาหมอกควันอย่างมาก ควรใช้หน้ากากชนิด N95 หรือ P100 สามารถกรองอนุภาค 0.3 ไมครอนได้ และมีประสิทธิภาพการกรอง ร้อยละ 95-99.97 (ผู้ที่มีปัญหาโรคหัวใจ โรคปอด ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้) • ควรเปลี่ยนหน้ากากอนามัยทุกวัน และถ้าเป็นไปได้ควรใช้แบบครั้งเดียวทิ้ง เพื่อสุขลักษณะที่ดี กรณีหน้ากากมีน้อย จำเป็นต้องใช้ซ้ำ เช่น ใช้ลดอันตรายจากฝุ่นควัน ฯลฯ ควรทำความสะอาด โดยการเขย่าเบาๆ ในน้ำสบู่ล้างน้ำสะอาด ตากในที่ร่ม

15. แนวปฏิบัติเพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควันสำหรับประชาชน (ต่อ) • บริเวณที่อยู่อาศัยที่ไม่มีระบบระบายอากาศ ระบบปรับอากาศ ต้องปิดประตูหน้าต่างไม่ให้ควันเข้ามาในอาคาร และพยายามไล่ควันออกจากบ้านเรือน เช่น เป่าพัดลมในทางเดียวให้ควัน ดังกล่าวออกจากบ้านเรือนสู่ภายนอก • หากจำเป็นต้องอยู่ในสถานที่ที่มีฝุ่นละอองติดต่อกันยาวนาน เกินกว่าสัปดาห์ หรือเดือน ควรติดระบบกรองอากาศในบ้าน และปรับให้เป็นระบบที่ใช้เฉพาะอากาศหมุนเวียนภายในบ้านหรืออาคาร เลือกใช้แผ่นกรองที่มีประสิทธิภาพระดับกลางถึงสูง และสามารถถอดล้างได้ในระยะยาว • หลีกเลี่ยงการใช้เครื่องผลิตโอโซน แม้ความเข้มข้นของโอโซนในระดับต่ำ ก็สามารถทำให้เกิดการระคายเคืองระบบทางเดินหายใจ เกิดอาการไอ แน่นหรือเจ็บหน้าอก หายใจได้ในช่วงสั้นๆ และส่งผลให้ประสิทธิภาพการทำงานของปอดลดลง • สำหรับบริเวณพื้นที่ว่างเปล่าควรปลูกพืชคลุมหน้าดินไว้ เพื่อลดโอกาสที่ฝุ่นละอองจะลอยฟุ้งขึ้นมาในอากาศได้

16. แนวปฏิบัติเพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพจากหมอกควันสำหรับประชาชน (ต่อ) กลุ่มเสี่ยง ได้แก่ เด็ก ผู้สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง เช่น โรคหัวใจ โรคหลอดเลือด โรคความดันโรคระบบทางเดินหายใจ โรคภูมิแพ้ โรคหอบหืด ควรอยู่ในบ้านช่วงที่มีคุณภาพอากาศแย่กว่าเกณฑ์มาตรฐานหรือมีการแจ้งเตือน ประชาชนกลุ่มเสี่ยงที่มีโรคประจำตัวเรื้อรัง ควรเตรียมยาประจำตัวให้เพียงพอและอยู่ใกล้ตัวพร้อมใช้งานอยู่เสมอ  ถ้ามีอาการผิดปกติในกลุ่มเสี่ยง เช่น เด็ก ผู้สูงอายุ มีไข้สูง ไอ เจ็บอก ให้รีบพบแพทย์เพื่อ ทำการรักษา หลีกเลี่ยงการอยู่ การออกกำลังกายหรือกิจกรรม ที่ต้องออกแรงมากในเวลากลางแจ้ง

17. มาตรการรับมือปัญหาหมอกควันด้านสาธารณสุขมาตรการรับมือปัญหาหมอกควันด้านสาธารณสุข

18. มาตรการรับมือปัญหาหมอกควันด้านสาธารณสุข (ต่อ)

19. มาตรการรับมือปัญหาหมอกควันด้านสาธารณสุข (ต่อ)

20. บทบาทของโรงพยาบาลและหน่วยบริการสาธารณสุขทุกระดับบทบาทของโรงพยาบาลและหน่วยบริการสาธารณสุขทุกระดับ 1. ติดตามสถานการณ์หมอกควันในพื้นที่และแจ้งเตือนประชาชนเมื่อเกิดเหตุการณ์ 2.จัดเตรียมฐานข้อมูลผู้ป่วยโรคเรื้อรัง กลุ่มเสี่ยงเพื่อจัดเตรียมบริการเชิงรุกต่อไป 3. จัดเตรียมเวชภัณฑ์และอุปกรณ์ทางการแพทย์รองรับให้เพียงพอกับการใช้งาน เช่น หน้ากากอนามัย ออกซิเจน เครื่องพ่นยาละอองฝอยขยายหลอดลม ยาต่าง ๆ 4. ประสานหรือซ้อมแผนกับทีมเฝ้าระวังสอบสวนเคลื่อนที่เร็ว (SRRT) ในการรับมือกรณีเกิดเหตุการณ์ผิดปกติที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพประชาชนจากปัญหาหมอกควันในชุมชน 5. จัดหน่วยแพทย์เคลื่อนที่หรือช่องทางพิเศษสำหรับบริการผู้ป่วยที่ได้รับผลกระทบ ตามความจำเป็น ตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น 6. รวบรวมและส่งต่อข้อมูลผลกระทบทางสุขภาพของประชาชน

21. บทบาทของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดบทบาทของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด 1. จัดตั้งคณะทำงานดำเนินการหรือมีผู้รับผิดชอบหลัก 2. รวบรวม และส่งต่อข้อมูลผลกระทบทางสุขภาพของประชาชน 3. จัดเตรียมระบบโลจิสติกส์ด้านเวชภัณฑ์และอุปกรณ์ทางการแพทย์ 4. ถ่ายทอดความรู้ ชี้แจงแนวทางกับหน่วยงานในพื้นที่ในการจัดบริการแก่ประชาชน 5. สื่อสารความเสี่ยงแก่ประชาชน 6. ประสาน สนับสนุน รวมถึงติดตาม ประเมินผลการดำเนินงาน

22. บทบาทของสำนักงานป้องกันควบคุมโรคบทบาทของสำนักงานป้องกันควบคุมโรค 1. ติดตามข้อมูลข่าวสารด้านสภาพอากาศ 2. จัดทำและเก็บรวบรวมข้อมูลผู้ป่วยที่อาจได้รับผลกระทบ 4 กลุ่มโรค 3. จัดเตรียมระบบโลจิสติกส์และเวชภัณฑ์ที่จำเป็นในการสนับสนุนการดำเนินงานของจังหวัดในพื้นที่ 4. สื่อสารความเสี่ยงด้านผลกระทบสุขภาพ 5. ประสาน สนับสนุน ติดตาม และประเมินผลการดำเนินงานของหน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง 6. จัดทำรายงานสถานการณ์ข้อมูลสุขภาพของประชาชนและข้อมูลระดับฝุ่นละอองทั้งในภาวะปกติและภาวะที่เกิดปัญหาหมอกควัน

23. แนะนำแหล่งข้อมูลสำหรับเฝ้าระวังหมอกควันแนะนำแหล่งข้อมูลสำหรับเฝ้าระวังหมอกควัน เวบไซต์ “หมอกควันวันนี้” http://smoke.magnexium.com/status/ • สถานการณ์หมอกควันรายวัน • ตำแหน่งไฟไหม้รายวัน • รายงานข้อมูลคุณภาพอากาศรายวัน • เวบไซต์ “รู้ทันหมอกควัน” https://www.facebook.com/rootankwan • เวบไซต์ “AIR4THAI” รายงานคุณภาพอากาศประเทศไทย http://air4thai.pcd.go.th/web/ • application “AIR4THAI” ใช้ในโทรศัพท์สมาร์ทโฟน ระบบ android • แสดงค่ามลพิษอากาศ และดัชนีคุณภาพอากาศ รายวัน ทุกสถานีในประเทศไทย • แสดงกราฟค่ามลพิษอากาศ และดัชนีคุณภาพอากาศ ย้อนหลัง 7 วัน