Mustafa Akgül Bilkent Ü./INETD akgul.web.tr/yazilar/sunum, akgul.bilkent.tr

1. Özgür Yazılım Yansımaları ve Eğitim Mustafa Akgül Bilkent Ü./INETD akgul.web.tr/yazilar/sunum, akgul.bilkent.edu.tr blog.akgul.web.tr akgul@bilkent.edu.tr

2. Özet • İnterneti Nasıl Algılamalı ? • Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Toplumu • Özgür Yazılım Dünyasına bakış • Yansımalar • Eğitim ... • Türkiye Değerlendirmesi • Öneriler: Türkiye ve Üniversite 9-22 Nisan 2012 İnternet Haftası 2

3. İnterneti Nasıl Algılamalı? • Ağların Ağı: 2.4+ milyar insan, 908 M makina, 630M/70 web, 246M alan adı, 100+M video, 130+M blog, 30 trilyon sayfa • Face: 1G+, 612 günlük, 680 mobil(aylık)Akt 12-12 • Twitter: 500/140?, 340 tweet, 1.600 sorgu, 36M • linkedin: 200, wp: 64M, 377M okuy. 4G sayfa ay • Flicker da 6G, 70 kull. , 1.5M group • Facebookta 500++ bin uygulama var • Youtube da günde 1 milyar video izleniyor, %40 • Youtube 1 dk = 30 saatlik video yukleniyor 3

4. İnterneti Nasıl Algılamalı-II • Sanayi devrimi boyutlarında bir gelişme • bilim teknoji ile sarmal ilişki • örgütsel yapı değişiyor • ağ etkisi, ağ ekonomisi, ağ toplumu • Birey öne çıkıyor: üretici ve tüketici • Rakipler işbirligi yapıyor: rekabirlik • Katılım ve saydamlık ortamı • Kitlesel örgütlenme, paylaşım ve üretim ortamı 4

5. İnterneti Nasıl Algılamalı-III • Sanayi devrimi: kol gücünün çoklanması Bilgi Devrimi: beyin gücünün çoklanması • Bilgi/enformasyonun: üretilmesi, saklanması, işlenmesi, yayılması • Ürünlerin marjinal maliyeti sıfır ! • tüm yaşamı değiştiren; süreç • web2: soysal ağlar, sıradan insan söz sahibi wiki, rss • web3: nesnelerin interneti; • semantic web! 5

6. Katılım, Demokrasi ve İnternet • Sosyal aglar - global • Geniş kitlelere ulaşım – örgütlenme • Kitleler, saydamlık, yönetime katılım, bilgiye erişim • Bilgilenme, denetim ve refahtay pay istiyor • Internet ifade özgürlüğü için temel bir araç • Internete erişim ve bilişim okur yazarlığı anayasalara giren temel bir hak olarak görülmeye başlandı 6

7. Bilgi Ekonomisi ve Toplumu • Information soc., knowledge, knowledge based, knowledge driven, knowledge econ • Bilgi üretim faktörü, zenginlik kaynağı • Bilgi: bilimsel, teknoloji, ar-ge, patent, know how, inovasyon, örtük (tacit), enformasyon • Bilgi işcisi: beyin işcileri, araştırmacı, eğitimli insanlar 7

8. Bilgi Ekonomisi/Toplumu-II • Bilgiye erişebilen, kullanan, işleyen ve Bilgi Üreten! • Emek ve dogal kaynak yoğundan: Bilgi yoğun ekonomi ve topluma .. • Kültür : bağımsız, sorgulayan, yaratıcı, girişimci bireyler • Kurumlar ve Ortam gerekir • Bilgi'nin özel konumu (açlık, DEC!) 8

9. Bilgi Ekonomisi: Tekstil örneği • Pamuk’a gen düzeyinde müdahale • Üretim düzeyi: toprak, sulama • Kumaşa nanoteknoloji ... • Kumaşın tasarımı • Markalaşmak • Moda, tasarım (zara ) • Pazarlama, dağıtım, üretim

10. Açık Kaynak-özgür yazılımlar -imece üretim, insanlığın ortak malı - özgürlük temalı, dağıtık, demokratik - 1 M proje/yazılım, ~10M geliştirici -yansımaları: wikipedia, crowd sourcing, - açık{ erişim, ders malzemeleri, bilim, donanım, ..} - openculture.com, opendata, opengov, …. - internetle içice -sarmal - tasarruf, istihdam, güvenlik, rekabet - Pardus bir özgür yazılımdır! 10

11. Internet ve Açık Kaynak • Açık kaynak İnternet Ortamında Gelişti • İnternet açık standart ve büyük ölçüde açık kaynak ürünler üzerinde çalışıyor • İnternet, insanların birlikte calışmasını destekliyor • Böyle gelişen yazılımlar açık kaynak • Sarmal , birbirini tetikleyen bir ilişki! 11

12. Tarihçe • 80 öncesi • Stallman, MIT, GNU (Gnu is Not Unix!)‏ • Torvalds and Linux • Open Source – Raymond • OSL, Linux International Mart 2008 12

13. Özgürlükler • 1. Kısıtsız kullanım • 2. Yazılımı gereksinimlere uyarlama • 3. Ücretli/ücretsiz dağıtım • 4. Değişiklikleri dağıtma • Binanın planına sahip olma • Arabanın kaportasının kapalı olması Aralık 2004 JGK - Açık Kaynak Dünyası 13

14. Lisans Farklılıkları • Lisans yazılımın sahibi ile kullanıcısı arasında sözleşme • Kapalı yazılım-”propriety “ • 60+ lisans var: BSD, Açık kaynak, GPL • Değişiklikleri yayınlama/dağıtma • GPL, copyleft, “virutik” • GPL, LGPL 3. sürüm 14

15. Yazılım Üretim Modeli • “Catedral and Bazaar” modeli • İnternet’in ürünü: dagıtık bir yapı • Tam zamanlı, gönüllü, pro/amatör • Demokratik, hiyararşik: tek model yok • Debian’da 1300 developer, kernel-l 2000 • Çok sık çatallaşıyor, biraz kaotik 15

16. Yapılar! • İnternet temelli, gönüllü, yarı kaotik • Kernel, standart, • OSL- open software Libraries • Linux İnternational • Open source initiative • LUG- Linux user groups • Ticari destek 16

17. Sayılar • Blackduck soft: 1 M proje, 10M gelistirici • Sourceforge.net: 324K proje, 3.4M kayıtlı geliştirici, 4.5M indirme/gün, 46M kullanıcı • Github.com: 3 M geliştirici • code.google.com • Freecode.com: katalog, kategori, tarama • Savannah: 3500, 59K geliştirici • FSF/Unesco: 7000+paket • Dagıtım: 320 aktif, 348 bekleyen, • TR: 10+: turkuaz, gelecek, pardus, truva .. 17

18. Yeni İş Modelleri • Nasıl Para Kazanıyorlar ? • Destek: telefon, e-posta, fiziki ziyaret • Yazılım desteği, uyarlama • Danışmanlık • Farklı sürümler; sürümü “kapalı” da kullan • Niye yapıyorlar: paylaşmak, tanınmak, saygı görmek, başka iş almak 18

19. Yazılım Örnekleri • Web: Apache %50 (+)‏ • Mail: postfix, qmail, sendmail, ... • Samba: NT for unix! • PHP (+)‏ • Mysql (+), postgresql • Squid, Dansguardian • Nagious • Libre/Openoffice (+)‏ • Mozilla, firefox, thunderbird (+)‏ • Gimp (+)‏ • Tex/latex(+), Lynx • Gcc, dev (+)‏ • Multimedia • Clamav (+)‏ 19

20. Eğitim Yazılım Örnekleri • Moodle,efront, ilias, atutor, claroline, sakai openlms,decobelms,canvas, chamilo, olat, tatara,webwork,dekeos, manhall • Scribus‏, eadvanture • gcompris, jmol, lenmus,qucs • Italc, uberstudent, opensis, openschool, virtualX, itest, akura, kaldin, testmaker, fedena, schoolplay • Gnuschool • xerte 20

21. EgitimYazılımı Merkezleri • Schoolforge.net Oedb.org • Onlinecollegeclasses.com • Directory.fsf.org sf.net Freecode.com • Github.com Code.google.com • http://www.opensourcesoftwaredirectory.com/Government/eLearning-software ‏ http://www.opensourcesoftwaredirectory.com/Government/eLearning-software 21

22. Yazılım Örnekleri: II • Perl, Python,Java, c++ • Htdig, glimpse, z3950 harvest, yaz, ASF • Bind, dig • İptables, ...(firewall)‏ • Zebra,quagga(routing)‏ • Paralel, cluster • Zope, plone , drupal, joomla,wordpress,wiki • Octave, freemat • Jbass, tomcat, • Stat: R, DAP, StatistX • Grass, openGIS • GNU LP, C++ lib • İmage, crypto, visual • openSSL, openLDAP • Amavisd-new,amavis 22

23. Özgür Yazılım, Açık kaynak • Kaynak kodu: açık - değiştirebilirsin • Özgür: kullanma, değiştirme ve dağıtma • Farklı lisans: kamu lisansı – kamuda kalır • BSD: adımı tut, canın istedigi gibi • İkili lisans: ticari ve kendi kullanımı, google • Niye: ortak üretmek, katkı vermek, işini görmek, takdir edilmek, meşhur olmak • Farklı paradigma, farklı iş modelleri 23

24. Crowd Sourcing- wikipedia - 4.2M (en, 30M sayfa, 19Muser), .207madde(tr), 1+M sayfa - toplam 22M madde, 77K aktif yazar, 470M aylık - insanlığın ortak malı - britannica vs yarisir - commons, wikinews, wikibooks(2670en), - wikiquotes, wikisources(350K), wikispecies - wikiversity(20K), wiktionary(3,4M en, 321ktr) , wikidata(10M) 24

25. Açık Erisim -Open access - bilimsel bilginin özgürce paylaşılması - kütüphaneciler – bilim dernekleri - Türkiye'de AB'06 – bildirge yayınladık - freefullPDF.com (80M nesne), openaire.eu - 2300 depo da 34 milyon makale? - GOAP (Global Open Access Portal) - Open Access Handbook, week (5.) - DOAJ: 1100K makale, 8950 dergi, 4547 tarama -ankara(24K),gazi(8,2K),hacettepe,atilim,atatürk,deu(15K) /www.openaire.eu/ 25

26. Açık Ders -Open Courseware - MIT 2000 de ocw.mit.edu - Rice, connections; - ocwconsortium.org – 250 üye - TR de Ankara, ODTÜ, Tuba-yok-40+ cons - + gazi(7), hacettepe(9), baskent(7), atilim(4), EMU(33) - ankara (10+), odtu (130) ders; bilkent 16+6 video - DOAJ: 765K makale, 7500 dergi, 3600 tarama - en:4486, es:1839, jp:264, ch:119, pl:86, cat:59 Il:38, ru:35, fr:28, endo: 1, nptel (260) 26

27. MOOC - stanford bir kac ders: ai, 188K ogrenci - hoca, ayrildi sirket kurdu: udacity.com - coursera.org:62 Uni, 333 ders, 3 145K ogrenci - edX: 13 Uni, 32 course, lab, research ortami - - khan academy: 4K micro kurs 240M ders indirme - P2PU: peer2peer, croed sourcing, GPL, LGPL, Moz. - udemy.com – cogu paralı, < 250$ - academic earth 27

28. Open Book - openscience.org: 505 (+kitap) - freescience.info : 2508 (kitap + ) - openculture.com: kitap, film, muzik, ++ - wikibooks - directory open books - unesco - open.umn.edu - open textbooks, Flat World Knowledge 28

29. Open xyz - openscience.org: özgür scientific software, 505 (+kitap) - opensourcescience.com:oxford, mac-planc, cal(u,tec) - openculture.com: kitap, film, muzik, ++ - opendata: data.gov, maps, genome, compound, ... - science commons, creative commons - openresearch.org: semantic wiki of research - www.osdd.net- open source drug discovery 29

30. Creative commons - acik donanım - her hakkısaklıdır – bazı hakları saklıdır - fikir sanat eserleri: kitap, resim, muzik, film/video - ticari, derivataive, sharealike, creativecommons.org - facebook donanım tasarımını açtı, 3d yazıcı - ardino - raspeberrypie cilekli pasta) - 30

31. Eğitim ve Teknoloji • Her teknolojik gelişme sonrasında “Sıçrama” hayali var • Karatahta – teknolojik devrim • Edison- film • TV, VCR- CD Bilgisayar – ogretmen olmayan yere .. Internet, tablet • “techology can not fix education!”, s jobs

32. İnternetin etkisi • 2.4 milyar insan, 30 trilyon sayfa, global ağ • Özgür yazılımlar, acık ders, açık kitap, MOOC, wikipedia, khanacademy • Sosyal aglar, creative commons • Birey öne çıktı, zaman ve mekanın önemi aza. • Her yerde eğlence, öğrenme, çalışma • Iş birliği, akan öğrenmesi • Yazılım/donanım çok gelişti

33. Deneyler • Ufuk açıçı deneyler • ABD'de Maine ve Tacikistan da • Laptop'ı evine götür! • Çocuk ve Ailede değişim • “her çocuğa bir dizustu” projesi • “Hole in the Wall” deneyi- hindistan • Akran öğrenmesi, collobrative

38. Fatih – 2010 Kasım • Öncesi: belediye'ce tahta ve laptop dagıtımı • TT ve Sebit ikna etti(?)- Egitek sahiplendi • Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyi. Hare. • Öğretmen'e Laptop – ev götürebilecek • Projector ve “akıllı tahta”, “vitamin etkisi!” • Yazıcılar/döküman kamera • İnternet • Elektronik dokumanlar Ulusal Egitim Derneği- 20 Nisan 2013 38

39. Bileşenler • Donanım ve yazilim altyapisi • E-içerik (Saglanması/yönetilmesi) • Öğretimde etkin BT kuıllanımı • Öğretmen eğitimi • Internet kullanımı (bilinçli, güvenli, denetimli) TBMM Bilişim ve İnternet Komisyonu 39

40. Bilgi Eko./Toplumu İndexleri • Pek çok göstergenin ağırlıklı ortalaması • Ar-ge GDP, ar-ge calışanı, patent, yayın, • Eğitim seviyesi, üniversite, lise bitirme oranı, gazete, kitap sayısı, • Telefon, TV, Radyo, Kablo, fax • Altyapı/Kurumsal, kullanım, kapasite • Bilgisayar, internet yaygınlık, derinlik • Özgürlükler, örgütlenme; • kurumsal yapı (girişim, buluş, ar-ge, inov.) 40

41. Türkiye - Tarihçe • 86 TUVAKA -89 tıkandı, 9.6Kps • 12 nisan '93- TrNet - 64K • '95 ihale, inet-tr, 09/96 Turnet, Enformasyon anaplanı • '97 BTYK, ETKK, Kosgeb cafe, Internet Kurulu • '98 kamunet, Internet haftası, Ttnet ihalesi, ADSL • 2000 e-avrupa, 2001 e-avrupa+, E-turkiye, TK, EMP • 2002 RTUK yasası, Bilisim Surasi, 2003 BTD, icra • 2004 serbestleme, acil Eylem, 2006-2010 Strateji, • 2006 TT Özelleşme, 2007 5651, 2008 e-devlet kapısı 41

42. Türkiye -I • 35 milyon kull., 20M(6.6 adsl+1.9 Bilg Mobil 0.65 fiber+0.5 kablo, 10.2 cep ) genisbant , 7 M bilgisay. • Kullanim(G:47.4, E: 58, K: 37) • Kent (E:57, K:46.3) Kırsal( E:27, K:16.3) • Düz: 37.8;47.6;28.2 Kent(46,56,36)Kır(18.8,27.2,10.6) • Alan adı: 333 + 1262K • Evlerin %48'inde internet, Kırsalda: %28 • %35-40 geniş bant • Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı! • E-devlet: 10M, firma: 11.5M CV 42

43. Türkiye - II • Uluslarasi indeksler: 40/55, 55-70 /192 • Gender gap: 120+, insani gelişmede: 80-90 • UN e-gov: 59, 76, 69/192, 80/192 • ITU – IDI eu 37/38 • ITU fiyat: 65/161, sabit 81/161, gsm 97/161 eu 31/38 • GITR: sira: : 55/127, 61/134, 69/133--> 52 ->45 • Rekabet:69/139, → 43, inovasyon 69 -> 74 • Demokrasi: 88 (130), insnai gelisme: 90 (82+) • Gender: 120+ • Basin 138, 148, 154 43

44. Türkiye-III • Rekabet: adil degil; TT, GSM, Türksat, Tübitak • İnsan gücü açığı, bilişim kültürü sorunlu • Araştırma çok az; İnternet enstitüsü yok • Strateji/eylem planı sorunlu (yok), KIEM? • Sansür ve yasaklama: yargısız infaz • Sektörlere yönelik plan/proje yok; teknik çok konu .. • Hakim/savci, yetişkin, veli eğitimi yok • Yönetişim eksik ! 44

45. Türkiye-IV • Yasaklar: Donkişot, Devekuşu, Harakiri • Çocukları korumanın yolu bu olmamalı • Elinde Balyozla dolaşan bir BTK • Gizlilik içinde, sayıları bile bilemiyoruz • Kepçe, Adnan hoca, google, youtube faciaları • Adalet Bakanlığı kayıp, yargısız infaz • Filtre haktır, ama bürokratlar belirleyemez • Ifade özgürlüğü 45

46. Türkiye-V • Cok dağınık: DPT, BTK, Başbakanlık, Sanayi, Türksat, Ulaştırma ... • Algılama sorunu: basit bir teknik gelişme .. • Matbaa benzeri bakış açısı var • “Ben İnterneti Kullanıyorum”, daha ne var ? • “Saldım Çayıra, Mevlam Kayıra” • Sahibi çok da, sorumlusu yok! 46

47. Bilişim Sektörü için: • Yatay rolu çok önemli • Yatay için de gelişmesi gerekir • Tutarlı politikalar gerekli-sistem yaklaşımı • Bilişim-internet olmazsa olmaz koşuldur • Ama, Tek başına yetmez: tutarlı ulusal ... • Kendi özel konumuza uygun politikalar gerekli: açık kaynak gibi 47

48. Katılım, Demokrasi ve İnternet • Anti-global hareket interneti çok etkin ... • Dağıtık, küçük gruplar haberleşme ... • Bilgilenme, alternatif oluşturma, karar ... • Kitleleri harekete geçirme (ventura, oba..) • Yolsuzlugu önleme, yönetime katılma ... • Strateji oluşturma, yayma ve ikna ... • “Long Tail !” - herkese erişim!! 48

49. Katılım, Demokrasi ve İnternet II • Sosyal aglar - global • Geniş kitlelere ulaşım – örgütlenme • Kitleler, saydamlık, yönetime katılım, bilgiye erişim • Bilgilenme, denetim ve refahtay pay istiyor • Internet bir araçlar topluluğu • Strateji ve örgütlenme gerek 49

50. E-democracy • Extremedemocracy.com • E-democracy.org • Akgul.bilkent.edu.tr • Berkman center, harvard law school • Oxford Internet Instıtute oii.oxford.ca.uk? • Cambridge, berkeley, harvard berkman İnternet, Bilişim ve Bilgi Toplumu 50