Układ odpornościowy – dane ogólne

1. Układ odpornościowy – dane ogólne Jan Żeromski Katedra Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2. PODZIAŁ KOMÓREK MACIERZYSTYCH • Totipotentne: mogą różnicować się do każdego typu komórek • Pluripotentne: jak wyżej z wyj. komórek łożyska • Multipotentne: mogą różnicować się do komórek wszystkich 3 listków zarodkowych (endo-, mezo- i ekto-dermy) • Unipotentne: różnicują się tylko do komórek jednego listka zarodkowego • Ponadto: embrionalne i somatyczne

3. INTERAKCJE POMIĘDZY LEUKOCYTAMI A ŚRÓDBŁONKIEM • Leukocyty wchodzą w interakcje ze ścianami naczyń wieloetapowo przy użyciu cząsteczek powierz-chniowych które rozpoznają ich odpowiednie receptory na komórkach śródbłonka. • Toczenie się i związanie leukocytów ze ścianą naczyń zachodzi dzięki selektynom • . • Selektyny są to komórkowe cząsteczki adhezyjne o właściwościach lektyn (lektyny – to białka rozpoznające cukry na drodze nie-enzymatycznej

4. INTERAKCJE POMIĘDZY LEUKOCYTAMI A ŚRÓDBŁONKIEM - 2 • Chemokiny (rodzaj cytokin) i ich receptory są potrzebne do aktywacji integryn leukocytów • Integryny – rodzina cząteczek adhezyjnych • Tylko aktywowane integryny są w stanie zapewnić prawidłową adhezję pomiędzy leukocytami a śródbłonkiem. • Migracja leukocytów do tkanek wymaga proteinaz i mechanizmów naprawczych.

5. Nieswoista (wrodzona) Fizyczne i chemiczne bariery Lizozym Białka ostrej fazy Układ dopełniacza Cytokiny (chemokiny) Receptory Toll-podobne i inne Fagocyty (granulocyty, makrofagi) Komórki NK (Natural Killers) Komórki dendrytyczne Swoista (nabyta) Limfocyty B Przeciwciała Limfocyty T i ich subpopulacje DWA TYPY ODPORNOŚCI

6. Rodzaje antygenów • Białka komórkowe i pozakomórkowe • Enzymy, hormony • Kwasy nukleinowe i nukleoproteiny • Lipidy złożone • Polisacharydy • Białka szoku termicznego • superantygeny

7. ANTYGENY • TD (thymus dependent) – grasiczo zależne • TI-1 (thymus independent) – grasiczo niezależne 1 – poliklonalne aktywatory limf.B (LPS, dextran) • TI-2 – poliwalentne, częściowo grasiczo niezależne (ficoll, polisacharydy pneumokoków i inne)

8. CZĄSTECZKI WIĄŻĄCE ANTYGEN • Błonowe Ig • Receptory limf. T (TCR T-cell receptors) • HLA (MHC) klasy I • HLA (MHC) klasy II • Cząsteczki wrodzonej odporności (lektyny i inne)

9. ANTYGENY ROZPOZNAWANE PRZEZ LIMFOCYTY B • Antygeny posiadają epitopy które mogą wiązać się z miejscem wiążącym antygen przeciwciał • Antygeny (hapteny) mogą mieć niemal każdą strukturę chemiczną • Antygeny natywnych białek są zwykle nieciągłymi fragmentami aminokwasów na powierzchni komórki • Antygeny jako immunogeny muszą zawierać epitopy nośnikowe dla pobudzenia limfocytów Th

10. GŁÓWNY KOMPLEKS ZGODNOŚCI TKANKOWEJ (MHC) • Znajduje się na krótkim ramieniu chromosomu 6 u człowieka (u myszy – chromosom 17) • Obejmuje 3 regiony: klasę Ia (loci A,B,C), klasę Ib (loci E,F,G), klasę II (loci DR,DQ,DP) klasę III (loci genów kodujących C, TNF, HSP)

11. GŁÓWNY KOMPLEKS ZGODNOŚCI TKANKOWEJ (MHC) - 2 • Geny klas Ia i II są wysoce polimorficzne w przeciwieństwie do genów klas 1b i III, • Polimorfizm oznacza obecność licznych alleli, tzn. genów kodujących inne jakościowo antygeny MHC, znajdujących się w tym samym locus, u różnych ludzi • Antygeny MHC u człowieka to HLA (human leucocyte antigens)

12. ANTYGENY GŁÓWNEGO KOMPLEKSU ZGODNOŚCI TKANKOWEJ (MHC) • Są to antygeny powierzchniowe, obecne na wszystkich komórkach (klasa 1a) i na komórkach układu immunologicznego (kom. prezentujące antygen-APC, limfocyty B, aktywowane limfocytyT, monocyty/makrofagi) • Są celem w reakcji odrzutu • Są dziedziczone od obu rodziców w haplotypach • Ich ekspresja na komórkach jest ko-dominująca

13. PRZETWARZANIE I PREZENTACJA ANTYGENU Z UDZIAŁEM MHC KLASY I • Peptydy prezentowane na większości typów komórek są pochodzenia endogennego, • Peptydy prezentowane przez profesjonalne APC mogą być pobierane drogą endocytozy, • Peptydy są trawione w proteasomach potem przenoszone do siateczki endoplazmatycznej z udziałem transportera (TAP), • Peptydy są wiązane dwoma końcami z rowkiem wiążącym antygen • Antygeny prezentowane przez MHC I są rozpoznawane przez limfocyty T-CD8+.

14. KRĄŻENIE LIMFOCYTÓW • Limfocyty stale krążą między krwią i narządami limfatycznymi • 80% limfocytów dostaje się do węzłów chłonnych przez wyspecjalizowane tzw. żyłki o wysokim śródbłonku (high endothelial velunes – HEV) • Pozostałe limfocyty dostają się do węzłów chłonnych doprowadzającymi naczyniami limfatycznymi razem z komórkami dendrytycznymi i antygenami

15. KRĄŻENIE LIMFOCYTÓW - 2 • Limfocyty opuszczają węzły chłonne odprowadzającymi naczyniami chłonnymi • Krążenie limfocytów pozwala im spotkać znane im antygeny, a także inne subpopulacje tych komórek, co pozwala im indukować skuteczną odpowiedź immunologiczną

16. Czynniki regulacji odpowiedzi immunologicznej • Regulacja przez antygen • Rola komórek prezentujących antygen • Regulacja przez przeciwciała • Limfocyty o właściwościach immunoregulac. • Idiotypowa regulacja odpowiedzi • Czynniki neurohormonalne • Genetyczna kontrola odpowiedzi immunolog. Pojęcie immunomodulacji

17. REGULACJA PRZEZ PRZECIWCIAŁA • Bierna podaż IgM – wzmocnienie odpowiedzi immunologicznej (OI) • Podobnie IgG – hamowanie OI: • Słaba odpowiedź na szczepienie w 1 roku życia • Przeciwciała anty-D podane matce Rh ujemnej (Rh-) zapobiegają uczuleniu jej przez płodowe erytrocyty Rh+ • Blokowanie przeciwciałem i wiązanie krzyżowe receptora

18. ODPOWIEDŹIMMUNOLOGICZNA NA ZAKAŻENIE JEST RÓŻNA DLA: • Bakterii zewnątrz komórkowych • Bakterii wewnątrz komórkowych • Wirusów • Pierwotniaków • Robaków • Grzybów • Prionów?

19. IMMUNOPATOLOGIA • Nadwrażliwość– nadmierna odpowiedź immunologiczna (OI) • Niedobory immunologiczne– nieefektywna OI • Autoimmunizacja– reakcja na własne antygeny • Odrzucanie przeszczepu