….og elles kan ein lese det ein vil

1. ….og elles kan ein lese det ein vil Barne- og ungdomslitteratur.

2. Innhaldsliste • Det starta med… • «Nå kommer barnetimen…» • Thorbjørn Egner • Anne Cath. Vestly • Astrid Lindgren • Roald Dahl • Kjelder

3. Det starta med… • 1890-åra gullalderen i norsk barnelitteratur. • Rasmus Løland, Per Sivle var blant dei første som skildra verda slik borna ser henne. • Lesebok for born blei laga i denne perioden. • Margrethe Munthe – ”Vi har en tulle med øyne blå”. I boka ”Kom skal vi synge” 1905. • Henrik Wergeland og Jørgen Moe hadde allereie gitt ut litteratur for born. • Gjennombrot i hundreårsskiftet. • Mellomkrigstida – forfattarar vekslar mellom å skrive for born og vaksne.

4. ”Nå kommer barnetimen….” • 1950-årene; Barne- og ungdomslitteraturen fekk ein ny oppsving. • Barnetimen på laurdagen → morosame opplesingar, musikkinnslag, spennande høyrespel. ”Onkel Lauritz”. • Barnetimen for dei minste, på kvardagar. • Dette skapte ein ny barnelitteratur som samla folket og som ikkje formante, men underheldt. • Vestly, Egner og Prøysen prega i tiåra som kom barneradio og barnelitteratur. • Den munnlege forteljinga med morosame musikkinnslag vart varemerket til barnetimen.

5. Thorbjørn Egner (1912-1990) • Høyrespelforfattar i Barnetimen. • Spennande eventyrverd; enkle mennesketypar, godmodige røvarar, dyr som snakka. • Enkel og nær forteljarstil gjorde stoffet levande for born og unge. • ”Karius og Baktus”. Først presentert i ”Den nye barneboka” i 1941. Opphavleg drukna trolla til slutt, men mange var misnøgde med slutten, så han skreiv om slik at det enda slik me kjenner det. • 1955: Ivo Caprino dukkefilm av ”Karius og Baktus”. • Andre ting han har skrive; ”Kardemomme By” (1955), ”Klatremus og de andre dyrene i Hakkebakkeskogen” (1953). • Gav ut mange lærebøker. • Det vert sagt at han er den mest speladramatikaren her i landet, etter Henrik Ibsen.

6. Anne-Cath. Vestly (1920-2008) • Gjennombrot i ”Barnetimen for de minste”. • Strålande evne til å sjå verda med born sine auge. Fortel historia på ein enkel og levande måte. • Nytt; handlinga går føre seg i eit moderne miljø, og barnet er hovudpersonen. • I alle bøkene har ho ein bodskap å kome med; I ”Ole Aleksander på farten” får Ole Aleksander vite at babyen mora ventar ligg i magen. Her kom det mange reaksjonar (barnetimen for de voksne). I ”Guro” døyr faren, og Guro og mora må flytte til byen og klare seg sjølve. • ”Ole Aleksander Filibom-bom-bom”, 1952 på radio. Boka kom i 1953. • ”Lillebror og Knerten” (1962), ”Aurora i blokk Z ”(1966), ”Åtte små, to store og en lastebil”(1957). • Mormorfiguren er sentral i fleire av bøkene. • Oppteken av den moderne livsstilen og det tradisjonelle kjønnsrollemønsteret. • ”Heile Noregs mormor”.

7. Astrid Lindgren (1907 – 2002) • Røter i Småland i Sverige • Like kjent i Noreg som i sitt heimland • Debuterte i 1945 med Pippi Langstrømpe • Pippi skapte røre – born fekk feil idear • Handlinga ofte lagt til landsbygda • Bymiljø i Karlson på taket • Svenske skjærgård i Vi på Saltkråkan • Fantasiverder: Mio min Mio, Brødrene Løvehjerte og Ronja Røverdatter • Fantasi og humor • Vaksne latterliggjort • Mål: Gjere born demokratiske utan ein belærande peikefinger

8. Roald Dahl (1916 – 1990) • «…Jeg har ingen moral i bøkene mine, ingen pekefinger. Det viktigste er at det er morsomme og spennende historier…Barn skal ikke lære noe av å lese bøker, de skal ikke oppdras. Når de lukker boka, skal de si: Å, det var gøy!» • Fantasi og humor • Kjent over heile verda • Fødd i Wales, norske foreldre • Far døyde då han var 4, fekk dårlige karakterar på skulen, behandla strengt • 30 barnebøker og fleire noveller for born og vaksne • Danny og den store fasanjakten (1977), Georgs Magiske medisin (1982), Charlie og sjokoladefabrikken (1983), SVK (1984), Heksene (1985), Matilda (1989)

9. Typisk for barne- og ungdomslitteraturen • Kronologi – tidsrekkefølgje • Kontrastpersonar – gode og vonde • Gjentaking • Vekt på handling og dialog, lite refleksjon og skildring • Enkelt språk

10. Kjelder: • Frå saga til CD 10a, Forlaget Fag og Kultur, 1999