Is-Saħħa Pubblika

1. Is-Saħħa Pubblika Ħarsa lejn is-Saħħa Pubblika b’emfasi fuq il-perjodu tal-Ħakma Ngliża

2. Il-Medjuevu • Il-Katapan kien uffiċċjal pubbliku li kien jieħu ħsieb l-indafa pubblika fil-Medjuevu. • L-Universita` ta’ l-Imdina kienet inkarigata mill-indafa pubblika. • Bosta trabi kienu jmutu ta’ eta` żgħira. • Bosta tobba f’Malta fil-Medjuevu kienu Lhud.

3. Santu Spirtu – sptar Medjevali • Fl-1372 kien ġa qed jiffunzjona sptar li l- Franġiskani fetħu fir-Rabat. • Fis-sena 1433 ingħata l-isem ta’ Sptar Santo Spirito u beda jiġi amministrat mill-Universita` ta’ l-Imdina. • Baqa’ jintuża sa l-1967. • L-istess bini, illum sar l-ARKIVJU NAZZJONALI.

4. Ta’ Saura - Rabat • Dan huwa sptar ieħor Medjevali li nfetaħ fir-Rabat. • Issemma L-Isptar TA’ SAURA, għat tabib Nikola Saura • Illum għadu jintuża bħala Dar għall-Anzjani

5. Is-Sacra Infermeria • Il-Kavallieri bnew Sacra Infermeria l-ewwel fil-Birgu imbagħad wara fil-Belt Valletta. • Il-Kavallieri kienu tobba u nfermiera tajbin. • L-ikel fis-Sacra Infermeria kien jiġi servut fi platti tal-fidda. • Dan l-isptar pero` kien jilqa’ fih irġiel biss.

6. Il-Lazzarett • Fuq il-gżira Manoel, il-Kavallieri bnew il-Lazzarett. • Fil-Lazzarett kienu jinbagħtu dawk il-morda b’mard li jittieħed. • L-Ingliżi komplew jużaw il-Lazzarett għal dawk morda b’mard infettiv. • Il-kolera ta’ l-1865 bdiet proprju fil-bini ta’ maġenb il-Lazzarett.

7. Il-Lazzarett • Il-LAZZARETT fil-Port ta’ Marsamxett.

8. Il-Kolera • Il-Kolera kienet marda li tittieħed. • Il-kolera kienet taqbad meta jitħallat id-drenaġġ ma’ l-ilma tax-xorb. • Is-sintomi tal-kolera kienu d-deni u l-uġigħ fl-imsaren. • Kellna każi ta’ kolera fis-snin 1837, 1865 u 1887 fost l-oħrajn. • Bil-mixja tal-kolera il-popolazzjoni kienet tonqos.

9. Il-Kolera ta’ l-1865 • Fatti u figuri • Innota li mhux kull min jimrad kien imut.

10. Il-Pesta • Xena l-isptar waqt imxija tal-pesta.

11. Il-Pesta • Marda komuni kienet il-PESTA. • Mal-pesta kien jieqaf il-kummerċ. • Ix-xwieni kien ikollhom jagħmlu l-kwarantina fil-Port, allura kienu jippreferu ma jiġux Malta. • Kienet taqbad l-iktar mix-xwieni li jidħlu fil-port b’xi baħrin infettati. • Is-sintomi tal-pesta kienu tbajja’ u feriti fuq il-ġilda. • Epidemija tal-pesta kienet dik ta’ l-1813 li qatlet madwar 5000 ruħ.

12. Waqt il-Pesta • Qassis iqarben marid (ritratt fuq). • Difna tal-morda mill-ħabsin. • Il-ħabsin kienu fost l-aktar li ntlaqtu mill-marda.

13. Iktar Mard Komuni • ĠIDRI: dawk morda bil-ġidri kien ikollhom feriti fil-ġilda, deni u uġigħ mal-ġisem kollu; • It-TRAKOMA: twassal biex persuna tagħma; • Il-LEBBRA: • It-TUBERKOLOŻI:

14. Id-Deni Rqiq • Id-Deni Rqiq kien jaqbad mill-ħalib mhux pastorizzat. • Il-ħalib kien jinbiegħ mir-raħħala. • Fl-1938 twaqqfet l-MMU biex tbiegħ ħalib ippastorizzat. • Wara l-gwerra l-Gvern Ingliż ipprojbixxa l-bejgħ tal-ħalib mhux pastorizzat.

15. Il-Mikrobu tad-Deni Rqiq • It-tabib Ingliż Sir David Bruce sab il-mikrobu tad-deni rqiq. • Il-mikrobu ssemma brucellosis għalih: • Sir Temi Żammit (ritratt lemin) sab l-istess mikrob fi kwantita` kbira ta’ mogħoż. • Il-kappillani avżaw minn fil-quddies biex in-nies jibdew jgħallu l-ħalib.

16. Sptar Navali f’Bighi • Fl-1832 f’Bighi fil-Kalkara, l-Ingliżi bnew sptar navali. • Fl-isptar ta’ Bighi kienu jiġu kkurati l-baħrin. • Illum l-istess bini huwa ĊENTRU GĦAR-RESTAWR.

17. Sptar Militari fl-Imtarfa • Fl-1910 fl-Imtarfa l-Ingliżi bnew Sptar Militari. • L-isptar issemma Sir David Bruce Military Hospital. • Illum, fl-istess bini hemm skola sekondarja msemmija għal Sir Temi Żammit.

18. Sptar Privat fil-Furjana • Fil-Furjana l-Ingliżi fetħu sptar privat. • Huma semmewh King George V Hospital. • Illum għadu jintuża bħala sptar, imsemmi għall ex-Prim Ministru Malti, Sir Paul Boffa.

19. L-isptar Ċentrali fi Żmien l-Ingliżi • Għall-ewwel l-Ingliżi kellhom Sptar Ċentrali fil-Belt. • Fl-1850 ġie trasferit il-Furjana fil-post fejn illum hemm id-depot tal-pulizija (ritratt). • Dan il-bini kien inbena mill-Granmastru De Vilhena biex iservi bħala istitut.

20. Iktar sptarijiet speċjalizzati • 1861 - sptar għall-pazjenti li jbatu minn mard mentali ġewwa Ħ’Attard. Il-Maltin laqqmuh bħala Ta’ Frankuni. • 1892 - sptar għall-anzjani Ħal-Luqa, li beda jissejjaħ l-Imgieret. Wara ssejjaħ Ħas-Serħ. Illum jissejjaħ l-Isptar San Vinċenz De Paule.

21. L-Isptar San Luqa • Fl-1930 l-Ingliżi bdew il-bini ta’ l-Isptar San Luqa • San baqa’ l-isptar prinċipali sal-lum. • Maġenbu nsibu l-isptar Karen Grech li jaqdi bosta ħtiġijiet tal-Maltin. • Illum qed jinbena l-Isptar Mater Dei f’Tal-Qroqq li se jieħu post l-isptar San Luqa.

22. Kif bdiet ġejja ’l quddiem is-SAĦĦA PUBBLIKA? • Il-Maltin bdew jieklu ikel sustanzjuż • It-tfal bdew jitlaqqmu (permezz ta’ injections) kontra mard komuni bħat-tuberkolosi u l-polio. • L-isptarijiet u l-mediċina in-ġenerali għamlu progress kbir. • Daħlet iktar l-idea ta’ IĠJENE jew INDAFA PUBBLIKA.

23. Drenaġġ • Il-kolera spiċċat minn Malta u Għawdex meta beda jiġi mgħoddi d-drenaġġ minn taħt l-art. • Sa l-1885 tlesta d-drenaġġ ta’ madwar il-Portijiet • Wara l-1900 is-sistema tad-drenaġġ taħt l-art bdiet tigi estiża għall-irħula Maltin kollha. • Hekk ma baqgħux jintużaw il-fosos li kienu perikolużi ħafna minħabba l-mard.

24. L-Ilma • Il-wasla ta’ l-ilma fid-djar Maltin u Għawdxin għenet immens biex tintrebaħ il-ġlieda kontra bosta mard. • Fl-1845 inbena l-Akwedott tal-Fawwara (ara l-istampa) biex jitwassal l-ilma fil-Kottonera. • L-Akwedott ta’ Wignacourt kien inbena fi Żmien il-Ħakma tal-Kavallieri biex iwassal l-ilma fil-Belt u l-Furjana. • Sa l-1918 kien tpoġġa vit ta’ l-ilma fil-pjazez ewlenin tal-bliet u rħula Maltin.

25. TMIEM